Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujarAtanA aitihAsika lekha" pustakamAM gaMbhIra khalanAo lekhaka-zrIyuta paM. lAlacaMdra bhagavAna gAMdhI. prAcavidyAmaMdira, vaDodarA. kArbasa gujarAtI sabhA, muMbaI taraphathI tenI graMthAvalinA naM. 15 tarIke "gujarAtanA atihAsika lekho' nAmanuM je pustaka 3 bhAgomAM prakAzita thayeluM che ane jenA saMgraha karanAra eDITara tarIke AcArya girajAzaMkara vallabhajI bI. e; ema. Ara. e. esa. nivRtta kayureTara, ArkIolojikala vibhAga, prinsa opha velsa myujhiyama, muMbaI-emanuM nAma joDAyeluM che-te saMbaMdhamAM vAcakanuM lakSya kheMcavA icchuM chuM. gUjarAtanA aitihAsika utkIrNa lekho je anyatra aMgrejI paricaya-bhASAMtara sAthe ke te vinA prakAzita thayA hatA, teno ekatra saMgraha gUjarAtI paricaya-bhASAMtara sAthe uparyukta pustakamAM karavAmAM AvyuM che; ethI ItihAsapremIone-gujarAtanA abhyAsIone-AnaMda thavo joIe paraMtu tenuM AMtara nirIkSaNa karatAM viSAda thAya evuM vizeSa jaNAya che. emAM keTaleka sthaLe akSamya vicitra gaMbhIra bhUlabharelA atho karavAmAM AvyA che ane azuddhienI paraMparA che. ethI itihAsanA abhyAsIone ane anya vAcakane gerasamaja thavI saMbhavita che tathA tene pravAha anyatra AgaLa vadhe e zakya che. ethI e saMbaMdhamAM ahIM thoDuM sUcana karavAnuM ucita dhAryuM che. AzA che ke satya-premIo taTastha dRSTithI enuM avakana karaze. uparyukta pustakane trIjo bhAga, je saMvata 1998mAM sana 194ramAM prakaTa thayela che, temAM mAtra eka pahelA lekha saMbaMdhamAM ja ahIM vaktavya zakya che. tyAM "vAghelA vaMzanA lekhe' evA mathALA nIce Abugiri upara delavADAne rAjA viradhavalanA samayane zilAlekha" jene naM. 206 tarIke oLakhAvela che ane "prA. saM. I. bhA. pA. 174" saMjJAthI anyatra prasiddha jaNAvela che te leba, pahelAM bhAvanagara rAjyanA purAtana saMzodhanakhAtA taraphathI prakAzita thayelA "kalekazana opha prAkRta e3 saMskRta Iskripzansa' nAmanA pustakamAM prakaTa thayela hato. (je pustaka atyAre mArI sAme nathI.) pUrvokta "gujarAtanA aitihAsika lekha" pustakanA trIjA bhAgamAM e zilAlekhane prAthamika paricaya karAvatAM jaNAvyuM che ke-"aNahilavADanA rAjAonA pradhAne vastupAla ane tejapAla nAmanA be bhAIoe AdinAthanA maMdiramAM keTaluMka samArakAma tathA sudhAra karAvyAnuM lekhamAM lakhyuM che."
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka : 4 ] gujarAtanA...............khalanAo [81 evI rIte paricaya karAvatAM lekhake e lekhano Azaya samajavAmAM ane tenI spaSTatA karavAmAM zocanIya anabhijJatA darzAvI che, ema kahevuM joIe. kAraNa ke e lekha (le. 60-61)no Azaya samajanArA sujJone samajAya tema che ke maMtrIzvara tejapAle Abuparvata upara ulavADAmAM "lasiMhavasahikA ' e nAmanuM neminAthadevanuM: vizAla navuM je jinamaMdira taiyAra karAvyuM hatuM, je (para) devakulikAothI alaMkRta ane vizAla hastizAlAthI zobhatuM racAvyuM hatuM, tenuM e zilAlekhamAM varNana che. e saMbaMdhamAM gUrjarezvaranA mAnya purohita kavi saMmezvaradeve 74 kAvyovALI racelI prazasti zilAlekhamAM utkIrNa karelI che. uparyukta paricayamAM, mULa saMskRta lekhamAM ane tenA gujarAtI bhASAMtaramAM e lekhane saMvata 1267-I sana 1211 jaNAvela che, paraMtu enI sAthenA bIjA lekhanA AdhAre ane anya sAdhano dvArA tapAsa karatAM tyAM vAstavika saMvata 1287 samajavo joIe. tathA aMtamAM "zrInA kAraNe zrIviSayanAma pratiSThA chatA" aspaSTa paNa tyAM vaMcAya che, te hevuM joIe. uparyukta pustakamAM mULa saMskRta lekha je paMktibaddha chapAye che, temAM hasva dIdha, padachaMda, pada-vejanA, pRthakkaraNa Adi karavAmAM yathAyogya kuzalatA ane kALajI darzAvAI jaNAtI nathI, jene pariNAme temAM aneka bhUle jaNAya che. vizeSanAmamAM ane anyatra paNa varNavyatyaya, varNa-lepa jevI asta-vyastatA najare caDe che. temAMthI keTalIka darzAvI zakAya. zuddha azuddha zlo. 3mAM maLApura joIe, tyAM sASTripura chapAyeluM che. 4mAM krima kalpadruma A kamAM karavAmAM sazvarAjaH ka 14mAM vizvati virayacati 17mAM sAM mA dhanadevI sAku mAku vanadevI sauMdaryaH - 45mAM kSetrasiMH jaitraH 48mAM -juna49mAM anupamavyA anupadevyAH 58mAM yutiverama sakRtaveza 63mAM mathatAM pratayo 9. draza-mUrtaH rA-putrayA (?) 64mAM mUrtAnAmida muddhanInAmiva , , rivadhUBE karidadhuH sveSTa9 , -venyuH - vandui 69mAM thAvA pyAcaMdA, 70mAM zrIrainazAsanavanI zrIjainazAsavanI che ke utta khannaka
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 ] zrI. jaina satya prakAza [varSa : 17 -e lekhanuM bhASAMtara joIe, te te paNa yathAyogya saMtoSakAraka lAgatuM nathI, aneka bhUlothI bhareluM jaNAya che. temAM adharAja jaI e tyAM zarAja (lai. 7-8mAM) che, kumAra kArtikeyasvAmInI mAtA pArvatI joIe, tyAM kArtavIryanI mAtA jaNAvela che (le. 7), caMDaprasAda joIe tyAM caMDaprasAda ane prahAdana joIe, tyAM prahANa vagere jovA maLe che. temAM maMgalAcaraNane bIjo leka tenA bhASAMtara sAthe vicAravA yogya che. "caH []ttimAna[:] prazno to irItaH smanimAyA. nimIlitAkSopi samagradarzI sa vaH zivAyAstu shivaatnuujH||" tenuM tyAMnuM bhASAMtara- "zAMtimAna hovA chatAM kopathI rakta, zAnta hovA chatAM smaranigrahamAM pradIpta, ane cakSu baMdha chatAM je sarva jue che te pArvatIno putra gaNapati tamAruM kalyANa kare." -A sthaLe rAjA-nUnane artha neminAthadeva kare susaMgata che, kAraNake A prazasti, neminAthadevanA navA banelA jinamaMdirane uddezI racAyelI che, minAthanI mAtAnuM nAma zivA (zivadevI) jainasAhityamAM prasiddha che, neminAtha kSamAvAna hovA chatAM kopa pratye aruNa (lAla-kopa dUra karanAra), zAMta hovA chatAM kAmadevane nigraha karavAmAM dIpta (ugra ) kahI zakAya, dhyAna-magnAvasthAmAM te nimIlitAkSa hoya che, chatAM teo sarvajJa heI samagradazI che, te zivA-tanUja neminAtha tamArA zivamaMgala, kalyANa, mekSa mATe . -kavie ahIM virodhAlaMkArathI anekAMtavAda ghaTAvI dayathI zabda prayoga karI khUbIthI neminAthadevanuM AzIrvAdAtmaka maMgalAcaraNa karyuM che e lakSyamAM levuM joIe. uparyukta pustakamAM chapAyeluM 17muM kAvya ane tenuM bhASAMtara jevA jevuM che - ___"jAllUmAkusAkuvanadevIsohagAvayajukAkhyAH / padamaladevI caiSAM kramAdimAH sapta sauNdryH||" tathA tyAM tenuM bhASAMtara A pramANe chapAyeluM che tene jAlu, mAku, sAku, vanadevI, sehagA, vayajukA ane padamaladevI evA anukramavALI sAta paraNelI patnIo hatI.' -uparanA zlokamAM laNiga, malladeva, vastupAla ane tejapAla e cAra bhAIonAM nAma jaNAvelAM che, emane e anukrame 7 sagI-sahedara baheno hatI, tene ahIM bhAtAMtarakAre arthane anartha karI paraNelI patnIe jaNAvI che !! mULa zilAlekhamAM pahelI cAra bahenanAM jAhu, mAU, sAU,dhanadevi evAM nAmo vaMcAya che, tene badale uparyukta pustakamAM upara jaNAvyA pramANe saMskRta zlokamAM, tathA tenA bhASAMtaramAM jA, mAka, sAka, vanadevI evAM nAmo chapAyelAM che. vizeSamAM mULa zilAlekhamAM saraH pATha che, te eDITarane zuddha tarIke samajAya jaNAtuM nathI eTale tyAM darya chapAvyuM lAge che; eDITare tyAM suMdarI zabda samajI
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 83 aMka : 4 ] gujarAtanA..................skUlanAo tenuM evuM rUpa kalpI lIdhuM lAge che. ethI teno artha te vicitra karyo lAge che. vAstavika rIte vicArIe te tyAM soDhaH pATha zuddha che, sorI (sahedarI-sagIbahena artha-vAcaka) zabdanuM bahuvacananuM e rUpa che. kavie e pahelAM iSa pada dvArA pUrve jaNAvelA cAra baMdhuo (1 laNiga, 2 malladeva, 3 vastupAla ane 4 tejapAla) emanI anukrame jaNAvelI A 7 sahodarI-sagIbahene hatI, tema jaNAvyuM che. vizeSa tapAsa karatAM jaNAya che ke maMtrIzvara tejapAle tyAM AbU tIrthamAM pote karAvela "lUNasIha-vasahI ' nAmanA neminAthadevanA te caityamAM, jagatImAM pitAnI e sAte bahenenA zreya mATe paNa judA judA 7 tIrthaMkaranI pratimAothI alaMkRta judI judI 7 devakulikAe karAvI hatI ane saM. 1293 varSanA citra vadi 8 zukravAre nAgaeNdragacchanA zrIvijayasenasUri dvArA pratiSThita karAvI hatI. zilAlekho sAthe hAlamAM paNa e vidyamAna che, tyAM spaSTa AvA ullekha che - -sa. 1293 varSe caitravadi 8 zukre zrIarbudAcalatIrthe svykaaritluunnsiihvshikaakhyzrIneminAthavece nAM ................mahaM. zrInapAna (1) mA vAu jaldivya- zreDartha... (2) , nI mAsa (3) >> >> rAvyA (4) dhaNadevi>> sohA e yAM(7) ' , , T -A zilAlekho epigrAphIA IMDikA' . 8, pR. 227 thI 229mAM naM. 26thI 31mAM, tathA prAcIna jaina lekhasaMgraha bhAga bIjAmAM lekhAMkaH 94 thI 99 ane 103mAM, ane "abuMda-prAcIna jaina lekhasaMgraha' (Abu bhAga bIjA)mAM lekhAMka 325 thI 328, 330, 331 ane 337mAM mULa saMskRtamAM prakAzita thayelA che; tathA pahelAmAM aMgrejImAM ane pAchaLanA be graMthamAM tene gujarAtI sAra paNa prakAzita thaI gayela che. ethI ahIM vizeSa samarthananI apekSA nathI. vizeSamAM eTale aMze saMtoSa mAnIe ke uparyukta gujarAtanA aitihAsika lekha" bhAga trIjAmAM, saMgraha karanAra eDITare prAstAvika aitihAsika vivecana (pR. 11)mAM "vastupAla tathA tejapAlanuM vaMzavRkSa" darzAvyuM che, temAM upara jaNAvela nAmavALI 7 bahene temanI bahene tarIkenA kramamAM darzAvI che. enA lo. 62 thI 66nA bhASAMtaramAM (pR. 12mAM) artha na samajavAthI kaMIka vicitra ja jaNAvyuM che ke- ". ...dharmakAryonA prabhAvathI vAdaLane paNa namAvanAra..dhImata lAvaNyasiMha dignAyaka samAna hatA ane hAthI para ArohaNa karI jinezvaranA darzane jatI temanI 10 (daza) putrIe ramya lAge che
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 ] zrI jaina satya prakAza [ varSa : 17 solaMkI nRpa vIradhavalanA atula kara jevA vastupAlanA sumativALA anuja tejapAle A jinanA ma MdiramAM A putrInAM (?) hAthI para virAjatAM pattharanAM 10 (daza) putaLAM karAvyAM. saravara samIpamAM phalasahita .AmravRkSa samAna tenI patnInA AdhAra, tejapAla nija patnIsahita vastupAlanA mahelamAM dekhAya che. ' vAstavika rIte tyAM AvA artha joIe--[ zrImAna 12MDapanA putra caMDaprasAda thayA, tenA putra saiAma, tenA putra 4azvarAja thayA. temanA pavitra AzayavALA putrA palUz2iga, TaeNmaladeva, stupAla ane tejapAla thayA; je jinamatarUpI ArAma ( bagIcA)ne unnata karavAmAM nIra-megha jevA che. 62 zrImaMtrIzvara vastupAlanA putra caitrasiMha nAmano, ane tejapAlanA putra lAvaNyasiha 10 vizruta vikhyAta mativALA che; hAthaNIenA skaMdha para caDelI, e dezanI mUrti A evI rIte lAMbA samaya sudhI zebhe che ke-jANe jina -darzana mATe jatA nAyakA (10 dikpAlA)nI e mUrtio hAya. 63 caulukaya kSitipAla vIradhavalanA advitIya baMdhu ane vastupAlanA anuja laghubaMdhu subuddhizAlI A matro tejapAle ahIM hAthaNIonI pITha para pratiSThita karelI mUrtionI pAchaLa temanI (te upara jaNAvela 10nI) kAMtA-patnI sAthe daza mUrti A vimala ujajavala azma ( Arasa pASANu)nA khattaka ( tAkA-gAkhalAmAM rahelI karAvI hatI. 64 sakala prajAnA upabdha (Azraya karavA yeAgya) vastupAlanI pAse tejapAla, sarAvaranI pAse rahela saphaLa ( phaLavALA ) sahakAra ( AmravRkSa ) jevA zAbhe che. 64 te baMne bhAIoe (vastupAle ane tejapAle ) pratyeka pura, gAma, mA, pata ane sthaLamAM vAva, kUvA, nipAna ( aveDA ), udyAna, sarAvara, prAsAda ( madira), satra ( dAnazAlA-paraba) vagere dharmAMsthAnAnI paraMparA atyaMta navI karI ane jINu thaI hatI, tene uSkRta karI; tenI sakhyA paNa jANI zakAtI nathI, jo te keAI jANutuM hoya te te pRthvI ja jANe che. huM pU. 13mAM pAchaLanA zleAkeAnA bhASAMtaramAM AcAryAMnAM nAmeA vageremAM bahu goTALA karyA che. AnaMda, amararane badale ' caMdrAmarasuri AvyA, ' zrIvijayasenasurane badale merU sunidhara hatA' vi. vi. keTalI bhUlo ahIM jaNAvI zakAya? A saMbaMdhamAM vizeSa jijJAsu ItihAsanA abhyAsIee tulanAtmaka dRSTithI nIce jaNAvelA prathA jovA joie-- bhAvanagara rAjyanA purAtattva saMzAdhanakhAtA taraphathI prakAzita prAkRta saMskRta lekha saMgraha'mAM aMgrejI bhASAMtara sAthe prakaTa thayela sa MskRta prazastivALA e zilAlekha, uparyukta ' gujarAtanA aitihAsika lekhA' bhAga trIjAmAM gujarAtI bhASAMtara sAthe prakaTa thayela che, te uparAMta khIje pAMca sthaLe prakAzita thayela jANavAmAM Avela che--
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMka : 4 ] gujarAtanA..........alanAo [ 85 (1 IsvIsana 1828mAM eziyATika risarcIsa' va. 16mAM (pR. 302 ) eya. eca. vilsane uparyukta lekhanuM aMgrejImAM bhASAMtara prakaTa karAvyuM che. (2) "epIyAkSiA IDikA' va. 8mAM Do. pro. eca lyuDarsa "jana Insikrapazansa eTa dhI Tempala opha neminAtha ona mAunTa AbU" e heDIMga nIce pR. 24 thI 208 mAM paricaya ApyA pachI pR. 208 thI 213 mAM uparyukta mULa saMskRta zilAlekhanI phoTo kepI joDI che ane te sAthe 32 lekho aMgrejI bhASAMtara sAthe tyAM prakaTa karyA che. A pustakanuM TAITala gayela hovAthI prakAzana sana darzAvI zakAtuM nathI) | (3) IsvIsana 1883mAM bebe gavarnamenTa senTrala bUka DIpa dvArA prakaTa thayelI kavi semezvaradeve racelI "kIti kaumudI'nA pariziSTa (A.)mAM upayukta zilAlekhane aMgrejI bhASAtara sAthe eDITara AbAjI kAthavaTe dvArA prakAzita karavAmAM Avyo che. (tyAM saMskRta lekhanA aMtamAM saM. 1293 jaNAvela che, paraMtu aMgrejImAM saMvata 1287 jaNAvela che.) tathA tenI sAthe saMbaMdhavALo tyAMne bIjo zilAlekha je saM. 1287 vALe che, jemAM te dharmasthAnanI rakSA, tathA utsavadi vyavasthA sUcavelI che, te paNa tyAM pariziSTa (B) mAM darzAvela che. (4) saMvata 1978 IsvIsana 1921 mAM jaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara dvArA prakaTa thayela "prAcIna jaina lekhasaMgraha' (bhAga bIjA) mAM e zilAlekha le. 94 tarIke gujarAtI sAra sAthe suprasiddha sAkSara zrIjinavijayajInA prayatnathI prakaTa thayela che (5) saMvata 1994 mAM zrIvijyadharmasUrijena graMthamALA, una taraphathI prakaTa thayela "abuMda prAcIna jena lekhasadeha' (Abu bhAga bIje) e pustakamAM ItihAsapremI sva. munirAja jayaMtavijayajInA prayatnathI le. 250 tarIke e lekha gujarAtI avalokana sAthe prakAzita thayela che. AzA che ke satya saMzodhana-prakAzanathI gujarAtane sAce ItihAsa prakAzamAM Avaze, tyAre sarvane AnaMda thaze. saMvata 2007 zrAvaNa zula paMcamI zrIneminAtha-janmakalyANaka che