Book Title: Dravya Gun Paryay
Author(s): Suresh Zaveri
Publisher: Navdarshan Public Charitable Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/023237/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ankan Graphics elah-lafc-rur3a DaoN. sureza jhaverI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ divya dIkSAno bhavya mahotsava mumukSu zrI kanubhAI bI. zAha (u.va. 43) mumukSu zrI sUcitakumAra (u. va. 24) vi.saM. 2053 kArataka vada 12 zanivAra tau. 7-12-1996 AcAryapada pradAna pAvana prasaMga baMdhubelaDI - pUjya paMnyAsa pravara zrI jinacaMdrasAgarajI ma.sA. pUjya paMnyAsapravara zrI hemacaMdrasAgarajI ma.sA. vi:saM. 2053 mAgasara suda 3 zukravAra tA. 13-12-1996 divyAziSa zAsanakyotirdhara . mahopAdhyAya zrI dharmasAgarajI ma.sA. AgapavizArada paMnyAsapravara zrI abhayasAgarajI ma.sA. zubha sthaLa nemacaMda milApacaMda jhaverI, vADI upAzraya gopIpurA, surata-395002 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ + % 3 namaH | dravya-guNa-paryAya saMkalanakAra DaoN. surezacaMdra sobhAgacaMda jhaverI ema.DI (bombe), ema.Ara.sI.pI(I.) phijhizIyana- kArDiyolojIsTa 301, artha epArTamenTa, pArzvanagara komlekSa sagarAmapurA, surata - 39500ra "paryAyadaSTinuM dravyadRSTinuM phaLa phaLa saMsAra mokSa che. che." Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka: zrI navadarzana pablika cerITebala TrasTa pArthanagara kaoNplekSa, jaina pAThazALA, - kailAsanagara pAse, sagarAmapurA surata - 395002, phona - 472949 AvRtti: pahelI prata : 1000 saMvata : 2013 : prAptisthAna : zrI nemubhAInI vADI upAzraya gopIpurA, surata - 395 002 kiMmata : sad upayoga lesara TAipaseTiMga zAradA mudraNAlaya jummA masjida sAme, gAMdhI mArga, amadAvAda-380001 phona : 5359866 mudraNasthAna : bhagavatI oNphaseTa 15/sI, baMsIdhara esTeTa, bAraDolapurA, amadAvAda-380 004 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saprema bhaktipUrvaka samarpaNa mahAmunirAja zrI pUrNAnaMdasAgarajI ArAdhdhapAda, prAtaHsmaraNIya, dharmadAtA gurudevanA punita caraNakamaLamAM koTI vaMdanA zrI gopIpurA nemibhAI vADInA upAzrayanAM zrAvaka-zrAvikAo Page #6 -------------------------------------------------------------------------- Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ iven se AzIvacana ahIM ahIM namaH PHIL JI AjanA viSamakALamAM mAnavI jyAre bhautikavAdamAM bhUlo paDyo che tyAre tene te mArge breka lagAvIne AdhyAtmikatAnA anupama mArge vega lAvavA mATe AvA-- philosaoNphInA sAhityanI nitAMta jarUra che ane e je mArge dharmacusta ane dharmapremI DaoN.surezabhAI jhaverIe je drazya-guNaparyAya jevA padArthane prakAzamAM lAvavA A sAhityanuM saMkalana karyuM che te yogya che ane AdaraNIya che ke amanA zubha AzayamAM emano prayatna pUrNa saphaLa bane tevI zubhecchA saha aMtaranA AzISa. A ja dizAmAM anya prakAzananI zakti prApta thAya evI maMgala J SE STUPES + $>> AcAryazrI vinayacaMdrasUrIzvarajI ma.nA -ziSyaratna AcArya zrI kalpajayasUrIjI. 3 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAra0 1 dhA20 2 dhA20 3 | dhAra talavAranI sohalI, dohalI caudamA jinataNI caraNa sevA; dhAra para nAcatA dekha bAjIgarA, sevanA dhAra para rahe na devA.... eka kahe sevIe vividha kiriyA karI, phala anekAMta locana na dekhe; phala anekAMta kiriyA karI bApaDA, TaLavaLe cAra gati mAMhe lekhe.. gacchanA bheda bahu nayaNa nihALatAM, tattvanI vAta karatAM na lAje; udarabharaNAdika nija kAja karatA thakA, moha naDiyA kalikAla rAje. vacana nirapekSa vyavahAra jUTho kahyo, vacana sApekSA vyavahAra sAco; vacana nirapekSa vyavahAra saMsAra phaLa, A sAMbhaLI AdarI kAMI rAco. deva guru dharmanI zuddhi kaho kima rahe, kima rahe zuddha zraddhA na ANo; zuddha zraddhAna viNa sarva kiriyA karI, chAra para lIMpaNuM te jANo... pApa nahIM koI utsutra bhASaNa jisyo, dharma nahIM koI jinAjJA sarikho; dravyadaSTi saha je bhavika kiriyA kare, tenuM zuddha cAritra (paryAya) parikho. dravya-guNa-paryAyanA zuddha svarUpane, je narA cittamAM nitya dhyAve, te narA bahu kALa divya sukha anubhavI, niyata "AnaMdathana' rAja pAve.. dhAra0 4 . | dhAra0 5 dhAra0 6 dhAra0 7. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mArA be zabda adhyAtmamAM haMmezAM dravyAnuyoganuM kathana (nizcayanaya) ja mukhya che. tenA ja Azraye sudharma thAya che. zAstromAM jyAM vyavahAranayathI paryAyonuM kathana karavAmAM Ave che tyAM paNa nizcayanayane mukhya ane vyavahAranayane gauNa karavAno Azaya che ema samajavuM. kAraNa ke samyaka puruSArtha (sva-saMvedana) vaDe pote potAmAM zuddhaparyAya pragaTa kare e ja AdaraNIya (upAdeya) che. "nizcaya ne vyavahAra doya, ekAMta na rahIe; arajina bIja dine cyavI, ema jina AgaLI kahIe." bane nayonuM jJAna Avazyaka che paNa AtmAnuM zuddha svarUpa pragaTAvavA mATe nizcayanaya ja AdaraNIya che. sakala zAstrono sArAmAM sAra to bahirmukhatA choDI aMtarmukha thavuM te che. mATe ja kahyuM che ne ! - Upaje moha vikalpathI samasta A saMsAra (paryAyadRSTi), aMtarmukha avalokatAM vilaya thatAM nahi vAra (dravyadRSTi). jJAnInA eka eka vacanamAM anaMtI gaMbhIratA bharI che. logassa sUtramAM zuddha dravya-guNa-paryAyano samAveza che mATe ja kAusagnamAM logassano kAusagna e mukhya dhyAna sAdhanA che. jinAjJA viruddha lakhAyuM hoya to micchAmI dukkaDam. li. bhavadIya DaoN. sureza jhaverI Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakta nivedana 18 amArA puyoda A pustikAnA pramazana mATe zrI gopIpurA nemubhAInI vADInA mAMzayanA mAnavaMtA TrasTIoe pUrNa Arthika sahayoga Apela che te mATe amo hRrdika abhinaMdanaanumodana jAhera karIe chIe ane DaoN. surezabhAI esa.jhaverIe tatvatrathInA Agahana viSaya upara saMkalana karI ApyuM te badala amo AbhArI chIe | sarvajJa vItarAga paramAtmAo jaNAve che ke AtmAno sahaja svabhAva zuddha jJAyakatA (paramapAriNamikabhAva cheane rAgAdi baMdhaMAva sarvathA judA che. paryAyAM jotAM zAkaMbhAva (AnaguNa)ne rAdi baMdhabhAva jIvane ekameka bhAse che paNa dravyabhAvathI vicAratAMjo bane judA jaNAze; kAraNa ke jJAna te AtmAno guNa (svabhAva) che ane rAgAdi bhAvaMto bahAra jatI kSaNika vikAsa lAgaNI che. jJAna ane zaga banne eka samaye epriyamAM vartatAM hovA chatAM bannenAM lakSaNo kadI ekameka thayAM mathI ane kyAreya paNa thaI na zake evuM dravyanuM mULabhUta evarUpa che. parantu paryAyamAM je rAga-dveSanI pariNatI thAya che te sthaLapaNe AtmAthI abhinna bhAse topaNa sUkSmabuddhithI avalotAM AtmAnA svabhAvane ane rAgane sUkSma bheda che te avazya jaNAya. tethI sUthama AMtaraSTiA vaDe phIna ane rAganuM bhinnapaNe oLakhIne kSAnamAM (dravyamAM ekAgra thatAM rAga (paryAya) TaLI jAya che eTale ke jIva karmathI sarvathA mukta thAya che. A pustikAmAM lekhAyelA viziSTa tattva-ciMtana pratye ApanA pratibhAva rUpa samIkSA morkavavApasarvene namra anurodha che... prArthanA che... Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmA "satu caitanyamaya', sarvAbhAse rahita; jethI kevaLajJAna pAmIe, mokSapaMtha te rIta... (1) rAgadveSa, ajJAna eka mukhya karmanI graMtha; thAya nivRtti jehathI, te ja mokSano paMtha. (2) je je kAraNa baMdhanA, teha baMdhano paMtha; te kAraNa chedaka dazA, mokSa pAme nigraMtha. (3) choDI mata darzana taNo, Agraha tema vikalpa kahyo mArga je sAdhaze, janma tehanA alpa. (4) jAti, vezano bheda nahi, kahyo mArga jo hoya; sAdhe te mukti lahe, emAM bheda na koya. (5) kaSAyanI upazAMtatA, mAtra mokSa abhilASa; bhave kheda aMtara dayA, te kahiye jijJAsa. (9) varte nija svabhAvano, anubhava lakSa pratIta vRtti vahe nija bhAnamAM, paramArthe samakita. (7) vardhamAna samakita thaI, TALe mithyAbhAsa; udaya thAya cAritrano, vItarAgapada vAsa. kevaLa zuddha svabhAvanuM, akhaMDa varte zAna, kahIe kevaLajJAna te, deha chatAM nirvANa. (9) AtmajJAna tyAM munipaNuM, te sAcA sadguru hoya; bAkI kuLaguru kalpanA, AtmArthI jo na hoya. (10) AtmasvabhAva agamya te, avalaMbana AdhAra; jinapadathI darzAviyo, teha svarUpa prakAra. (11) jinapada nijapada ekatA, bhedabhAva nahI kAMI laza thavAne tehano, zAse kahAM sukhadAI. (12) bhAsyuM nijasvarUpa, te zuddha cetanArUpa ajara, amara, avinAzI ne, dehAtIta svarUpa. (13) zuddha buddha caitanyana, svayaMyoti sukhadhAma; bIjuM kahIe keTaluM, kara vicAra to pAma. (14) ? Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama upodghAta dravya-guNa-paryAya : Agama zailI dravya-guNa-paryAya : adhyAtma zailI dravya-guNa-paryAyano rAsa paryAya mUDhatA - paryAyamAM ekatva buddhi praznottarI upasaMhAra 8 8 8 8 8 % - Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upodghAta "arihaMta pada dhyAto thako, durvAha guNa pajjAya re; bheda cheda karI AtamA, arihaMta rUpI thAya re.' AkhuM vizva 'dravya-bhAvAtmaka' che. dravya eTale pAMca astikAya ane bhAva eTale dravya-guNa-paryAya. anAdikALathI jIva mAtra potAnA svayaMbhUpaNAthI, sva astitvathI, svasattAthI vyakti rUpe pote potAne prApta che paraMtu svazuddha guNaparyAyathI aprApta che. eTale jaina darzanamAM sau prathama jIvanA zuddha dravya-guNa-paryAyanuM lakSa karIne namaskAra mahAmaMtra (svarUpa maMtra) sAmAnya pada-rUpe sthApita karela che. AvAM zuddha guNa-paryAyane je jIva prApta kare che te vyakti pragaTa paramAtma svarUpa che. eTale have evI vyaktinA saMzodhanano prazna upasthita thayo. A praznano javAba logassa- caturviMzatistava-nAmastava sUtra che. logassamAM zuddha dravya-guNa-paryAya traNeno samAveza che. mATe ja kAyotsargamAM logassano kAusagga e mukhya dhyAnasAdhanA' che jyAre namaskAra mahAmaMtra e mukhyatve 'japa-sAdhanA' che. - 'guNa paryAyano piMDa te dravya che.' Atmadravya potAnA astitva guNanA svabhAvathI TakeluM che paNa vibhAva (rAga-dveSa)ne lIdhe te TakeluM nathI. AtmAnA svabhAvamAM rAgAdi nathI ane rAgAdi vaDe AtmAnA svarUpanI prApti nathI. dravya-guNa-paryAyamAM dravya e mulAdhAra che. guNa ane paryAya Adheya che. guNa-paryAyamAM guNano paryAya (avasthA) che. dravya eTale trikALI krovya vastu ane paryAya eTale dravyanI vartamAna hAlata. dravya te 'aMzI' (AkhI vastu -- The whole) ane paryAya teno eka 'aMza' che (bhAga - The Part). 'aMzI'ne sAmAnya kahevAya ne 'aMza'ne vizeSa kahevAya. sAmAnya te 'dhruva' che ane vizeSa te 'utpAda-vyaya' che eTale sarjana-visarjana (saMyoga-viyoga) che. utpAdavyaya e Adi-sAnta ane upacarita (vyavahAra) sat che. sAmAnya-vizeSa vagarano koI sat padArtha hoto nathI. (paMcAstikAya) 'utpAra-vyaya-dhruva yu sat.'' vastu trikALa che. vastuno kyAreya nAza thato nathI paNa temAM rUpAMtara hoya che. emAM je dhruva kahela che te dhruva tattva pradezapiMDa (dravya) che. e - Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya AdhAra che ke je AdhAranA AdhAre rahela Adheya-paryAyamAM utpAda-vyaya thayA kare che. Adheya evo paryAya vinAzI (utpAda-vyayavALo) che jyAre AdhAra evuM dravya dhruva che arthAt sthira che nitya che. dravya nathI to utpanna thatuM ke nathI to nAza pAmatuM. je utpanna thatuM ane nAza pAmatuM dekhAya che te to dravyanA AdhAre ja dravyamAMthI utpanna thatA ane pAchA ja dravyamAM laya pAmatA te te dravyanA paryAyo che. vartamAna paryAya eka samaya pUratI ja che. bIjA samaye to tenI nAsti thaI jAya che. dravya potAnA astitva guNa (svasattA)thI Take che tene koI 52 dravyanI sahAya paDatI nathI arthAt eka dravya bIjA dravyanuM kAMI karI zakatuM nathI. have jene AvI zuddha dravyasvabhAvanI dRSTi thaI che te jIvAtmA kadI paNa rAganI paryAyane (prazasta hoya topaNa) potAnuM kartavya mAne nahi ke temAM dharma mAne nahi. kAraNa ke AtmAnA zuddha jJAyaka svabhAvamAM to rAgano sarvathA abhAva ja hoya che. rAganI paryAyanuM paNa kartApaNuM je na mAne te AtmA paradravyanuM kartApaNuM mAne ja kema ? eTale tene parathI ane rAgathI bhinna svabhAvanI dRSTimAM satata vijJAna ane vItarAgatAnI ja utpatti thayA kare. paryAyadRSTimAM jIva rAgane kartavya mAne, upAdeya mAne ane rAgathI dharma mAne; kemake paryAya dRSTimAM to rAganI ja utpatti che. paryAyamAM jotAM jJAna ane rAgAdi baMdhabhAva ekameka bhAse che paNa dravyadaSTithI jotAM te banne vacceno sUkSma bheda jaNAze; kAraNa ke jJAna te AtmAno guNa (svabhAva) che ane rAgAdi bhAva te to bahAra jatI kSaNika vikArI lAgaNI che. jJAna ane rAgAdi baMdhabhAva eka samaye eka paryAyamAM vartatA hovA chatAM bannenAM lakSaNo kadI ekameka thayAM nathI ane kyAreya paNa thaI zake nahi evuM dravyanuM mULabhUta svarUpa che. banne potapotAnA svalakSaNothI bhinna bhinna che. paryAyamAM je rAga-dveSanI pariNatI thAya che te sthULapaNe AtmAthI abhinna bhAse topaNa sUkSma buddhithI (prajJA) avalokatAM AtmAnA svabhAvane ane rAgane judA jANI zakAya che. paryAya dRSTi jeTalo ja potAne na mAnatAM trikALI dhrauvya dravyanA lakSe ''A ja huM' e jJAnamAM ekAgra thatAM rAganI paryAya TaLI jAya che ane jIva karmathI mukta thAya che. upayogamAM eTale ke jJAnanI vartamAna paryAyamAM yathArtha vastune arthAt Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya svadravyanA svarUpane jANe. Ama nirvikalpa jJAna-vedananA AdhAre thayelo daDha nirNaya svarUpa-lakSa utpanna kare che. A nirNaya prazasta rAga ke zubha nimitta (deva-guru-zAstra) vyavahAra tattvatrayInA AdhAre thayelo nathI. paraMtu aMzata rAgAdithI mukta thaIne jJAnathI zuddha jJAyaka svabhAvano jJAnanI paryAyamAM anAdithI rAganI je mukhyatA hatI te palaTAvIne thayela che. jJAna svayaM vedakasvabhAvI hovAthI jJAnanI vartamAna paryAyamAM te ja paryAya svayaMnA vedanano anubhava kare tyAre svasammukha thaI vedavAnuM bane che. jJAnanI dizA aMtarmukha thAya che tyAre trikALI dhrauvya abheda vastunA zuddha dravya-guNaparyAya yathArtharUpe samajAya che. vAstavika paristhiti evI che ke vedana vartamAna aMzanuM (paryAyanuM) hovA chatAM avalaMbana aMzInuM-pUrNa zuddha dravyanuM levAnuM che. huM trikALI dhrovya, zuddha, akhaMDa jJAyakasvabhAvI, paramapAriNAmikabhAvI, egoDAM (ekalo), sarva saMgane saMyogathI rahita, sarva parabhAvothI vimukha, sarva rAgAdi vikArIbhAvothI bhinna, nirvikalpa jJAtA-draSTA, paripUrNa AnaMdaghana Atmadravya chuM - A AtmAnuM sAcuM bhAna ane jJAna che arthAt "samyaka jJAna" che. ApaNA chadmastha svadravyamAM vartamAna samaye be paDakhAM che. eka to upara jaNAvela zuddha Atma-dravya svarUpa ane bIjuM kSaNika vartamAna vartatI rAgAdi vikArI azuddha paryAya che. paryAya pote kSaNika che. asthira che. "samyaka darzana' AtmAnA zraddhAguNanI zuddha paryAya che je kSAyika banatAM kevaLa darzanamAM pariName che. jyAre "mithyA darzana' (mithyAtva) AtmAnA zraddhAguNanI azuddha paryAya che. je AtmA prathama arihaMta paramAtmAnA zuddha dravya-guNa-paryAyane yathArtha jANe (AtmajJAna) pachI tene bhAna thAya ke huM paNa arihaMtanI jAtano chuM. arihaMtonI paMktimAM besI zakuM tevo mAro paNa mULamAM zuddha svabhAva chuM -"jinapada nijapada ekatA, bhedabhAva nahi kAMI"- (AtmabhAna). ema nakkI karyA pachI mArI vartamAna paryAyamAM je azuddhatA che te TALavA mATe jIve potAnA AtmasvabhAvamAM ja abheda pariNAme ekAgra banavuM rahyuM (AtmadhyAna). zuddha dravya-guNa-paryAyathI paripUrNa mAruM mULa svarUpa che. rAga-dveSa-kaSAya te mAruM svarUpa nathI. ema nirNaya karIne prathama paryAyanuM Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya lakSa choDI daI pachI guNabhedanuM lakSa paNa choDIne phakta abheda AtmAne lakSamAM jyAre le che tyAre ekalA 'cinmAtra' svabhAvanA (zuddha cittUpa) anubhava thAya che. "AtamadhyAne AtmA rIddhi mile savI AI re." AvI mAnasika prakriyA 'samyag darzana' pragaTa kare che ane te sarva kalyANanuM mULa (se 52maa) 'kalyANa mUrti' che. A 'jainadharmanI' pahelAmAM pahelI 'kriyA' che. nAnAmAM nAno jainadharmI eTale ke 'avirata samyak dRSTi' pAmavAnI (cothA guNasthAnaka pAmavAnI) A vAta che. A pAmyA sivAya pAMcamA guNasthAnakanI zrAvakadazA ke chaThThA-sAtamA guNasthAnakanI munidazA hoya ja nahi. 4 AtmAno anubhava (sAkSAtkAra) karavA mATe sau prathama to jIva te dravya-guNa-paryAyano judo judo vicAra kare. paryAyamAM je rAga-dveSanI pariNati thAya che te mAruM zuddha svarUpa nathI. kema ke arihaMta paramAtmAnA paryAyamAM rAga-dveSa nathI (vItarAgatA che) jIvanI jAtinI dRSTie mAro AtmA paramAtma svarUpa ja che. (appA so paramappA) eTale rAgarahita kevaLajJAna paryAya ja mAruM sAcuM svarUpa che. have A paryAya Ave kyAMthI ? trikALI, dhrauvya, zuddha dravya-guNa Azrita kAraNazuddhaparyAya je zAzvata che temAMthI. bhUla svabhAvamAM nathI. mAtra vartamAna eka samaya pUratI paryAyamAM che. te bhUla to bIje samaye rahetI nathI. jo pote bhUla bIje samaye pAchI kare to ja thAya che. hAlamAM vizeSataH vyavahAranaya sApekSa AtmazuddhinI dezanA pravartanane mukhyapaNe AgamazailIno AdhAra svIkArAyela che. chatAM AtmArthI Atmazuddhi arthe Atma pariNAma zuddhi rUpa (paryAya-vizuddhirUpa) zabdAdinaya sApekSa arthane gItArtha sadguru pAsethI yathArthapaNe jANIne yathAtathya bhAve potAnI Atmazuddhi arthe heya-upAdeyano bhUmikAbhede viveka karavo jarUrI che. dravya-guNa-paryAya : AgamazailI vinA dravya-anuyoga vicAra, caraNa karaNa nahi ko sAra; sammati graMthe bhAkhyuM IchyuM, te to prabudhajana manamAM vasyuM. zrI sUyaDAMga sUtranA AdhAre zrI sammati-tarkagraMthamAM spaSTa jamAvela Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya che ke dravyAnuyoganA yathArtha avabodha vagara caraNa-karaNano (bAhya-kriyAono) koI vizeSa sAra nathI. arthAt adhyAtma zUnyArtha hovAthI mokSamArgamAM tenI niSphaLatA jANavI. A vAta jJAnI AtmAone yathArtha samajAyelI hoya che. Atmadravyano svasvabhAva ane parasvabhAva (vibhAva)nA bhedane nahi samajanArA kevaLa zUnyArtha (AtmasAdhya nirapekSa) kriyAo karavA vaDe kyAreka paNa Atmazuddhi karI zakatA nathI. doSarahita AhAra pANI vAparavAM ke vividha prakAranI zubhakaraNI karavI te to sAmAnya yoga-vizuddhirUpa che, jyAre svasvabhAva ane parasvabhAvanI vaheMcaNI karavI (jIvAjIva padArthanuM karo nANa sujANa; te to moTo vizeSa yoga che kema ke tethI Atmavizuddhi thAya che A vAta upadezapadAdika graMthomAM spaSTa jaNAvela che. jIvadravya uttama guNonuM dhAma che. jJAnAdi aneka uttama guNo temAM zuddharUpe rahela che ane trikALa svabhAvathI zuddha ja rahe che, temAM kadI paNa vikAra thato nathI ke nyUnatA AvatI nathI. sarva dravyomAM eka Atmadravya ja mukhya-pradhAna che, kAraNa ke te eka ja sva-para prakAzaka che. sarva tattvomAM paramatattva AtmA ja che ane anaMta jJAna-AnaMdAdino bhoktA paNa te che. jIvatattva te aMtaratattva che ane bAkInA badhA dravyo bAhyatattva che, jJAnAdithI rahita che. Atmatattva sivAya badhuMya zUnya che. sarvane jANavAjovAvALo jIva che. sUrya ane caMdra prakAze che te jIva vinA koNa jANI zake ? tenA prakAzanuM mUlyAMkana jIva ja kare che ne ? mATe sarvane jANavAvALo ane heya-upAdeyano nirNaya karanAro jIva ja eka adbhuta paramatattva che. AkhAya vizva upara varato ane tarato vijJAnaghana atIndriya akhaMDAnaMdasvarUpa Atmadravya che. teno Azraya karavAthI, svAnubhUti pragaTe che ane tenI sAthe ja anaMta janma-maraNa ane Adi-vyAdhi-upAdhinA trividha tApathI pIDita A saMsAracakra sImita banI jaI, alpa bhavomAM AtmA mokSapada sAdhI le che. svAnubhUtimAM Atma sAkSAtkAra thAya che tene zuddhiprayoga kaho, nirvikalpadazA kaho, AtmasaMlagnatA kaho, svasaMvedana kaho ke samyagadarzana kaho te badhAya ekArtha vacano che. zuddha, trikALa, dhrauvya, ekarUpa rahevAvALA Atmadravyano paryAya jyAre Azraya kare che tyAre A svAnubhUti paryAyamAM pragaTa thAya che. teno anubhava paNa paryAyamAM ja thAya Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya che. samyaka darzana, zuddhopayoga ke nirvikalpatA vagere badhuM ja paryAyamAM pragaTa thAya che. tethI dravya ane paryAyanuM svarUpa avazya jANavuM joIe. dravyamAMthI pratyeka samaye paryAya pragaTe che ane bIjA samaye te paryAya dravyamAM pAcho samAI jAya che. te ja samaye te paryAya pragaTe che tethI paryAyanA prAgaTyamAM kAMI AMtaro hoto nathI. paryAya dareka samaye dravyamAMthI pragaTa thato hovAthI ane dravyamAM laya thato hovAthI paryAyanuM svarUpa kSaNika ane parivartanazIla che. paryAya dravyathI kathaMcita bhinna ane kathaMcita abhinna paNa che. bhinna e rIte che ke rAgAdi vikAronA je pariNAmo paryAyamAM thAya che te dravyamAM thatAM nathI. te samaye paNa dravya to zuddha ane nirmaLa ja rahe che. dravyano svabhAva ja trikALa zuddha rahevAno che. paryAyo samaye samaye palaTAtI hovAthI chadmastha avasthAmAM bhinna bhinna svarUpa dhAraNa kare che. siddhabhagavaMto paNa pratyeka samaye paryAya badale che paraMtu temanA badhA paryAyo zuddha, nirmaLa, pavitra ekarUpa ja pragaTe che ane anaMtakALa pragaTa thaze, chatAMya paryAya to parivartanazIla ja che. paryAyano svabhAva sakriya che jyAre dravyano svabhAva akriya che. - paryAya dravyamAMthI ja utpanna thato hovAthI, te kathaMcita dravyathI abhinna paNa che. vaLI paryAya eka samaye utpanna thaI bIjA ja samaye svadravyamAM punaH samAI jAya che tethI paryAya dravyathI kathaMcita abhinna paNa che. AtmAnI anaMta zaktio/guNomAMno eka "utpAda-vyaya-dhruva7" nAmano guNa paNa che. te guNanA kAraNe paryAyamAM samaye samaye utpAdavyaya thato rahe topaNa dravya to dhruva ja rahe che. A paryAyamAM mithyAtvarUpa khoTI zraddhA ke rAgAdi vikAra (vibhAvabhAva) vA vItarAgatArUpa (svabhAvabhAva) thAya che te jIvanA viparIta ke samyaka puruSArtha anusAra ja thAya che. ahIM "jIvanA' eTale "paryAya'nA ema samajavuM; kAraNa ke dravya-guNa-paryAya badhAne jIva ja kahevAya che. vikArI bhAvo thavA te jIvano moha-mithyAtva-ajJAnane kAraNe thato svayaMno doSa che. teNe viparIta puruSArtha karyo tethI thayA. jIve savaLo puruSArtha na karIne samyaka darzana-jJAna-cAritrarUpa mokSamArga na pragaTAvyo tethI cAre gatimAM anAdithI bhramaNa karIne anaMta duHkha pAmyo. mahA puNyanA puMjathI atyAre Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya jIvane manuSyapaNuM prApta thayuM che to A avasara mokSa mArga pragaTAvavA mATe nitAMta anukULa che. A manuSyabhavanI mahattA e che ke sarvasaMga parityAga karI, pAMca mahAvrata aMgIkAra karI, sarva viratirUpa chaThThuM guNasthAnaka prApta karI zake che. deva, nArakI ke niyaMca e traNemAMthI koI paNa gatimAM sarva viratirUpa mahAvrata hotAM nathI. apramata dazA, kSapakazreNI, kSAyika samakita ane zukaladhyAna mAtra manuSyapaNAmAM pAmI zakAya che. paryAya viSe eka bIjI vAta ApaNe ema kahIe chIe ke vartamAnamAM ApaNane manuSyaparyAya prApta thayo che to temAM ema samajavuM ke ApaNane je manuSyanuM zarIra maLyuM che te manuSyano paryAya che ema nathI paNa te to pudgala che. dravyano paryAya che ane ApaNA asaMkhyAta Atmapradezo sAthe te zarIranA pulo ekakSetra avagAhanAe rahela che, je AtmAnA pradezothI bhinna-alipta che. paraMtu paryAyamAM je manuSyatvarUpe je bhAva che te ja manuSyapaNuM che arthAt jIvano teTalo vikAsa thayo che. AtmAnA paryAyanI vAta cAlI rahI che. paryAya paNa eka adbhuta vyavahAra che kAraNa ke te paryAya Atmadravyano ja che. trikALI anaMta guNo sahita dhruvadravya te nizcaya che. A dhruvadravyano Azraya karIne zuddha jJAyakasvabhAvane pragaTAvavAnuM kArya paryAyamAM thAya che tethI vyavahAra che. paryAyamAM darzana, jJAna, cAritra rUpa mokSamArga pragaTAvavo te apUrva adbhuta vyavahAra che paraMtu paryAyamAM rAgAdi pragaTAvavA te asaddabhuta vyavahAra che. kAraNa ke rAgAdi AtmAnI vastu nathI ane AtmAnA anaMta guNomAM nA to koI guNamAMthI paNa Avela nathI. vaLI te rAgAdi AtmA sAthe kAyama mATe rahetA nathI. te to Upaje che ane viNase che. jIvadravyanAM ghaNAM nAmo che jevA ke (1) AtmA (2) caitanya (3) jIva (4) samaya (5) dravya (6) vastu (7) padArtha. jIvadravyamAM eka vizeSatA rahelI che te e ke eka sAthe ja jANavuM (jJAna karavuM) ane pariNamana karavuM. A be kriyAo je ekatvapUrvaka kare che te jIva che anya dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, kALa ane pugaLa e pAMce dravyo samaye samaye pariNamana to kare che paraMtu teo jaDa (acetana) hovAthI ane temanAmAM jJAnagrahaNa na hovAthI jANana kriyA nathI. tethI temanAmAM Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya mAtra pariNamana karavAnI eka ja kriyA che. - AtmAmAM je "jIvatvazakti' che te pAriNAmika bhAve rahelI che. karmanA udaya, upazama, kSayopazama ke kSayanI kAMI paNa apekSA rAkhyA vinAno je guNa mULathI (anAdikALathI) AtmAmAM rahelo che ane je guNa traNe kALe kAMIpaNa nyUnAdhika thayA vinAno ekasarakho rahenAro je bhAva che te pAriNAmika bhAva che. dravyanuM trikALapaNuM, tenA anaMta guNo (jJAna-darzana-cAritrAdi) ane tenA paryAyono eka pravAharUpa raheto anAdi anaMta dhrauvya aMza e traNe abhedapaNe pAriNAmika bhAva che. have je bhAva athavA parama zuddha guNo saMsArI tema ja siddha bhagavaMto e badhAya jIvomAM ekasarakhA ja hoya, temano koI paNa jIvamAM kyAreya abhAva na hoya ke nyUnAdhikatA na hoya tathA pratyeka jIvanI saghaLI avasthAmAM paNa hoya te pariNAmika bhAva kahevAya che. dRSTAMtarUpe nigodanA jIvomAM, paryAyamAM jJAna ghaNuM ja nyUna che athAt akSaranA anaMtamAM bhAMge che tyAre paNa jIvono "jJAnaguNa" jarA paNa hINo thato nathI paNa jJAnano je paryAya pragaTyo temAM to hInatA che paraMtu jJAnaguNa to jIvanI koI paNa avasthAmAM trikALa zuddha ja rahe che. saMsArI jIvonI je samaya samayanI avasthAo thAya che temAM vikAra hoya che paraMtu guNamAM vikAra thato nathI. kevaLI bhagavaMtone jevo dravyano parama zuddha jJAnaguNa che tevo ja zuddha paryAya samaye samaye pragaTyA kare che. AtmAnA keTalAka guNo evA che ke jenA paryAyo paNa haMmezAM zuddharUpe ja pragaTe che, jema ke dravyatvaguNa, astitva guNa, vastutva, zeyatva, pradeza7. ane agurulaghutva vagere. kadIpaNa, eka samayamAtra paNa azuddharUpe na pragaTe tethI A guNonA paryAyo paNa pAriNAmika bhAve kahevAya che. pAriNAmika bhAve rahelI jIvatvazaktimAM jJAna, zraddhA, cAritra, AnaMda, vIrya Adi aneka guNo paNa pAriNAmika bhAve che. AtmAnA e bhAva prANI che ane te badhI AtmAnI potAnI ja vastu che. pAMca idriyo, mana-vacana-kAyA-zvAsozvAsa ane AyuSya A daza prANa jIvana mAtra asaddabhuta vyavahAra nathI kahevAya che. abhuta eTalA mATe ke te prANo kharekhara AtmAnA nathI paraMtu te pugaladravyanA paryAyo che. teo Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya AtmA sAthe ekatra avagAhanA vagara (vizeSa saMbaMdhathI) rahyA hovAthI anupacarita asadbhuta vyavahAranayathI kahevAya che. nizcayanayathI to te dazeya prANomAMno koI paNa prANa AtmAnI vastu nathI. paraMtu je bhAvaprANo che te ja jIvana che ane koIpaNa samaye AtmadravyathI judA paDatA nathI. uparokta daza dravyaprANo jIva sAthe saMyogathI prApta thAya che ane saMyoganI avadhi pUrNa thatAM AtmadravyathI chUTA paDI jAya che, vaLI pAchA pharI pharIne maLe che, ema AtmAnI saMsAra-avasthAmAM thayA kare che. siddha paramAtmAone A daza dravya-prANa nathI paraMtu bhAvaprANa che. jIvanA paryAyamAM je zubhAzubha bhAvo thAya che temAM AtmA svayaM potAnI tathA prakAranI avasthA kare che, temAM paradravyanuM kartutva kazuM ja nathI. pote ja azubha bhAva na kare to na thAya. vItarAgapaNuM prApta karavAnuM lakSya rAkhI tevo puruSArtha kare to anya koI dravya tene tema karatAM rokI zake nahi. jIvano prabaLa samyaka puruSArtha hoya to ane audAyaka kALe azubha karmo sAthe jIva na joDAya to karma udaya nirjarI jAya ane navuM karma baMdhAya nahi. pUrve upArjana kareluM zubha ke azubha karma je sattAmAM paDeluM hatuM tethI nirupabhogya hatuM. teno A bAdhA kALa jyAre pUrNa thAya che. tyAre te udayamAM Ave che ane tenuM jJAna jIvanA paryAyamAM thaI jAya che samyaka jJAnanA abhAve jIvano paryAya te ja samaye potAnI svataMtratAthI tenI sAthe joDAI jAya che ane ekatvapaNuM kare che ke "huM sukhI..... huM duHkhI" vagere te jIvano svayaMno doSa che. udaya karma kaMI jIvane tathA prakAre pariNAvatuM nathI. - tethI jo jIva udaya sAthe na joDAya ane potAnA zuddha svarUpano ja Azraya kare to udayakarma nirjarI jAya. saMvara avasthA prApta thAya, tethI AvatAM karmo rokAya ane saMvaranI sAthosAtha nirjarA paNa thAya, tethI sattAmAM paDelAM sarva karmono nAza thAya. saMvara sAthe nirjarA haMmezAM avinAbhAvI paNa hoya che. tethI jIva pramAdI banI, zubhabhAvamAM na pravartI, zuddha pariNAmanI prApti mATe yathArtha puruSArtha na kare te jIvano svayaM doSa che. te doSa TALavA mATe "navatatvanA bhAvane/adhikArane' jANI pachI zuddha jIvatatvamAM paryAyane sthira karavo ane "bhedajJAna' bhAvavuM te ja eka Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 10 dravya-guNa-paryAya mAtra upAya che ane tema karavAthI ja mokSamArga pragaTe che. jIva nigodamAMthI bahAra nIkaLe to be hajAra sAgaropama jeTalo kALa ja nigodanI bahAra rahI zake che. A asaMkhyAta kALa daramiyAna ekedriyathI vikalaiMdriya, asaMjJI paMcedriya ane saMjJI paMcedriya rUpe te janmamaraNa karyA kare che. A kALamAM vadhumAM vadhu 48 manuSyabhavo maLe che. te AtmA ! jAga ! dravya-guNa-paryAya : adhyAtma zailI pratyeka dravya potAnAM dravya-guNa-paryAyathI che. jIva jIvanA dravya-guNaparyAyathI che ane ajIva ajIvanAM dravya-guNa-paryAyathI che. dareka dravya svasahAyI che tathA parathI asahAyI che. dareka dravya koI paNa para dravyanI sahAya letuM paNa nathI tathA koI paNa para dravyane sahAya detuM paNa nathI. zAstramAM "parasparopagraho govAnA kathana Ave che paraMtu te kathana upacArathI kahela che. te to te te prakAranA nimitta-naimittika saMbaMdhanuM jJAna karAvavA mATe che. te upacAranuM sAcuM jJAna vastusvarUpanI maryAdA samajavAmAM Ave to ja thAya, anyathA nahi. jIva-ajIva bane dravyonI kriyA bhinna ja che. jaDa (ajIva)nI kriyA cetana karatuM nathI ane cetananI kriyA jaDa karatuM nathI. be dravyanI kriyA eka dravya kare che ema mAnavuM te jinano mata nathI. vizvamAM vastu che te potAnA svabhAva mAtra ja che. vastu dravya, guNe ne paryAye paripUrNa svataMtra che. Ama hovAthI AtmA jJAnasvarUpa che tethI te svabhAvadazAmAM jJAnano ja kartA che ane vibhAva dazAmAM ajJAna, rAgavaiSano kartA che paNa parano to kartA kyAreya paNa thato nathI. parabhAva (rAgAdi vikArI bhAva) paNa koI anya dravya karAvatuM nathI kAraNa ke eka dravyanI bIjA dravyamAM nAsti che chatAM paryAyamAM je vikAra thAya che te puruSArthanI viparItatAthI thAya che, paNa dravyanA svabhAvamAM te nathI evuM jJAna thatAM krame karI vikArI paryAyano nAza thAya che. chae dravyo, tenA guNo ane tenA paryAyonA svarUpanuM jJAna karAvavA mATe koI vakhate nizcayanayanI mukhyatA ane vyavahAranayanI gauNatA rAkhIne ane koI vakhate vyavahAranayanI mukhyatA ane nizcayanayanI kathana karavAmAM Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya 11 AvatuM hoya che; pote svayaM ciMtana kare temAM paNa kyAreka nizcayanayanI mukhyatA ane kyAreka vyavahAranayanI mukhyatA karavAmAM Ave; adhyAtmazAstramAM paNa jIvano vikArI paryAya jIva svayaM kare che tethI thAya che ane te jIvano ananya pariNAma che ema vyavahAranaye kahevAmAM-samajAvavAmAM Ave paNa te dareka vakhate dravyAnuyoga-"ego me sAsao appA- e ja mukhya ane upAdeya che. ema jJAnIonuM kathana che. AtmAno gama paDyA vinA Agama paNa anarthakAraka thaI zake che. vastusthitinI acalita maryAdAne toDavI azakya hovAthI vastu dravyAntara ke guNAntararUpe saMkramaNa pAmatI nathI; guNAntaramAM paryAya paNa AvI gayo. vastu potAnI meLAe svataMtra phare, enI tAkAte phare tyAre svayaM (svataMtrapaNe) eno paryAya UghaDe. koI parANe samajAvIne eno paryAya ughADI zakatuM nathI. pote samaje tyAre potAno mokSaparyAya UghaDe che. jo koIne parANe samajAvI zakAtuM hota to trilokanAtha tIrthaMkara paramAtmA badhAne mokSamAM laI jAya ne ! paNa tIrthaMkaradeva koIne (potAnA vahAlA AjJAMkita ziSyane paNa) mokSamAM laI jaI zakatA nathI. svarUpamAM lInatA vakhate dravyamAM paNa zAnti ane paryAyamAM paNa zAnti... arthAt AtmAnA AnaMdarasamAM anubhuti. zAstramAM vyavahAra ane paramArtha banne rIte kathana karAya che. eka ThekANe ema kahyuM hoya ke AtmAmAM kyAMya-kyAreya rAgadveSanI pariNati nathI tyAM ema samajavuM ke te kathana svabhAvanI apekSAe dravyadRSTithI kahyuM che. vaLI te ja zAstramAM bIje ThekANe ema kahyuM hoya ke rAga-dveSa AtmAmAM thAya che tyAM e samajavuM ke te kathana vartamAna azuddha avasthAnI apekSAe paryAya dRSTithI kahevAyuM che. vaLI zAstramAM "AtmA nitya che' e dravyadRSTinI apekSAnuM kathana che ane "AtmA anitya che' e paryAya-apekSAe avasthASTinuM kathana che. te banne kathana je apekSApUrvaka che te na jANe ane AtmA sarvathA nitya ke sarvathA anitya mAnI le to te ajJAnI che. ahAhA ! AkhI duniyA bhulAI jAya evuM tAruM zuddha dravya-Atmatattva che. arere ! traNa lokano nAtha hovA chatAM (sattAe) rAganI paryAyamAM Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya roLAI gayo ! rAganI paryAyamAM to du:khano dAvAnaLa bhabhUke che tyAMthI dRSTi choDI de ! ane jyAM AnaMdano (avyAbAdha sukhano) sAgara bharyo che tyAM dRSTine joDI de ! rAganI paryAyane tuM bhUlI jA ! tArA parama zuddha Atmadravyane paryAya svIkAre che paNa mAtra e paryAyarUpa huM chuM e paNa bhUlI jA ! avinAzI cidrUpa pAse paryAyanAM mUlya zAM ? paryAyane ja bhUlavAnI vAta che tyAM dehanI paryAyanI to vAta ja kyAM rahI ? je paryAyadRSTi choDIne dravyadRSTi pragaTa kare te sacarAcara jagatanI jIvasRSTimAM pUrNAnaMda prabhunuM ja svarUpa nihALe. paryAyanuM jJAna kare paNa upAdeya tarIke trikALI dhruva zuddha dravyane ja svIkAre. 'paramapAriNAmika' bhAva chuM--'zuddhopayogo'haM'- ema svIkAre. jJAnabhAve mokSanI nirmaLa paryAyano kartA AtmA che ane mokSanI nirmaLa paryAya pragaTa thaI te AtmAnuM kArya che. AnaMdanI paryAya to eka samayanI che, ne dhruvamAM to AnaMdanA anaMta DhagalA bharyA che. vikArI avasthA AtmAnI paryAyamAM thAya che te vAta zAyakasvabhAvanI dRSTie gauNa che. paryAya dRSTie te vikArI paryAya AtmAnI hovA chatAM paNa dravyadRSTie te AtmAno mULa svabhAva na hovAthI pa2 paudgalika kahevAya che. 12 'kramabaddha paryAyano' nirNaya karatAM jyAre dRSTi zuddha dravya para jAya che tyAre kramabaddha paryAyano sAco nirNaya thAya che. paNa mAtra paryAyanA krama sAmuM jotAM kramabaddhano sAco nirNaya thaI zake nahi. jyAre jIva zAyaka svabhAva tarapha DhaLe che. tyAre zAyakano sAco nirNaya thAya che. e nirNayamAM anaMto puruSArtha Ave che. jJAna sAthe AnaMda anubhavAya che. sarvaze dekhyuM che tema thAya enuM tAtparya jJAnasvabhAva upara dRSTi karavI e che... kAraNa ke AtmA parano kartA nathI paNa jJAtA-draSTA che. - eka eka guNanuM pariNamana svataMtra sIdhuM thatuM nathI paNa anaMtaguNamaya abheda dravyanuM pariNamana thatAM badhA guNonuM pariNamana thAya che. eka eka guNa upara judI judI dRSTi mUkatAM guNonuM zuddhIkaraNa thatuM nathI paNa zuddha dravya upara dRSTi mUkatAM anaMta guNonuM nirmaLa pariNamana thAya che. guNabheda uparanI paryAya daSTi choDIne anaMta guNamaya dravya upara dRSTi karatAM dravya paryAyamAM zuddharUpe pariName che. 'huM zuddha chuM-zuddha chuM' evI dhAraNA mAtrathI Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya ke evA vikalpathI paryAyamAM AnaMda jhare nahi ane paryAyamAM AnaMda na jhare to samajavuM ke tyAM sudhI darzana ke jJAna samyaka nathI. AtmAnA zuddha svabhAvane lakSamAM laIne paryAya temAM abheda thatAM ja paryAyamAM parama AnaMdanI anubhUti thAya. 'dravya svabhAva trikAla zuddha che' ema jyAM dRSTimAM lIdhuM tyAM paryAyamAM paNa zuddhatA thaI jAya. trikALI sat caitanyaprabhutAruM dhruva tattva--evI 'dravya dRSTi' teM kadI karI nathI... vartamAna rAgAdinI ke chadmasthapaNAnI je dazA che te kSaNika avasthA-paryAya u52 ja tArI dRSTi che. parane potAnuM mAne e to moTI bhramaNA che. jANavA-jovAnI vartamAna dazA je tArI karelI che, tArI che, tArAmAM che, tArA dravyano vartamAna aMza-avasthA che, tenA upara dRSTi che'paryAyadRSTi'- te paNa mithyAtva che. e paryAya dRSTi anAdinI che. paryAya paranI dRSTi choDI trikALI zuddha dravyasvabhAva upara jIvanI dRSTi kyAreya kadI AvI nathI. aMtara trikALI dhruva zuddha jJAyaka paramabhAvanI dRSTi karavI te eka ja karmothI chUTavAno upAya che. -sphaTika ratnamAM sAme rahelA padArthane kAraNe lAla, pILI, kALI jhAMya paDe che te vakhate paNa teno je mULa nirmaLa svabhAva che teno abhAva thato nathI tema AtmAmAM paNa rAga-dveSanA bhAva thAya che te vakhate paNa AtmAnA mULa zuddha svarUpano abhAva thato nathI. jo aMdara zuddhatArUpe thavAnI zakti na hoya to ane puNya-pApanA pariNAma vakhate zaktirUpa zuddhatAno nAza thayo hoya to, paryAyamAM zuddhatA Ave kyAMthI ? dravyamAM zaktipaNe trikALa zuddhatA bharI che to paryAyamAM zuddhatA prApta thAya che. jemAM hoya temAMthI pragaTe, jemAM na hoya emAMthI zuM pragaTe ? - dravyamAM UMDo UtarI jA.... dravyanA pAtALamAM jA. dravya te caitanyavastu che. UMDuM UMDuM agamya gaMbhIra tattva che. jJAna-AnaMda Adi anaMta anaMta guNonA piMDarUpa abheda eka padArtha che... temAM dRSTi lagAva.... temAM aMdara ghUsI jA. 'ghUsI jA'no artha ema nathI ke paryAya dravya thaI jAya che. paraMtu paryAyanI jAti, dravyano Azraya karavAthI, dravyanI jema zuddha thaI jAya che. tene paryAya dravyamAM UMDI UtarI--abheda thaI ema vyavahAre kahevAya che. 13 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 dravya-guNa-paryAya - anaMta atIndriya jJAna, anaMta anandriya AnaMda, anaMta atIndriya svacchatA, anaMta atIndriya aizvaryA-Adi evI ekeka zaktimAM anaMta zaktirUpa ane evI bIjI aneka zaktiono anaMtarUpa piMDa evo zuddha, siddha svarUpI "Atmadravya" che. e agocara, agamya, avyakta che ane te ja mokSArthI-sAcA dharmane upAdeya che ane te ja samyagadarzananuM ekameva kAraNa che. anya cIjane zeyamAM vyakta karIne jJAyakane "avyakta" kahyo, te sAmAnyathI prarUpyuM. paNa prAthamika bhUmikAmAM rahelA bAlajIvo samajI zake eTale spaSTa karyuM ke jeTalA zubha-azubha bhAvo che te bhAvakanA bhAvo che, karmanA bhAvo che, ajIvanA bhAvo che paNa te jIvanA bhAvo nathI. AhAhA ! ajabagajabanI vAta kahI ke vyavahAra tattvatraya (deva, guru, zAstranI zraddhA) ane sarva viratInA pariNAmone "ajIva tattvamAM nAkhyA. e ajIvamAM kema ? to jaNAvyuM ke AtmA AnaMdaghana-caitanya svarUpa che ane te vyavahAra tattvatrayImAM Avyo nahi. caitanya ane akhaMDa AnaMda te Atmadravya-to potAno caitanya ane AnaMda jemAM nathI te "ajIva'. e apekSAe zubhabhAvane vyakta kahIne, bhinna kahIne, ajIva kahIne enAthI AtmA bhinna darzAvyo. - cittasAmAnyamAM paNa e ja levuM. zuM levuM ? to kahe che ke kaSAyono samUha" je bhAvakabhAva vyakta che tenAthI jIva bhinna che ane avyakta" che evuM tuM jANa. bhAvakano bhAva-vikArI bhAva bhale zubha ho ! azubha bhAvanI to vAta ja kyAM karavI ? tenAthI paNa e avyakta che tene jANa ! "jANa" ema kahyuM ne ? tuM rAgathI (prazasta paNa) potAne AdhyAtmika lAbha mAne che paNa e rAga "bhAvaka bhAva" che tenAthI svarUpa AtmA je avyakta che tene jANa ! "bhAvane jANa" e prazna paNa nathI. e zuddha jJAyaka svabhAvI AtmA je bhAvakabhAvathI bhinna che tene jANa ! ane ene jANavAmAM tArI zuddha paryAyamAM "bhAvakabhAvanuM paNa jJAna thaze. tArA sAmarthyathI mAtra rAgane (bhAvakabhAvane) jANavAno nathI, paNa tArA AtmavIryathI potAnuM samyaka jJAna thaze tyAre rAga-saMbaMdhInuM jJAna paNa sAthe utpanna thaze. "vitta sAmAnya nimana samasta vyatviAta"--cittasAmAnyamAM sarva vyaktio (paryAyo) nimagna (aMtardUta) che mATe "avyakta" che. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya 15. - have "cittasAmAnyamAM' zuM jaNAve che ? citta arthAt jJAna je AtmA che tenuM sAmAnya arthAt svarUpa trikALa ekarUpa dhruva che e avyakta che..... ati sUkSma che. je bAhya paryAyo che e vyakta che... sthaLa che. e cittasAmAnyamAM (trikALa, dhrauvya, zuddha akhaMDa jJAyaka svabhAva) caitanyanI anaMta bhUta ane bhAvInI samasta paryAyo-eka vartamAna paryAya choDIne antarnimagna che emAM "jANa" levuM che ne ? to pachI "jANa' e vartamAna paryAya mAtra vyakta rahI (jANanArI). pharIthI kahe che ke : cittasAmAnyamAM jJAyakabhAva je trikALa che te sAmAnya che, ekarUpa che, advaita che, dhruva che, nitya che evA cittasAmAnyamAM caitanyanI samasta paryAyo (jemAMthI bhAvakano bhAva kADhI nAkhyo hato), bhUtakALamAM je koI paryAya malina ke nirmaLa thaI... bhaviSyamAM thaze e samasta paryAyo nimagna arthAt aMtata che. bhUta ane bhaviSyamAM anaMta paryAyo thaI ane thaze. keTalIka malina paryAyono aMta AvIne nirmaLa paNa thaI ane nirmaLa thaze paNa-e badhI ja paryAyo caitanyamAM-aMdaramAM nimagna che, bhinna nathI. zuM kahyuM? samajANuM kAMI ? Avo che Apta puruSono upadeza !! to have zuM karavuM emAM ? ....A karavuM ke aMdara mahAna sarvazreSTha vastu che enI sanmukha thA ! eno Azraya le ! emAM lIna thA ! e pUrNAnaMda nAthanuM zaraNa le. cauda rAjalokamAM uttamamAM uttama sarvotkRSTa koI dravya (padArtha) hoya to e sAmAnya cIjavastu (nijAtmA) che. ahIM jaNAve che vikArI paryAya aMdara dravyamAM jAya che to tenI yogyatA rUpe rahe che paNa vikAra dravyamAM pravezato nathI. je vikArI paryAya cAlI jAya che te vikArI bhAva to audAyika bhAva che ane tene to "bhAvakabhAva" jaNAvI kADhI nAkhyo. ahIM to upazama ane kSayopazama bhAvanI je paryAya che (vartamAna paryAya sivAya), bhUta-bhaviSyanI je nirmaLa paryAyo che te cittasAmAnyamAM-aMtaramAM zakti rUpe che, paNa paryAyarUpe nahi. kAraNa ke upazama ane kSayopazama paryAya dravyamAM jaIne pAriNAmika rUpe thaI jAya che arthAt aMtaramAM upazama ane kSayopazama bhAva nathI raheto. Avo mArga-vItarAga mArga to alaukika che. A mArga kAMI jagatane dekhADavA mATe nathI paNa ArAdhanA mATe che. potAnuM zuddha svarUpa-citta-jJAna-sAmAnya emAM jeTalI paryAyo thaI Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 dravya-guNa-paryAya ane thaze e badhI aMtaramAM antarmagna arthAt pAriNAmika bhAve che. antarmagnano artha evo nathI ke : aMtara (dravya)mAM upazama ke kSayopazama bhAva rahelo che-eka vartamAna paryAyane bAda karIne. kAraNa ke vartamAna paryAyamAM "jANa" evuM jaNAvyuM ne ? cittasAmAnyamAM sarva paryAyo aMtarnimagna che-he mumukSu ! evA dravyane tuM yathArtha rUpe jANa !! pahelAM vikalpathI paNa evo nirNaya karavo paDaze ke "kharekhara sAco mokSamArga to A che" pachI jyAre e vikalpane paNa toDe tyAre AtmAno anubhava thAya che. hajI vikalpathI paNa yathArtha nirNayanA jenA ThekANAM nathI; paryAyamAMavasthAmAM rAganA vikalpasahita jJAnamAM yathArtha zuM che evuM paNa jenI samajaNamAM nathI ke svarUpa tarapha jhUkavAthI ja "samyagudarzana" thAya che; paryAyanA lakSathI paNa "samyagadarzana' thatuM nathI to pachI vikalpathI ke vikalpanA lakSathI samyagudarzana thAya e vAta ahIM che ja nahi. ahIM to paryAyano paNa niSedha karI dIdho che. pariNAmikabhAva e svabhAva bhAva che. paryAyanA AzrayanI jarUra nathI kAraNa ke te to antarnimagna che ane je paryAya nirNaya kare che te to bAhya che. - "vA kahyuM ne ?" "nA vratta nIvama'.. navama avratta nAna". bhagavaMtane jIva kahe che ane jIvane bhagavaMta kahe che. nirmaLa paryAyo paNa jemAM antarnimagna che evA jIvane (dravyane) tuM vartamAnamAM jANa ! anityathI nityano nirNaya thAya che, nityano nirNaya nityathI thato nathI. nitya to dhruva che ane sAmAnya dhruvamAM bhUta-bhaviSyanI anaMta paryAyo antarmagna che. te badhI paryAyo bhale dravyamAM cAlI gaI topaNa vartamAna paryAya che ke nahi ? to te vyakta che ke nahi ? ke antarmagna che ? vartamAna paryAya vyakata che paNa antarmagna nathI. vartamAna paryAya che te trikALI svabhAvane prasiddha karI rahyuM che. anitya avayava dvArA nityasvarUpa jaNAya che arthAt "nitya dravya" te "anitya paryAyamAM jaNAya che. yadyapi nitya ane anitya paraspara viruddha svabhAvI hovA chatAM sarvathA bhinna nathI. jema hIro hAthamAMthI paDI jAya paNa jo te daDato hoya to tarata najare caDe che tema pariNamatuM dravya te dhruvane darzAvatuM palaTI rahyuM che. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya 17 - ekatvazaktinA kAraNe nitya' dravya "anitya paryAyamAM vyApI rahyuM che ke je "ekatvazakti svayaM aneka paryAyamAM vyApaka "eka dravyamayapaNA rUpe zAzvata che, tema chatAM dravyatva che te paryAyatva nathI ane paryAyatva che te dravyatva' nathI. (Asti/nAsti). Avo paraspara atarbhAva eka dravyamAM hovA chatAM 'viruddha dharmatvazakti" e vastusvabhAva hovAthI vastu(dravya)" avirodhapaNe rahe che. - je pUrvanI pahelI paryAyamAM padravyanuM jJAna hatuM-te paryAya paNa antarmagna thaI gaI. he ! sAdhaka ! tuM "jANa". tArI zrutajJAnanI je vartamAna paryAya che tethI jANa ke bhUtanI je paryAya eka samayamAM zrutajJAnathI cha-dravyane jANavAnI tAkAtavALI hatI te paryAya to gaI, antarmagna thaI gaI. vartamAna paryAya sivAyanI pAchaLanI zrutajJAnanI paryAya ane pachInI TheTha kevaLajJAna sudhInI badhI ja paryAyo AvI gaI ke koI bAkI rahI gaI ? hA, badhI ja AvI gaI, eTale ke je tArI paryAya bhaviSyamAM thaze temAM paNa cha-dravyane jANavAnI tAkAta haze... te paryAya jANaze ane pachI ja kevaLajJAna pragaTa thaze. e paryAya paNa svadravya/paradravyane jANaze ja. paNa te paryAya "sAmAnya cittamAM" antarmagna che arthAt vartamAnamAM paryAyarUpe paryAya nathI. paNa dhruvamAM to eno paryAyano) parama pAriNAmika svabhAvabhAva che. AtmA anaMta sukhano-zAMtino-AnaMdano sAgara che. je zAMti utpanna thaI hatI ane je utpanna thaze te badhI paryAyarUpe nathI, dravyarUpe che. eTale paryAyarUpe eka samayanI vartamAna paryAya-tene tuM "jANa"-- e rahI gaI kAraNa ke e antarmagna nathI. -adhyAtma dRSTinuM kevuM sUkSma ciMtana ! kevo sUkSma bhAva !!.... ane kevaLajJAnanI to zI vAta !! sarvajJa vItarAganA kevaLajJAnanI paryAyo AdianaMta Avaze tema sAdi-anaMta raheze. e paryAyo paNa vartamAnamAM to dravyamAM antarmagna che. eno artha e thayo ke anaMta siddho ane kevaLI bhagavaMto ane cha dravyonuM jJAna paryAyamAM AvI gayuM-e saMbaMdhI potAnuM jJAna ane e jJAnanI badhI paryAyo paNa antarmagna thaI gaI. phakta vartamAna paryAya sivAya kevaLajJAna paNa sAmAnya rUpe jANe paNa paryAyarUpe nahi. kevaLajJAna sAdi-anaMta thaze e paryAya paNa aMdara dravyamAM sAmAnyarUpe Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya rahela che. kevaLajJAna to kSAyikabhAva che ane sAmAnya je bhAva che te to paramapAriNAmika bhAve che. kevaLajJAnamAM je bhAse che te to jevI thavAnI che tevI ja bhAse che ! e badhI ukta pramANe ja che. e paryAya aMdara avyakta che... aMdara nimagna che. evI vastune, dravyane 'avyakta' kahe che ane e eka ja upAdeya che. paryAyamAM jANa' kahevAthI e vartamAna paryAyamAM bhAsato evo A avyakta AtmA-upAdeya che. 18 trikALI--apariNAmI te 'kAraNazuddhadravya' che ane tenuM vartatuM vartamAna te 'kAraNazuddhaparyAya' che. vartamAnamAM zuddha dravya (AtmA)nuM lakSya (Azraya) thatAM Azraya lenAra paryAya-kArya zuddha thAya che. tenuM udAharaNa-samudranI sapATI upara taraMgavALI avasthAne bAda karatAM aMdara je sthira pANIno jaththo che te che. rAga-dveSanI pariNatio AtmAnI uparanI taraMgavALI sthiti che ane aMdara je sthira-gaMbhIra-sAgara che te AtmasvabhAva che. 'kAraNazuddhaparyAyamAM' dravyanA bhUta ane bhaviSyano samAveza nathI teTalI vizeSatA che. Azraya to dravyanA mAtra vartamAnano ja levAya che. bhUtabhaviSyano Azaro thavo azakya che. AvuM vastusthitinuM jJAna karAvI mahApuruSoe jagatanA jIvo upara anaMta upakAra karyo che. bhUta-bhaviSya sahitanuM trikALI zuddha caitanya dravya lakSamAM letAM, anivAryapaNe vikalpanI utpatti thAya che. jyAre svAnubhUti e to mAtra kAraNa zuddhadravyanA lakSya vartamAnanI nirvikalpa avasthAmAM thAya che. dravya-guNa paryAyano rAsa (mahAmahopAdhyAya zrI yazovijayajI kRta) sammati-tattvArtha mukhya graMtha, moTA je pravacana nigraMtha; tehano lezamAtra e lahyo, paramAratha guru vayaNe rahyo...(1) tarka zuddha nizcaya sApekSa sAdhu dharmane jaNAvanAra sammati tarkagraMthamAMthI A vAta jaNAvela che. vizeSa svarUpa gItArtha sadguru bhagavaMta pAsethI jANI levuM. zAstramAM sAta naya sApekSa dRSTi-saMbaMdhamAM spaSTa jaNAvela che ke koI paNa eka nayadRSTine ekAMte satya svarUpe ke ekAMte asatya svarUpe svIkAravI yukta nathI to pachI ekAMte vyavahAradRSTi yA ekAMte nizcaya Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya - 19 dRSTi svIkAratAM to avazya zrI jinazAsananuM pratyanikapaNuM prApta thAya che ema samajavuM. guNa paryAyataNuM je bhAjana, eka rUpe trihuM kAle re; teha dravya nija jAti kahIye, jarA nahIM bheda vicAle re jinavANI raMge mana dharIe... (2) zrI tattvArtha sUtramAM jaNAvela che ke muLa paryAyavat dravyam.' eTale ke pratyeka dravya potapotAnA guNaparyAyanI trikAlika sattA zaktithI sadA yukta ja hoya che. koI paNa dravyanA potAnA guNo potAthI kyAreya aLagA hotA nathI. jo ke jIvadravyane-ajIvadravya vyavahArathI paraspara saMyoga saMbaMdhe 52-pariNAmIpaNuM che je jagatamAM aneka citra-vicitra-vividha pariNAme pratyakSa jaNAya che chatAM nizcayathI koI paNa pudgala dravya kyAreya jIvapaNuM pAmatuM nathI tema ja koI paNa jIvadravya kyAreya pudgalarUpa sarvathA banatuM nathI. anaMtA jIvadravyo, anaMtA pudgaladravyo tema ja dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya ane kALa e chae dravyo haMmezAM potapotAnA ja guNa-bhAvamAM pariNAma pAmatA hoya che. vyavahArathI saMsArI jIvane karma saMyoge je pudgala pariNAmIpaNuM bhAse che te mAtra saMyoga saMbaMdhe che kema ke akarma evA siddhapa2mAtmAmAM janma-maraNa karavArUpa para-pariNAmI paNuM hotuM nathI. A mATe AtmArthI jIvoe sarve karma saMogathI aLagA thavAno prayatna karavo hitAvaha che anyathA A saMsAramAM anicchAe nirAdhAra5Ne rakhaDavAnuM cAlu raheze. dharama huI je guNa sahabhAvI, kramabhAvi paryAyo re; bhinna-abhinna trividha tima lakSaNa, eka padArthe pAyo re. jinavANI raMge mana dharIe....(3) pUrve dravyane je guNa-paryAyayukta (samavAya saMbaMdhe) jaNAvyuM temAM eTaluM vizeSa karI samajavuM ke dravyamAM guNanI sattA-zakti to traNe kALa rahelI hoya ja che. paraMtu te sattA-zaktinuM bhinna-bhinna pariNamana rUpa je paryAya svarUpa che te to mAtra eka samaya mAtra ja te svarUpe hoya che. dravyamAM guNa sahabhAvI (yugapata) arthAt yAvat dravyabhAvI hoya che. jyAreya paryAya kramabhAvI hovAthI sadAkALa eka svarUpI hoto nathI. Ama chatAM dravya Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya guNa ane paryAya te traNe dravyatva svarUpe eka che. arthAt teone ekabIjAthI sarvathA bhinnapaNuM che ke sarvathA abhinnapaNuM che ema jANavAnuM nathI paNa teone bhinnAbhinna samajavA. jima motI ujavalatAdikathI, motImAla alagI re; guNa-paryAya vyaktithI jANo, dravya zakti himavalagI re. jinavANI raMge mana dharIe..(4) motInI mALArUpa dravyamAM motI te paryAya svarUpe che kema ke te mALArUpa (eka) dravyamAM nAnA moTA aneka motI bhinna bhinna svarUpI paNa hoya che. jyAre sarva motIonAM ujvaLatA rUpa guNano eka abhinna svarUpe che. AthI spaSTa samajAya tema che ke guNa dravyathI tema ja paryAyathI paNa abhinna che. AthI pratyeka dravyane aneka guNa paryAya yukta jANavuM temAM paryAya sahabhAvI na kahetAM kramabhAvI jANavuM. tethI dravya koI eka paryAya svarUpe sadA ekasamAna hotuM nathI. vaLI bIjI rIte motI to vIMTIbaMgaDI Adi aneka paryAyane pAmavAvALuM thAya che tethI tene vividha svarUpe te kramabhAvIpaNuM prApta thatuM hovAthI mALAdi aneka paryAyarUpa paNa bane che jyAre motImAM (dravyamAM) tema ja tenI vividha paryAyomAM ujjavaLatArUpa guNa to sadAkALa vartato ja hoya che. AthI samajavAnuM ke sakaLa (e) dravyo potapotAnI guNazaktimAM sadAkALa nitya temaja vividha paryAya svarUpe pariNamI hoya che. (nityAnitya). UrdhvatA sAmAnya zakti te, pUrva-apara guNa karatI re; piMDa kapulAdika AkAre, jIma mATI aNa phiratI re. jinavANI raMge mana dharIe re....(5) have dravyanA pariNAmika bhAvanI pAriNAmika zaktine be bhedathI jaNAvAya che. (1) UrdhvatA sAmAnya zakti - te tene jANavI ke jema mATI dravyamAMthI ghaTa banAvavA mAMDyo, te vakhate te mATIdravya cAkaDA upara je aneka prakAranA AkAra (piMDa-sthAna-koSa-kuGalAdi) judA judA rUpe pariNamatuM hovA chatAM te sarvamAM mATIpaNuM to ekarUpe jaNAya ja che eTale ke te judA judA paryAya svarUpamAM paNa je mATIpaNuM che te to kAyama rahetuM hoya che tene mATIdravyamAM vividhapaNuM pAmavArUpa "UrdhvatA sAmAnya zakti' Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya jANavI. tema ja vaLI eka AtmadravyamAM vyavahArathI te jIvanA bALa-yuvAvRddhatva avasthAmAM paNa A te ja jIva che evI ekatvapaNAnI buddhine paNa UrdhvatA sAmAnya zaktino bheda jANavo. 21 bhinna vigati (vyakti)mAM rUpa eka ja, dravya zakti je dAkhe re; te tiryaMga sAmAnya kahI re, jima ghaTa ghaTapaNe rAkhe re, jinavANI raMge mana dharIe re....(6) eka ja mATI dravyanA je vividha AkAro-rUpo banAvelA hoya temAM sarva ghaDIo paNa je ghaTarUpe-ekasvarUpe jaNAya che, tema ja vaLI sarve kuMDIo, koThIo, koDiyAo bhinna-bhinna AkAre hovA chatAM eka jAtirUpe je jaNAya che eTale ke mATI dravyanA vividha kArya paryAya svarUpomAM paNa je eka 'jAtitva zakti' rUpe jaNAya che tene 'tiryaga sAmAnya zakti' jANavI. A banne sAmAnya zaktio jANavI jarUrI che kAraNa ke UrdhvatA sAmAnya zaktimAM anekavidha kArya-kAraNarUpa vividha pariNAmomAM paNa A tehI ja dravya che, ema mukhyapaNe eka dravyatvane ja grahaNa karAya che. bIjI 'tiyaMga sAmAnya zaktimAM aneka dravyonA bhinna-bhinna (kAryarUpa) paryAya vizeSomAM ekAkAra buddhi Upaje che. jIvadravyanA nArakI-tiryaMcamanuSya tema ja devAdi bhavomAM-paryAyomAM aneka jIvo saMbaMdhe paNa A sarve jIvo nArakI-tiryaMca-manuSya tema ja devasvarUpI jIvadravyo che evI je ekAkAra pratIti (dravyatva) upajAve che tene tiryaMga sAmAnya zaktino bheda jANavo. vaLI vizeSamAM samajavuM ke jyAM vividha dravya-paryAya vizeSomAM eka kALe je jAtitvAdi bhAve ekAkAra buddhi Upaje che tene tiryaMga sAmAnyapaNuM samajavAnuM che. jyAre eka ja dravyamAM kAlAdi bhede anugatAkAre anekavidha kAryakAraNarUpa paryAya zaktione eka ja dravyamAM abhinnabhAve jovI tene UrdhvatA sAmAnyapaNuM samajavAnuM che. A banne zaktiomAM UrdhvatA sAmAnya te 'a-para' sAmAnya hovAthI nizcayathI ekatva bhAvarUpa hoya che. tiryaMga sAmAnya te 'para' sAmAnya hovAthI vyavahArathI anekavidha dravyomAM ekatva buddhi upajAvanAra hoya che. A rIte samasta dravyonA sva-52 guNa-paryAyane sAmAnya-vizeSathI kathaMcita bhinna - kathaMcit abhinna svarUpe jANavA jarUrI che. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 dravya-guNa-paryAya, zakti mAtra te dravya sarvanI, guNa-paryAyanI lIje re; kAryarUpa nikaTa dekhIne, samucita zakti kahI je re. jinavANI raMge mana dharIe re..(7) pratyeka dravyamAM pota-potAnA aneka guNa-paryAyonI anaMta zakti rahelI che paraMtu temAM je guNa-paryAya (pariNamanI zakti apekSita kAryanI nikaTavartI jaNAya (samajAya) tene "samucita zakti' kahevI. ane je zakti kAryathI dUravartI hoya arthAt paraMparAe (sattAe) kAraNarUpa hoya tene "ogha zakti' jANavI. ghutanI zakti yathA tRNabhAve, jANI paNa na kahAya re; dugdhAdika bhAve te janane, bhASI citta suhAya re. - jinavANI raMge mana dharIe re...(2) jema ghI-tattvanI mULabhUta zakti to ghAsamAM rahelI che - gAyabheMsa vagere pazuo ghAsa khAIne dUdha Ape che - chatAM ghAsane ghInuM kAraNa kahevuM lokavyavahAramAM ucita nathI paraMtu dUdha-dahIM-mAkhaNa vagerene ja ghInuM kAraNa jANI teno vyavahAra karAya che. ghAsamAM ghInI zakti jovI te "oghazakti" vizeSathI samajavI ane dUdha vageremAM ghInI zakti jANavI te "samucita zakti' mAnavI. A ja rIte bhavya jIvamAM muktinI yogyatA jovI te "oghazakti" jANavI ane samyagU darzana pAmela jIvamAM muktinI yogyatAnuM adhikAratva jovuM te "samucita zakti'no bheda jANavo. oghe dharmazakita prANIne, purava pudagalane Avarta re; samucita zakti jima valI kahIe, chehale carame te Avarte re. jinavANI raMge mana dharIe re. (9) anAdithI karmasaMyoge A saMsAramAM janma-jarA-maraNa rUpe bhaTakatAM pratyeka jIvamAM joke odhe dharma karavAnI icchA (saMjJA) anaMta pudgala parAvartana kALa pUrve paNa hoya che paNa te vakhate te jIva dharmane nAme adharma Acarato hoya che. paraMtu jyAre je koI jIvane eka pudgala parAvartana kALathI adhika saMsAramAM rahevApaNuM na rahyuM hoya tyAre te bhavya jIva mokSa pAmavA mATe chellA pudgala parAvartana kALamAM (caramAvRttamAM) pravezyo hoya che. tene je pragaTabhAve nyAyasaMpanna vaibhava prApta karI dAnAdi dharma karavAnI Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya 23 icchA thAya che ane maitrAdi bhAvanAyukta pravartana karato hoya che tene dharmatattva prApta karavA mATenI "samucita zakti jANavI. A vyavahAra nayanA svarUpanI avagaNanA karanArA mATe zAstromAM kahyuM che ke AvA ekAMta zuddha nizcayanayanI dRSTivALo AtmA potAnuM dravya vartamAnamAM zuddha kriyA-pariNata arthathI yukta na hovA chatAM te arthathI potAne yukta mAnato thako mokSamArgathI bhraSTa thAya che. arthAt Atma zuddhArthe saMvara-nirjarA tattvano yathArtha Adara karI zakato nathI. kAryabhede zaktibheda", Ima vyavahAre vyavahAriye re; nizcaya "nAnA-kArya-kAraNa ekarUpa" ne avadhAriye re. jinavANI raMge mana dharIe....(10) pratyeka dravyamAM pratyeka kArya pariNAmanI pUrve eTale anaMtakAraNarUpe je nikaTavartI zakti rahelI hoya che tene "samucita zakti' jANavI; tema ja je zakti kAryapariNAmamAM dUravartI kAraNarUpe hoya tene "oghazakti' jANavI. A rIte bhinna bhinna kAryamAM je dUravartI kAraNarUpa zakti che tene paraMpara kAraNarUpe jANavI jarUrI che. jo ke dravyano koI paNa samayano koI paNa pariNAma (paryAya) pUrvottara bhAve to (vyavahArathI) kArya-kAraNa ubhaya svarUpa che paraMtu nizcayadaSTie to dravyano koI paNa paryAya kArya yA kAraNarUpa nathI. te to mAtra te kALa pUrato te dravyano pariNAma (paryAya) mAtra che. kema ke anAdi-anaMta zAzvata dravyamAM je je kALe je je zuddha tema ja azuddha kAraNa arthAt hetusApekSa je je paryAya prApta thAya che te, te kALe dravyanI sata avasthA rUpa hoI dravyathI kathaMcit bhinna temaja kathaMcita abhinna hoya che. koI paNa dravyano koI paNa paryAya AvirbhAva svarUpe ke tirobhAva svarUpe nityAnitya hoya che. A rIte dravyane paNa guNa-paryAyanI bhinnabhinnatAe nityAnityapaNuM prApta thAya che ema jANavuM. anyathA dravyane ekAMte nitya ane paryAyane ekAMte anitya mAnavo te paNa ajJAna svarUpI hoI mithyAjJAna che. guNa-paryAya vigata (vyakti) bahu bhede, nijanija jAtI varte re; zakti-rUpe guNa koIka bhAse, te nahIM mArge nirate re. - jinavANI raMge mana dharIe...(11) Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 dravya-guNa-paryAya keTalAka zrI jina-bhASita siddhAMtathI viparIta paNe dravya-guNa-paryAyane bhinna bhinna svarUpe oLakhAve che. teono tathAsvarUpI vAcanA bheda tattvataH yukta nathI. kema ke koI paNa kALe dravyano koIpaNa paryAya dravyathI sarvathA bhinna ekalA guNa-paryAyarUpa hoto nathI. kema ke dravya to sadAkALa potapotAnA guNonA ane paryAyonA trimAsika samUharUpa che. hA, pratyeka kALanA pratyeka samucita dravya-paryAyane (samasta guNa-paryAya yukta) eka svarUpe jANavAno che. tema ja vaLI te ja dravyamAM te ja kALe je anekavidha guNonI anekavidha paryAya svarUpathI anekatA paNa che. paryAya svarUpanI A ekAnekatA vaLI dravyanI tema ja guNanI abhinnatAe avirodhI che. jeo dravyazakti ane guNazaktine bhinna-bhinna jaNAve che teo paNa guNane dravyathI sarvathA bhinna to mAnatA nathI to pachI paryAyamAM je eka anekatA che temAM dravya-paryAya svarUpe eka paryAyarUpatA tema ja guNaparyAyanI apekSAe dravyane aneka paryAyasvarUpI kahevAmAM teone zuM vAMdho che ? teono dravya paryAya ane guNa-paryAyanI bhinna vivakSAno hetu AtmAnA sAMsArika vibhAva paryAyo te AtmAnA sva-paryAyo nathI evuM usUtra prarUpaNAno che. paraMtu tethI kAMI vastu svarUpane anyathApaNuM prApta thaI jatuM nathI. kema ke tattvArtha sUtramAM jIvatattvanA pAMce bhAvone kula trepana (53) bhedathI jaNAvyA che. anyathA AtmAnA saMsArI ane siddha evA bhedo saMbaMdhI samasta vicAraNA kevaLa vicAra mAtra ja banI jAya je mumukSune ISTa hoI zake nahI. paryAyathI guNa bhinna na bhAkhyo, sammati graMthe vyakti re; jehano bheda vivakSAvAzathI, te kima kahIe zakti re... jinavANI raMge mana dharIe....(12) sammati tema ja tattvArtha pramukha zAstromAM "dravyane guNa-paryAyava" kahela che AthI spaSTa samajAya che ke dravya potAnI aneka guNavattAe sadAkALa nitya hovA chatAM vividha svarUpe pariNAmI hovAthI niraMtara kAraNa sApekSa bhinna bhinna svarUpe bhinna bhinna pariNAmavALuM hoya che. samasta saMsArI jIvone je karma saMyoge je parapugala pariNAmIpaNuM che te tenuM vibhAva pariNamana jANavuM. kema ke pratyeka samaye dravya sva-svaguNa ane Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya 25 paryAya yukta ja hoya che. koI paNa kALe koI paNa dravya paryAya vagaranuM hotuM nathI tema ja paryAya vagarano dravya hoto nathI. tema ja "vyAzravI nipuNA guru" e sUtranA AdhAre guNo paNa dravyane Azrayone ja rahelA hoya che. sva svajAti dravyamAM pota-potAnA Atma dravyamAM anekavidha svaparabhAvI guNa-paryAyanuM kathaMcit bhinnapaNuM tema ja kathaMcit abhinapaNuM hoya che. AthI ja to saMsArI jIvone pudgala saMyogI bhAve prApta paryAyo te te dravya saMbaMdhe kArya-kAraNabhAve kathaMcit "bhinnAbhinna hoya che, ane tethI ja to jIvane karmasaMyoge cAre gatimAM bhaTakavuM paDe che je pratyakSa avirodhI che. jo guNa trIjo ho padAratha, to trIjo naya lahIe re; dravyArtha-paryAyArtha naya, te I ja sUtre kahIe re. - jinavANI raMge mana dharIe...(13) jo dravyathI ane paryAyathI guNa trIjo bhinna padArtha hota to zAstromAM zeyane jANavA mATe jJAna-svarUpamAM je dravyArthika ane paryAyArthika ema be ja nayanuM varNana karela che tenI sAthe trIjA guNArthikanayanI vyAkhyA paNa karI hota paraMtu tema to zAstramAM kyAMya jaNAtuM nathI AthI guNatvane svataMtra mAnavuM yukta nathI. kema ke anekavidha guNa pariNamanane je aneka vividhatA che te anekavidha paryAyadaSTie che ane te sakaLa paryAyanuM je ekatve eka svarUpa che te ja dravya paryAya che. A rIte dravya-paryAyane ekatArUpa ane guNa-paryAyane aneka svarUpe jovAmAM khAsa koI virodha bhAsato nathI. kema ke sakaLa guNa-paryAyanI sattAno AdhAra te dravya che. vaLI vizeSa samajavuM ke Atma-dravyanA guNa-paryAyamAM guNo dhruvabhAvamAM paNa pariNamana pAmatA hoya che. jyAre pugala dravyanA varNAdi guNo to dravyanA svabhAva mujaba puraNa-galana bhAvamAM arthAt adhruva bhAvamAM pariNamana pAmatAM hoya che. jo guNadaLa paryAyanuM hove, to dravya zuM kIje re; guNa pariNAma (paryAya) paTaMtara kevala guNa-paryAya kahI je re. jinavANI raMge mana dharIe....(14) vaLI jo guNone ja paryAyanuM upAdAna kAraNa mAnavAmAM Ave to te paNa tarkayukta nathI kAraNa ke to pachI dravyanuM kAMI ja prayojana rahetuM Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya nathI. AthI to A jagatanAM sarva pariNAmone kevaLa te te guNa-paryAyo ja mAnavA paDaze paraMtu tema mAnavAthI dravyatvarUpa guNa-paryAyanA AdhAra tattvano ja apalApa thaI jatAM sarvatra kevaLa ekAMtika tema ja AtyaMtika kSaNikatA ja prApta thaze jyAre anubhave aviruddha tattvataH dravya nitya hoya che je trikAlika sakala guNa-paryAyano AdhAra che. eka anekarUpathI eNI pare, bheda paraspara bhAvo re; AdhArAdheyAdika bhAve, ima ja bheda mana lyAvo re. jinavANI raMge mana dharIe...(15) 26 dravya eka che, je aneka guNa-paryAyonA AdhArarUpa che. jyAre eka dravyane AzrIte rahelA aneka guNo potapotAnA bhAve pariNamanamAM anekavidha pariNamanatA dravyane prApta thAya che. tema chatAM te saghaLAye bhinna bhinna guNonI bhinna bhinna pariNamanatAne dravyatve to ekadhAratve to ekatvapaNuM che. ema samajavuM. AthI ja to AtmAnA bhinna bhinna pradeze vIrya guNanuM pravartana bhinna bhinna zaktivALuM hovA chatAM, sarva Atmapradeze baMdha ekasarakho thAya che. tema ja nirAvarNatA eTale ke guNalabdhi sarva pradeze ekasarakhI hoya che. dravya AdhAra ghaTAdika dIe, guNa-paryAyo Adheyo re; rUpAdika ekendriya gocara, doya ghaTAdika vaMo re... jinavANI raMge mana dharIe...(16) vaLI paNa dravya-guNa-paryAyanI je kathaMcita bhedAbhedatA che tene dRSTAMtathI samajAve che ke jema mATInA ghaTarUpa dravyamAM tenI AkRti ane varNAdi te ghaTathI abhinna che kema ke te ghaTarUpa dravyane AzrayIne (AdhAre) te ghaTa saMbaMdhe Adheya bhAve rahelA che, je pratyakSa aviruddha che. vaLI tenA kathaMcita bheda svarUpane samajavA mATe jaNAve che ke ghaTamAMnA bhinna bhinna varNAdi bhAvo dareka indriya vaDe jANI zakAya che jyAre ghaTadravyanuM ghaTatva cakSuindriya tema ja sparzendriyathI paNa jANI zakAya che. saMjJA-saMkhyA lakSaNathI paNa, bheda ehano jANI re; sujasa kAriNI zubhagati dhAro, durmita velI kapANI re. jinavANI raMge mana dharIe...(17) Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya 27 pUrve jaNAvyA mujaba guNa-paryAyanA AdhAra rUpa dravyane dravyatvabhAve tema ja eka dravyane AzrayIne (dravyabhAvIpaNe) rahelA aneka guNone guNa svarUpe ane pratyeka samaye pariNAma pAmatAM dravyanA svarUpane ekatvarUpe tema ja bhinna-bhinna paryAyanA svarUpane aneka svarUpe bhinna bhinna bhAve jANavA jarUrI che. eTale ke saMkhyAsaMbaMdhe je dravya eka che teno dravyaparyAya paNa eka ja hoya che. paNa tenA pariNAmI guNo aneka hovAthI bhinnabhinna guNapariNAma vaDe eka ja dravyamAM paryAyo aneka hoya che. A rIte suhaguru jogathI dravya-guNa-paryAyanA bhedabhedane ekAnekatva svarUpathI yathArtha-aviruddha bhAve avadhAravAthI AtmArtha sAdhI zakAya che. saMsArI AtmAne potAnI anekavidha vartamAna azuddhatA TALIne lAyakabhAvanI zuddhi prApta karavAnI hoya che. A saMbaMdhe zrI uttarAdhyayanasUtramAM a-28, gA-8mAM kahyuM che "TITUTmAsano baM, pativyasiyA guI: ! lakkhaNaM pajavANaMtu ubhao assiAbhave // " dravya aneka guNonA samudAyarUpa (AdhArarUpa) hoya che. vaLI guNo te eka ja dravyane AzrayIne rahetA hoya che, jyAre paryAya svarUpo to banne (jaDa-cetana) dravyone rahevApaNuM hoya che. saMsArI jIvonA samasta "odayikabhAvanuM pariNamana jaDa-cetananA saMyoga saMbaMdhavALuM hoya che. vaLI jJAnasAramAM paNa jaNAvyuM che ke paraspara maLelA jIva ane jaDa-pudgala dravyonA paryAyonI bhinnatAne samyaka darzana pAmelA jIvo ja judA judA pADI bheda vijJAna dvArA AtmadravyanAM zuddha guNa-paryAyamAM ramaNatA karavA vaDe potAnA AtmAne sarva karmabaMdhanathI mukta karI siddhadazA pAme che. saMsArI AtmAne ekAMte zuddha dravyatvarUpe svIkAra karanAro AtmA mRSAvAdI jANavo kema ke AtmAnuM AtmabhAvamAM ja svAdhInapaNe saMpUrNa zuddha pariNamana to kevaLa siddha paramAtmAne viSe ja ghaTI zake che. zAstromAM je sarve dravyo niraMtara pota-potAnA svabhAvamAM pariNAma pAmatAM hoya che ema je jaNAvyuM che te "pAriNAmika' bhAva samajavAnuM che. (sahaja-samavAyabhAva) kema ke te jIva ane pudgala dravyone anAdi saMsAramAM je parasaMyoge paraspara para pariNAmIpaNuM paNa jaNAvyuM che (je jagatamAM saMsArI jIvamAM pratyakSa Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya avirodhI che) temAM jIva dravya saMbaMdhe je pAMca bhAvamAM saMsArI jIvo pariNAma pAme che teno gItArtha-gurugamathI yathArtha avisaMvAdI bhAve niHzaMkapaNe avazya avadhAraNa karavuM Avazyaka che. anyathA jIva AtmAnA sAcA svarUpanA saMbaMdhamAM rahelI bhrAMtithI kadApi AtmArtha sAdhavA samartha banI zakato nathI evuM nizcayathI samajavuM. 28 ekAMte jo bhAkhIyejI, dravyAdikano re bheda; to para dravya pare huejI, guNa-guNIbhAva uccheda... bhavikA dhAro guru upadeza....(18) jo dravyane enA guNa-paryAya svarUpathI ekAMte bhinna mAnIe to A dravyanA A guNa che ane A paryAyo paNa te ja dravyanA che evI vyavasthA raheze nahi ane to jagatamAM pratyeka dravyano samagra vyavahAra je guNa-guNIbhAve thAya che te sakala vyavahAra uccheda thaI jaze. bhinna bhinna ATA (loTa)nA guNa te te ATAnA dravyamAM hoya che. tema ja ghInA guNa paNa ghImAM ane goLanA guNa goLamAM hoya che te thakI ja to vividha prakAranA lADu banAvavAno vyavahAra pravarte che. A ja rIte arUpI jIvadravyamAM ja jIvanA jJAnAdi guNo hoya che ane puraNa-galana svabhAvI pudgala dravyamAM ja varNAdi guNo hoya che. jaDa pudgala dravyo ane cetana jIvadravyo bhinna bhinna guNa-paryAyanI sattAe mukta hovA chatAM chadmastha jIvomAM banne dravyonA saMyoga saMbaMdhe banne dravyamAM vividhavicitra-citra pariNAmIpaNuM che. je pratyakSa anubhavathI avirodhI che, tethI teno ekAMte apalApa karavo te tarkayukta nathI. Ama chatAM jaDa-cetana banne dravyo potapotAnA guNa paryAyanI sattAe anAdi anaMta nityazAzvata che. AthI samajAya che ke vizvamAM jIva ane pudgaladravyone paraspara parasaMyoge kathaMcita parapariNAmIpaNuM bhAse che chatAM koI paNa jIva-dravya potAnuM jJAnAdi mULa svarUpa sarvathA choDIne kyAreya pudgalarUpa (jaDa) banato nathI. tema ja pudgala dravyo paNa potAnA varNAdi svarUpane choDIne kyAreya jIvarUpe pariNamatA nathI. AthI ja to sakaLa saMsArI jIvamAM pudgala saMyogI bhAve banne dravyone potapotAnA guNaparyAyathI samavAya saMbaMdhe tema ja saMyoga saMbaMdhe je kathaMcit bhinna-bhinnatA che te thakI to A jagatano Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya 29 sakaLa vyavahAra pravarte che. vizeSataH samajavuM ke saMsArI jIva-dravyone parapudgala saMyoge je kathaMcit pudgala pariNAmIpaNuM che tethI ja to jIva dravyane potAnA karma pariNAmanI parAdhInatAnA kAraNe A saMsAramAM vividha gati-yoni-liMgAdi svarUpo dhAraNA karavA paDe che je pratyakSa che. tema chatAM tattvataH (nizcaya svarUpe) to banne pota-potAnA bhAvamAM ja pariNAma pAmatA hoya che. AthI ja to arUpI evA jIvadravya ane rUpI evA pudgala dravyanA saMyogathI jIvane dehAdi bhAve vividha prakAranuM yoganuM pariNamana thatuM pratyakSa anubhavAya che. anyathA arUpI Atma-dravya ane tenA guNaparyAyanuM svarUpa jaNAya ja nahi. vaLI jIva-dravyane rAgAdi je pariNAma thAya che te paNa tenuM sAcuM svasvabhAva pariNamana svarUpa nathI. paraMtu pudgalakarmasaMyogI bhAve te-te AtmAonuM te-te prakAranuM vibhAva pariNamana che (paryAya che). je koI jIvadravyane auzcika (saMyogika) bhAve je trikaraNa yogAtmaka vibhAva pariNamana che temAM ajJAna-mithyAtvanA kAraNe kaSAya pariNAma karIne temAM pote kartutvabhAve joDAya che te jIvane te thakI navuM karmabaMdha thatAM tenuM bhophtatva paNa te AtmAne yathA-tathya janma-maraNAdi svarUpe bhogavavuM paDatuM hoya che. ajIva dravyamAM to kartRtva svabhAva che ja nahi. joke pudgala dravyomAM svataH parataH tema ja ubhayataH pariNAmIpaNuM hovAthI ja pratyeka AtmAnuM sakaSAyika yA akaSAyika vibhAva pariNamana thAya che te AtmAnuM vartamAna svarUpa ja nathI ema paNa ekAMte na kahevuM. kema ke jo tene AtmAnuM A pariNamana ja nathI ema ekAMte mAnavAmAM Ave to pachI saMsArI jIvane dharmopadeza vaDe karAtI mokSa-puruSArthanI koI AvazyakatA ja raheze nahi je sUtra-arthathI viruddha che. dravya-guNa-5ryAyanojI che abheda saMbaMdha; bhinna teha jo kalpIejI to thAya anavasthA baMdha... bhavikA dhAro guru upadeza..(19) upara jaNAvI gayA te mujaba jagatanA pratyeka jIvadravyane tema ja pudgala dravyane potapotAnA samavAya saMbaMdhe svAbhAvika guNothI tema ja parapudgala saMyoge vibhAvika guNa-paryAya (pariNamana) ema baMne svarUpathI kathaMcita bhinnAbhinna mAnavAthI A vizvanI dharma-adharmanA svarUpanI vyavasthA Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya tema ja tenA kAryarUpe citra-vicitra phaLa-saMbaMdhI svarUpamAM avisaMvAdita prApta thaI zakaze anyathA koNa konuM kAraNa-kArya svarUpa che te kahI zakAze nahi ane to pratyakSa sukha-dukhanA hetubhUta jagatanA samasta vyavahArane jUTho mAnavo paDaze. to to kharekhara potAnA ja janma-jarA-maraNanA svAnubhavane paNa jUTho (mithyA) kahevA vaDe mAtA-vaMdhyAnA nyAye' mUrkhatA ja Tharaze. suvarNa kuMDalAdika huejI. ghaTa raktAdika bhAva; e vyavahAra na saMbhavejI, hoya na jo abheda svabhAva... bhavikA dhAro guru upadeza....(20) suvarNa dravyanA prathamanA hAranA svarUpane bhAMgIne tenA kuMDaLa Adi aneka svarUpo (paryAyo)mAM paNa A te ja suvarNa che ema pratyakSathI paNa avirodhapaNuM bhAse che. tevI rIte prathama kAco ghaTa je zyAmavarNano hato tene pakavavAmAM Ave tyAre raktavarNavALo dekhAya che temAM paNa A te ja ghaTa che evI pratIti thAya che. A rIte sarvatra guNa-paryAyanI abhedatAne kAraNe A tehI ja dravya che evo vyavahAra thAya che. AthI ja vaLI jIvaMta zarIramAM AtmAno ane mRtaka zarIramAM jIvitavyanA abhAvano vyavahAra karAya che, je sarvatra nirvivAdapaNe pramANarUpa che. tema ja vaLI kevaLa cAkSuSa pratyakSamAM paNa jyAre-jyAre jevA-jevA guNa-paryAyanI jyAMjyAM AvazyakatA UbhI thAya che tyAM tyAM tevA kAryono Azaro levAmAM Ave che. bhinna bhinna rogamAM bhinna bhinna davA anurUpa bhinna bhinna dravyono yoga karAya che. te mujaba sva-sva dravya-guNa paryAyanA te te dravya saMbaMdhe kathaMcit abheda mAnavo te nyAya yukta che. anyathA yathAtathA vyavahAra ja nahi ghaTe. 30 baMdha-deza-bhede huejI, bamaNI gurutA re khaMdha; pradeza gurutA pariNamejI, khaMdha abheda saMbaMdha bhavikA dhAro guru upadeza....(21) koI paNa dravyanA skaMdha (khaMdha-paripUrNa akhaMDa bhAga), deza (baMdhano koI eka aMzarUpa bhAga) ane pradeza (baMdhamAM rahelo sauthI sUkSma avibhAjya bhAga) ema traNe vibhAgo upacArathI vicArAya che paraMtu khaMdhamAM to dezapradeza abhinnapaNe ja rahelA hoya che. jo deza-pradezane gaMdhathI (skaMdha) Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya 31 ekAMte bhinna mAnavAmAM Ave to baMdhamAM je gurutA-bhArepaNuM che. tenI sAthe dezanI gurutA ane pradezanI gurutA umeravAmAM Ave to baMdhane anekaguNI gurutA prApta thavI joIe. paraMtu tema to banatuM nathI. kAraNa ke baMdhanI gurutAmAM deza-pradezanI gurutA abhedapaNe samAyelI hovAthI khaMdhane eka ja gurutA prApta thAya che. vaLI anekavidha paryAyarUpa saMyogathI dravyane paNa eka svarUpe-abhedarUpe vyavahAra karAya che. bhinna dravya paryAyane jI, bhavanAdikane re eka; bhAkhe to kema dAkhe nahijI, eka dravyamAM viveka bhavikA dhAro guru upadeza...(22) jagatamAM bhavana (makAnomAM lAkaDuM-lokhaMDa-mATI-cUno Adi aneka dravyono yoga (saMbaMdha) karAyelo pratyakSa jovAmAM Ave che; tema chatAM teno makAna-ghara-bhavanAdi eka ja svarUpe vyavahAra karAya che, je saune mAnya hoya che, to pachI eka ja dravyamAM rahelA bhinna-bhinna guNone ane bhinna-bhinna paryAyone te dravyathI kathaMcita abhinna mAnavAmAM koI virodha Avavo joIe nahi. paraMtu jo temAM ekAMte bheda buddhi ja pravartatI hoya to tene abhiniveSa mithyAtva jANavuM. kema ke vyavahAramAM vividha saMyogI upacarita dravyane paNa potapotAnA guNa-paryAya pariNamananuM kathaMcit abhedapaNuM svIkAravuM paDe che. guNa-paryAya abhedathIjI, dravya niyata vyavahAra; pariNati je che ekatAjI, teNe to te eka prakAra. bhavikA dhAro guru upadeza..(23) pratyeka dravyamAM rahelA potapotAnA bhinna-bhinna guNa-paryAya (pariNamana svarUpa)nA abhedapaNAthI to jagatamAM jyAM jyAM je je bhAvanI AvazyakatA jaNAya che tyAM tyAM te te prakAranA dravyono upayoga karAya che. jema maracuMmIThuM temAMnI tikhAza ane khArAza mATe te te dravyono upayoga karavAmAM Ave che. AthI spaSTa anubhavAya che ke dravyamAM guNo abheda bhAve rahelA che. jo abheda nahi ehanojI, to kAraja kima hoya; achatI vastu na nIpajejI, rAza viSANa pare joya. bhavikA dhAro guru upadeza...(24) jo dravyathI guNa-paryAyano kathaMcit abheda saMbaMdha nahi mAnazo to Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 dravya-guNa-paryAya koI paNa kArya karavA mATe tene yogya jarUrI dravyono saMyoga karavAnuM Avazyaka raheze nahi ane to to icchita kArya paNa karI zakAze nahi. kAryanI siddhi mATe jarUrI kAraNa dravyono sumeLa sAdhavAthI ja kArya siddhi thAya che ema aneka buddhijIvI sAdhakoe jaNAvela che. teno apalApa (tiraskAra) karavAthI kyAreya koI paNa ISTa kAryanI siddhi prApta karI zakAze nahi. dRSTAMta rUpe jema sasalAne kyAreya zIMgaDAM UgatAM nathI tema kAraNatA rahita (cause) dravyomAM kArya utpanna thatuM nathI (Effect), jema retImAMthI kyAreya tela utpanna karI zakAtuM nathI. dravyarUpa chatI kAryanIjI, tirobhAvanI zakita; AvIIve nIpaje jI, guNa-paryAyanI vyakita. bhavikA dhAro guru upadeza..(25) dravyamAM tenA guNa-paryAyanI keTalIka zakti "tIrobhAve' (apragaTapaNe) rahelI hoya che paraMtu jo ApaNane te tIrobhAve rahelI je koI guNaparyAyanI zaktinuM vaheluM prayojana hoya to te dravyane yathAyogya dravya-kSetrakALa-bhAvano yoga (saMbaMdha) karavAthI te tIrobhAvI guNa-paryAyane "AvarbhAve" prApta karI zakAya che. dRSTAMta tarIke kAcI-khATI kerIne ghAsanA saMyogathI pakavIne tenI mIThAzane vahelI prApta karI zakAya che. A rIte tIrobhAvI ane AvIIvI zaktino dravyamAM kathaMcit sat-asat paNa svIkAra karavAthI koI vizeSa doSa jaNAto nathI. (anekAMta dRSTi) anyathA ekAMta sat ke asat vicAra mRSA che. zAstromAM paNa kahyuM che ke maggaNa guNaThANehiM caudasaha ivaMti asudhdhaNayA / _ vinneyA saMsArI sattve, suddhAu suddhaNayA // A saMsArI jIvanuM samasta cauda mArgaNA tema ja guNasthAnaka svarUpa zuddha nizcayanayanI dRSTie to azuddha svarUpa che. tema chatAM pUrvottara guNasthAnaka bhede sApekSabhAve (sAdhya-sAdhananA vyavahArathI) vicAravAthI kathaMcit zuddhAzuddha svarUpe samajavuM jarUrI che anyathA "utpAda-vyaya-dhruva yuktam sat" e sUtrArthano apalApa thaze ane jethI saMsAra svarUpanI vaividhyatA-vicitratAno tema ja mokSapuruSArtha vaDe sAdhya-siddha svarUpano koI samyaka nizcaya thaI zakaze nahi. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya 33 naiyAyika bhAkhe isyujI, jema ajatAnuM re jJAna; hove viSaya atItanuM che, tema kAraja sahi ho nANa. bhavikA dhAro guru upadeza..(26) jeo dravyamAM rahelI tIrobhAvI ane AvIIvI zaktino kutarka apalApa karavA temAM dravyabhedanI kalpanA karavA prayatno kare che tevA naiyAikone samajAvavA pa. pU. zrI yazovijaya upAdhyAyajI jaNAve che ke jema bhUtakALamAM banI gayelI vastu (bhAva)nuM vartamAna tathA svarUpe hayAta nahi hovA chatAM tenuM jJAna thAya che tema achatI bhAsatI vastunuM paNa vartamAnamAM jJAna thAya che. joke te vastu te kALe te vastu to nathI ja, tethI jagatamAM je je kAMI paNa utpanna thAya che ane thatuM dekhAya che. te "achatI" vastuo ja hoya che tema mAnavuM "mithyAbhrAMta" che. te mithyA nahi sarvathAjI, achato viSaya atIta; paryAya aratha te nahijI, dravya aratha che nitya.. - bhavikA dhAro guru upadeza...(27). joke koI paNa trikAlika nitya dravyanA aneka vidha-vividha bhUtabhAvI paryAyo vartamAna kSaNe hotA nathI, paraMtu dravyanA yathAtathya nityatvamAM to traNe kALanuM svarUpa te te kALa saMbaMdhe niyata svarUpe raheluM ja hoya che ema jANavuM. dA.ta. komyuTara DiskamAM anekAaneka mAhitIo dharabAyelI paDI che chatAM skrIna upara vartamAnamAM pragaTapaNe teno khUba nAno aMza ja joI zakAya che. zrI sarvajJa bhagavaMto traNe kALa saMbaMdhI jIva-ajIva rUpa cha e dravyonI koI paNa kALanI koI paNa zuddhAzuddhi vartana (paryAya)ne yathArtha svarUpa kahevA samartha hoya che ane kahe paNa che. AthI e samajavuM Avazyaka che ke trikAlika nitya dravya-tenA guNa-paryAya yukta ja hoya che. dravyanI nikAlika nityatAno apalApa karavAthI bhUta-bhAvI saMbaMdhI sarva vyavahArano uccheda thaze. jyAre hakIkate teno pratyeka AtmAne potAnA bhUtabhAvI-vartamAna kALa saMbaMdhI saMkalItatAno pratyakSa anubhava hoya che ja. achato bhAse gyAnamAMjI, jo svabhAve saMsAra; kaheto jJAnAkAnUto jI, jIve hoya yogAcAra... - bhavikA dhAro guru upadeza (28) Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya jo kutArkika vyaktionA kahevA mujaba achatI vastu jJAnamAM bhAse che ema prarUpaNA karazo to saMsArane ekAMte sarvathA asat-mAyA-mithyAbhrama svarUpI mAnanArAomAM ja tamArI gaNatarI karavI paDaze. vaLI jo achatI vastu paNa jJAnamAM jaNAtI hoya to achatAM evA AkAza-puSpo skrInamAM paNa dekhAvA joIe. paraMtu hakIkatamAM tevuM kyAreya koIne dekhAtuM nathI. mATe sarvathA achatI vastu paNa jJAnamAM jaNAya che evo kalpita kadAgraha choDavo. 34 hamaNAM jANyo artha te jI, Ima atIta je jaNAya; vartamAna paryAyathIjI, vartamAnatA mAtra thAya... bhavikA dhAro guru upadeza...(29) have bhUta-bhAvI paryAyanA sat svarUpane dRSTAMtathI samajAve che. jema vividha prakAranA ghaDA banAvanAra kuMbhAra potAnA hRdayamAM potAne jevA prakArano ghaTa banAvavo hoya che teno saMkalpa karIne yogya pravRtti kare che. bhUtakALa saMbaMdhI ke bhAvI saMbaMdhI ghaTa vartamAnamAM pratyakSa nahi hovA chatAM vartamAnamAM kArya-saMkalpe ghaTa saMbaMdhI je jJAna hoya che te vaDe bhAvi ghaTa-svarUpane vartamAnapaNuM prApta thatuM hoya che ane tethI ja kuMbhakAra tenA saMkalpa karyA mujabanA ghaTane utpanna kare che. anyathA kArya-kAraNa bhAvano uccheda thatAM sarva prakAranA puruSArthano uccheda thaze. tema ja kAraNarahita kAryanI utpatti mAnavAthI sarvatra avyavasthA prApta thaze. jyAre uttama puruSo to 'kArya-kAraNa' bhAvane avalaMbIne iSTa phaLa siddhi prApta karatA pratyakSa jaNAya che. dharmI achate dharma jo jI, achate kALa suhAya; sarvakALa nirbhayapaNe jI, to zazazRMga jaNAya... bhavikA dhAro guru upadeza...(30) pUrve jaNAvI gayA chIe ke guNa-paryAya dravyane Azrita hoya che kema ke dravya te AdhAra che ane guNa-paryAya Adheya che. have jyAM dharmI eTale dravyatva ja trikALika sattArUpa nathI tyAM tenA guNa-paryAyanuM astitva mAnavuM te to narI mUrkhatA ja che. hA ! game tevI asat kalpanAo karo kintu teno yathAtathya vahevAra kyAreya hoI zakato nathI kema ke mULamAM Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya 35 vastu ja achata che. koI kadAgrahI-kutArkike kyAreya svapnamAM paNa sasalAnAM zIMgaDAM joyAM che ? koI paNa samaju vyakti kalpita vAtamAM zraddhA karI pote mUrkha banavA icchatA hotA nathI. te mATe achatA taNojI, bodha na jana mana hoya; kAraya-kAraNane sahajI, che abheda ema joya... bhavikA dhAro guru upadeza..(31) Ama je vastu sarvathA asat hoya arthAt utpAda-vyaya-dhruvAtmaka nathI te vastu bhUtakALamAM kyAreya dravya-guNa yA paryAya svarUpe hotI nathI. tethI vartamAnamAM paNa koI svarUpe hoya nahIM, tema ja bhaviSyamAM paNa koI svarUpe haze nahi. UlaTuM je vastu "sat' che te pratyeka vastu dravya-guNa-paryAya svarUpe niraMtara utpAda-vyaya-dhrauvyabhAvamAM pariNAma pAmatI hoya che, ane tethI tene vyavahArathI kAryakAraNapaNAno saMbaMdha hoya che. jyAre nizcayathI to vastu (cha e dravyo) trikALa sat hoya che eTale ke anAdi-anaMta-zAzvata nitya che, tema ja svapariNAmI hoya che. A mATe pratyeka sat-dravyane tenA trikAlika guNa-paryAyathI kathaMcit asti-nAstibhAve tema ja kathaMcit bhinnAbhinnapaNuM hoya che ema jANavuM. A saMbaMdhe e samajavuM khAsa jarUra che ke pratyeka svadravyane pota-potAnA guNaparyAyathI je kathaMcit bhinnapaNe jaNAvyuM che te vyavahArathI jANavuM. jyAre nizcayika svarUpe to tene abhedapaNuM che. upara mujabanI dravyArthika nayadRSTie saMsArI jIvamAM karmasaMyoge je je pudgaladravyonuM abhedapaNuM bhAse che te vyavahAranayathI jANavuM. kema ke nizcayika (tattvataH) svarUpe to Atmadravyane karma-saMyoganuM bhinnapaNuM ja hovAthI banne dravyo pota-potAnA guNa-paryAyamAM ja pariNAma pAmatA hoya che. jIvane AtmatattvanI zuddhatA-azuddhatAnuM yathArtha jJAna-bhAna thaze tyAre AtmArtha sAdhavA mATenA samyaka mokSa mArganI prApti thaze. upara jaNAvela niyaSTie svaguNa-paryAyanI tema ja para dravya saMyoge paraguNa paryAyanI tema ja ubhaya dravya-guNa-paryAyanI bhinnabhinnatA vicAravAthI AtmAne samyaka dRSTi prApta thaze. bheda bhaNe naiyAyikojI, sAMkhya abheda prakAza; jaina ubhaya vistAramAMjI, pAme sujaza vilAsa... bhavikA dhAro guru upadeza...(32) Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya keTalAka kadAgrahi tArkika jagatamAM pratyeka dravyane tema ja te dravyanA guNa-paryAya pariNamanane sarvathA ekAMte ekabIjAthI bhinna mAne che jyAre keTalAka bhinna bhinna dravyone tema ja dravyanA svAbhAvika tema ja vaibhAvika (audayika bhAve prApta) pariNamanane sarvathA eka-abhinna ja che ema jaNAve che. A rIte banne ekAMta pakSapAtIo ekabIjA pratye matsara (dvaSa) bhAvavALA hoya che. jyAre jainadarzana pratyeka dravyane ekabIjAthI kathaMcita bhinnabhinna (potAnA guNa-paryAyathI) ane nityAnitya svarUpe avadhAratAM sarvatra yathAtathya bhAve vartato hoI samatA-samAdhi pAmavAvALo thAya che arthAt paramapadane pAme che. vaLI pa. pU. zrI devacaMdajI mahArAja paNa jaNAve che ke je je kAraNa jehanuM re, sAmagrI-saMyoga; mIlatAM kAraja nipaje re, kartAtaNo-prayoga pa. pU. AnaMdaghanajI mahArAja paNa kArya-kAraNa bhAva saMbaMdhe spaSTa jaNAve che ke kAraNa joge kAraja nIpaje che, emAM koI na vivAda; paNa kAraNa viNa kAraja sIdhIe jI, e nijamata unmAda. jagatamAMnA pratyeka dravyane-guNane-paryAyane kathaMcit nityAnityapaNuM; kathaMcit bhinnabhinnapaNuM; kathaMcit asti-nAstipaNuM kathaMcit ekAnekatA; kathaMcit muktAmukta; kathaMcit grAhyAgrAhya; kathaMcit cetanAcetana; kathaMcit vyApakAvyApaka; kathaMcit vyaktavyakta ema anekavidha tribhAva svarUpatA rahelI che. tene nayapramANathI yathArtha avirodhI bhAve jANIne mumukSu AtmAe AtmArtha (paramAtvabhAva)ne sAdhavA samabhAva vaDe samyaka puruSArtha karavAthI paramAtmabhAvanI prApti thAya che. A saMbaMdhe sAmAnyabhAvathI paNa jaNAve che ke "jyAM jyAM je je (kArya-kAraNabhAve) yogya che, tihAM samajavuM teha, tyAM tyAM te te Acare (trikaraNayoge), AtmArthI jana eha." zrI jinezvara svarUpI vaidyoe pharamAvela vidhi mujaba je bhavyAtmAo AtmabhAna sAthe ubhayakAla auSadhanI mAphaka paDra-AvazyakanI karaNI karavAmAM apratibhAve udyamazIla rahe che ane je "heya' pharamAvela che tenI pareja Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya 37 rUpe tyAga kare che teo karma-rogathI mukta thaI mokSapada prApta kare che. jagatanA samasta dravyone utpAda-vyaya-dhruva- e traNa bhAvamAM niraMtara pariNAmItvapaNuM avazya hoya ja che. A trividha pariNAmItvapaNAno svIkAra karavAthI jagatamAMnA samasta vyavahAranA pramANika bodha sahita, pratyeka dravyanA tathAtathya nizcaya svarUpa ane vyavahAra svarUpa e banne svarUpano yathArtha-aviruddha pramANa bodha thaI zake che. AvA anekAnta pramANa bodhathI ja AtmA potAnA sAcA trikALa zuddha akhaMDa jJAyakasvabhAvane oLakhI, rAga-dveSarahita banI, samatA-samAdhibhAva prApta karI, nirvikalpa jJAtA-draSTA banI mokSanA zAzvata sukhane pAme che. mana-vacana-kAyAne karmanI vargaNA, chUTe jahAM sakala pugala saMbaMdha jo; evuM ayogI guNasthAnaka tyAM vartatuM, mahAbhAgya sukhadAyaka pUrNa abaMdha jo." paryAya mUDhatA - paryAyamAM ekatva buddhi anAdithI paryAyanuM vadana hovAthI jIva paryAyapaNe potAne avadhArIne, paryAyabuddhi thayo thako, paryAyamAtramAM mUcchita banIne "paryAyamUDha' thayela che, tethI tene potAnA zAzvata zuddha svarUpanI aruci varte che. paryAyanI rucine kAraNe rAga ane paraprema sahaja thAya che, je sarva prakAranA doSa ane doSonI paraMparA sarjavAnuM mULa kAraNa che. - paryAyano artha che- ri sattA meneti chatati paryA?" arthAt je badhI bAjuthI bhedane pAme te paryAya kahevAya che. paryAyanA be prakAra che- eka svabhAvAnusArI zuddha paryAya ane bIjI vibhAvarUpa azuddha paryAya. karmanI upAdhirahita svabhAvaparyAya trikAla cha e dravyamAM thatI hoya che tene "arthaparyAyarUpa' kahevAya che. mana-vacanathI agocara, atisUkSma, cha prakAranI vRddhi-hAni sahita Agama-pramANathI svIkAravA yogya che. nara, nAraka, deva ane tiryaMcarUpa "vyaMjana paryAya' to jIvanI azuddha paryAyo che. yadyapi matijJAnAdi arthaparyAya paNa nizcayathI jIvanI azuddha vibhAvaparyAyo che paraMtu ahIM e arthaparyAyone "azuddha paryAyona kahetAM "azuddha guNa" Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 dravya-guNa-paryAya athavA 'vibhAva guNa' kahyo. azuddha paryAyomAM to vyaMjana paryAyone ja grahaNa karyA evI Agama-adhyAtmanI zailI che. dekho, karmanI upAdhi sahita saMsArIjIvonI paryAyomAM paMcendriyapaNuM, rAga-dveSa baMdhabhAva, puNya-pApAdi vikAra, matijJAnAdi apUrNadazA, ane manuSyAdi azuddha AkRti (vibhAva vyaMjana paryAya) e pAMce parabhAva che ane emanI sAthe pratyakSa parama zuddhasvabhAvI "kAraNaparamAtmA' paNa birAjamAna che. ataH paryAyamAM parabhAva hovA chatAM uttama puruSonA hRdayakamaLamAM emanI bhAvanA hotI nathI. emanI dRSTi to "kAraNasvabhAva" upara kendrita hoya che ane enI nirmalaparyAya aMtaramukha thaI kAraNasvabhAvamAM praviSTa thaI gaI hoya che. ajJAnIne paNa "kAraNa zuddha AtmA' (kAraNa paramAtmA) che to avazya, paraMtu tene tenuM lakSya ke bhAna hotuM nathI. (1) azubhamAM rasa paDavo : para pudgala pAMce IndriyonA viSayabhUta paryAyomAM (pariNAmomAM) iSTa-aniSTapaNAnI buddhipUrvaka tIvra rasa utpanna thatAM te te bhAvomAM tanmayatA thavAthI daSTi mithyA bane che. paryAyabuddhinuM A lakSaNa che. tethI nizcayAbhAsI jIvo nizcayapradhAnatAnI game tevI vAta kare chatAM tene paNa azubha viSayamAM rasa paDato hoya to dRSTi samyaka kyAMthI bane ? azubha bhAvamAM to kharekhara tIvra duHkha che te paNa tene bhAsatuM nathI. tyAre jJAna kaSAyayukta hovAthI malinatA ane sthULatA vadhI jAya. (2) zubhabhAvamAM asaMtoSa na thavo H zubhabhAvamAM maMda kaSAyanA pariNAma (sadbhAva) hoya che. have jyAM kaSAya hoya che tyAM AkuLatA avazya thAya che. zarIranI zAtA ane mananI kalpita zAMtimAM sukhano AbhAsa thAya che. phakta zubhabhAvamAM ja saddharma ke tenuM yathArtha sAdhana mAnavuM te samyaka dRSTipaNuM nathI. te jIva to akaSAya dharma (vitarAga bhAva)ne dhAraNApUrvaka paNa jANato nathI. jIvane to paryAyanA anekAnekatvapaNAne lIdhe vikalpamAM bojo bhAsato nathI. ane malinatA paNa jaNAtI nathI... kharekhara to nirUpAdhika zuddha svabhAva dRSTimAM to vikalpa mAtra bojArUpa hoya che. (3) paryAyanI prAdhAnyatA : phakta Agamano abhyAsa karanAra jIvane Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya 39 prAyaH evo abhiprAya baMdhAI jAya che ke prathama to zubhabhAva-zubhavikalpa hoya che ne ! Ama trikALI svabhAvanI prAdhAnyatAne badale paryAya upara vajana rahyA kare che. tethI paryAyabuddhi maTatI nathI paraMtu vRddhigata thAya che. paryAyanA kramanuM jJAna karavuM te judo prakAra che, jyAre mAre amuka paryAya karavI joIe - te buddhino viparyAsa che. (4) paryAyamAM ja saMtuSTapaNuM H dravyaliMgIne cAritra ane jJAnano kSayopazama thatAM saMtoSa anubhavAya che paNa svarUpa prAptino abhAva vartato hovA chatAM ajaMpo utpanna thato nathI. kAraNa ke jIvane kharekhara eka ja zAzvata AtmasukhanI pUrNa ruci nathI. AvA prakArano saMtoSa paryAyamAM ekatva buddhine daDha kare che. e ja rIte koI jIvane svAdhyAya nimitte jJAnano kSayopazama vadhe tyAre dhAraNAjJAnamAM rasa AvavAnA lIdhe athavA nyAyAdi samajAyAne lIdhe thatI prasannatAmAM athavA pUrvanI ajJAnathI thatI AkaLatA (zaMkAnuM kAMIka samAdhAna thavAthI) maMda thavAne kAraNe-A ja jJAnanuM phaLa che ema mAnIne tyAM ja aTakavuM thAya che ane pariNAme svarUpaprAptino puruSArtha maMda paDe che. AthI bhramathI utpanna thatI paryAya dRDha thAya che je paryAyanA ekatvane vadhAre che. (5) paryAyanuM avalaMbana : eka mAtra trikALI paramasvabhAvanuM ja avalaMbana levA yogya che ane te sivAya koInuM paNa-dehanuM, saMyoganuM, snehIonA saMganuM, rAganuM ke eka samayanI paryAyanuM avalaMbana muktimArgamAM yathArtha nathI. "huM samajuM chuM' Adi mAtra jANakArImAM ja rasa pravartavAthI kAMI paryAyanuM ekatva chUTatuM nathI. (6) paryAyano Azraya/AdhAra H yadyapi kAryamAtra vastunA paryAya aMgamAM thAya che. tethI doSano abhAva thavo ane guNa pragaTIkaraNanuM prayojanabhUta kArya paryAyamAM thAya ane prayojananA kAraNathI paNa vajana paryAya upara rahe che eTale anAdi paryAyanA ekatvanI sthiti vadhu dRDha. thaI jAya che. trikALI zuddha svarUpano Azraya thatAM ja sAcuM kArya sadhAya che te bhUlI jatAM paryAyanA AdhAre paryAyanuM kArya sAdhavAno paryAya-Azrita kutrima puruSArthano vikalpa thAya che. (7) paryAyano rasa : vedana paryAyamAM hovAthI, jIvane paryAyamAM Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya rasa sahaja utpanna thAya che. tattvajJa jIvane bhale saMsAranA viSayamAM rasa kadAca na paNa hoya chatAM anekavidha paryAyanA paDakhAo jANavAno rasa thaI jAya che ane tethI svabhAvaprAptinI dizAmAM puruSArtha maMda thAya che. tyAM paryAyanA rasamAM kheMcAIne aTakI javAya che. arthAt anAdinuM ekatva chUTatuM nathI. (8) paryAyanuM lakSa : paryAyamAM viveka rAkhavo; svAnubhAva haju thayo nathI; nirvikalpa thavAtuM nathI vagere prakAre lakSa paryAya upara ja rahevAthI trikALI jJAyakasvabhAvanuM lakSa rahetuM nathI. (bhAvabhAsana vaDe svabhAvanuM lakSa). paryAyanA lakSathI to tenuM ekatvapaNuM vadhe che. 40 (9) paryAyamAM sAvadhAnI : nija paramatattvanA lakSamAM abhAvamAM jIvane paryAyanI sAvadhAnI rahyA kare che. amuka prakAranA vyavahAra bhAvo to thavA ja joIe ! Ama paryAyane aMtaramukha karavAnI icchAthI paNa paryAya paratve rAgamamatA rahyA kare che. paryAya buddhithI aMtarmukha thavAtuM nathI. (10) paryAya para jora : svarUpa ciMtana-manana-anuprekSananA bahAne jo paryAya u52 ja vajana rahe to paryAyanuM ekatva dRDha thAya che. sahaja aMtarmukhI samyaka puruSArthanA svarUpathI ajANa evA jIvone kriyAnA vikalpathI paNa paryAya upara jora rahe che. tethI kArya siddha thatuM nathI. svarUpa-sAmarthyanA AdhAre sahaja AtmavIrya UchaLe te samyaka puruSArtha che. 'mAtra zAyaka svabhAvI chuM'- tevo nirvikalpa bhAva ja yathArtha-upAdeya che. (11) paryAyanuM kartRtva H paryAyanA kartutvabhAvane kAraNe jIva rAgAdi bhAvono kartA thaIne pariName che. pote rAgAdi baMdhabhAvathI bhinna zuddha jJAyaka svabhAvI hovA chatAM, temaja rAgAdino mULa svabhAve akartA hovA chatAM, sAcA svarUpanA ajJAnanA kAraNe rAgAdi bhAva potAmAM (jJAnamAM) thato pratibhAse che. ane potAne rAgAdibhAvano kartA mAne che. paraMtu svabhAve karI rAgAdi karI zakAtA nathI. tevA svarUpanA ajJAnamAM rAgAdi thAya te kALe jIvane tenuM jJAna to rahe che, paraMtu kyAreya kartA, kArayitA ke anumaMtA pote thato hoto nathI. samyag darzana karavAnA bahAne, puruSArtha phoravavAnA bahAne ke upayogane svarUpamAM ekAgra karavAne bahAne jIvanuM anAdinuM paryAyanuM kartRtva cAlu rahe che. A jIvanI paryAya buddhi che, jethI Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya 41 paryAyanuM ekatva maTavAne badale vRddhi pAme che. (12) paryAyamAtranuM huMpaNe avadhAraNa keTalAka jIvo potAne sarvathA ajJAna mAnIne yA AtmazuddhirUpa samyagdarzana-jJAna-cAritra pragaTAvavA asamartha samajIne athavA pote to sAmAnya saMsArI jIva che - tethI adhyAtmanI UMcI vAto sAMbhaLatAM ke vAMcatAM potAne ISTaphaLa siddhi mATe ayogya gaNIne, prathamathI ja vartamAna sthitinA Azraye rahIne, samyaka puruSArtha karavAmAM ADa mArIne dUra bhAgI jAya che. samyaka dRSTi ke munidazAnuM svarUpa, teno guNa mahimA ke yathArtha sAdhanA AdinuM zravaNa thatAM, pote to abudha nAnA bALaka jevo che, AvI ucca kakSAnI vAto sAthe kAMI lAgatuMvaLagatuM nathI, kyAMya tAlamela bese tema nathI athavA potAne mATe ati kaThina kArya che tevI paryAyabuddhithI te te bhAvo ane bhAvanAthI upekSita thaI bahirdhAtma avasthAmAM varte che. ane mAtra sAMpradAyika-oghasaMjJAe karAtI kriyAomAM rasathI pravarte che. tene ja mokSa mArga samaje che- te vartamAna paryAyamAM "huMpaNAnI' mithyA. mAnyatAne lIdhe che. vaLI jIvane vartamAnamAM "huMpaNuM" rahetAM trikALI zuddha svarUpamAM "huMpaNuM" sthApI zakAtuM nathI. tethI svabhAvathI potAne judo kalpIne kRtrima prayatno kare che. svabhAvanA mahimAnI vAta paNa jANe koI bIjAnI hoya tevo vicAra karato hoya che. jema koI vicAre ke "mAre mArA svarUpanuM dhyAna karavuM che, tyAM dhyAna karanAra koI anyanuM dhyAna dharavA dhAre che. paraMtu kharekhara to dhyeyarUpa svabhAvamAM huMpaNuM' thatAM paryAya svanuM dhyAna dhare che. paryAya mArA mULa svarUpanA atindriya AnaMdano lAbha le che ane potAnA AtmAmAM ekAgra bhAva dhAraNa karI svarUpamAM nivAsa kare che; tyAre zuddha paryAyanuM pragaTIkaraNa thatAM paryAyanuM jJAna akartutva bhAve thAya che, tyAM paryAyamAM kArya siddha thatuM hovA chatAM paryAyanuM ekatva hotuM nathI. A | mumukSu dazAmAM paNa paryAyanI ekatva buddhinA kAraNe zAstra vAMcanathI ghaNuM jANI levAno lobha rahe che ane tevA lobhavazAt vadhu jANapaNAnI vRttine lIdhe-atyAre ja vartamAnamAM svarUpa Azrayano je prayAsa thavo joIe te utpanna thato nathI, ane satya puruSArthathI jIva vaMcita rahI jAya che teno kheda paNa thato nathI. te paryAya mUDhatA'nuM lakSaNa che. Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4ra dravya-guNa-paryAya vedana paryAyamAM hovAthI jIvane anAdithI paryAya ja potArUpesvasvarUpe bhAse che. paraMtu paryAya to dravyanuM badalAtuM aMga che-anitya che tethI vyaya thaI jAya che. jyAM asthira bhAvamAM sarvasvapaNuM sthapAya tyAM svabhAvamAM sthiratA kema thAya ? tethI trikALa-sthira-dhruva abhaMgaaMga ja potAnuM pratyArtha zAzvata svarUpa che je anaMta divya guNothI vibhUSita hovAthI anaMta mahimAvaMta che. tene svayaMne oLakhI - te- maya rahevA yogya che ane te ja bhUtArtha che... paramArtha che. jagatamAM jIvane saMsAraparyAya to sAmAnyarUpathI anAdi anaMta che paraMtu temAMthI je bhavyAtmA potAnA zuddha svarUpanuM jJAna-bhAna-dhyAna karIne mokSamArga tathA mokSapada pragaTa kare che. enA mATe saMsAra anAdi-sAMta che. mokSanuM mULa kAraNa AtmAnI paMcamabhAva pariNatI che, arthAt paMcamabhAva pariNatI (paramapariNAmika bhAva) sahita pariNata thato "zuddha AtmasvabhAva" ja mokSanuM mULa kAraNa che. emAM ja mokSanuM zAzvata avyAbAdha sukha pradAna karavAnI zakti che. atre je trikAlI zuddha dravya-guNa-paryAyanuM svarUpa batAvyuM teno Azraya karavAthI samyagdarzanathI - siddhapada sudhInA sarve zuddha kAryo pragaTa thaze. praznottarI (1) prazna : dravyamAM jo paryAya nathI to pachI paryAyane zA mATe gauNa karAvavAmAM Ave che ? uttara : dravyamAM arthAt brauvyAMzamAM paryAya nathI paNa teno je vartamAna pragaTa pariNamato aMza te apekSAe to temAM paryAya che. paryAya sarvathA " nathI ja-ema nathI. paryAya che, paNa tenI upekSA karIne, gauNa karIne "nathI" ema kahIne tenuM lakSa choDAvI, dravyanA dhrauvya svabhAvanuM lakSa ane dRSTi karAvavAnuM che. jo paryAya sarvathA hoya ja nahi to gauNa karavAnuM paNa kyAM rahe che ? dravya (dhrauvya) ane paryAya (kSaNika) be thaIne AkhI vastu te pramANa jJAnano viSaya che. (2) prazna : jema zuddha svadravya AdaraNIya che tema tenI bhAvanArUpa nirmaLa paryAya AdaraNIya kahevAya ? Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya 43 uttara : rAga hoya che tenI apekSAe nirmaLa paryAyane upAdeya (AdaraNIya) kahevAya; ane dravyanI apekSAe paryAya te vyavahAra che ane te Azrayane yogya nahi hovAthI heya kahevAya. kSAyika paryAya paNa zuddhadravyanI apekSAya heya kahevAya. (3) prazna : zuM dravyano ghaNo bhAga zuddha rahIne mAtra thoDA bhAgamAM ja azuddhatA AvI che ? uttara : nizcayanayathI azuddhatA dravyanA thoDA bhAgamAM paNa AvI nathI, te to phakta upara upara ja tare che kharekhara jo dravyanA thoDA bhAgamAM paNa azuddhatA Ave to pachI azuddhatA kyAre nIkaLe ja nahi paNa sadAkALa TakI rahe ! baddhapuSTatva Adi bhAvo dravyanA upara tare che (jema sAgaranI sapATI upara kacaro tare) paNa dravyamAM kharekhara sthAna pAmatA nathI. dravya (zaktirUpe) to zuddha ja che paNa paryAyamAM (vyaktimAM) azuddhatA AvI che. (4) prazna : nirvikalpadazA prApta thatAM vedana zAnuM hoya ? dravyanuM ke paryAyanuM ? uttara : dRSTi to dhruvasvabhAvanI ja hoya che; vedAya che AnaMdAdi paryAya. mULa svabhAve dravya to anAdi-anaMta che je pharatuM nathI. badalatuM nathI. tenA upara dRSTi karavAthI, tenuM dhyAna dharavAthI potAnA sacitAnaMdano pragaTa anubhava thAya che. (5) prazna : mumukSu jIva prathama zuM kare ? uttara : prathama dravya-guNa-paryAya; deva-guru-dharma-badhAMne oLakhe. caitanyadravyanA sAmAnya svabhAvane oLakhIne teno samyaka abhyAsa karatAM karatAM caitanya temAM sthira thaI jAya to temAM rahelI je vibhUti che te pragaTa thAya. A pragaTa karavAmAM potAnI ja taiyArI joIe; eTale ke ugra puruSArtha vAraMvAra kare. (6) prazna : samyagdarzana thatAM AtmAnA badhA guNonuM AMzika zuddha pariNamana vedanamAM Ave ? uttara : nirvikalpa svAnubhUtinI dazAmAM AnaMda guNanI AzcaryakArI paryAya pragaTa thatAM AtmAnA badhA guNonuM (yathAsaMbhava) AMzika zuddha pariNamana pragaTa thAya che ane badhA guNonI paryAyonuM vedanA thAya che. Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 dravya-guNa-paryAya AtmA akhaMDa che, badhA guNo AtmAnA potAnA ja hovAthI bhale badhA guNonAM nAma na AvaDe topaNa temanuM saMvedana to thAya che ja. (7) prazna : jo rAgAdi bhAvo paryAyamAM utpanna thAya che ane paryAya dravyamAM bhaLI jAya che to rAgAdi vikAro paNa paryAyanI sAthe dravyamAM bhaLI jaI dravyane azubha kema na banAve ? uttara : nA, ema nathI. rAgAdinI sthiti mAtra eka samayanI che. tethI rAgAdino abhAva thAya che ane paryAya zuddha thaI pAriNAmika bhAve ja dravyamAM bhaLe che tethI dravya kadI paNa azuddha thatuM nathI. jo jIvano avaLo puruSArtha cAlu ja rahe to bIjA paryAyamAM rAgAdi vikAro utpanna thayA kare che. (8) prazna : svadravya kone AdhAre che ? uttara : svadravya "Adheya" che ane trikALI svabhAvabhAva paramapariNAmika bhAva 'AdhAra' che. dravyanA avalaMbane je anubhava thAya che te paryAya "Adheya" manAtI nathI. (9) prazna : tyAre kone svadravya kahyuM ? uttara : svAbhAvika jJAna, svAbhAvika AnaMda, svAbhAvika darzana, svAbhAvika cAritra e nitya dhruva, rasakaMda, sAmAnyasvarUpa, abheda, bhUtArtha, zuddha jJAyaka-te eno je bhAva, e zuddha aMtaHtattva svarUpa "svadravya" che. (10) prazna : je aMtatattva-aMtaHbhAva kahyo te kevo che ? uttara : sahajajJAna (trikALI jJAyaka svabhAva); sahaja darzana (svAbhAvika vastu, koIe karelI nahi); sahaja cAritra (trikALI vItarAgatA-akaSAya svabhAva bhAva); sahaja AnaMda (anaMta AnaMdakaMda-avyAbAdha vItarAgI sukha) sAthe trikALIno Azraya hoya. ' , (11) prazna : adhyAtma dRSTie kSAyikabhAva-paryAyane para svabhAva kahyo te zA kAraNe ? uttara : trikALI zuddha dravyanI apekSAthI. ema to paryAya che potAnA dravyamAM paNa e paryAyane dravya sparzatuM nathI e apekSAe zAyikabhAvane paNa parasvabhAva kahyo. jema paradravyamAMthI mArI navI paryAya AvatI nathI ke tema paryAyamAMthI paNa navI paryAya utpanna thatI nathI. e apekSAe vartamAna Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya 45 layopazama, kSAyika Adi paryAyone parasvabhAvo kahyA. (12) prazna : samyagdarzanamAM thato anubhava-dravya che ke guNa che ke paryAya che ? uttara : svasaMvedana dvArA pragaTelI alpa zuddhaparyAya che. samya darzana che paryAya paNa e paryAya dravyanA paramasvabhAvamAM nathI. enA paramasvabhAvanA) AzrayathI samyagdarzana thAya che. (13) prazna : anAdithI dRDha thayelI paryAyabuddhi javA zuM karavuM ghaTe ? uttara : anAdithI mAtra paryAyamAM "svapaNuM bhAse che tethI paryAyadaSTi daDha ane rUDha thaI gayelI. mATe paryAyabuddhino abhAva thavo duSkara che topaNa azakya nathI. saddagurunA yoge paremasvarUpanuM lakSa thatAM paryAyabuddhi zithila thaI dravyadRSTi pragaTavAnuM kAraNa bane che. jyAre svAnubhUti pragaTe che tyAre paryAyanI gauNatA bhAse che. ane "trikALI dhruva chuM' te ja mukhya rahe che. (14) prazna : sarva dharma sammata che ke saguNano Adara karavo temAM jainadarzananI viziSTatA kevA prakAre che ? uttara : prAyaH sarva dharmamatamAM sadgaNono Adara ane avaguNano anAdara mAnya che paraMtu phakta A paryAya Azrita bodha grahaNa karatAM dravyadRSTinA abhAvamAM paryAyamAM je te guNa grahaNa karavAnI sAthe ja paryAyadRSTine lIdhe tenuM aham paNa sAthe thaI Ave che ane tenuM nivAraNa samyaka jJAna sivAya zakya nathI. (15) prazna : zAstramAM be prakAranAM kathano Ave che : (1) : tAvya dhrauvyayumanaH (2) huM utpAda-vyayathI rahita dhruvatattva chuM arthAt dravyathI paryAya bhinna che. AvA bane-kathana zA mATe ? uttara : utpAda, vyaya, dhrauvyayukta sat-e sUtramAM dravyanuM baMdhAraNIya svarUpa darzAvyuM che ane te cha e dravyone lAgu paDe che. ane paryAyathI sarvathA bhinna huM dhruvadravya chuM e kathana dvArA paryAyadaSTi choDAvI dravyadRSTi karAvavAnuM prayojana che. prayojanavasAt tema kahevAmAM kAMI khAsa doSa nathI. (16) prazna : trikALI dravya-guNamAM vikAra na hovA chatAM paryAyamAM vikAra zA kAraNe thAya che? zuM e vikAra dravya-guNamAMthI Avyo ? Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 dravya-guNa-paryAya uttara : trikALI dravya-guNamAM vikAra na hovA chatAM paryAyamAM vikAra thAya che evo karyapaddhatino svabhAva che. arthAt e e paryAyano evo ja "ahetuka svabhAva che. vikAra na to dravya-guNa ke bahAranA koI dravyamAMthI utpanna thato nathI parantu te paryAya vikArI bhAvarUpa pariNAmita thAya evo ja e paryAyano svabhAva che. dekho, pula paramANuomAM evo koI trikALI guNa nathI ke je karmarUpa pariNamana pAme chatAM karmarUpa pariNamana to thAya che. tevI ja rIte jIva-dravyamAM evI koI trikALI zakti nathI ke je vikAra utpanna kare chatAM paNa jIvanI chabastha avasthAmAM vikAra thato hoya che. enuM kAraNa e che ke paryAyanI yogyatA ja evI che.. arthAt "ahetukasvabhAva che. (17) prazna : kAraNazuddhaparyAyane paramapariNAmikabhAvamAM sthita kahyuM enuM zuM prayojana che ? uttara : paramapariNAmikabhAva to trikAlI zuddha dravyano jJAyakasvabhAva che ane A kAraNa zuddha paryAya (kAraNa svabhAva jJAna upayoga) e paramapariNAmikabhAvamAM sthita che. paramapAriNAmikabhAva e dravya che ane emAM sthita te paryAya che. (18) prazna : A kAraNasvabhAvajJAna upayoga (kAraNa zuddha paryAya) to phakta keLavI bhagavaMtone ja hoya ? uttara : nA, A kAraNasvabhAvajJAna upayoga to sarva jIvomAM trikALa vidyamAna hoya che. ajJAna dazAmAM paNa A svarUpa pratyakSajJAnanuM astitva hoya che paraMtu ajJAnI jIvane enuM bhAna nathI mATe kArya pragaTa thatuM nathI. jema bharavADanA hAthamAM kohInura hIro hoya paNa ajJAnane kAraNe yathArtha lAbha thato nathI. A kAraNasvabhAvajJAnanA Azraye kAryasvabhAvajJAnakAryazuddhaparyAya kevalajJAna prApta thAya che. ' (19) prazna : pAriNAmikabhAva, paramapAriNAmikabhAva ane kSAyakabhAva - A traNenuM zuM rahasya che ? uttara : pAriNAmikabhAva te anAdi-anaMta, trikALa, karma nirapekSa jIvano sahaja bhAva che. paramapAriNAmikabhAva-zuddha dravya, zuddhaguNa ane kAraNazuddhaparyAya (paMcamabhAva pariNatI)thI zobhato eka dhArAmAM birAjamAna Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya 47 anAdi-anaMta Atmadravya che ane kSAyakabhAva te zuddhadravya, zuddhaguNa ane [ kAryazuddha paryAyazkeLAthI suzobhita sAdi-anaMta paryAya che. .. : (20) prathA : Agama ane adhyAtma-banne paddhati (zailI)mAM zuM taphAvata che ??? : : : : : - {}' +1 uttara: adhyAtma paddhati to AtmAnA sahaja svAbhAvika pariNAmanuM (trikAlAvartA-zuddhacetanA pariNatI). jJAna karAve che. jyAre Agama paddhati AtmAno Skarma sAthenA saMbaMdha rAkhavAnA pariNAmanA svarUpanuM kathana che. adhyAtma ane Agama e banne paddhationuM jJAna prApta karavAthI dravyano trikALa zuddhasvarUpabhAva ane kSaNika vibhAvarUpa paryAya - A bannenuM bhedajJAna thavAthI mokSamArgano prArambha thAya che. A mokSamArganI paryAya to navI apUrva pragaTa thatI hoya che. !! . . 6 : 5 13-! upasaMhAra che :; , ' : 55 2 - - - - : , . + !? - dareke dravyamAM utpAdavyaya-dhrauvya! badhuM hovA chatAM kAMI dravya ane -paryAya baMne samAna koTinA nathI.- dravyanI koTI UMcI ja che, paryAyanI koTI mAnava ja che dravyadRSTivALAne "aMdaramAM eTalA badhA rasakasavALuM amupama tava dekhAya che ke tenI dRSTi paryAyamAM coMTatI nathI. bhale paryAyanI anubhUti thAya paNa dRSTi paryAyamAM (anubhUtimAM) coMTI jatI nathI. "aho ! - Avo AzcaryakArI dravyasvabhAva pragaTyo eTale ke anubhavamAM Avyo ! ema zAnathI jANe paNa daSTi to trikALa dhrauvya zuddha drivyasvabhAva upara ja rahe ! AtmA-utpAdanadhyayaprauvyasvarUpa che te chodhama rahIne paNa palaTe che tenuM kAyama rahenAruM ciTUma svarUpa anaMta guNaratnothI bharapUra bhareluM che.- jIve jo AvA adbhuta aizvaryayukta kAyamI svarUpa para dRSTi sthira kare to tene anubhUti thaze ke huM to sadA kRtyakRtya chuM ane tema karatAM te paryAya praNA) kRtya kRtya thaI jaze!' 33 3 - } $ + $ ! " - 17 ka ma dravya paripUrNa chuM paramAtmasvarUpa chuM kRtyakRthi chuM ema mAnatA hovA chatAM paryAye to huM pAmara chuM" ema vItarAgI munio paNa jANe che. gaNadhara deva paNa kahe che-ke jinendra !' huM ApanAM jJAnanA sAmarthyane pahoMcI zakato nathI. ApanA eka samayanA jJAnamAM samasta lokAlokanI Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya ane potAnI paNa anaMta paryAyo jaNAya che. kyAM ApazrInuM anaMta-anaMta dravya-paryAyone jANatuM agAdhajJAna (kevaLajJAna) ane kyAM mAruM alpa jJAna ! anaMta guNonI pUrepUrI paryAyarUpe Apa saMpUrNapaNe pariNamI gayA cho... Apano zo mahimA thAya ! Apane to jevuM zuddha dravya tevI ja eka samayanI paryAya pariNamI gaI che, paNa mArI paryAya to tenA anaMtamA bhAge che !" A pramANe pratyeka chadmastha sAdhaka dravya apekSAe potAne siddha svarUpa mAnato hovA chatAM vartamAnakALe jJAna, AnaMda, cAritra, vIrya ityAdi sarva paryAyonI apekSAe potAnI pAmaratA jANe che. 48 AtmAmAM sahajabhAve rahelA jJAna, darzana, cAritra, AnaMda ityAdi anaMta guNo paNa jo ke pAriNAmika bhAve ja che topaNa teo cetana dravyanA eka eka aMzarUpa hovAne kAraNe temane bhedarUpe avalaMbatA sAdhakane nirmaLa paryAya pariNamatI nathI. tethI paramapAriNAmikabhAvarUpa anaMtaguNasvarUpa abheda eka cetanadravyano-akhaMDa paramAtmadravyano ja-Azraya karavo, tyAM ja dRSTi sthira karavI, tenuM ja bhAna rAkhavuM, tenuM ja zaraNa svIkAravuM ane tenuM ja dhyAna dharavuM jethI anaMta nirmaLa paryAyo svayaM khIlI UThe. jyAre sUkSma upayoga vaDe UMDANamAM caitanyatattvanA taLiyA sudhI pahoMcI jAya tyAre je AMzika zuddha paryAya pragaTa thAya che te paryAyane vedatAM caitanyanuM anaMta dhruva sAmarthya anubhavamAM-spaSTa khyAlamAM Ave che. pUrNa guNothI abheda evA pUrNa cetanadravya upara dRSTi karavAthI, tenA AlaMbanathI pUrNatA pragaTa thAya che. A akhaMDa dravyanuM AlaMbana te ja akhaMDa paramapAriNAmikabhAvanuM AlaMbana. jJAnIne te AlaMbanathI pragaTa thatI aupazamika, kSAyopazamika ne kSAyikabhAvarUpa paryAyonuM-vyakta thatI vibhUtionuM vedana avazya hoya che paNa tenuM AlaMbana hotuM nathI. puruSArtha to sadAya akhaMDa zuddha dravya para ja hoya che. kSAyikabhAvano paNa Azraya ke AlaMbana na levAya kAraNa ke te to paryAya (vizeSabhAva) che. sAmAnyanA Azraye ja zuddha vizeSa pragaTe che, ane dhruvanA AlaMbane ja nirmaLa paryAya utpanna thAya che. * trikALI zuddha dhruva dravya sadAye svataMtra-mukta che. te kadI baMdhAyuM nathI. baMdhAyeluM che ke nahi te paryAya che-vyavahAranayathI kahevAya che. jema Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya 49 karoLiyo pote potAnI lALamAM baMdhAyela che chatAM te chUTavA icche to . chUTI zake che. jema gharamAM raheto mANasa aneka kAryomAM, upAdhiomAM, jaMjALamAM phasAyelo che paNa vyakti vizeSa chUTo ja che tema saMsArI jIva vibhAvanI jALamAM baMdhAyela che, phasAyela che paNa samyaka ciMtana kare to pote chUTo ja che ema spaSTa anubhavAya che. caitanya to jJAna-AnaMdanI adbhuta jJAyaka mUrti che paNa pote potAne bhUlI gayo che. ajJAna, mithyAtva ane mohane kAraNe vibhAvanI jALa pAtharelI che, saMsAramAM phasAI gayo che paNa prayatna kare to chUTo ja che. dravya baMdhAyela nathI. jema kamaLa kAdava ane pANIthI juduM ja rahe che tema tAruM dravya kAyA ane karma vacce rahyuM hovA chatAM nirlepa che. te bhUtakALamAM ekameka nahotuM, vartamAnamAM nathI ane bhaviSyamAM nahi thAya. tArA dravyano eka paNa guNa paramAM bhaLI jato nathI. dravya sadA nirlepa che. pote jANanAro sarvathI judo ja tarato ne tarato che. jema sphaTikamAM pratibiMbo dekhAvA chatAM sphaTika nirmaLa che, tema jIvamAM sAMpratakALe vibhAvo jaNAvA chatAM jIva sadA nirlepa-nirmaLa che. jJAyakapaNe pariNamatAM paryAyamAM nirlepatA thAya che. "A badhA je kaSAyo-vibhAvo jaNAya che te joyo che, huM to jJAyaka chuM' evuM satata pariNamana kare to nirmaLa paryAyo pragaTa thAya che. jJAyakanI sAthe jJAna ja nahi, bIjA anaMta AzcaryakArI guNo che, jeno koI anya dravya sAthe sumeLa thAya nahi. caitanyadravya pUrNa nIrogI che. paryAyamAM roga che. trikALa zuddha caitanyanI bhAvanA e paryAyaroganA nivAraNanuM amRta tulya auSadha che. zuddha caitanyabhAvanA te zuddha pariNamana che paNa zubhAzubha pariNamana nathI. sarvajJa vItarAga deva ane sadgurunA vacanAmRtonuM hArda samajIne zuddha caitanyabhAvanArUpa upAdAna-auSadhanuM sevana karavAmAM Ave to bhavaroga zIdhra TaLe che. dravya sadA nirlepa che. anaMta zaktino svAmI che. avyAbAdha sukhano sAgara che. paryAyamAM badhAthI nirlepa rahevA jevuM che. kyAMya kheMcAvuM nahi, khedAvuM nahi-kyAMya jhAjho-rAga-dveSa karavo nahi. paramAtmasvarUpa zuddha dravya pAse sAdhakanI paryAya potAnI pAmaratA svIkAre che. sAdhakane sadAye dravyaparyAyamAM prabhutA ane pAmaratAno Avo viveka varte che. Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 dravyanuNaparyAya | jJAyaka chuM. huM sarvasaMga ane saMyogathI rahita chuM. sarva prarabhAvothI vimukha chuM. rAgAdi jodhabhAvathI bhinno chuM. eka kSe+avagAhanA2hela karma rajamalathI alipta chuM. huM dhruva chuM, huM zuddha chuM, huM paramadhArimikabhAva" chuM. huM agAdha guNono svAmI chuMhuM sarva vibhAvabhAvothI judo chuM koI paryAyamAM aTakanAra huM nathI maryAyane jovA-jANavAchatAM paryAyamAM kAMI karavAnuM nathI. dravyadRSTi karatAparyAyamAM samaka. darzana-zAnaaritra svayaM AvI ja jaze. kUvo khode to pANI Avaze ; levA javuM nahi paDe emacaitanyapAtALa visphoTaka thatAM zuddha paryAno pravAha enI meLe ja cAlu thaze. paryAya para daSTi rAkhe caitanya praTa na thAya. nigodathI mAMDIne siddha sudhInI koIpaNa paryAya zuddha iSTano viSayuM nathI dravyadRSTi keLavavAthI ja guNasthAnakamAM. AgaLa vadhAya che. zuddha karyAyanI dRSTithI paNa AgaLawvAtuM nathI. dravyane" graNa-karatAM zuddhatA pragaTe sAcuM yathAkhyAta-cAritra pragaTe paNa jJAnI te paryAyomAM sekat nathI zuddha AtmadravyamAM ghaNuM 5DayuM che. ghaNuM bharyuM che. te AtmasvarUpa parathI jJAnInI dRSTi khasatI nathI. jo ke zvayayamAM rokAya, paryAyamAM ja lInuM thaI jAya to mithyAtvabhAvamAM AvI jAya. , sts fhe AtmA! tuM bhavabhramaNathI kaMTALyo vhoya ane tAre jonsarva vibhAvathI chUTI muktadazA prApta karavI hoya to eka mAtra caitanyanA abheda svaspane grahaNa kara sarva prakAranI paryAyaraSTine dUra rAkhI eka nirapekSA sAmAnya svarUpane grahaNa kara. DravyadaSTi viSayamAM guNabheda paNa hotA - nathI. AvI zuddha daSTi sAthe vartatuM jJAna vastumAM rahelA guNo thA paryAyone ane bhedabhedanA svarUpane vividha prakAre jANe chelakSaNa, prayojana ItyAdi apekSAe guNomAM bhinnatA bhAse che paraMtu drazya-apekSAe abheda A na AtmAnI AraparyAyAmaMgathaI; A samagU darzana thayuM;AdezaviratapaNuM prApta thayuM; A pramata/apramata munidazA thaI; ane e kevaLajJAna thayuM - ema badhI ja mahimAvaMtA paryAyone tema ja anya sarva paryAyone jJAna jANe che. Ama hovA chatAM zuddha rdaSTi to sAmAnya sivAya koI paNa vizeSa prakAramAM ekatA nathI. sAdhaka AtmAne bhUmikA pramANe devagurunA mahimAnA kRtanA ciMtavananA; aNuvrata-mahAvrata-ityAdikanA vikalpo hoya! che, paNa te zuddha jJAthaMkapariNAtine bojArUpa bhAse che. kAraNa ke mULamAM Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya 51 svabhAvathI viruddha che. adhUrI dazAmAM te vikalpo hoya che. nirvikalpa svarUpamAM ekAgra thatAM te badhA chUTI jAya che. pUrNa vItarAga dazA prApta thatAM sarva prakAranA rAgano kSaya thAya che-mATe tuM AvI dazA pragaTa kara. he mumukSu ! teM tArA paramajJAyakabhAvane grahaNa karyo tenI AgaLa traNa lokano sarva vaibhava paNa tuccha che. bIjuM to zuM paNa tArI svAbhAvika paryAya-nirmaLa paryAya pragaTa thaI te paNa zuddha dravyanI apekSAe tArI nathI. zuddha citUpa agAdha che, amApa che, avyakta che, agamya che, agocara che, alakha che. nirmaLa paryAyanuM vedana bhale ho paNa dravyasvabhAva pAse tenI vizeSatA nathI. jJAnapariNati dravya tema ja paryAyane jANe che paNa paryAya upara jora hotuM nathI. je kevaLajJAnane prApta karAve evuM chellI parAkASThAnuM dhyAna te uttama pratikramaNa" che. A prasannacaMdra munirAje evuM pratikramaNa karyuM ke doSa pharIne kadI utpanna ja na thayA... raudradhyAnanI parAkASThAe sAtamI nArakImAM daLIyAM ekaThAM karyAM paNa jAgrata thatAM evI kSapakazreNI mAMDI dIdhI ke jenA pariNAme vItarAgatA thaIne kevaLajJAnano Akho sAgara UchaLyo ! aMtarmukhatA chellAmAM chellI koTinI ! Atmadravya sAthe zuddha paryAya evI joDAI gaI ke upayoga aMdara gayo te gayo ja, pAcho kadI bahAra ja na Avyo. jevo caitanyapadArthane jJAnamAM jAmyo hato tevo ja tene paryAyamAM prasiddha karI lIdho. jema pUnamanA pUrNa caMdranA yoge samudramAM bharatI Ave che tema A mahAmunirAjane pUrNa caitanyacaMdranA ekAgra-avalokanathI AtmasamudramAM bhAre bharatI AvI-vairAgyanI bharatI; sarva guNaparyAyanI yathAsaMbhava bharatI; AnaMdanI bharatI ane vItarAgatAnI bharatI... A bharatI bahArathI nahi, bhItarathI pragaTa thaI. svasaMvedanadvArA svAnubhUtinI pUrNatA pAmavAnI kaLA hAthamAM AvI ane kevaLajJAnanI prApti sAthe kelI zarU thaI. je upAya bahuvidhinI racanA, yogamAyA te jANo re; zuddha dravya-guNa-paryAya dhyAne, ziva dIye prabhu sArANo re." * * * Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dravya-guNa-paryAya A pustikAnA saMkalana mATe AdhArita graMtho (1) sammati tarka-graMtha (2) tatvArtha sUtra (zrI umAsvAmIjI kRta) (3) jJAnasAra (mahAmahopAdhyAya zrImad yazovijayajI) (4) dravya-guNa-paryAyano rAsa (mahAmahopAdhyAya zrImad yazovijayajI) (5) zrI Atmavizuddhi (AcArya zrImad vijayakezarasUrIjI) (6) svarUpa sambodhana -DaoN. sudIpa jaina (7) zrImad rAjacaMdra praNita tattvajJAna (8) (9) trikAlika AtmavijJAna : paMDita zrI panAlAla gAMdhI jaina darzana pArekha khUbacaMda kezavalAla (vAva) (10) AnaMdaghana covisI : paMDita maMgalajI zAsrI (11) Atmaruti : zrI zazIkAnta ema zeTha (bhAvanagara) (12) AdhyAtmika mAsiko-pravacana saMgraha - Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prArthanA - stotra jue svAtmA paramAtma-bhAve, pote ja che zuddha zAyaka svabhAve; ekAgra evuM dharato je dhyAna, te jIva pAme zAzvata sukha nidhAna 1 zAzvata sadA eka ja Atma mAnuM, svabhAvathI te ja vizuddha dhAruM; ' bahira bhAve vaLagyAM je karmo, azAzvatA te che vibhAva dharmo. mAMhi paDyA te mahAsukha mANe, dekhaNahArA te koDI navI pAme; mahApada pAmyA te marajIvA, mUkI manano saghaLo mela jone. bahirAtama tajI attara Atama, rUpa thaI sthirabhAva suzAnI ! paramAtamanuM ho Atama bhAvavuM Atama arapaNa upAya suzAnI ! 4 nijasvarUpa je kiriyA sAthe, te adhyAtma sahie re; 3 je kariyA karI ugati sAdhe, te na adhyAtma kahie re. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ratnakaNikA * mana-vacana-kAyayoganI je bAhya zubhakriyAo che tenA karatAM jJAnI dravyAnuyoganI AtyaMtara kriyA vaDe vizeSa Atma-zuddhi karato hoya che. * sau prathama sadaguruno yoga sAdhIne mAtra mokSanI abhilASA sAthe jIva-ajIva dravyonA utpAda-vyaya-dhruva pariNAmItvapaNAno tenA hetuo sahita abhyAsa karavo atyaMta jarUrI che. dravyAnuyoganI satata vicAraNA karavAvALo sAdhu Atma-sAdhaka jANavo, temaja jene potAnA AtmAnA zuddha dravya-guNa-paryAya saMbaMdhamAM yathArtha heyopAdeyatAno lakSa prApta thayo che tene suAdhu (sadguru) jANavo. * je AtmA potAnI Atmazuddhi arthe potAnA zuddhA-zuddha svarUpanI niraMtana vicAraNA karavA sAthe (nizcayardaSTi sApekSa) jinAjJA pramANe sAdhu dharmanuM pAlana kare che tevA sAdhuo ja bIjA jIvone zuddha mokSamArgamAM joDI zake che. * "pratyakSa sadgurusamAM nahIM, parokSa jina upakAra; evo lakSa thayA vinA, Uge na AtmavicAra." potAnuM AtmasvarUpa zaktirUpa hovAthI mumukSu jIva tenAthI ajANa che ane te jANavA mATe vartamAnamAM prAyaH saddaguru sivAya bIjuM koI uttama sAdhana nathI. satparuSamAM 'AtmA' pragaTa varte che te samajavuM pratyakSa-yoge sugama paDe che.