Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Disembara 2010 hemacandrAcAryano dezI zabdasaGgrahaH eka paricaya DaoN. zAntibhAI AcArya 81 ahIM gujarAtanA suvarNakALa avo solaMkIyugamAM potAnI bahumukhI pratibhAthI rAjakIya, sAmAjika ane dhArmika kSetrone prabhAvita karIne gujarAtanI asmitAnA draSTA kalikAlasarvajJanuM biruda prApta karanAra hemacandrAcArya racita ane paNDita becaradAsajI sampAdita dezIzabdasagraha pustakano paricaya karAvavAno upakrama che. mahAna jainAcArya hemacandrasUrithI gujarAtano vidvadvarga bhAgyeja ajJAta hoya, ema chatAM temanA saGgrahanI vAta karavAnI hoI, bhUmikArUpe temanA jIvananI jhAMkhIrUpa vAta karIne pustakanI vAtamAM javAnuM yogya gaNyuM che. hemacandrAcArya : jIvanajhAMkhI hemacandrAcAryanAM jIvanacaritro saMskRta, prAkRta, hindI, gujarAtI vagere aneka bhAratIya bhASAomAM lakhAyAM che, uparAnta jarmanInA vidvAna DaoN. byulare jarmanabhASAmAM paNa AcAryazrInuM jIvana caritra AlekhyuM che. temanAM vividha jIvanacaritro parathI jaNAya che ke temano janma saurASTranA dhaMdhUkA nAmanA gAmamAM saMvata 1145 (I.sa. 1089) nA kArtakamAsanI pUname thayo hato. prabhAcandranA mULa saMskRtabhASAmAM racAyelA prabhAvakacaritagranthamAMnI hakIkata mujaba dhaMdhUkAmAM cAca ane pAhinIdevI nAmanuM zrAvakadampatI rahetuM hatuM. teonA maLatA vividha ullekho oma mAnavAno prere che ke zrAvikA pAhinIdevImAM khUba ja dhArmika zraddhA, bhaktibhAva ane mAnavatA jevA sadguNo prabaLa hatA. AthI pAhinIdevI, sAdhu devacandrasUrinI vandanA karavA vAraMvAra jatAM. eka divasa, pAhinIdevIo a gurudevane alaukika tejomaya maNi bheTa dharyo hovAnuM potAne svapnadarzana thayAnI vAta, nityanI vandanA karIne, gurujIne karI. gurune svapnanI A vAta, koI mahAna satyanI AgAhI rUpa jaNAI. AthI temaNe pAhinIdevIne jaNAvyaM ke bhaviSyamAM te gujarAtane potAnA tejathI ujALe tevA mahAna tejomaya maNinI dharmazAsanane bheTa Apaze ane thoDA vakhatamAM A bhAvi bheTa pAhinIdevInI kukhe caMgadeva nAme janmI gharamA Ananda chavAI gayo.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-53 zrIhemacandrAcAryavizeSAMka bhAga-1 samaya vyatIta thato jAya che temAM aka divasa Azare pAMca-cha varasanA thayelA putra caMgane laIne pAhinIdevI guruvandanA karavA devacandrasUri pAse upAzrayamAM AvI. daramiyAnamAM bALaka caMga tenI pAsethI kyAre jato rahyo tenI tene khabara na rahI. caMgadevane zodhavA mAtA Amatema juo che to, teNe caMgadevane AcArya devacandrasUrijInA Asana para beThelo joyo ! A joIne mAtAnA hRdayamAM zA bhAvo thayA haze te ApaNe jANatA nathI, parantu A dRzya joIne devacandrasUrijIo tene pUrvanA svapnanI vAtanI yAda apAvIne dharmAsana para beThelA A tejamUrti bALaka tarapha AMgaLI cIMdhIne pAhinIne jaNAvyu ke teno A bALaka yogI thavA sarjAyelo che. caMgadevane dharmazAsanane arpaNa karI devA gurudeve pAhinIne samajAvI. pAhinIno jIva dharmaparAyaNa hato tenI sAthosAtha tenAmAM bAhya dharmalakSaNo karatAM sAcA dharmanI UMDI sUjha haze tema jaNAya che. dharmamAM dRDha zraddhA dharAvanArI mAtA pAhinIo, aDaga mana karI,dharmazAsananA rakSaNa-saMvardhana arthe devacandrasUrijInA caraNomAM mUkI dIdho ! caMgadevane sAthe laIne guru mahArAja, AjanuM khambhAta je te vakhate samRddha stambhatIrtha nagarI nAme oLakhAtuM atyaMta jAhojalAlIvALu nagara hatuM tyAM vihAra karI gayA. tyAM AvIne devacandrasUrijIo A bALakane daNDanAyaka udayanane soMpyo. __ A tarapha vyApAra-sapharamAMthI ghare pAchA AvIne pitA cAce patnI pAsethI caMgadevanI vAta jANI. tarata ja stambhatIrtha daNDanAyaka udayana pAse jaI potAnA bALakanI mAgaNI karI. udayane, A bALaka oka yugadRSTA ovo mahAna puruSa thavA sarjAyelo che te viSenI aneka dalIlo dvArA pitA cAcane samajAvatAM, Akhare teno svIkAra karIne putra caMgadevane dharmazAsana arthe guru devacandrasUrine soMpI dIdho. gujarAtanI UbhI thayelI asmitAnI pAchaLa AvA tyAganI aneka jANItI-ajANI AkhyAyikAo paDelI che ! caMgadevamAMthI somacandra : ___caMgadeva, guru devacandrasUri pAse khambhAtamAM rahyo. pachIthI tenI dIkSAno utsava ujavAyo. tenI dIkSA kyAM thaI che te bAbatamAM mataikya nathI. eka mata anusAra dIkSA mahotsava mAravADanA nAgoramAM ujavAyo hato. bIjI bAju, prabhAcandrano prabhAvaka carita grantha, A mahotsava udayana
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Disembara 2010 mantrIe stambhatIrthamAM rAkhyo hato tema jaNAvIne noMdhe che ke guru mahArAje caMgadevane dIkSA ApIne tenuM nAma 'somacandra ApyuM hatuM . pachIthI te potAnI 21 varSanI umare AcAryapada prApta kare che tyAM sudhInA Azare 16 varSanA gALAnI temanA jIvanaviSayaka koija mAhitI maLatI nathI. ovo sambhava nakArI na zakAya ke AvI mAhitI, hajI apragaTa ovI asaMkhya hastalikhita pothIo granthabhaNDAromAM prakAzananI rAha jotI paDI rahI che temAM kyAMka daTAyelI hoya ! bIjuM, temanA aneka prakAzita grantho che temAM paNa AvI mAhitI chuTI chavAI verAyelI paNa paDI hoya ! khoja che abhyAsI ane khAMkhatiyA dhULadhoyAnI, parantu have paM. sukhalAlajI, muni jinavijayajI, paNDita becaradAsajI, paNDita mAlavaNiyAjI ane DaoN. bhAyANInA mArga para cAlanArane kyAM zodhavA ? kema zodhavA ? AvA dhULadhoyAonA abhAve bhAvi gujarAtanA saMskAra ane bhASA-sAhityajagata para ghero prabhAva mUkI janArA eka mahAmAnavanA jIvananA ghaNAbhAganA adhikRta vRttAntathI ApaNe anabhijJa rahyA chIo. 83 AcArya pada meLavatAM pUrve A mahAmAnava thavA sarjAyelA somacandre kevI rIte pravRtti karI haze ? temanI dainika pravRtti kevI haze ? zA zA viSayono abhyAsa kaikai paddhati karyo haze ? temanA sahapAThIo koNakoNa ane kevAkevA haze ? temanI jijJAsAvRttine kayAkayA munimahArAjo ane sUrIzvaroo kaikai rIte uddIpta karIne kevIkevI rIte tRpta karI haze ? A badhI bAbato viSe A gALAnI kazI ja adhikRta mAhitI ApaNane maLatI nathI. AthI oma mana vALavuM rahe che ke temaNe vyAkaraNa, zabdakoza, kAvya, tattvajJAna, itihAsa vagere aneka viSayonA hemacandrAcArya tarIke grantho lakhyA tenI pUrvataiyArImAM A varSomAM sakhata parizrama karyo haze ! AnA paripAkarUpe gurudeva devacandrasUrio somacandrane AcAryapada para sthApavA nizcaya karyo hoya tema bane. somacandra AcAryapada : somacandrane gurudeva AcAryapade sthApe che te vi.saM. 1166 (I.sa. 1110)nA vaizAkhamAsanI suda trIja oTale ke akhAtrIjano divasa hato. A divase devacandrasUrio, maGgalavAdyonA relAtA sUronI vacce somacandrane kAnamAM sUrimantra saMbhaLAvIne, madhyAhna samaye potAnI kanthA oDhADIne potAnuM AcAryapada
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-53 zrIhemacandrAcAryavizeSAMka bhAga-1 soMpI dIdhuM. 21 varSanI umaranA somacandra have AcArya hemacandrasUri banyA. A mahotsavamAM ATalI nAnI umaramAM AcAryapadane zobhAvatA potAnA putrane mAtApAhinI AMkhamAM harSAzru sAthe ane pote potAnI AMkhanA ratanane dharmazAsanane soMpavAnA varSo pahelAnAM potAnA nirNayanA AtmasantoSa sAthe, mauktika zA binduonA tharamAMthI dhuMdhaLo dhuMdhaLo joi rahI hatI. mAtAnA mukhethI zabdo saryA, 'AcArya sUrijI, A zrAvikAne Apa ApanA jaina zAsanamA samAvI lo ! ane hemacandrAcArye pAhinIne sAdhvIonA vargamAM mahattarApade sthApyAM. ___ stambhatIrthamAM rahyA rahyA hemacandrAcArye aNahilapura pATaNanI kIrtigAthA sAMbhaLI hatI. pATaNamAM o kALe solaMkIkuLano pratApI rAjavI siddharAja jayasiMha rAjyakartA hato. A rAjavInA samayamAM pATaNa rAjakIya, Arthika, sAmAjika, dhArmika vagere pravRttiothI dhamadhamatuM hatuM ane tenI saurabha comera phelAyelI hatI. pATaNano A suvarNayuga cAlato hato. AvA samayamAM hemacandrAcArya jyAre vihAra karatA AvIne rahyA haze tyAre temane stambhatIrthamAM sAMbhaLelI pATaNanI yazogAthA pATaNane anubhave joIne svalpa jaNAi haze. AcArya hemacandra pATaNamAM kyAre AvIne sthira thayA tenI koI adhikRta tArIkha noMdhAyelI maLatI nathI. A mATe vividha sandarbho para AdhAra rAkhIne o tavArIkhane aTakaLe ja sthApavI paDe che, teonA pATaNa AvavA mATenA ane tyAM vasyA hovAnA vividha sandarbho jovA maLe che, temAMnA keTalAka nIce mujaba che. 1. stambhatIrtha hatA tyAre pATaNanI kIrtigAthA sAMbhaLIne tenAthI AkarSAIne AcArya AvIne sthira thayA hoya. 2. pATaNanI rAjasabhAmAM vidvAnonA zAstrArtha thatA te jANIne AvA vidyAjagatamAM besavAnI temane abhilASA thaI hoya. 3. DaoN. byularanA jaNAvyA mujaba prabhAvaka caritranA oka ADakatarA ullekhathI kumudacandra ane pATaNanA jainAcArya devasUrinA zAstrArtha prasaGge AcAryazrInI hAjarI sUcita thavI. 4. sAhityapriya rAjavI siddharAje AcAryanI vidvattAnI kIrti sAMbhaLIne temane rAjasabhAomA AvavA nimaMtryA hoya.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Disembara 2010 gamete kAraNathI rAjA siddharAja ane AcArya hemacandrano meLApa thayo hoya, parantu aTaluM nizcitapaNe kahI zakAya ke gujarAtanI asmitAnA sandarbha A meLApa atyanta lAbhaprada nIvaDyo. meLApanA phaLarUpe hemacandrAcAryanI prasAdIrUpa maLelu 'siddhahemacandra zabdAnuzAsana'nAmanuM vyAkaraNa AcAryanI oka mahAna kRti che. pachIthI to AcArye gujarAtane gaurava apAvanArA aneka granthonI racanA karI. AmAMnA keTalAka mahattvanA grantho nIce mujaba che. 1. vyAzraya (saMskRtabhASAmAM) A grantha solaMkIkAlanA rAjavIonI kIrtigAthA jevo che. temAM vIsa sargonI racanA che. solaMkIvaMzanI sattAno pAyo nAkhanAra rAjavI mULarAja solaMkIthI mAMDIne, jemanA zAsanakALanA pote sAkSI rahyA che tevA mahApratApI siddharAja ane kumArapALa e banne sudhIno rAjyakALa, kIrtigAthA sAthe vyAkaraNane guMthIne AvI viziSTa rIte varNavyo che. vyAzrayanA jaitihAsika mUlyanI bAbatamA mataikya nathI, te noMdhaq joio. 2. kumArapAlacarita (vyAzraya, prAkRtabhASAmAM) A vyAzraya, prAkRtabhASAmAM ATha sargo vALu che. temAM rAjA kumArapALanA jIvananA vikAsane vaNI letI kathA ApavAmAM AvI che. siddhahama chellA adhyAya prAkRtavyAkaraNanAM udAharaNone A kIrtigAthAmAM vaNI levAyAM che. 3. yogazAstra AmAM sAmAnyajanane upayogI thaI zake tevI zailImAM yogazAstrane samajAvyuM che. rAjA kumArapAla mATe khAsa lakhelA A pustakamAM mAnavamanane abhyAsaviSaya banAvyo che. 1. abhidhAnacintAmaNinAmamAlA saMskRta bhASAnA 'amarakoza' prakArano A zabdakoza che. AmAM oka arthanA aneka zabdo ApavAmAM AvyA che.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 anusandhAna - 53 zrIhemacandrAcAryavizeSAMka bhAga - 1 2. anekArthasaGgraha A saGgrahamAM oka zabdanA aneka artho ApyA hoI, tene anekArthasaGgraha nAma apAyuM che. 3. dezInAmamAlA AmAM lokavyavahAramAM pracalita aneka zabdono saGgraha thayelo che. 4. nighaNTukoSa AmAM vaidakane lagatA zabdono saGgraha che. triSaSTizalAkApuruSacaritra A granthamAM zIrSaka batAve che tema kula tresaTha mahAmAnavonAM jIvanacaritro apAyAM che. ahIM ApelA mahAmAnavomAM tIrthaMkaro, vAsudevo, prativAsudevo vagereno samAveza thAya che. AmAM aneka AkhyAno apAyAM che. uparAMta temAM kumArapALa viSenI keTalIka vigata maLatI hovAthI tenuM AMzika rIte aitihAsika mUlya hovAnuM paNa gaNAvI zakAya hemacandrAcAryanI kavitvazakti paNa A granthamAM jovA maLe che. ahIM temanA mukhya mukhya granthonI nAmAvali ja ApI che, kemake hemacandrAcAryanA jIvanacaritranuM nirUpaNa karavAno A lekhano hetu nathI. AcAryanA racelA zlokonI saMkhyA viSe bhAre atizayoktio thayelI che te pratye munizrI jinavijayajI ane munizrI puNyavijayajI mahArAje dhyAna (juo, hemacandrAcArya, trIjI AvRtti 1982, pR. 150 - 151, zrI dhUmaketunuM sampAdana) doreluM che. amArA hemacandrAcAryanA khUba ja sImita akSara paricayathI oma lAge che ke temanA samasta sAhityanu saMskRta - prAkRtanA UMDA abhyAsI ane niSThAvAna tathA sAmpradAyikatAthI para ovA vidvAna dvArA parAmarzana karAvyA bAda, a mahAmAnavane AjanA sandarbhamAM mUlavatA prakAzananI tAtI jarUra che. AcAryazrInA jIvananI, A lekhanA sandarbhamAM jarUrI che teTalA pUratI jhAMkhI karyA bAda, have temanA, yunivarsiTI granthanirmANa borDa, amadAvAda, 1974, dvArA prakAzita, ane paNDita becaradAsa jIvarAja dozI sampAdita dezIzabdasaGgrahano paricaya karIo.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Disembara 2010 dezIzabdasaGgraha : vidvAna sampAdakazrI prastAvanAmAM prathama to pustakanA zIrSakanI prAmANikatA aMge zaGkA uThAvIne nAma aMgenI dalIla karatA jaNAve che ke, 1. A granthanI gAthA 783 granthanuM nAma 'dezIzabdasaGgraha' hovAnuM jaNAve che. A pustakanA pRSTha 436 para A gAthAnI carcA karatAM, paNDitajI jaNAve che ke 'siddhahema zabdAnuzAsana' nAme A grantha 'munizrI hemacandrAcArye, rAjA siddharAja solaMkInI preraNAthI lakhyo che. (juo, 'pUraka TippaNo' pR. 3) vyAkaraNagranthanA A nAmanA ArambhanA siddhahema zabdamAM pUrvArdha siddha-zabda solaMkI rAjA siddharAja mATe ane pachIno 'hema' zabda lekhake potAnA nAma (hemacandrAcArya)nI TUMkI saMjJArUpa vAparyo che. lekhaka A vAta AThamA adhyAyanA ante ApelA puSpikA zlokamAM spaSTapaNe jaNAve che. 87 paNDitajIo saMskRta - prAkRta- apabhraMzanA aneka prakAzano ApyAM che temAM hemacandranA A 'dezIzabdasaGgraha' nuM kArya ziramora samAna gaNAvI zakAya tevuM che. paNDitajI A sampAdanakArya karavAmAM je zArIrika-mAnasika zrama uThAvatA hatA te joine A lekhake temanA caraNomAM mAthuM namAvyuM hatuM. o vakhate oka AMkha to lagabhaga gayelI hatI, AthI bAkInI oka AMkhanA sahAre ja thayeluM A kArya che ! siddhahemanI racanAmAM sattA ane vidvattAnA sumezha vaDe lokahita sadhAyuM che tema A kAryamAM paNa banyuM che. gujarAta yunivarsiTInA tatkAlIna kulapati sva. IzvarabhAI paTelanI lokahitanI khevanA ane dIrgha dRSTi vidvattAno sumezha sAdhyo na hota to gujarAta A mahAmUlI bheTathI vaMcita rahyuM hota. have ApaNe paNDitajIo karelA A kaSTasAdhya kAryanI thoDI vigatamAM utarIo. kRtinuM nAma : AcArya hemacandrAcAryanI A kRtinA, rayaNAvalI, dezIsaddasaDagaho (dezI zabdasaGgraha) ane dezInAmamAlA avAM traNa nAmo maLe che. nAma para prakAza pADatI granthanI 783mI gAthA nIce mujaba (pR. 436) che :
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-53 zrIhemacandrAcAryavizeSAMka bhAga-1 iti ratnAvalinAmA dezIzabdAnAM saGgrahaH eSaH / vyAkaraNalezazeSaH racitaH zrIhemacandramunipatinA // A gAthA spaSTapaNe jaNAve che tema vyAkaraNazeSa A dezya zabdono rayaNAvalI nAme paNa oLakhAto A saGgraha zrI hemacandramunipatile racyo che. A gAthAthI jaNAya che ke zabdonA saGgrahakAre granthanuM pUruM nAma 'ratnAvalidezIzabdasaGgraha' rAkhyuM che. A saGgrahano vizeSa karIne 'dezInAmamAlA' nAma svIkArIne abhyAso thAya che temAM, saMskRtamAM mAlA padAntavALA aneka prasiddha kozo racAyA che tenI asara taLe Ama thayuM hovA, kalpI zakAya. sampAdake ahIM saGgrahakAre upara ApelA dIrghanAmane TuMkAvIne 'dezIzabdasaGgraha' nAma A saGgraha mATe rAkhyuM che. granthanI mULa gAthAo 783 che ane udAharaNagAthAo 622 che. AnA sampAdanakAryamA sampAdake je be pothIono upayoga ko che temAMnI oka, pATaNanI pothI vi.saM. 1666 nA varSamAM lakhAyelI che ane bIjI pUnAnI pothI vi.saM. 1658nA varSamAM rAjanagaramAM lakhAyelI che. kRtinA saGgrahakAra : ___ upara noMdhelI 783mI gAthAmAM kRtinA racayitA 'zrIhemacandramunipati' che tema spaSTa ullekha che. A ullekhathI A saGgrahanA racanAra ke kartA 'hemacandrAcArya' che te nirvivAda che. Ama hovA chatAM granthanA sampAdaka paNDitajI A sivAyaraoN, grantha- bIjuM nAma hovAno nirdeza ApatuM pramANa rajU karIne granthakartA anya koI hovAno sambhava Ubho kare che. ___A aMge paNDitajI noMdhe che (prastAvanA, pR. 9) ke saGgrahanI 783mI gAthAmAM 'raio sirihemacandramuNivaiNA' pATha che te munipatio racanA karI che tema darzAve che, parantu bIjI pUnA vALI hastapratamAM A mATe pATha maLe che te 'sirihemacaMdamuNivayaNA'. vayaNA zabdathI muninA 'vacanathI' avo artha Ape che. AthI ama artha karavAne kAraNa maLe che ke hemacandramuninI AjJAthI anya koia A granthanI racanA karI hoya ! paNDitajI A vAtane puSTa kare tevU pramANa paNa A granthamAthI zodhIne rajU kare che. A mATe granthanI 612mI
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Disembara 2010 gAthAnI bIjI paMktimAMnA 'bhramare rasAu - rolaMbA' padane TAMkIne paNDitajI jaNAve che ke muni hemacandra rolamba zabdano bhamaro artha ApIne 'rolaMba' ne dezya zabda tarIke noMdhe che. pachI AnI vRttimAM saGgrahakAra noMdhe che ke ' rolambazabdaM saMskRte'pi kecid gatAnugatikatayA prayuJjate' arthAt gatAnugatika pravAhane anusarI, keTalAka kozakAro rolamba zabdane saMskRta bhASAmAM paNa prayoje che. Ano artha se thAya ke ahIM AvA zabdasaGgrahakartAo gatAnugatikapaNe cAlanArA che. A ullekhanA sandarbhamAM jyAre je granthanI racanA ane TIkA pote ja karelI che tevA abhidhAnacintAmaNi nAmanA granthamAM rolamba zabdane saMskRta zabda tarIke svIkAra ( kANDa 3, zloka 270) karelo che ane ' alI rolambo dvirephaH' oma bhramaranA paryAyarUpe ullekha karyo che tenA pramANa ApIne paNDitajI jaNAve che ke AnAthI to sagrahakAra poteja gatAnugatika Thare che ! temaNe prazna karyo che ke AcArya pote ja potA para gatAnugatikatAno AkSepa kare kharA ? arthAt pote na kare te temane abhipreta che. jo Ama hoya to A grantha AcAryanA kahevAthI anya koio racyo hovAno sambhava Ubho thAya che ane pUnAvALI hastapratanA 'muninA vacanathI' racAi hovAnA nirdezane Teko maLe che. paNDitajI A bAbatamAM saMzodhana karAya ane satvare Ano nirNaya thAya tema icche che. paNDitajInI A icchApUrNa thAya ovI Izvarane amArI prArthanA che. saGgrahakAra viSenI paNDitajInI TippaNI : 89 A granthanA racayitAne bhAvAMjali ApatAM paNDitajI jaNAve che ke grantha racanAra game te hoya, paNa te saMskRta, prAkRta ane dezI prAkRta bhASAono asAdhAraNa abhyAsI che. teNe aneka dezIsaGgraho tapAsyA che ane se judAjudA saGgrahonA saGgrahakAronA vividha matonI cakAsaNI karyA pachIthI A saGgrahamAM teonA mata TAMkyA che. AnI puSTi mATe sampAdaka paNDitajIo sUcavelI 718 ane 723 kramAMkanI gAthAo joio. gAthA 718nI vRttimAM, gAthAmAMnA sarAhaa zabdanI carcA karatAM saGgrahakAra hemacandrAcArya noMdhe che ke A zabdano 'sarpa' artha che teno samAnArthI zabda payalAya jaNAvIne abhimAnacihna nAmano saGgrahakAra A banne zabdo paryAyavAcI hovAnuM lakhe che. Ama hovA chatAM pAThodUkhala nAmanA saGgrahakAra tenI gAthAmAM
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna - 53 zrIhemacandrAcAryavizeSAMka bhAga - 1 vaparAyelA payalAya zabdano artha 'kAmadevanA bANo vaDe haNAyelI' ovo kare che te barAbara nathI, kemake prAcIna dezIsaGgrahomAM payalAya zabda 'sarpa' arthane sUcita karato vaparAyo che. AnI puSTi mATe saGgrahakAre abhimAnacihna nAmanA saGgrahakAre paNa A zabda 'sarpa'nA arthamAM vAparyo che te darzAvatI udAharaNagAthA (574) paNa ApI che. 90 AvuM ja bane che samucchaNI zabdanA arthanI bAbatamAM. aka saGgrahakAra vahuAriya zabda je 'vahu' arthano sUcaka che teno samAnArthI samucchNI zabdane gaNAve che temAM va ane ba varNa-vAcanA bhUla hovAnuM mAnI AcAryazrI noMdhe che ke te zabda 'bahuAriya' che ane teno artha 'sAvaraNI' che. Ama 'sAvaraNI'ne badale noMdhAyelo 'vahu' artha barAbara nahIM hovAnuM hemacandrAcArye spaSTa karI batAvyuM che. teo- 'sAvaraNI' arthanI puSTi mATe bIjA aneka dezIsaGgrahakAronAM udAharaNo paNa TAMke che. AvI vAcanAnI bhUlo karanArAone lipibhraSTa kahIne hemacandrAcArye umere che ke dezIzabdasaGgrahomAM AvuM AvuM to ghaNuMbadhuM che, parantu Ama bIjAnA doSa kADhavA te ucita nahIM hovA chatAM, abhyAsIone artha meLavavAmAM muzkelI na paDe te mATe temaNe A lakhyuM che. A granthamAM temaNe aneka mato noMdhyA che temAMthI je mata yogya jaNAto hoya tene svIkAravAmAM saMkoca anubhavyo nathI. temaNe khullA manathI oma paNa jaNAvyuM che ke AvA vivAdagrasta zabdonA viSayamAM dezIzabdonA jJAtA paNDitono nirNaya AkharI pramANarUpa gaNAya. saGgraha aMge sampAdakanI carcA : A saGgraha aMge sampAdaka paNDitajI jaNAve che ke Akhoya grantha barAbara anukramathI goThavAyelo che. AcArya hemacandrajInA A grantha pUrve, vyavasthita krama sAthe racAyelo Avo koI grantha hato nahIM. abhyAsIone zabda zodhavAmAM muzkelI na paDe teno khyAla rAkhIne AcAryazrI o A grantha racyo che. AmAM zabdo ApavAnI sAthasAtha a zabdonA vyavahAra vaparAzane samajAvatI udAharaNagAthAo ApI hovAthI zabdano Avo prayoga arthanI spaSTatAmAM upayogI bane che. okArthI ane anekArthI zabdo AmAM apAyA che. mULagranthanI gAthAo prAkRtabhASAmAM che ane tenA paranI vRtti AcArya zrI o pote ja racIne saMskRtabhASAmAM
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Disembara 2010 ApI che. grantha racAyAnA kALamAM zabdanA uccAraNa ane arthano nirNaya karavA mATe Aje upalabdha che te tulanAtmaka paddhati astitvamAM na hatI. A mATe bahudhA pUrvaparamparAno AdhAra levAmAM Avato hato. sampAdaka paNDitajI noMdhe che ke saGgrahakAre cukkaDa ane bokkaDa avA be zabdo 'bokaDA' mATe noMdhyA che tene sarakhAvavA mATe navyabhASA gujarAtImAM pracalita 'bokaDo' zabdanI tulanAnI savalata hota to saGgrahakAre cukkaDa zabda na Apyo hota. A saGgrahamAM ba ane va baMnene badale ca lakhAyAnAM ghaNAM dRSTAnto che te tarapha paNDitajI A granthanA abhyAsIonuM dhyAna dore che.1 / bIjuM, paNDitajI jaNAve che tema mULa gAthAomAM dhAtuono saGgraha nathI karyo te ThIka ja thayuM che, parantu vRttimAM dhAtuono saGgraha karyo che tyAM paNa tema nahIM karatAM, dhAtuone - vyAkaraNamA ApyA hovAthI ahIM tenuM punarAvartana karyu nathI tevU lakhI daIne granthaY kada ghaTADI zakAyuM hota. saGgrahakAre saMskRtazabdone maLatA AvatA hoya tevA ghaNAbadhA zabdone dezyazabdo tarIke noMdhyA che. u.ta. saGgrahakAra AcAryazrI jaNAve cheke 'parirambha' arthano 'avaoNDa' dhAtu, pUrvasUrioo vyAkaraNamAM nahIM noMghela hovAthI pote paNa tenuM anusaraNa karIne dhAtune vyAkaraNamAM noMghela nathI.. sampAdaka paNDitajI jaNAve che ke jo A rIte ja pUrvasUrione anusaravA, hoya to pachI Avo anukramayukta dezIsaGgraha zA mATe banAvyo? pUrvasUriomAMthI koIo Avo saGgraha kyA banAvyo che ? dezya zabdo ghaNA prAcInakALathI pAramparika rIte utarI AvatA zabdo che. Aje AvA zabdomAM mULadhAtu ane pratyayane ghaNuMkharUM zodhI zakAtA hotA nathI te kharaM, paNa jo tulanA karIne AvA zabdonAM mULanI AgAhI karI zakAtI hoya to karavI joio tema sampAdakazrI paNDitajI- kahevU che. udAharaNa ApatAM te kahe cheke 675 mI gAthAmAM 'rAhu'nA paryAyarUpe Apelo vihuMDua zabda saMskRta zabda vidhuntuda sAthe arthanI bAbatamAM barAbara samAnatAvALo che. dhvanirUpe badalI gayelo A zabda saMskRta zabdanA mULano che. A prakAranA ghaNA zabdo A 1. vAstavamAM ba no va ne teno ca thavo e lekhanadoSa samajIne bukkaDa pATha ja mAnya rAkhavo joIe. saM.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna - 53 zrIhemacandrAcAryavizeSAMka bhAga - 1 saGgrahamAM noMdhAyA che. paNDitajI mAne che ke kadAca pUrvaparamparAnA kAraNe AvA zabdo noMdhAyA hoya to paNa tevA zabdothI nakAmaM granthanuM kada vadhe che. dezIzabdasaGgraha : 92 A zabdasaGgraha AcArya hemacandra racita siddhahema vyAkaraNano aka bhAga che. A vyAkaraNanA ATha adhyAya che temAM prathama okathI sAta adhyAyo mukhyatve saMskRtabhASAne varNave che. chellA AThamA adhyAyamAM pAMca prAkRtabhASAonAM vyAkaraNane samajAvela che. AThamA adhyAyanA cAra pAdomAMthI traNa pUrA pAdo ane cothA pAdanA 259 sUtro prAkRtabhASAnA vyAkaraNane varNavavAmAM rokAyelA che. cothA pAdanA A pachInA sUtromAMthI sUtra 260 thI 286 sudhInA 27 sUtro zaurasenI bhASAnuM vyAkaraNa, 287 thI 302 sudhInAM 16 sUtromAM mAgadhIbhASAnuM, 303 thI 328 sudhInAM 26 sUtromAM paizAcI ane cUlikApaizAcInuM tathA sUtra 329 thI 448 sudhInAM 119 sUtromAM apabhraMzabhASAnuM vyAkaraNa varNavela che. Ama, A granthamAM apabhraMza bhASAnA vyAkaraNavarNananAM sUtromAM anya prAkRtabhASAonA varNananI sarakhAmaNIo sauthI vadhAre sUtro apAyAM che. A dezIzabdasaGgrahanA zabdone A apabhraMza bhASA sAthe vizeSa paNe sambandha che. A prakAranA zabdo prAcIna paramparAthI dezI, dezya ane dezaja zabdo tarIke oLakhAtA AvyA che. bhAratIya prAcIna vyAkaraNaparamparAmAM bhASAnA sAhityika svarUpane varNavAtuM hatuM. samAjamAM ziSTa gaNAto varga je bhASAsvarUpamAM vAk-vyavahAra karato hoya te bhASAnAM varNano, vyAkaraNo apAtAM hatAM ane te bhASAnA sandarbhamAM vyAkaraNo racAtAM hatAM. bIjI rIte kahIo to bhASAnI saMracanA darzAvavAnA badale bhASAnA ziSTamAnya svarUpanI jALavaNI para bhAra mUkAto hato. A pachIthI samAjamAM ziSTavarganuM varcasva hoya che tene lIdhe tenI bhASAnuM paNa varcasva sthapAtuM cAlyuM ane tevA sAhityasvarUpa sivAyanAM bhASAsvarUpo bhraSTa gaNAvA lAgyAM. bhASAvijJAnanI dRSTi bhASAnA vividharUpe bolAtAM svarUpomAM koIpaNa svarUpa bhraSTa nathI, hA te juduM jarUra hoi zake che. sampAdaka paNDitajIo A vAta spaSTarUpe samajAvI che. teo jaNAve che ke apabhraMza zabdano artha 'bhraSTa' thAya che te kharuM, parantu bhASAnA sandarbhamAM teno artha mAtra judAM uccAraNovAkuM svarUpa samajavAno che. AvAM judA judAM
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Disembara 2010 uccAraNomAM amuka zuddha ane bIjAM azuddha se mAnyatA bhUla bharelI che. AnuM dRSTAnta ApIne jaNAve che ke keTalAka loko 'gayo hato' oma bole, keTalAka 'gayo to' ane bIjA keTalAka 'gyo to' bole, te sahu gujarAtI bolanArA ja che. AmAM oka uccAraNa - zuddha ane bIjuM bhraSTa tevuM nathI. temAM judApaNuM jarUra che. teo umere che ke 'siddhahema'nA adhyAyamAM ApelA A apabhraMza bhASAnA vyAkaraNathI agiyAramA - bAramA - saikAnI lokamAM pracalita bhASA para prakAza pADe che. vaLI o bhASAnuM svarUpa yogya rIte samajAya te mATe AcArya zrI o padyamAM aneka udAharaNagAthAo ApI che. A udAharaNomAM mULa viSe jANakArI prApta thatI nathI, parantu A padyomAMnAM keTalAMka paramparAthI cAlyA AvatAM ane keTalAMka lokasAhityamA pracalita hoya tevuM banI zake. uparAnta saGgrAhakanA pote racelAM paNa keTalAMka hoya tevA sambhavane nakArI zakAya nahIM. 93 hemacandrAcAryanA A vyAkaraNa pUrve racAyelAM bIjAM aneka vyAkaraNo, game te kAraNosara dezya zabdonI vyutpatti darzAvatAM nathI. hemacandrAcArya paNa A paramparAne anusaryA hovAnuM paNDitajI jaNAve che. saGgrahakAra AcAryazrI anAdikALathI cAlI AvatI bhASAne dezI prAkRtabhASA tarIke oLakhAvIne umere che ke A dezI prAkRtabhASAnA zabdonA mULadhAtuaMza ane pratyayaaMzane sahelAIthI oLakhI zakAtA hotA nathI. A vAtane samajAvavA mATe sampAdaka paNDitajI, potAnA nAnapaNamAM saNosarAmAM sAMbhaLelA dudaNa, hilolA ane ghoho o traNa zabdo dRSTAntarUpe noMdhe che. AmAMnA prathama zabdano artha 'RtuvagaranAM vAdaLAM thayelo, na game tevo divasa', bIjAno 'Ananda ke majA' artha ane trIjAno 'hajI pUruM na dekhAya tevuM jhAMkhuM savAra' AvA A traNenA artho che. pachI paNDitajIo A traNe zabdonAM mULa anukrame durdina, hallola ane gosa zabdomAM joyAM. ahIM kahevA do ke hAlAramAM ame Aje paNa 'hiloLA' zabda A arthamAM vAparIo chIo. sampAdaka jaNAve che ke A saGgrahanA zabdo paNa A prakAranA atizaya jUnA hoi, virUpa banI gayA che. AvA badhA zabdo dezI zabdo kahevAyA. sampAdakazrInA jaNAvavA mujaba saMskRta ane prAkRta sAhityanI jema
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna - 53 zrIhemacandrAcAryavizeSAMka bhAga - 1 dezIprAkRta sAhitya paNa pratiSThita hatuM. eka jaina AcArye potAnA bhASyamAM pAdaliptasUri likhita taraGgavatI nAmanA AkhyAyikA granthano ullekha karyo che te grantha dezIprAkRtamAM racAyelo hovAnuM kahevAya che. A sivAya bIjuM dezIprAkRta sAhitya paNa haze tevuM anumAna ane dezIzabdasaGgrahonA ullekho maLe che te parathI bAMdhI zakAya. u. ta. AcArya hemacandra potAnA saGgrahanI vRttimAM judAjudA saGgrahakAronA keTalAka nIce mujabanAM nAmo Ape che : 94 1. droNa, 2. avantIsundarI, 3. abhimAnacihna, 4. zIlAGka, 5. dhana pALa, 6. sAtavAhana, 7. gopAla, 8. devarAja ( gokulaprakaraNano kartA), 9. pAThodUkhala. ATalA badhA dezI zabdasaGgraho thayA hoya temAMthI sUcana maLe che ke oka kALe dezI prAkRta sAhityano pracAra, dezamAM sArA pramANamAM haze. paNDitajI noMdhe che ke (1) droNa ane (4) zIlAGka nAmanA jainAcAryo thai gayA che, parantu teo ahIM nirdezela dezya zabdasamUhonA racayitA haze ke kema te aMge kazuM ja nizcitapaNe kahI zakAya tema nathI. tevuM ja (2) avantIsundarIno ullekha 11mA saikAmAM thayela kavi dhanapALanI nAnI bahena sundarIne sUcita kare che ke kema te viSe kahI zakAya nahIM. (5) dhanapAzha tilakamaJjarI AkhyAyikAna racayitA che teno nirdeza hovAnuM jaNAya che. granthanI racanA viSe : prAcIna granthakartAo granthanA ArambharUpa maGgalAcaraNamAM iSTadevanuM smaraNa karIne granthanA viSaya vastuno nirdeza karatA hatA, te paripATI svIkArIne AcArya hemacandra paNa cAlyA che. teoe A granthanuM viSayavastu dezI zabdono saGgraha che te zaruAtamAM mULa bIjI gAthAmAM spaSTa kartuM che. A viSaya vastune arthAt dezI zabdo ApelA che tene samajavA mATe A grantha che. bIjI rIte kahetAM, A grantha ApelA zabdone samajavAnuM sAdhana che. prAkRta vyAkaraNomAM prAkRtabhASAnA tatsama tadbhava ane dezya avA traNa prakAro pADavAmAM Ave che. tatsama aTale saMskRtanA jevA ( ahIM tat oTale saMskRtabhASA samajavAnI che.) saMskRta dvArA vyutpanna thaI zakyA hoya te tadbhava ane je zabdono prakRti arthAt mULa amuka aMza ane pratyayano bheda karI
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Disembara 2010 zakAto na hoya te dezya zabdo che. sampAdaka, vIra, nIra, saMsAra vagere zabdo pahelA prakAranA, ghaTa-ghaDa, paTha-paDha vagere bIjA prakAranA ane orallI (lAMbo madhura svara), illI (siMha) vagerene trIjA prakAranA zabdonAM dRSTAnto tarIke dhe che. vividha zAstromAM vastunA svarUpano nirNaya karavA mATe varNya vastunuM lakSaNa bAMdhavAmAM AvatuM hoya che. AnAthI viSayavastune samajavAmAM suvidhA thatI hoya che. AcArya zrIo A paripATI svIkArIne potAnA A granthanA svarUpa nirNaya jaNAvatAM kahyuM che ke prAkRtabhASAnA oka vizeSa bhAgarUpe AdikALI cAlI AvatI bhASA te dezya ke dezI prAkRta. Ama dezya prAkRta a prAkRtabhASAno ja aka vizeSa prakAra che. 95 hemacandrAcArye A saGgrahamAM dezI zabdonI vyavasthita kramavALI goThavaNI ApI che. A pUrvenA dezya zabdasaGgrahanA koi paNa granthamAM AvI kramavALI zabda goThavaNI maLatI nathI. A vyavasthAthI abhyAsIone zabda zodhavAmAM suvidhA thAya che. bIjuM AvA zabdonA vyavahAra samajAvavA mATe vyApaka rIte udAharaNagAthAo ApavAmAM AvI hovAthI, je te zabdanA prayoga vize spaSTatA thAya che. lekhanapaddhati : prAkRtabhASAmAM lekhana racanA aMgenA keTalAka muddAo nIce mujaba che : 1. R, R, lR, lR, au, au nA lipicihnavALA svarono vaparAza nathI. 2. tAlavya za ane mUrdhanya Sa nA badale mAtra dantya sa vaparAya che. 3. AdisthAnamAM koipaNa zabdamAM ya vaparAto nathI hoto. A saGgrahamAM AcArye A lekhanapaddhati svIkArI che ane te mujaba nIce pramANenA ATha varga pADIne vastu saMkalanA karI che. vargakrama mULagAthAkrama (ane) mAM samAtA svara- vyaJjano AdimAM svaravALA zabdo 5- 174 175-286 AdimAM ka vALA zabdo 287-348 AdimAM ca vALA zabdo prathama ba jo
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 cotho pAMcamo chaThTho sAmo AThamo anusandhAna- 53 zrIhemacandrAcAryavizeSAMka bhAga - 1 AdimAM Ta vALA zabdo AdimAM ta vALA zabdo AdimAM pa vALA zabdo AdimAM ra, la, va vALA zabdo AdimAM sa ane ha vALA zabdo 349-399 400-462 463-610 611-706 707-782 vaLI, gAthA 3mAM AcArya zrIo jaNAvyuM cheke siddhahemavyAkaraNamAM siddha nathI karyA tevA ane saMskRta kozomAM prasiddha na hoya tevA zabdo A saGgrahamAM svIkArela che. A uparAnta saMskRta kozomAM na hoya, parantu gauNI, lakSaNA vagere zakti dvArA, arthadRSTi sAdhI zakAya tevA zabdo A saGgrahamAM nathI tenuM saheja sUcana maLe che. A ATha vargomAM saGgrahakAre kakkAvArI mujaba anukrame zabdonI goThavaNI karI che. u.ta. prAkRtamAM a thI o sudhInA ATha svarono vaparAza che tethI svaronA prathama vargamAM A krame zabdo ApyA che. tevI ja rIte badhA vargo viSe kakkAvArI pramANeno krama Apyo che. AvA kramamAM paNa zabdomAM svaranI saMkhyAnI dRSTia peTAkramanI goThavaNI karI che. dezya prAkRtamAM aka svaravALA zabdo vyavahAramAM nahIM hovAthI, AmAM be svarathI mAMDIne cha svaravALA zabdono krama Apyo che. arthanA dRSTikoNathI jotAM, prathama akArthI zabdono vyavahAra samajAvavA mATe je te zabdano jemAM upayoga thayo hoya tevI udAharaNagAthA ApI che. anekArthI zabdonI AvI gAthAo ApavAthI vadhAre gUMcavaNa thavAnI tema mAnIne te bAbatamAM udAharaNagAthAo ApavAmAM AvI nathI tevuM saGgrahakAranuM kahevuM che. AvA zabdonI bAbatamAM pravartatA vividha matonA AcArya zrI aneka ullekho karyA che ane grAhya lAge tevA matono Adara paNa karyo che. granthanA sampAdaka ane sampAdana : A granthanA sampAdaka sva. becaradAsa jIvarAja dozI, parantu A nAma karatAM vidyAjagatamAM paNDita becaradAsa ke mAtra paNDitajI nAma vizeSa jANItuM che, A grantha prasiddha thayo I.sa. 1874mAM. temaNe potAnI sahI 'becaradAsa' aTalI karIne tA. 16 - 2 - 75nA roja A lakhanArane bheTa mokalI Apyo hato
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Disembara 2010 tenuM RNa cukavavAnI 35 varSa bAda A lekha dvArA taka UbhI thaI. AvI taka UbhI karavAmAM mAdhyama bananArA pU.jainAcArya zrI vijayazIlacandrasUrijIno AbhAra mAnIne sva. paNDitajI viSe A sandarbhe noMdha rajU karuM chu. I.sa. 1970 pachInA traNa-cAra varSomAM A pustakanuM lekhana kArya ane pachIthI prUphariDiMga cAlatuM hatuM te samagra samayagALAno A lekhaka sAkSI che. 80 varSa vaTAvyA pachI paNDitajIo je dhagaza ane tvarAthI kAma upADIne pUruM karyu temAM A kArya karavAnI temanI prabaLa icchAe bhAga bhajavyo che. lagabhaga oka AMkhathI prupha tapAsatA paNDitajI navajAta zizune vahAlathI jALavatI mAtAnI jema sAcavIne temAMnA jhINAjhINA akSarone sAva AMkha najIka lAvIne nihALatA te dRzya A lekhakanI sAme, A lakhatI vakhate upasI Ave che ! paNDitajIno janma mAtA otamabAInA maukhika havAlA mujaba vi.saM. 1946nA poSa vada amAsanI rAte, (I.sa. gaNIo to 1890mAM) vaLA (AjanA vallabhIpura)mAM. nAnapaNamAM ja pitAnuM chatra gumAvyu hoI, mAtA otamabAI khUba ja muzkelIo veThIne temano uchera ko hato. mAtAnI muzkelImA taruNavayanA becaradAsa mazAlIdALa thALImAM lai vecIne ane dhokaDAmAMthI UDI gayelA ru nAM pamaDAM vINI vINIne temAMthI dasa-vIsa paisA meLavIne mAne madadarUpa thatA. bALaka becaradAse vaLAnI zALAmAM cha gujarAtIno abhyAsa pUro ko tyAM sudhImAM gAma vaLA ane mosALanA gAma saNosarA, o be gAmanI bahAra kyAMya gayA na hatA. teo 12-13 varSanI uMmare mAMDaLa gAmanI dharmavijayajI mahArAjanI pAThazALAmAM saMskRta bhaNavA gayA tyAM sudhI temaNe relagADI joyelI na hatI. AthI, tyAM sudhI gADImAMnA DabbAo vizeno khyAla temanA manamAM ghAsatelanA DabbAono Avato ! pAThazALAmAM jyAre 'candramA' uccAraNa karavAnuM Ave tyAM paNDitajI 'saMdaramA' uccAraNa vAraMvAra karatA te mATe temane 'gharabhegA karI devAno' Thapako sAMbhaLavo paDelo. AgamonA vAMcana ane samajaNe becaradAsamAM jabbara parivartana ANyu. rAtanA be vAge uThIne chAnAchAnA Agamo-vAMcatAM, becaradAsa ghaNIvAra raDI paDatA. AgamomAMnAM bhagavAna mahAvIranAM vacanoo ovo sadbhAva janmAvyo ke tenA adhyayana vinA jIvana nirarthaka jevU lAgavA mAMDyuM. temane ama paNa jaNAvA
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna-53 zrIhemacandrAcAryavizeSAMka bhAga-1 lAgyuM ke zrAvakomA AnI samaja apAya to teonA vartanamAM paNa zuddhatA Ave. A vicAre becaradAsanA mana para ovo kabajo jamAvyo ke pote bhUkhe marIne paNa A AgamonA anuvAdo karavA ! pariNAme gujarAtane bhagavAna mahAvIranAM vacano mANavAnI bheTa maLI. ___ A pachIthI becaradAsajI gUjarAta vidyApIThamAM sanmatitarkanuM kAma paNDita sukhalAlajI karI rahyA hatA temanI sAthe joDAyA. (A gALAmAM vidyApIThanA jIvanavyavahAranI thoDI vigata paNDitajI tathA ajavALIbAnI rubaru mulAkAta dvArA A lekhake noMdhI che). vidyApIThamAM ATheka varSa thayA haze tyAM dAMDIkUca AvI. A samayagALAmAM paNDitajI rASTrIyatAnA raMge raMgAyA. hastalikhita 'navajIvana' calAvyu. thoDA samayamAM pakaDAtAM 'visApura'nI jelamAM dhakelAyA. tyAM naveka mahinA bAda chuTyA. briTIza hakumata heThaLanA pradezamA pravezavAnI manAI hatI. kyAM jaq ? A pAMceka varSanA gALAnuM smaraNa karatAM, paNDitajI gaLagaLA thaI jatA. khUba rajhaLapATa A gALAo karAvyo hato. rajhaLapATa pachI amadAvAda pAchA AvyA. vidyApITha to choDyuM hatuM. have zuM karavU ? ovAmAM mumbaI yunivarsiTI, Thakkara vasanajI mAdhavajI vyAkhyAna mATenuM nimantraNa maLatA paNDitajI jaNAve che tema IzvarI madada AvI maLI ! A samayanA paNDitajInA udgAro bhAre marmasparzI che. teo lakhe che, 'kyAM vaLAmAM jInamAM pUmaDAM vINato huM ane kyAM yunivarsiTInA haoNlamAM gujarAtI bhASAnI utkrAnti viSe vyAkhyAna Apato hu~ ? ghaNIvAra oma lAge che ke A be huM oka nathI, paNa ghaNA ja judAjudA che. tema chatAMya o bane huM mAM huM pote saLaMga parovAyelo chu, anuM bhAna thAya che tyAre mane Ananda thAya che, dhanyatA lAge che ane aeka prakArano santoSa thAya che.' (prabuddhajIvana, 1-1-55, pR. 203). A pachIthI amadAvAdanI vividha zaikSaNika saMsthAomAM kAma karyA bAda nivRtta jIvanakALamAM teoo 81 varSanI uMmare dezyazabdasaGgraha- kArya upADIne, pUre karyu hatuM. paNDitajI 11-10-82nA roja 92 varSanI uMmare svargavAsa pAmyA hatA. A sampAdananI vizeSatA : ___A pUrve dezIzabdasaGgrahanI, be mumbaithI prasiddha thayelI ane aka
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Disembara 2010 kolakattAthI prakAzita oma traNa AvRttio bahAra paDI cUkI che. AmAM kolakatAnI AvRttimAM upayogI pAThAntaro levAyA hovAnuM jaNAya che, parantu mumbainI banne AvRttio to Avo vicAra karyA vinA ja pAThAntarothI bharapUra thayelI che. A sampAdanamAM upayogI pAThAntaro ja levAyAM che. AnI puSTimAM udAharaNa ApatAM, paNDitajI jaNAve che ke A traNe AvRttimAM gAthA 493 mAM 'bAlamayakANDam' pATha chapAyo che. Ano udAharaNagAthAthI 'daDAne gUMthe che' tevo artha bese che. parantu 'kANDam 'no daDo artha kyAMye thato hovAnuM jANyuM nathI. pachIthI jhINavaTathI A aMge tapAsa calAvatAM, mumbainI pUnAvALI AvRttimAM 'kANDukam' pATha jovAmAM Avyo. AnuM samarthana karato 'kaNDuka''pATha pATaNavALI AvRttimAM maLI AvatAM, sampAdake ahIM 'daDA'nA arthano 'kanduka' pATha svIkAryo che. sampAdakano A ullekha pAchaLa aTalo ja hetu rahelo cheke A kArya atyanta kaThina ane dhIraja mAMgI letuM hovAthI AvAM sampAdanomAM jhINavaTa bharI cokasAI atyanta jarUrI banI rahe che. 99 A sampAdananI bIjI keTalIka vizeSatAomAM, gujarAtI bhASAmAM anuvAda apAyo che te pahelI vizeSatA A sampAdanamAM pahelI ja vAra udAharaNagAthAo gujarAtImAM anUdita thaine prasiddha thayelI che. AnI bIjI vizeSatA o che ke ahIM je tulanAtmaka TippaNo apAyAM che te paNa pahelavahelAM ja prakAzita thAya che. A uparAnta granthanI pAchaLa sampAdanamAM vyutpattinI noMdho ApavAmAM AvI che. A noMdhomAM ApelA ghaNA zabdo vividha kozomAM noMdhAyelA maLI Ave che. A jotAM dezya zabdono ghaNo moTo bhAga vyutpanna zabdo jevo jaNAya che. sampAdaka paNDitajIne lAge che ke vidvAnoo A aMge vicAra karavo ghaTe. AnI sAthosAtha ahIM upayogamAM lIdhelA granthonAM nAmo ane tevAM pustakonA saMketo ApavAmAM AvyAM che. granthanA abhyAsanI upayogitA : ahIM saGgRhita thayelA dezIzabdo vividha bhASAonA jUnA vaparAzanA zabdonI jANa karAvaze, jenAthI zabdabhaMDoLamAMnA keTalAka zabdonA artha samajavAmAM madada maLaze. mULagAthAo ane vRttimAM AvatA keTalAka ullekho keTalAka bhaugolika
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusandhAna- 53 zrIhemacandrAcAryavizeSAMka bhAga - 1 sthAnone nizcita karavAmAM madadarUpa thaI zake. AnuM udAharaNa ApatAM paNDitajI jaNAve che ke gAthA 210, 542 ane 772 vaDe sAtavAhanamAM bIjAM nAmo anukrame kuMtala, pUsa ane hAla hovAnuM jANavA maLe che. sampAdanamAM A prakAranAM bIjAM aneka udAharaNo apAyAM che. 100 Ama, Avo abhyAsa sAmAjika kSetranI mAhitImAM paNa keTalo badho upayogI nIvaDI zake tenAM aneka dRSTAnto paNDitajIe ApyAM che. AmAMnA keTalAMka joio : vahumAsa navI paraNelI strIno ratikrIDAparAyaNa pati je mAsamAM gharanI bahAra na jAya te mahino. jemAM saMtAvAnuM hoya che tevI eka ramata. oluMkI uDDiyAharaNa - UMco kUdako mArIne charInI dhAra para rAkhavAmAM AvelA phUlane paganI AMgaLiyothI jemAM upADI levAmAM Ave tevuM oka nRtya. keTalAka rivAjo gAthA 145 thI strInA zarIrane sUtaranA dorA vaDe mApIne te dorAne dizAomAM pheMkI devAmAM Ave che ovo ullekha che. koika sthAne Avo koi AcAra pracalita hovAno nirdeza sUcita thato hoya tema sampAdaka mAne che. dhammaa gAthA 462mAM caNDIdevIne jenuM balidAna ApavAmAM Ave che te puruSa sevA arthamAM A zabda vaparAyo che. hiMcia ke hiMvia - oka paga UMco karIne bALaka je kriyAmAM kUde che te kriyA. sampAdaka jaNAve che ke vartamAnamAM A kriyA laMgaDI nAme oLakhAya che. gAthA 32mAMnA A zabdathI mahAmahinAnI pUnamamAM divase zeraDIne dAtaNa karatA hoya tema loko cUse che tevA rivAjanuM sUcana maLe che. A rIte A saGgrahamAM aneka AvA zabdo maLe che je dvArA utsavo, rivAjo, sAmAjika prathAo, vividha ramato vagerenI jANakArI prApta thaI zake. ikSukadantapavanakSaNa
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Disembara 2010 101 ahIM to mAtra A bAbata tarapha dhyAna doravA puratAM ATalAM dRSTAnto ApyAM che. chevaTe, temaNe racelA mukhya mukhya granthonA nAmAbhidhAna sAtheno temane aMjalirUpa zloka che (dhUmaketu, 1982, pR. 166) tenI 'baddhaM yena na kena kena vidhinA mohaH kRto dUrataH' A chellI paMkti noMdhIne, A mahAmAnavane aMjalirUpa A lekha pUro karuM chu. C/o. 1, B, kAmadhenu epArTamenTa, ___ sudAmA zerI, jAmanagara-8