Book Title: Ema Be Vat Che
Author(s): Hasu Yagnik
Publisher: ZZ_Anusandhan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/229726/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ emAM be vAta che hasu yAjJika IsvIsana 1967-68nuM saMbhavataH e varSa hatuM. huM tyAre raheto hato jaina marcanTa pAse RSabhadeva sosAyaTImAM. savAranA agIAreka vAgyA hatA ne muMbaInI mIThIbAI kolejanA AcArya ane kauTuMbika saMbaMdhe mArA kAkA zrI amRtalAla yAjJika AvI caDyA ne AvatAM kA : tAre ghare jJAnanI gaMgA lAvyo chu hasu !' / __ meM joyuM to emanI sAthe atyaMta gaura ane tAmravarNA sohAmaNA sajjana ! ekadama zveta, istrIbaddha, Ara karelo paheraveza. amukAkA bolyA : 'A mArA mitra DaoN. harivallabha bhAyANI. khAsa Avyo chu huM emane tane soMpavA mATe !' ane bhAyANI sAhebane uddezIne kA : 'A mAro bhatrIjo tamane soMpuM chu bhAyANI !' meM svIkAryo...' bhAyANIsAheba emanA lAkSaNika hAsya sAthe bolyaa| mArA AnaMda-Azcaryano pAra na hato. meM tyAre 'vAgvyApAra' ane kathAsAhitya paranA Do. bhAyANInA lekho vAMcelA. AvA moTA vidvAna mAre ghare ? ne emanA vidyArthI tarIke svIkAre ? mAre mATe to doDabuM hatuM ne DhALa maLyo ! bagAsuM khAtAM patAsuM maLyu. ___ hakIkata ema hatI mArI badalI vIsanagarathI amadAvAda thayelI, ane amadAvAdamAM mane goThyuM na hatuM, e bAbata amRtalAla yAjJikane lakhelaM tyAre javAbamAM lakheluM : tArI kArakirdI mATe amadAvAda ane gujarAta koleja tArA hitamA che. tyAMnAM granthAlayo, vidvAno ane vAtAvaraNano lAbha maLaze. pIeca.DI. karI levU. uttamagurunI vyavasthA huM goThavIza..... e ATaluM jhaDapI ne ATaluM uttama thaze, enI mane to dhAraNA paNa kema hoya ? ghare to bIjI ja vAto thaI. prinsipala premazaMkara bhaTTa paNa AvyA. bhAvanagara zAmaladAsa kaoNlejanA traNe mitro-bhAyANI, yAjJika ane phojhadAra (pri. premazaMkara bhaTTanA pitAzrI phojhadAra hovAthI A mitro bhaTTasAhebane Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 e hulAmaNA nAme ja saMbodhatA) vAtomA jAmyA. bIje divase gujarAta kolejathI sIdho yunivarsiTI bhASAbhavanamAM gayo ne bhAyANI sAhebane maLyo. emaNe pUjyu : "pieca.DI. mATe kyo viSaya vicAro cho ?' 'navalakathA para kAma kara che. surendranagaramAM pri. vAya.DI.bhAvenA mArgadarzanamA navalakathA paranA keTalAka mahattvanA aMgrejI grantho hu~ vAMcI gayo ___ 'paNa emAM saMzodhana karavAno avakAza keTalo? vaLI tame pote paNa vArtAo-navalakathAo lakho cho. e lakhatA raho. paraMtu vizeSa abhyAsa mATe madhyakAlIna sAhityano viSaya lo. emAM saMzodhanane avakAza che.' / 'paraMtu enA itihAsa sivAya bIjuM meM vAMcyuM nathI, khAsa to kRtio.' 'to have vAMco.' bhAyANIsAheba bolyA; 'huM to mArA manamAM nizcita karelA che, te viSayo para ja kAma karAvu chu. zAmaLa para, rAsa para, caMdracaMdrAvaLI para jAnI, bhAratI jhaverI, hIrAbena pAThaka pAse kAma karAvyu. have mArA manamA madhyakAlIna gujarAtI premakathAo para ja koIka pAse kAma karavAnuM nakkI thaI gayuM che. tame enA para kAma karo. tamane e kAma gamaze. sarjaka tarIke to tame pote ja premakathA para kAma karyu, kRtinA rUpamA. 'dagdhA' navalakathAmAM tame dagdha eTale pUrNa evaM vyaktitva baMdhAyuM hoya, enuM dAmpatya dagdha eTale asaphaLa kajaLeluM rahe che, kemake, dareka puruSane pote ghaDI zake, TAMka' pADI zake potAnuM evI patnI joIe che, tethI pUrNa vyaktitva sAthe dAmpatyano meLa besato nathI - AvA thIma para kAma karyu che. AgaLanA kALanA lekhakane paNa e rIte ja potAnA kALanI samasyAne vAcA ApavAnI hoya che.' 'paraMtu e kathAo to camatkArapUrNa bAhya ghaTanAomAM rAcatI hoya che. emAM paraMparA ane rUDha mALakhAM hoya....' / 'e Ave kyAthI ? tatkAlIna paristhiti ane cittamAMthI ke bIjethI? zA mATe amuka kathAo ja vAraMvAra racAI ? mAtra kathA tarIke rocaka hatI mATe ? to AgaLanI kRti hatI ja. bhASA ne samAja khAsa badalAyA na hatAM Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 to paNa ekanA eka kathAnaka para aneka kema kRti kare che ? zuM e utArI ke mAtra punaH kathana hoya che ? 'naMdabatrIzI'nI bhAratabharamAM aneka kRtio zAthI racAI ? mAdhava ane kAmakuMDalAnI kathA saMskRta, jUnI gujarAtI badhe ja kema AvI ? sagA mAbApa eka sAdhunI haTha mATe ne vrata mATe thaIne ja potAnA putranuM mAthu kApe, khAMDe, evI bhayaMkara dAruNa ghaTanA kathAmA kema Ave ? ne AvI kathA loko kema mANe ? kayuM kAraNa AvI kathAne janma Ape ? kyA kAraNe AvI kathAomAM lokone rasa paDe ? e kevo samAja ? kevAM enAM dhoraNo ? A badhA pAchaLano vAstava kayo ? kaI rAI paranA A pahADo ? 'paMcataMtra' vizvabharamAM kema phelAI gayuM ? badhI ja bhinna prajAo ane saMskRtione emAM rasa zAthI paDyo ? vizvasamagranI mAnavacetanAne joDanAruM sUtra kayuM ? prAcIna ane madhyakAlIna kathAo kevaLa kalpita manoraMjanAtmaka rasotpAdaka sAmagrI ja nathI. yugojUnI saMskRtino e dastAveja che !' e ja ghaDIe meM A gurunI kaMThI bAMdhI. atyAra sudhI A badhuM ja mAtra manoraMjanAtmaka lAgatuM hatuM. saMzodhakanA sTethoskope kayo dhabakAra sAMbhaLavAno che, enI pahelI ja mulAkAte mane jANa thaI. pachI guru-ziSya saMvAda niyata ane niyamita banyo, huM kaoNlejathI chUTI sAyakala para bhASAbhavana pahoMcuM. tyAMthI bhAyANIsAheba sAthe cAlatAM goSThi karatAM mahAdevanagaranA ghara sudhI ke ardhe sudhI. e doDavAnI jhaDape cAle. mAre tyAre ne pachI paNa cheka sudhI emanI sAthe rahevA mathavuM paDe, doDavuM ja paDe, DhasaDAtA, cAlavAmAM paNa ! bacce eka divasa kahe : ' cAla mArA guru batAvuM !' meM tyAre paheluM darzana kartuM jinavijayajInuM zyAma, UMco prabhAvazALI deha. sAme lAla vastromAM viMTelI pothI. thoDuM beThAM vAta karI. bahAra nIkaLatAM kahe : 'kevA lAgyA mArA guru !' meM kahyuM : 'bhavya yoddhA jevA!' e kahe : 'kSAtradharmI vidyApuruSa che mArA guru !' . pachI bhAyANIsAheba yunivarsiTI kempasanA roDarsa kvArTaramA AvyA ne pachI jJAnanI prathA jevA hAIlenDa pArkamAM. mane paNa kvArTara maLyuM gulabAI TekarA paranA pAMca baMgalAmAM. pAchaLanI vaMDInI jhAMpalImAMthI ja sIdhA te kALanA sacivAlaya ane pachInA kALe banelA poliTenikanA kempasamAM. enI Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 211 pAsenI bIjI jhAMpalImA pravezI hAIlenDa pArkamAM bhAyANIsAhebane ghare. bhASAbhavanamAMthI AvyA hoya ne amAro varga zarU thAya. mane kSobha thAya, thAkyA haze, kaMTALyA haze huM kahuM, sAMje AvavAnuM rAkhuM ? e kahe nA, tyAre bIjA loko Ave ne ApaNe kAma chor3avuM paDe. sAMja paDatAM jayaMta koThArI, cimanabhAI trivedI, bhoLAbhAI paTela, jayendrabhAI yAjJika, naTubhAI rAjaparA koI ne koI acUka hoya ja. bhASAzAstra, vyAkaraNa, sAhitya zAstra ane evI vividha carcAo cAle. jayaMtabhAIno vyAkaraNa - vicAra sImAstaMbha te A prapAnI prasAdI. bacce bacce saMskRta - prAkRta jUnI gujarAtInA muktako duhAonI madhamIThI drAkSa ame be hoIe to aneka kathAonA ghaTakonA khAMkhAMkhoLA cAle. ATha- daza varSanI vaye sAMbhaLelI hoya evI kathAo, temAM AvatAM padyamaya joDakaNAM yAda AvatAM jAya. bhAyANIsAhebano smRtikoza viziSTa prakArano hato. kyAreya kazuM hetupUrvaka kaMThastha na kartuM hoya. vAMcyaM hoya eka ja vakhata paraMtu saMdarbha nIkale ke temane yAda Ave mAdhuM dhuNAve ne eka zabda nIkaLe. bIjI vAra dhUNAve ne bIjo zabda ne Ama eka pUrI paMkti, bIjI paMkti ne ema pUrI racanA emanA smRtikoSano sophTavera akabaMdha Ape. vAMcatA koI paNa sahetuka prayatna kaMThastha karavAno na hoya, paraMtu citta para eka ja vakhata vAMcelI vastunI chApa eTalI sacoTa paDI hoya ke alpa prayAse ja zabdaza: rUpa ApI zake. mArA aneka saMzodhanamAM je mane vividha kathAonA ghaTako ane kathAbiMbo maLyA emAM ghaNA badhA gurunA A adbhuta smRtikoSamAMthI mane maLelA. jyAre mArA viSaya para prakaraNavAra lakhavAnuM thayuM tyAre prakaraNa lakhIne bhAyANIsAheba pAse jAuM tyAre havAmAM UDato houM. puSkaLa navI sAmagrI ane navaM dRSTibiMdu madhyakAlIna sAhityane, kathAsAhityane paNa badhAe joyeluM mAtra sAhityika dhoraNe, ethI emAM paMzcimanA zAstrIya prakAranA abhyAsanI dRSTie ghaNuM khUTatuM hatuM, te gurukRpAe mArA abhyAsanI uNapa nahIM rahe, eno AnaMda hoya. bhAyANIsAheba AMkho mIMcIne bese. huM mAruM prakaraNa vAMcuM. bacce na kaI pUche, na bole. pUruM vaMcAya tyAre kahe 'sAruM che.' ane pachI kyAM, kaI, keTalI bhUla che, kyAM kacAza che tenI vAta karavAne badale, be- cAra muddAo para bole. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 e eTaluM spaSTa ane vedhaka hoya ke mane mArI bhUla dekhAya. pharI mAruM maMthana cAle. vAMcana cAle. pharI lakhuM ne e vAMcuM tyAre kahe : 'have barAbara che.' mane tyAre 'sAruM che' ane 'barAbara che.' bacceno bheda samajAya. abhyAsa lekhanakakSAe pahoMcatAM ja have mArA nAmane ane viSayane noMdhavAno samaya pAkyo. tyAM kothaLAmAMthI bilADuM nIkaLyuM - DaoN. bhAyANIne yunivarsiTIe bhASAzAstranA viSaya mATe mAnya karyA che, sAhityAnA viSaya mATe nahIM ! huM dhuMdhavAyo. nirAza thayo. bhAyANIsAheba to emanI majAkabharI rIte haLavAzathI kahe : 'eno ya rasto nIkaLaze !' paraMtu e pahelAM ja vighna AvyuM. madhyakAlIna bhASA sAhityanA eka jANItA vidvAne kahyuM : 'mArI pAse joDAI jAva. huM tamane mArA mArgadarzananA vidyArthI 'tarIke rajisTara karAvI daIza. ' meM emano AbhAra mAnyo ane kahyuM ke ApanI vidvatA vize mane mAna che, paraMtu je dRSTithI meM abhyAsa karyo che, e bhinna che. kathA mAtra sAhityathI vizeSa che ane sAhityakIya dRSTino ja vivecana- rasadarzana prakArano, pravAhadarzanano abhigama nathI. A vakhate gujarAta kaoNlejamAM mArA heDa opha DipArTamenTa DaoN. bipina jhaverI. khUba umadA sajjana mArA tarapha pUrA mAna- prema. mane kahe: mArgadarzana bhale DaoN. bhAyANInuM lo. mArA vidyArthI tarIke noMdhaNI karAvo. mane e svIkArya na hatuM. eka divasa eka taMdurasta bahena AvyAM. emanI noMdhaNI bipinabhAIe mArA ja viSayamAM karavAnuM sUcavyuM meM kahyuM : 'tame jANo cho ke huM keTalA vakhatathI AnA para kAma karUM chu ne tame A bahenane A viSaya Apo cho ?' e to sthitaprajJa kahe : 'to tame ja noMdhAI jAva. ' sAMje bhAyANIsAhebane vAta karI to emane to eTalI gammata paDI ke hasatA hasatA lAlacoLa thaI gayA ane mane kahe : ' kanyA mAgAmAM cerAI gaI che ! have kyAMka pAkuM karI lo. nahIM to kanyAnA jhaMkhanA ne mAgAM AvAM kaMIka khela pADaze !' aMte huM tAtkAlika pri hasita bUca pAse saurASTra yuni. mAM noMdhAyo. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 e dRSTisaMpanna vidvAna ane mArA pratye vizeSa lAgaNI. badhuM ja zabdaza: vAMce, sudhAre, sarasa AkAra maLe, sauSThava maLe e rIte goThave. aMte kAma pUrNa thayuM. vAIvA pUrNa thatAM bhAyANIsAheba kahe : 'lo lagna karAvI ApyAM. paNa chokarAM thAya tyAre jaM lagnanI pUrNatA. ' emanI vAta meM vadhAvI ane adhyayana-adhyApana sAthai abhyAsa AgaLa vadhAravAnI nema rAkhI noMdharUpe puSkaLa sAmagrI hatI. saMdarbha hatA. taiyAra inDeksa hatI. kAmakathAnA be bhAga pragaTa thayA ane pro. jayaMta koThArIe jene kalagI samo gaNAvyo te abhyAsanibaMdha taiyAra thayo. anya nimitto paNa bhAyANIsAhebe pUrAM pADyAM ne kAma satata cAlatuM ja rahyaM, emanA ja pratyakSa mArgadarzanamAM. paraMtu gujarAta kaoNleja sarakArI. moye hAu badalIno. emAM DAyarekTara badalAya eTale kahe, bIje to traNa ke pAMca varSe badalI thAya ahIM dazapaMdara varSathI eka sthaLe ? DaoN. yazavaMta gulAba nAyaka, pro. je. bI. zAMDilya ane pri. bI. je. trivedI jevA AcArya samajAve ke amadAvAdamAM aneka sthAnika khAnagI kaoNlejanI vacce gujarAta kaoNlejanAM nAmakAma TakAvavAnAM che. ene Ama badalIthI AvatA adhyApakothI na calAvAya. khUba mathAmaNe pachI badalI aTake. paraMtu mAthe badalInI talavAra laTakatI ja rahe. pro. naTubhAI rAjaparA A kAraNe ja pAThyapustaka maMDaLamAM gujarAtI viSayanA niSNAta tarIke gayelA. emane pharI dharmendrasiMhajI koleja rAjakoTamA javAnuM goThavAyuM mane thayuM ke huM paNa pAThyapustaka maMDaLamAM DepyUTezana para jAuM to amadAvAdamAM sthira rahI zakAze. paraMtu bhAyANIsAhebane pUchyA vagara Avo nirNaya kema thAya ? huM naTubhAI rAjaparAne laIne maLavA gayo ne vAta karI to bhAyANIsAheba gusse thayA ne naTubhAIne ja kahyuM : 'A tamAro vidyArthI che ne tame ene salAha ApatA nathI ? tame pharI adhyApaka rahevAnuM ja pasaMda kartuM ne ! Ane to haju lAMbI kArakirdI che. adhyayana ane adhyApana choDIne AvA vahIvaTI kAmamAM paDavu che ? tyAM tamArAM jJAna - anubhavano zuM vikAsa thaze ?' meM kahyuM : 'paraMtu badalI...' 'to zuM ?' e bolyA : 'bhUja javuM paDene ? jAbuM. paNa A kSetra na chor3avaM !' Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 tALaM vasAI gayu e vAta para. eka vArtA amArA bannenA manamAM ghoLAtI hatI. prAkRtamA hatI ghaNakAghaNakInI vAta. e parasottama mAsanI kathAmAM meM paNa sAMbhaLelI jemAM ghaNako vrata-upavAsa na karavAthI bakarA tarIke janmyo ane ghaNakI vrata-upavAsanA puNye rAjakumArI tarIke janmI. koI na hoya tyAre dAdara UtaratI kuMjarIne bakaro kaheto : rumajhumatI rANI ne icchAvara pAyA ! paraMtu eno uttarArdha amane yAda na Ave. emAM eka divasa A amadAvAdanA me-jUnanA kALA dhomadhakhatA unALe mArA gulabAI TekarAnA kvATaranI bela raNakI. thayuM atyAre koNa ? bAraNuM kholyuM to bhAyANI sAheba. tApathI lAlacoLa. kaMI pUrcha e pahelA ja ArkimiDijhanA zodhanA utsAhathI bolyA : 'yAda AvI gayuM bI pada e kahevA Avyo chu. bakaro : rumajhumatI rANI ne IcchAvara pArA rAjakumArI : kyo re piTiyA tune kuramura khAyA ?' --AvaM aneka vakhata bane. kaMI yAda na AvyuM to koyaDo manano cheDo na choDe, ne jevo eno ukela maLe to tarata kA posTakArDa to kyAreka phona... cheka mileniyamanA navembara sudhI A utsAha ! chellu posTakArDa hatuM temAM lakheluM : rAMdala mAvaDI re raNe caDyAM mA soLa karI zaNagAra. raNe caDavU hatuM to zaNagAra zA mATe ? AmAM kaI kaI devIo ane tenA kayA kayA azvo ? kayA raMganA? rUbarU maLyA tyAre emaNe kAM : 'pATha Ama hovo joIe rAMdala mAvaDI re ramaNe caDyA mA, soLa karI zaNagAra, garabo ramaNe caDyo, ema kahIe choe. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 215 saMgItano paNa eTalo ja zokha, eTalI ja ruci ane jJAna. saurASTranA zaheromAM bhAvanagarane vizeSa saMskAra che te zAstrIya saMgItanA. zAmaLadAsamAM bhaNelA sAkSaromAM ja meM zAstrIya saMgItanAM prema ane jJAna joyAM che. sitteranA gALAmAM amadAvAdanI kumAraklaba jevI zAstrIya saMgItanA guNIjanonI saMsthA. emA saMkhyA AjanA mukAbale ochI, paraMtu badhA ja UMDI sAcI parakhavALA. e beThako bhAyANIsAheba sAthe mANI che. kizorI amoNakaranI savAranI beThaka sAthe mANelI. amIrakhAM sAhebane TAgora holamAM sAMbhaLavA gayelA. adbhuta kalAkAra svarane zrutine eka sthAne sthira karI de. darabArI ke mAlakauMsa gAya to cetanAne mahAcetanA sAthai ja sIdhuM sadya anusaMdhAna thAya. megha gAya to bhara unALe varSARtumAM mahAlo. emAM na hoya tAnanI paTAbAjI, dhamadhamATI ke bIjI kArIgarI haiyuM anubhave ne saundaryanI upaja taratI jAya ne rasamahAlaya racatI jAya. sitAra jevA vAdyanI druta gato AsvAdavA TevAyelo varga AthI amIrakhAM sAhebane AsvAdI na zake eTale pahele ja virAme poNA bhAganA zrotAnuM gRhaprayANa thayuM paccIsa TakA bacyA tene najIka bolAvyA ne mAlakasa jAmyo. bhAyANIsAheba dhImethI kahe : 'amIrakhAM sAheba sAregama bolatA hatA eTale lokone thayuM ke saMgIta bhaNAvavA AvyA che, e bhaNI lIdhuM ne varga pUro thayo mAnI gharabhegA thayA !' bhAyANIsAheba ghare paNa beThaka goThave mitronI. DaoN. nArAyaNa kaMsArA gAya ane tabalA paNa vagADe. emaNe 'jogI mata jA !' gAyuM ne ane chelle tihAI mArI to bhAvANIsAheba kahe : 'le, A sAMbhaLIne to jogIne rokAvuM hoya toya cAlyo jAya !' aMte 1973mAM mArI badalI DI. ke. vI. kaoNleja jAmanagaramA thaI ja thaI. paraMtu mAro guruprApti yoga prabaLa jAmanagaramA prajJAcakSu, uttama dilarubAvAdaka zrI pravINasiMha jADejAno lAbha maLyo. mananA badhA ja baMdha daravAjA khUlI gayA. eTalI aMDI sUkSma samaja ke zAstrIya rAgasaMgItanA prANanI parakha maLe. Do. bhAyANI paNa cAhaka, jJAtA ja nahIM, emaNe pote paNa dilarubA para hAtha ajamAvelo. ethI vyAkhyAna nimitte jAmanagara bolAvyA. AvyA caMdrakaLAbahena sAthe gharamA bIjA sAhityakAro ke adhyApako Ave 4 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 tyAre gharanA bahAranA jevA banI jAya ne kaMTALe. paraMtu bhAyANIdAdAnI vAta judI. sahune khUba AnaMda thAya. kyAreya phona Ave to mane kahe : 'hasubenane Apo.' ne emane UkaraDI vize, koI lagnagIta ke rAMdalagItanA DhALa vize ke kaDI vize pUchavAnuM hoya ! jAmanagara AvyA ke mArAM saMtAno yuvA ane nayana nAnAM. emane kahe cAlo navo cAno pADo zIkhavu : cA eku cA cA dupArI cA terI ora majA cA cokA te raMga lAge cA paMcA te jAmatI jAya ! hAIlenDa pArkamAM AvatAM ghaNA sAkSaroe bALako sAthe killola karatAM sAkSara bhAyANIne joyA che, AzcaryathI. paNa e emano hRdayano mULa raMga. mANasavalA. ghara, kuTuMba zuM che tenI pAkI samaja ne sneha levA- ApavAnI sAhajikatA. navanirmANanuM AMdolana thayuM ne kaoNleja baMdha paDI. mane to cauda - paMdara kalAka eka Asane kAma karavAnI anukULatA thaI. be ja kAma, lakhavuM ne ethI thAkye vagADavuM. emAM ja phorvarDabenDiganI poscarathI maNakAnI gAdI chaTakI ! karAvavuM paDyaM oNparezana ane traNa mAsa cattApATa sUI rahevAnI AsanakedanI sajA ! bhAyANIsAheba mArI prakRti jANe. pathArImAM navaro paDyo nahIM rahI zakuM. ema DaoN. ramaNalAla jozIne vAta karI ne mAre 'zAmaLa' paranI laghupustikA lakhavAnI AvI. e kAma paNa gurukRpAe thayuM. kALAMtare bhASAniyAmakanI jagyA mATe pablIka sarvisa kamizananA zrIdalapatabhAI munIme sarakArane kahyuM ke A jagyA mATe hasubhAI sakSama evA adhyApaka che. bIjI bAju 1982mAM gujarAta rAjyanI akAdamInI sthApanA thaI ane zrImohammada mAMkaDa enA prathama pramukha banyA. e samayanA mukhyamaMtrInA saciva zrI kulInacaMdra yAjJike mane bolAvIne kahyuM : 'lo hasubhAI, have to be lADavA che, eka bhASAniyAmaka tarIke AvavAno ane bIjo akAdamInA mahAmAtra tarIke AvavAno. tamAre kyo khAvo che ?' meM kahyuM : 'tamane yogya Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 lAge ne je Apo te !' yAjJikasAheba kahe; 'tamane rasa par3e tevuM kAma have akAdamImAM che. bhASAniyAmaka kacerImAM to mukhyatve bhASAntara ane binagujarAtIne gujarAtInA zikSaNanuM che.' aMte huM sapTembara 1982mAM akAdamInA mahAmAtra tarIke joDAyo. bhAyANIsAhebane mArI ja nahIM, parivAranI paNa ciMtA. e khuza thayA ane kahe : 'varSothI mArA manamAM keTalAka projekTanA vicAra sphUre che. e viSe meM beRRNa noMdha paNa karI che. eka to gujarAtI bhASAnuM potAnuM vyAkaraNa nathI. je che te saMskRtane AdhAre ghaTAvyuM che. hakIkate A bhASAnA ja prayogo lakSamAM laI enuM aitihAsika vyAkaraNa taiyAra karavuM joIe. bIjuM ApaNI pAse kathAono likhitarUpamAM akhUTa bhaMDAra che. paraMtu evo eka paNa koza nathI jene AdhAre mukhya kathAonAM kathAnako jANI zakAya trIjuM, haju paNa ApaNI kaMThaparaMparAnAM gItomAM, vividha saMskAranI vidhiomAM ApaNI saMskRti dhabake che. paraMtu nathI to ApaNe gavAtAM gItonAM dhvanimudraNo karyAM, nathI to svarAMkano karyAM ke nathI to kayA keTalA gIto gujarAtI janajIvananA Rtucakra ane jIvanacakra sAdhe saMkaLAyelA che teno kAco paNa aMdAjha kADhyo. narasiMha ane mIrAMnA nAme gavAtI, kabIranA nAme gavAtI paraMparAmA keTalI racanAo, padabhajana keTalA che tenI koI sUci paNa nathI. A badhAM akAdamInA mAdhyame karavA jevAM kAma che. ' meM zrI mohammada mAMkar3ane vAta karI. emaNe tyAnI sthAyI samitimAM rahelA sarva zrI anaMtarAya rAvala, pravINa darajI, izvara peTalIkara sAthe carcA karI. ane A badhAM ja projekTa tathA batrIza jeTalI kAyamI yojanAo karI. bhASAniyAmakamAMthI A kAmagIrI ane bajeTa tabadIla thayelAM temAM to mAtra 20 lAkhathI paNa ochraM hatuM. A badhI ja cAlu ane navI yojanAo tathA navAM pAMca prakalpo mUkyA ane teno plAnamAM samAveza thayo. e sAthe akAdamIne 50 lAkhanI grAMTa maLatI thaI, akAdamInI yojanAnA je pAyA nakhAyA tenA mULamAM paNa Ama bhAyANIsAhebanA ja sUcano, mArgadarzana, parirUpa upayogI banyA. aitihAsika vyAkaraNa ane kathAkozanaM kAma bhAyANIsAhebe saMbhALayuM Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 ne enAM pariNAma pragaTa che. paraMtu akAdamImAMthI eka paNa rAtI pAI lIdhA vagara emaNe padabhajana sUcikaraNanI yojanAmAM je kArya karyu enI jANa bahu ochAne che ! mahammadabhAI pachI DaoN. sureza dalAla AvyA. emaNe lokasAhitya samitimAM paNa DaoN. bhAyANInI sevA lIdhI ane lokasAhitya samitie 14 maNakAmAM samaye-samaye maLelI sAmagrI maLI tenI grantha zreNI pragaTa karI hatI tene ema mULa kramamAM puna:mudrita karavAne badale viSayAnusArI saMpAdita karI abhyAsabhUmikA sAthe pragaTa karavAnuM nakkI thayu. pAMca hajAra racanAone viSayAnusArI goThavavI gaMjAvara kAma hatuM. akAdamInA granthapAla zrIkirITa zukle te bIDuM jhaDapyuM ne kAma pUrNa karyu. meM viSayAnusArI abhyAsa bhUmikA ApI. bhAyANIsAheba rajeraja vAMcI gayA ane pUrakanoMdha mUkatA rahyA. bhAyANIsAhebane emanAM dAdImA gAtAM hatAM te so savAso pada DhALa sAthe yAda. kyAM svara uparano ne kyAM nIceno tenuM pUruM jJAna e pote gAya e pachI putrI yuvA gAya ane te DhALa o.ke. thAya eTale huM svarAMkana karUM. paraMtu emAM aneka prazno, thAya. tAla kayo ? e nakkI na thAya to svarasamayamUlya nizcita na thAya. zrIpravINasiMha jAjonI sahAya lIdhI ane 'hariveNa vAya che', 'gokuLamAM TahUkyA mora', ane 'jhINA jharamara varase meha' saMgrahamAM 90 jeTalA padabhajana svarAMkana tathA chaMdabaMdha ane enA pRthakkaraNa sAthe prakAzita thayAM. DaoN. balavaMta jAnI, DaoN. niraMjanA zAha, zrIprakAza vegaDa ane zrIkirITa zukla pAse kaMThastha paraMparAnAM pada--bhajana ane lokagItonA sUcigrantho pragaTa karAvyAM. DaoN. bhagavAnadAsa paTelane AdivAsI sAhitya ane DaoN. niraMjana rAjyagurune saMtavANInA projekTa mATe protsAhana ApyuM, mArgadarzana ApyuM ane akAdamI tathA anya saMsthA dvArA projekTa mATenI sahAya paNa apAvI ane prakAzanomAM sahAyabhUta thayA. DaoN. zAMtibhAI AcArya jevA bhASAzAstrIe uttama zAstrIya saMpAdanarUpa kaMThapravAhanI kathAo ApI temAM paNa kendramAM bhAyANI ja. vividha vidhividhAno ane kathAone mULabhUta parivezamA rajU karIne tenAM nidarzana yojIne parisaMvAdo karavAM ane grantha prakAzana karavU, enAM preraNA, sUcana, mArgadarzana paNa emanAM. bhAvanagara, surendranagara, DAkora jevA sthaLoe to emaNe jAte AvIne dhvanimudrAMkano karAvyAM. A yojanAmAM paMdara grantha prakAzita national Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 219 thayAM dhvanimudraNo thayAM enA projekTanaM Ayojana karo to lAkhonuM anudAna ane lAMbo samaya jAya. paraMtu bhAyANIparivAra ke bhAyANIkuLanA abhyAsIonA jUthe A kArya khUba ja ochA kharcamAM ane TUMkA gALAmAM kartuM che. A badhI ja kAmagIrI ane javAbadArI mATe DaoN. bhAyANIne koI vizeSa Arthika rakama kyAreya apAI nathI ! bhaviSyamAM jyAre paNa koI abhyAsI gujarAtanA lokasAhitya ane kaMTha paraMparAnA adhyayana, saMzodhana, saMpAdananI gatino Alekha doraze, tyAre joI zakaze ke dor3ha-be sadIthI A pravRtti gujarAtamAM cAle che paraMtu 1984 thI 1996nA bAra - tera varSamAM je kAma thayuM che, jeTaluM kAma thayuM che te agAunA koI dazakAmAM nathI thayuM. A pachI.... e bhaviSya para choDIe. paraMtu A Upara jatA AlekhanuM mULa biMdu te DaoN. bhAyANI. gujarAtI lokagItone kRSNacaritanA jIvanakrame goThavI je abhyAsa karyo tenAM tAraNo Do. bhAyANIe perIsanI AMtararASTrIya pariSadamAM aMgrejI saMzodhana-patrarUpe rajU karyA ne emAM vAtsalya - audAryathI mAruM nAma paNa sahalekhaka rUpe mUkyuM che. rAmakathAnAM lokagItono meM jaina, bauddha tathA anya bhAratIya grAmINa ane AdivAsI paraMparA sAdheno abhyAsalekha mUkyo te bhAyANIsAhebane khUba gamyo. enuM marAThI bhASAntara kA.sa. vANI marAThI pragaTa adhyayana saMsthAe 1993mAM, aMgrejI eziyana sosAyaTI tathA ziyATala, amerikA khAte maLelI char3I inTaranezanala konpharansa ona arlI liTarecara ina nyU inDoAryana lengvejIjhamAM pragaTa thayuM. 7mI konpharansamAM venisa- iTAlIkhAte mAro sarajU parano lekha vaMcAyo ane pragaTa thayo. A badhAno yaza bhAyANIsAhebane. A konpharansamAM gayo, badhAM maLyAM ne mAnapremathI jotA AvakAratAM thayAM tyAre ja jANyuM ke e badhuM ja bhAyANInA vidyArthI hovAne kAraNe ! sAThapAMsaTha jeTalA videzI vidvAnonuM bhAgye ja koI evaM pepara haze, jemAM bhAyANIno ullekha na hoya. koI paNa prazna para carcA ugra bane, paraMtu emAM koI Do. bhAyANIno AdhAra TAMke to badhAM ja zAMta ane saMmata A badhAmA koI evo vidvAna nathI jeNe rUbarU ke patrathI bhAyANIsAhebanI salAha na lIdhI hoya. emanA mArgadarzanano lAbha na lIdho hoya. bhAratano A eka mAtra evo RSi, jene koI paNa dezI-videzI kaMI paNa pUche ke lakhe ke dhomadhakhatA taDakAmAM Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 paNa jherokSa karAvavA ne posTa karavA doDI jAya. videzIone potAnA aMgata svajananI jema rAkhe. chelle to gaLAmAMthI avAja paNa nahoto nIkaLI zakato tyAre sUratathI DaoN. jagadIza zAhano chaMdanA rekoDiMga bAbatano patra Avelo to mane ApIne kahe : Ane javAba lakhI Apajo ne vIgata mAgI che te jaNAvIne lakhajo ke huM sAjo thaIza tyAre patra lakhIza ! emanI sAravAra karavA rahelo mANasa koI yada-bhajana gAya to eneya rekamAMthI amuka pustaka lAvavAnuM kahIne enA rasanu pada batAve. gavaDAve, sAMbhaLe, saMbhaLAve, dehAdhyAsa bhUlavo eTale zuM, he ? bhAyANIsAheba moTuM svapna saMzodhana saMsthAne jIvatI-dhabakatI rAkhavAyU~. 1984 AsapAsa zrIbhUkhaNavALAne, phArbasa-muMbaIne anudAna maLe, te mATe mArI pAse mokalelA. akAdamIe khUba prayatna karyo. paraMtu mahArASTranI saMsthA eTale kAyadAno bAdha. e vakhatanA zikSaNamaMtrI prabodhabhAI rAvala. emane vAta karI. emane paNa lAgyuM ke gujarAta, ja kAma karatI nAmAMkita saMsthA che ane ene sahAyabhUta thavA gujarAte paNa grAnTebala karavI joIe. mane phAIla taiyAra karavA sUcanA ApI. pote bhalAmaNa karI. paraMtu lIgala DipArTamenTanI nA thaI ethI nANAkhAtAe nakAryu. Do. bhAyANIsAheba enA pramukha banyA. akAdamInI sahAyathI zAmaLanI 'siMhAsana-batrIzI'nuM punaHmudraNa karAvyu. DaoN. kanubhAI zeTha ane kalpanAbahenanA mAdhyame sakriya banAvyuM. phArbasanI gujarAtanI zAkhA khUlI. enA kAryanI rajuAta thaI ane varSothI jenA mATe prayatno thayelA te svapna sAkAra thayuM ane gujarAta sarakAre phArbasanI gujarAtanI zAkhAne grAnTebala gaNI. paraMtu muMbaInA TrasTIoe maLelI grAnTa paNa parata karI ane gujarAtanI zAkhA baMdha karI. kAraNa ? agAunA varSAMnI kAmagIrInI khoTI rajuAta karelI ne grAMTa meLavelI ! UMTanA DheMkA paranA kAThAmAM vAstavika ke naitika zuM anucita hatuM ? vaidhAnika rIte gujarAtanI zAkhA astitvamAM AvI e pahelA zuM kAmagIrI nahotI thaI ? emAM kaI evI golamAla ne anIti ? - aMgata ja mitro ane sAthIo, paraMtu koI emane samajavA na maththu ne gujarAtamAM Ameya te saMzodhananI saMsthAo ja ochI, emAM sakriya paNa nahivat ane sakriya hoya enI kiyAmAM saMzodhana sivAyarnu badhuM ne sarakArI grAnTa vagara saMsthA cAle ja Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 221 nahIM, ne grAnTa meLavavI eTale nevAnA pANI mobhe caDAvavAM A mATenAM phArbasanI ja muMbaIzAkhAnA prayatno cheka I. 1984 thI, ne e maLyuM tyAre eno nakAra ? e grAnTa parata ? zAkhA baMdha ? - bhAyANIsAhebane eno jeTalo AghAta lAgyo hato eTalo kyAreya bIjo nahoto lAgyo. A vibhUti pote ja saMsthA hatI eTale e saMsthAne ke saMsthA ane anukULa ja na hatAM. paraMtu kyAreya omaNe bhAratIya vidyAbhavana, gujarAta yunivarsiTI ke ela.DI. insTiTyUTa jevI saMsthA choDavAnAM koI kAraNa kahyAM na hatAM. koI chUpo ke jAhera vivAda na karyo. paraMtu A AghAta....... kAraNa, saMsthA emanuM svapna, saMzodhananI. hAilenDa pArkanuM moTuM makAna vecyuM, 'ATaluM moTuM koNa saMbhALe, ATaluM pUratuM che !' kahI vImAnagaramAM AvyA. paraMtu manamAM zuM hatuM ? moTuM makAna veMcI nAnuM makAna le to je paisA maLe vadhe emAMthI prAkRta mATenI saMsthA karavI. prAkRta TeksTa sosAyaTIne pagabhara ane gatizIla karavI. paraMtu A yugamAM badho ja sodo cekathI koNa kare ? keTalo kare ? ane uparanA blekanA le e bhAyANI nahIM ! A vAta manomana badhAM ja jANe aMgata. caMdrakaLAbahena ke utpala uparAMta DaoN. sureza dalAla ane huM. paraMtu emane AvuM zakya nathI ema koNa samajAve ? ne emane samajAya paNa kema ? e to tarata kahe : AmAM be vAnAM che, eka to.... gujarAtamAM siMdhI, urdU, saMskRta badhI navI navI svAyatta akAdamIo thaI, temAM prAkRta nahIM ! eno kauMsa thayo saMskRtamAM ja ! bhAyANIsAhebe anekane vAta karI, jagADyA, lakhAvyaM paraMtu...... saMsthA emano prANa. pU. zrI vijayazIlacaMdrajIe prAkRtanI saMsthA prAkRta TeksTa sosAyaTI mATe suvidhA karI ethI emanuM mana Tharyu je AghAta hato manamAM te jhiravAyo ! ne temAM paNa 'anusaMdhAne' emane vizeSa utsAhita karyA. e jo na hota to phArbasa gujarAtI saMsthAno ghAta emanA mATe...... bIjo AghAta akAdamInAM kAryoMnI noMdha levAne badale ene AdhAre cAlato banelo pracAra ! emAM paNa nimitta phArbasane sahAya apAvI te. akAdamImAM madhyakALanuM ane lokasAhityanuM ja kAma thayuM che ne bIjuM gauNa banI rahyuM che AvAM nimitte mArA TIkA-TippaNa thAya tethI darzakane vyathA - Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 thAya. ekavAra kahe : 'bhAyANIsAheba bahu moTA vidvAna ane tamArA guru e kharaM, paNa tame e kAraNe TIkAno bhoga zuM kAma bano cho ?' mAre kahevuM paDe : 'dAdA ? AvAM kAma badala meM ke bhAyANI sAhebe koI ja vetana lIdhuM nathI. ne phArbasane punaH mudraNa mATe ApavAnuM to akAdamIe AgaLa ja vicArIne nakkI kartuM che ema.... ' paraMtu apapracAra eTalI hade cAlyo ke akAdamIe be-cAra nizcita evA vidvAnAne praznottaramAM A kAmo vize pUchdhuM ane eno joIto javAba to meLavyo ne enuM pustaka paNa kartuM ! meM vIgate spaSTatA karI to AkhI yojanA dizA cUkI gaI evI vAto lakhAtI thaI. bhAyANIsAheba vAraMvAra kahe : A kAma adbhuta che ne tamArAM samayazakti apAyAM enuM rekagnizana thAya ene badale doSAropaNa ? meM kahyuM : tamAro saMtoSa ane abhiprAya ja ethI vizeSa che. ane samaya to bolaze, pAMca- pacAsa varSe jene paNa madhyakAlIna kathAsAhitya ke lokasAhitya vize, saMgIta vize jANavuM haze, abhyAsa karavo haze e to.... chelle mAMdagI vizeSa gaMbhIra ane ciMtAjanaka banI. davAkhAne dAkhala karyA. paraMtu evA akaLAyA ane manyu jAgyo ke nAka gaLAnI naLIo kADhI nAkhI ane baLavo karIne ghare pAchA AvyA. huM saparivAra ghare gayo. mAruM kyAreka sAMbhaLe te svIkAre paraMtu mArI paNa emano manyu jAge tyAre hiMmata na cAle. paraMtu mArI dIkarI yuvA ayyaranI vAta sAMbhaLe ane e je sAravAra sUcave teno acUka amala kare. Azcarya thAya eTalA jhaDapathI sAjA thaI gayA. thauDA divasa pachI to e ja phAIlo, lekho, mAthA paranAM kAma ! e jANe keTaluMka pote ja karI zakaze. adhUruM raheze to kAyama mATe ! eTale pharI badhuM pUruM karyu. divALI gaI. varSa gayuM. kAma cAlatuM thayuM ne pachI phona Avyo : 'pustako kADhI rAkhyA che. laI jajo. tamAre jotAM hoya e tame rAkhajo. bIjAM meghANI lokavidyA saMzodhana bhavanane. ' mArI sevAnivRtti pachInI lokasAhityanI e saMsthA emanAM ja preraNA, Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 mArgadarzana. chellI mAMdagIe zrIkulInacaMdra yAjJika sAthe AvelA. meM gharamAM pravezatA ja yAjJikasAhebane kahyu : 'jaIe chIe ApaNe tabiyata jovA, paNa e pUchaze 'ApaNane khAsa to...' khare ja emaNe pUchyu : 'kema cAle che meghANI saMsthAna !' pachI phona Avyo keseTa laI javAno. reDiyonA lAIva progrAma ane rekorDa parathI utArelI vividha rAganI, uttama gAyaka-vAdakonI dhvanimudrita keseTa ! darekanA kArDajha paNa taiyAra, kaI cIjha, kaI gata, cIja, kayo rAga... A mAro vAraso, mArA zeSajIvananI AMtara samRddhine vadhAranAro. pachI tabiyata vadhAre kathaLatI gaI. emane khAtarI thaI gaI. amAre pragaTa vAta ochI thAya. traNa dazakAthI paNa dIrgha evo saMbaMdha eTale vagara bolye paNa vAta karI laIe, samajI paNa laIe. huM Ubho thayo tyAre maMda svare kahyu : 'utpalane kahIza, tamane phona karaze ne....' - haju paNa manamAM kazaMka navaM samAnarasanu sphure ke koI zaMkA jAge to mana pahoMcI jAya che, batrIza-teMtrIza varSanI TevathI emano saMparka karavA, jaNAvavA ke juo A TukaDo..... paraMtu tarata yAda karavU paDe che. e bhAyANIsAheba nathI. kharekhara nathI ?- emAM be vAta che : eka to... mana samaje evI, bIjUM hRdaya ke aMtarAtmA !