Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhadrakIrti (bappabhaTTi) sUri kI stutiyoM kA kAvyazAstrIya adhyayana mRgendranAtha jhA hRdaya ke aMdara aMkurita bhAva ko bhASA ke rUpa meM prakaTa karanA 'kAvya' kahalAtA hai; arthAt bhASA bhAvoM kI vAhikA hai / citta jaba kahIM tallIna ho jAtA hai taba hRdaya meM bhAvanAe~ uThatI haiM tathA una bhAvanAoM ko iSTadeva yA devI ke samakSa prastuta karane vAlI vAcA 'stuti' hai / jisa prakAra prANI apane sAMsArika sukha-duHkha ko mAtA-pitA ko kahakara kaSTa se mukti pAne kA prayAsa karatA ThIka usI taraha bhakta iSTadeva ke samakSa stuti ke sahAre apane manogata bhAvoM ko vyakta karatA hai / stotra kI paramparA veda se lekara mahAbhArata, rAmAyaNa, zrImadbhAgavata tathA bAda ke kaviyoM-siddhasena, mAnatuGgAcArya, mayUra, puSpadanta Adi meM rahI tathA Aja bhI hai / aise hI stutikAroM meM siddhahasta kavi, kintu zvetAmbara jaina saMpradAya ke bAhara aprasiddha, zrI bhadrakIrti aparanAma bappabhaTTisUri kA nAma AtA hai / inake samayAdi ke sambandha meM prA. madhusUdana DhAMkI dvArA (8vIM zatI) jo nirNaya liyA gayA hai, maiM usase pUrNa sahamata hU~ / yahA~ hamane kavi bappabhaTTisUri kI kucha stutyAtmaka kAvyakRtiyoM kI sAnuvAda samIkSA kI hai| ina stotroM meM zrIsarasvatIkalpa', siddhasArasvatastavaH ', sAdhAraNajinastava, zrInemijinastuti: 5 evaM prabandhacatuSTaya ke aMtargata diyA gayA 'jinastotra" haiM / usameM zrIsarasvatIkalpa evaM siddhasArasvatastava meM kahIM kahIM pAThAntara haiM, jisakA yathAsthAna nirdeza sahita samAveza kiyA gayA hai| (sarasvatIkalpa ke mudrita ina donoM pAThoM kI azuddhiyoM ko ela. DI. insTiTyUTa oNpha iNDolAjI, ahamadAbAda kI hastalikhita prati se sudhArakara maiMne yahA~ darzAyA hai / ) (bappabhaTTisUri kI sabase bar3I kRti 'stuti caturviMzatikA' kA bhalIbhA~ti, sAnuvAda evaM samAlocanA sameta sampAdana prA0 hIrAlAla rasikadAsa kApar3iyA kara cuke haiM *, isaliye usa racanA para yahA~ gaura nahIM kiyA gayA hai 1) AcArya mammaTa ( IsvI. 10vIM - 11vIM zatI) ne apane kAvyaprakAza meM kAvya kA prayojana 'kAvyaM yazase'rthakRte vyavahAravide zivetarakSataye / sadyaH paranirvRtaye kAntAsammitatayopadezayuje // ' kahA hai / yahA~ zivetara kA kSaya bhI kAvya kA prayojana batAyA gayA hai / udAharaNasvarUpa mayUra, jayadeva, paNDitarAja jagannAtha Adi kaviyoM kA nAma diyA jA sakatA hai, jinako stotrapATha se amaGgalanAza kA phala milA thA, aisI anuzruti hai / jaise zarIra meM hAra - kuNDala Adi saMyoga sambandha se tathA zauryAdi guNa AtmA ke saMga samavAya-sambandha se upasthita rahate haiM, usI taraha kAvya meM anuprAsa aura upamAdi alaGkAra saMyoga sambandha se tathA AtmabhUta rasa meM mAdhuryAdi guNa samavAya - sambandha se rahate haiM / yahA~ hamane uparyukta kRtiyoM ke aMtaraMga meM nihita rasa, guNa tathA alaGkAroM ke bAre meM yathAsaMbhava prakAza DAlane kA prayatna kiyA hai / jaba sahRdayoM ke hRdaya meM utkaTa bhakti yA parama prIti rUpa sAttvika bhAva kA udreka hotA hai taba
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. III - 1997-2002 bhadrakIrti.... sphuraNa hotA hai aura yahI sphuraNa bhASA ko janma detA hai / stotra kAvya kA sthAyI bhAva deva-guru yA anya vandyaviSayaka rati hai| pahale hama rasa kI carcA kareMge / AcArya mammaTa ne vibhAva-anubhAva aura saJcAribhAva se abhivyakta sthAyI bhAva rasa hai, aisA kahA hai / AcArya vizvanAtha (13vIM 14vIM zatI)ne bhI isI bAta ko duharAyA hai| yahA~ prastuta stotroM meM zAntarasa hai| yadyapi kucha vidvAn rAga-dveSa Adi kA nirmUlana azakya mAnate hue zAntarasa kA khaNDana karate haiM to kucha loga vIra-bIbhatsAdi meM hI isakA antarbhAva mAnate haiM / maiMne zAntarasa kI sattA svIkAra karate hue ina stotroM meM zAntarasa ke lakSaNoM ko ghaTAne kA prayAsa kiyA hai| yathA-kSubhyatkSIra samudra-sarasvatI.......dugdhAmbudheH // 4 // isa padya meM sarasvatI kA svarUpacintana Adi isake Alambana, ekAntatA-uddIpana, romAJcAdi anubhAva tathA harSAdi vyabhicArI se zAntarasa kA anubhava hotA hai| kahIM-kahIM to bhAvadhvani bhI dekhane ko milatI hai jaise 'namastubhyaM manomalla.'11 yahA~ jinezvara-namaskAra tathA vyabhicAri bhAvoM kI pratIti vyaJjanA se hotI hai| tathA - 'dhanyAste 12 isa stuti meM Agama kA jJAna tathA sphAra dRSTi se pariNata buddhi kA jJAna bhI vyaJjanA se hotA hai, ataH bhAvadhvani hai| vANI kI vibhUSArUpa alaGkAra do taraha ke hote haiM : zabdAlaGkAra aura arthAlaGkAra / jahA~ donoM kI upasthiti eka hI sthAna meM ho vahA~ ubhayAlaGkAra mAnA jAtA hai / bhadrakIrtisUri ke stotra meM uparyukta tInoM kI upasthiti hai / viziSTa kavi kabhI alaGkAroM ko dhyAna meM rakhakara racanA nahIM karate balki unakI vANI hI anAyAsa alaGkRta hotI hai / jaba koI pratibhAzAlI kavi apane ArAdhya kI alaukika mahimA kA guNAnuvAda karatA hai to unakI vivakSA meM jo bahiH prakAza rUpa bhakti hotI hai vahI vega ke kAraNa vividha rUpoM meM abhivyakta hokara alaGkAroM ke svarUpa ko prApta karatI hai| pAtra ke bhara jAne para diyA jAne vAlA pAnI jisa prakAra apane Apa idhara-udhara baha jAtA hai usI prakAra kAvya se alaGkAra bhI cAroM tarapha baha jAtA hai| zrI bappabhaTTisUri bhI apane ArAdhya kI bhakti meM itane lIna the ki unake mukha se nikalI huI vANI unake guNagAna hone ke kAraNa parama AsvAdya ho gayI / inakI kRtiyoM meM bhI usI prakAra alaGkAra caturdika prakAza bikheratA hai / yahA~ donoM yA tInoM taraha ke alaGkAra milate haiM / 'durgA-pavarga-sanmArga-svarga-saMsarga'12 - meM rakAra evaM gakAra kI AvRtti bAra-bAra huI hai / ataH sphuTanuprAsa hai / sAtha hI 'tAriNe-kAriNe' meM padAnta yamaka hai / zAradAstotra ke prathama zloka meM 'sAriNI-dhAriNI' evaM dvitIya meM 'dAnava-mAnava' meM nakAra vakAra kI AvRtti, cauthe meM 'samAnanAm-mAnanAm' tathA 'sarasvatIm' meM yamaka punaH pA~caveM zloka meM 'lAJchite-vAJchite,' 'locane-mocane,' 11veM meM 'kavitA-vitAnasavitA' 'sAdhAraNajinastavanam' ke tIsare padya meM 'parAGmukhAH / ' nemijinastuti ke bhI prathama zloka meM 'sajala jaladhara,' 'pAyAda-pAyA,' dUsare padya meM 'madamadana' evaM
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRgendranAtha jhA Nirgrantha 'sUditAra:- bhAsitAraH, ' 'yAtAraH sraSTAraH veditAra:' tIsare meM 'zucipadapadavI' 'mAdhuryadhuryAm' 'pAyaM pAyaMvyapAyaM,' Adi sthaloM ke avalokana se spaSTatayA kaha sakate haiM ki bhadrakIrtisUri ke kAvya meM zabdAnuprAsa kI bharamAra hai / 302 aba arthAlaGkAra ke bAre meM vicAra kreN| pahale rUpaka alaGkAra ko dekheN| jaise sarasvatIkalpa ke dUsare padya meM 'vaktramRgAGka,' 'tvadvaktraraGgAgaNe,' pA~cave padya meM 'hRtpuNDarIke,' 'pIyUSadravavarSiNi,' chaThe meM 'gaurIsudhAtaraGgadhavalA,' 'hRtpaGkaje,' 'cAturyacintAmaNi:' ityAdi sthaloM meM rUpakAlaGkAra sphuTa hai| isI prakAra zAradAstotra ke pahale padya meM 'praNatabhUmiruhAmRta' dUsare meM 'nayanAmbujam' tIsare meM 'gaNadharAnana maNDapa, ' 'gurumukhAmbuja,' Adi sthAnoM para rUpakAlaGkAra sphuTa hai| isake alAvA utprekSA, dRSTAnta, arthAntaranyAsa, vyatireka, upamA Adi alaGkAroM ke lakSaNa kA nirvAha hotA hai / yathA "bappabhaTTi kathAnaka" aMtargatA 'mathurA jinastuti' ke dUsare zloka meM dRSTAntAlaGkAra hai / yahA~ upamAna aura upameya vAkyoM kA bimba-pratibimba bhAva hone se dRSTAnta alaMkAra hotA hai / yahIM tIsare meM 'bhavedarthAntaranyAso'nuSaktArthAntarAbhidhA 14 arthAntaranyAsa kA lakSaNa ghaTita hotA hai / yahIM nauveM zloka meM 'vinoktizcedvinA kiJcitprastutaM hInamucyate 95 lakSaNa kA nirvAha hone se vinokti alaGkAra hai / sAdhAraNa jinastavana ke prathama padya meM 'vizeSoktiranutpattiH kAryasya sati kAraNe 16 isa lakSaNa kA pUrNa rUpa se nirvAha hone para 'vizeSokti' hai tathA 'vibhAvanA vinApi syAtkAraNaM kAryajanma cet '17 isa lakSaNa ke ghaTane se 'vibhAvanA' alaMkAra hai kyoMki dveSarUpa kArya kA zatrutA rUpa kAraNa hotA hai jisakA yahA~ abhAva hai ! yahA~ dayA-prema rUpa kAraNa se dveSarUpa kArya dikhAyA gayA hai ataH vibhAvanA - vizeSokti kA saMkara hai| 1 aba kAvya kI guNopasthiti ko dekheM / yadyapi guNoM kI saMkhyA AcAryoM ne alaga-alaga mAnI hai, bharatamuni ne nATyazAstra ( IsvI dUsarI-tIsarI zatAbdI) meM daza, sarasvatIkaNThAbharaNa (11vIM zatAbdI pUrvArddha) meM bhoja ne 24 guNoM kA ullekha kiyA hai kintu kAvyaprakAza (IsvI 11vIM - 12vIM zatAbdI) Adi granthoM meM mAdhurya, oja, aura prAsAda, ina tIna ko hI mAnA gayA hai| yahA~ tIna guNoM kI upasthiti para vicAra kreNge| kyoMki bhoja Adi AcAryoM ko abhimata sabhI guNoM kA ina tIna guNoM meM hI samAveza hotA hai / sAdhAraNajinastavana ke prathama stuti meM mAdhurya guNa ke sabhI lakSaNa milate haiM arthAt yahA~ prathama aura paJcama varNa kA saMyoga Ta Tha Da Dha kI anupasthiti tathA laghu skAra haiN| ye sabhI lakSaNa mAdhurya guNa ke poSaka haiM / isI prakAra nemijinastuti ke prathama zloka tathA zAradAstotra ke aneka sthAnoM meM mAdhurya guNa kA lakSaNa ghaTita hotA hai| mukhyataH zRGgAra aura zAntarasa kA poSaka yaha guNa hai tathA prastuta stutimAlA zAntarasa pradhAna hai ataH inakI upasthiti yahA~ svAbhAvika hai / inakI kAvyakalA para vicAra kareM to kAvyalakSaNa ke prasaGga meM AcArya mammaTa ne 'doSahIna- guNayukta tathA alaGkRta zabda aura artha ko kAvya kahA " hai / ' alaGkAra ke mAmale meM inhoMne thor3I chUTa dI hai ki agara kahIM alaGkAra sphuTa nahIM ho phira bhI usakI kAvyatva meM koI hAni nahIM hotI hai / prastuta kAvya bhI uparyukta tInoM guNoM se pUrNa, sAtha hI zAntarasa se otaprota hai / paNDitarAja jagannAtha ne bhI lokottara AhlAda kA anubhava karAnevAlA vAkya, kAvya kahalAne kA adhikArI hai, aisA kahA hai| unhoMne AcArya mammaTa ke zabda aura artha donoM meM kAvyatva mAnane kA tarkapUrNa khaNDana kiyA hai / vastutaH lokottara AhlAdajanaka vAkya kAvya hai /
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. III - 1997-2002 bhadrakIrti.... 303 yahA~ zrI sUrijI ke sarasvatIkalpa ke pATha mAtra se pAThaka svataH hI mA~ zAradA kI chavi ke prati bhAvuka ho jAte hai jisa taraha ke chavi ke varNana meM kavi ne apanI praur3hatA darzAyI hai ataH paNDitarAja kA 'ramaNIyArtha pratipAdakaH zabdaH kAvyam 19 isa kAvya paribhASA kA bhI akSarazaH nirvAha hotA hai / ataH kAvyatva meM kisI prakAra kA sandeha nahIM hai / bhadrakIrti yoga ke bhI marmajJa the aisA AbhAsa unake sarasvatIkalpa se spaSTa hotA hai yaha kAvya prAJjalatA, geyatA, maMjulatA, tathA chanda ke niyamoM kA akSarazaH nirvAha karanevAlA evaM bhAvapUrNa hai / prasaMgocita zabdoM kA prayoga isakI vizeSatA hai, jo kama kaviyoM meM pAyA jAtA hai| inhoMne siddhasarasvatIkalpa evaM zAradAstotra meM mantra evaM unake upayoga kI vidhi batAyI hai jo unako mAntrika honA siddha karatI hai / (ve caityavAsI AmnAya ke muni the / ) T ('zrIsarasvatIkalpa' lA0 da0 bhe0 sU0 24675 ke AdhAra para maiMne prastuta kiyA hai usameM kahIM kahIM pAThAntara haiM jisako maiMne pAdaTippaNI meM dikhAyA hai| yahA~ siddhasarasvatIsiMdhu, saMgrAhaka AcArya zrI candrodayasUri tathA prakAzaka zrI zaMkhezvara pArzvanAtha jaina mandira rAMdera roDa, zve. mUrti tapAgaccha jaina zrI saMgha, aDAjaNa pATIyA, sUrata se 1994 I0 meM prakAzita sarasvatIkalpa ke pAThAntara ko pA0 1 tathA sArAbhAI maNilAla navAba dvArA 1996 I. meM prakAzita zrI bhairavapadmAvatI kalpa ke 'zrIsarasvatIkalpa' ke pAThAntara ko pA. 2 se dikhAyA gayA hai| usI prakAra 'siddhasArasvatastava' kA pAThAntara uparyukta 'siddhasarasvatIsiMdhu' ke AdhAra para liyA gayA hai| zeSa do kI anya prati nahIM milane ke kAraNa uddhRta pATha ko hI pramANa mAnakara maiMne unakI samIkSA kI hai / upalabdha mUla zlokoM ko ArSa prayoga mAnakara vinA koI parivartana kiye jyoM kA tyoM uddhRta kiyA gayA hai| isa meM milI zrI amRtabhAI paTela kI sarAhanIya sahAyatA ke lie AbhArI hU~ / )
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 mRgendranAtha jhA Nirgrantha zrIsarasvatIkalpaH (zArdUlavikrIr3itam) kandAt kuNDalini' ! tvadIyavapuSo nirgatya tantutviSA kiJciccumbitamambujaM zatadalaM tvadbrahmarandhrAdayaH / yazcandradyuti cintayatyavirataM bhUyo'sya bhUmaNDale tanmanye kavi cakravarti padavI chatracchalAd valgati // 1 // he kuNDalinI ! tumhAre zarIra ke mUla se dIpti kI kiraNa nikalakara brahmarandhra ke zatadalakamala kA sparza karatI hai, jisase vaha cakravartI ke chatra ke samAna lagatI hai; jo koI isa dyuti kA dhyAna karatA hai vaha isa bhUmaNDala para cakravartI kavi ke samAna zobhita hotA hai| yastvadvakA mRgADUmaNDalamilatkAntipratAnocchalaccaJcaccandraka cakracitritakakupkanyAkulaM dhyAyati / vANi' ! vANivilAsabharapadaprAgalbhyazRGgAriNI nRtyatyunmadanartakIva sarasaM tadvaktraraGgAGgaNe // 2 // he sarasvatI ! Apake mukharUpa candramaNDala se nikalate hue prakAza ke candraka cakra se sabhI dizAe~ kAntiyukta hotI hai, aise kAntiyukta mukhamaNDala kA jo koI dhyAna karatA hai usake mukharUpI raMgamaNDapa meM sarasa vANI unmatta nartakI ke taraha nRtya karatI hai, arthAt AbhAyukta candra samAna sarasvatI ke mukha kA jo dhyAna karatA hai vaha unakI kRpA se kuTilA vANI ko bhI sarasa karane meM samartha ho jAtA haiM // 2 // devi ! tvaddhRta candrakAnta karakacyota tsudhA nirjharasnAnAnanda taraGgitaH pibati yaH pIyUSadhArAdharam / tArAlaGkRta candrazaktikuhareNAkaNTha mutkaNThito vaktreNodbhiratIva taM punarasau vANI vilAsacchalAt // 3 // he devI ! jo koI Apake hAtha meM anavarata amRta barasAnevAlA, candrakAnta se jharate hue ami ko pulakita hokara kaNTha taka pAna karatA haiM usake mu~ha se nikale zabda kaNTha chidra hokara vANI vilAsa ke bahAne dazoM dizAe~ hRdayaGgama hote haiM (arthAt pulakita mana se Apake mantra kA jApa karatA haiM vaha agAdha paNDita hotA hai|) // 3 // kSubhyatkSIra samudra nirgata mahAzeSAhilolatphaNA patronnidra sitAravinda kuharecandrasphuratkaNike / devi ! tvAJca nijaJca pazyati vapuryaH kAntibhinnAntaraM brAhmi brahmapadasya valgati vacaH prAgalbha dugdhAmbudheH // 4 // he devI ! zeSanAga ke phana se calAyamAna kSIra samudra ke zveta kamala para virAjamAna Apake svarUpa ko jo kSIrasamudra se bhI adhika kAnti yukta dekhatA hai, unake kAna meM Apa zAstra kahatI haiM / (1) pA. 1-2 nI, (2) pA. 1 vANI, (3) zcayo, (4) pA. 1-2 taM, (5) pA. 1-2 kuharaizcandra, (6) pA. 1-2 knnikaiH|
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. III- 1997-2002 bhadrakIrti..... nAbhi pANDura puNDarIka kuharAd hRtpuNDarIke galatpIyUSa drava varSiNi ! pravizatIM tvAM mAtRkAmAlinIm / dRSTA bhArati ! bhAratI prabhavati prAyeNa puMso yathA nirgranthIni zatAnyapi grathayati granthAyutAnAM naraH // 5 // amRta kI varSA karane vAlI bhAratI ! svarNa kalaza ke vivara se hRdayakamala para amRta kI varSA karatI huI mAtRkAmAlinI ( akSaroM kA eka yantra vizeSa) kI ora jAtI huI, kA Agama-jJAna virala manISI ke samAna prakhara hotA hai // 5 // Apake rUpa kA dhyAna karanevAle tvAM muktAmaya sarvabhUSaNadharAM zuklAmbarADambarAm gaurI gaurIsudhAtaraGgadhavalA mAlokya hRtpaGkaje / vINApustaka mauktikAkSavalaya zvetAbjavalAtkarAm na syAt kaH zuci' vRttacakraracanA cAturya cintAmaNiH // 6 // amRta ke taraGgoM se bhI adhika camatkRta, zveta rUpa vAlI, zvetavastra se vibhUSita, vINA pustaka tathA motI kI mAlA se suzobhita hAtha tathA muktAmaya sabhI AbhUSaNoM se susajjita hokara zveta kamala para sthita aise Apake rUpa ko hRdaya kamala meM dekhakara bhalA kisa ke hRdaya meM kAvya kA sphuraNa nahIM hotA yA cAturyarUpI cintAmaNi kI prApti nahIM hotI ? // 6 // pazyet svAM tanumindu maNDalagatAM tvAM cAbhito maNDitAm yo brahmANDa karaNDa piNDita sudhA DiNDIrapiNDairiva / svacchandodgata gadya-padyalaharI lIlAvilAsAmRtaiHsAnandAstamupAcaranti kavayazcandraM cakorA iva // 7 // candramaNDala meM jAte hue Apa apane zarIra ko dekheM Apake cAroM ora indu kI AbhA aisI maNDita kI hai mAno amRta sindhu ke phena brahmANDa hRdaya ko ghera rakhA ho ! kavi loga antaHkaraNa se sphuTita apanI sundara racanA se usa AbhA kI isa taraha upAsanA karate haiM jaise cakora candramA kI upAsanA karatA hai ||7|| 305 tadvedAnta zirastadoGkRti mukhaM jyotiH kalA locanam tattadveda bhujaM tadAtmahRdayaM tadgadya padyAni ca / yastvadvarSma vibhAvayatyavirataM vAgdevi ! tatvAGmayam zabda brahmaNi niSNataH sa parama brahmakatA maznute // 8 // zabdabrahma meM rahate hue paramezvara meM vyApta hai, jisakA vedAnta zira, oGkAra mukha, kalAe~ A~kheM, veda bhujAe~, tathA gadya padya vADmaya rUpa caraNa haiM, jo Apake zarIra kI zobhA bar3hAte haiM ||8|| vAgbIjaM smarabIja veSTitatamo jyotiH kalA tadbahirASTa" dvAdaza Sor3aza dviguNita tAnyabjapatrAnvitam 12 / tadbIjAkSara kAdivarNaracitAnyagredalasyAntare haMsaH kUTayute bhavedavitathaM yantraM tu sArasvatam // 9 // (7) pA0 1-2 gaNAM, (8) pA0 1-2 sphuTa, (9) pA0 1-2 tattat, (10) pA0 1-2 vate, (11) pA0 1-2 zcASTa, (12) pA0 1-2 dvayaSTA /
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 mRgendranAtha jhA Nirgrantha aSTa dala, dvAdaza dala, aura Sor3aza dalavAle kamala patra para vAgbIja aura smarabIja mantra ko likhakara kAle raMga se ghera deM usake bAhara kiraNayukta sUrya likheM aba kamala ke dUsare dala para sarasvatI kA bIjAkSara aura kakArAdi varNa likheM aba sUrya jisa dala para likhA ho usako anya daloM se acchI taraha DhaMka de yaha sArasvata yantra huA // 9 // omaiM zrImanu sauM tato'pi ca punaH klIM vadau vAgvAdinyetasmAdapi hI tato'pi ca sarasvatyai namo'daH padam / azrAntaM nijabhaktizaktivazato yo ghyAyati prasphuTam buddhijJAnavicArasAra sahitaH syAd devyasau sAmpratam // 10 // "OM aiM zrIM sauM klIM vada-vada vAgvAdini hrIM sarasvatyai namaH" utsAha tathA bhaktipUrvaka isa mantra ko jo vidhi vidhAna se dhyAna karatA hai devI samyak vicAra, buddhi evaM jJAna ke sAtha usako darzana detI haiM // 10 // (stragdharA) smRtvA yantra sahasracchadakamalamanudhyAya nAbhI hRdotthaMzvetasnigdhordhvanAlaM hadi ca vikacatAM cApyA niryAtamAsyAt / tanmadhye cordhvarUpAmabhayadavaradAM pustakAmbhojapANi vAgdevIM tvanmukhAcca svamukhamanugatAM cintayedakSarAlIm // 11 // mantra ko smaraNa karake nAbhi ke madhya se snigdha zveta paMkhurI vAle kamala, jo hRdaya ke pAsa Akara khila gayA ho tathA usake Upara abhaya varadAna-pustaka tathA kamala hAtha meM dhAraNa kI huI sammukha sthita vAgdevI ke mukha se nikale hue vargoM kI paGkti kA dhyAna kareM / / (mAlinI) kimiha bahuvikalpairjalpitairyasya kaNThe luvati5 vimalavRttasthUla muktAvalIyam / bhavati bhavati bhASe bhavya bhASA vizeSai madhuramadhu samRddhastasya vAcAM vilAsaH // 12 // aise sArasvata ke vizeSa kahane se kyA lAbha jinake kaNTha pradeza meM hI motI ke hAra ke samAna uttama padya ho jAte haiM tathA madhu kI madhuratA ke samAna bhASA meM madhuratA, bhavyatA tathA samRddhi hotI haiM / (13) pA. 1-2 ma, (14) pA. 1-2 prA, (15) pA. 1-2 bhavati /
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. III- 1997-2002 bhadrakIrti.... 307 zAradA-stotram (siddhasArasvatastava) (drutavilambita) kalamarAlavihaGgamavAhanA sitadukUlavibhUSaNalepanA / praNatabhUmiruhAmRtasAriNI pravaradehavibhAbharadhAriNI // 1 // amRtapUrNa kamaNDalu hA (dhA )riNI / tridazadAnavamAnavasevitA bhagavatI paramaiva sarasvatI mama punAtu sadA nayanAmbujam // 2 // pakSiyoM meM zreSTha haMsa ke vAhanavAlI, jo zveta rezamIvastra, AbhUSaNa, tathA candanAdi dravyoM se vibhUSita hai, phala se jhuke hue vRkSoM ke samAna vinamra logoM ke lie amRta ke jharanA ke samAna hai; uttama zarIra kAnti samUha ko dhAraNa karane vAlI evaM amRta-kamaNDala ko dhAraNa karane vAlI tathA deva-dAnava-mAnavoM dvArA sevita deviyoM meM zreSTha sarasvatI bhagavatI mere nayanarUpa kamala ko pavitra kareM (arthAt-mujhe darzana dekara tRpta kareM) // 12 // jinapatiprathitAkhilavAGmayI gaNadharAnana-maNDapa-nartakI gurumukhAmbuja-khelana-haMsikA vijayate jagati zrutadevatA // 3 // jinezvara dvArA prakAzita samasta vANI ko lekara gaNadharoM ke mukharUpa maNDapa meM nartakIrUpa, tathA guru ke mukhakamala meM haMsinI ke samAna kIDA karanevAlI sarasvatI jagat meM vijayI hotI hai / amRtadIdhiti-bimba-samAnanAMtrijagatI jananirmitamAnanAm / navarasAmRtavIci-sarasvatIM pramuditaH praNamAmi sarasvatIm // 4 // candrabimba ke samAna mukhavAlI, tInoM lokoM ke logoM ke citta ko vikasita karanevAlI, arthAt tInoM lokoM meM jJAna kA pratirUpa, navarasa rUpa amRta kI nadI kI laharoM se yukta sarasvatI devI ko harSapUrvaka praNAma karatA hU~ // 4 // vitata ketakapatra vilocane ! vihita-saMsRti-duSkRta-mocane ! / dhavalapakSa-vihaGgama-lAJchite ! jaya sarasvati / pUritavAJchite ! // 5 // kevalA ke patra ke samAna vikasita netravAlI, saMsAra ke duSkRtyoM se mukta karAnevAlI, zveta paMkhavAle haMsa pakSI se cihnita, bhaktoM ke manoratha pUrNa karanevAlI sarasvatI ! ApakI jaya ho ! // 5 // (1) dhA, (2) ti /
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 308 mRgendranAtha jhA Nirgrantha bhavadanugraha leza taraGgitA staducitaM pravadanti vipazcitaH / nRpasabhAsu yataH kamalAbalA kucakalAlalanAni vitanvate // 6 // ApakI lezamAtra kRpA se hI vidvAn rAjasabhA meM kAvya pATha karate haiM, jisase kAminI ke stanoM kI taraha unakI lakSmI kI krIr3A bar3hatI jAtI haiM arthAt kAvyapATha dvArA vipula dhana kI prApti hotI haiM // 6 // gatadhanA api hi tvadanugrahAt kalita komalavAkya sudhormayaH / cakita bAla kuraGgavilocanA janamanAMsi harantitarAM naraH // 7 // nirdhana hote hue bhI vidvAn ApakI kRpA se bAlamRga kI A~khoM ke samAna apanI komala amRtamayIvANI se logoM kA mana hara lete haiM // 7 // karasaroruha khelana caJcalA / tava vibhAti varA japamAlikA / zrutapayonidhimadhyavikasvaro jjvalataraGgakalAgrahasAgrahA // 8 // Apake hAtharUpa kamala meM krIr3A karane meM capala, zAstrarUpa samudra ke nirmala taraGga ko grahaNa karane kA Agraha rakhanevAlI japamAlA Apake karakamala meM zobhatI hai // 8 // dviradakesarimAri bhujaGgamA sahana taskara-rAja-rujAM bhayam / tava guNAvali-gAna-taraGgiNAM na bhavinAM bhavati zrutadevate ! // 9 // Apake guNa-gAna karanevAle zAstrajJoM ko hAthI-siMha-mahAmArI-sA~pa-cora zatru-rAjA tathA roga kA bhaya nahIM hotA haiM // 9 // (stragdharA) OM hrIM klIM blI tataH zrI tadanu hasakala hImatho e~ namo'nte lakSaM sAkSAjjaped yaH karasamavidhinA sattapA brahmacArI / niryAntI candrabimbAt kalayati manasA tvAM jagaccandrikAbhAM so'tyarthaM vahnikuNDe vihitaghRtahutiH syAddazAMzena vidvAn // 10 // jo brahmacArI kara samavidhi se "OM hrIM klIM blIM zrIM ha-sa-ka-la hrIM aiM namaH" Apake candramaNDala se nikalate hue svarUpa ko smaraNa karate hue isa mantra kA jo koI eka lAkha japa karatA hai tathA usakA dazAMza saMkhyaka ghI kI Ahuti se havana karatA hai vaha vidvAn hotA hai // 10 // (3) rAH, (4) blU~. (5) T s k l / * kisI mantra kA prayoga mantravettA ke parAmarza ke anusAra hI karanA caahie|
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. III-1997-2002 bhadrakIrti.... 309 (zArdUlavikrIr3itam) re-re lakSaNa-kAvya-nATaka-kathA-campU samAlokanekvAyAsaM vitanoSi bAliza ! mudhA kiM namravaktAmbA jIja!) bhaktyA''rAdhaya mantrarAja mahasA'nenAnizaM bhAratI yena tvaM kavitA vitAna savitA'dvaita prabuddhAyase // 11 // are, kamala ke samAna jhuke hue mukhavAle ajJAnI ! tuma lakSaNa-kAvya-nATaka-kathA-campU Adi ko dekhane meM kyoM parizrama karate ho? tama bhaktipUrvaka mantrarAja rUpa sarasvatI kI pratidina upAsanA karo, jisase buddhivAle ho jAoge tathA tumhArI kavitA cAroM dizAoM meM sUrya ke samAna yaza phailAyegI // 11 // caJcaccandramukhI prasiddhamahimA svAcchandyarAjyapradA nAyAsena surAsurezvaragaNai rabhyarcitA bhaktitaH / devI saMstutavaibhavA malayajAlepaGgiraGgadyutiH sA mAM pAtu sarasvatI bhagavatI trailokyasaMjIvanI // 12 // jhilamilAte candra ke samAna mukhavAlI, prasiddha mahimAvAlI, prayAsa vinA svacchandatArUpa rAjya ko denevAlI, devadAnavoM ke dvArA bhaktipUrvaka pUjita, zrIkhaNDa candana ke lepa se vaise hI raGga kI prabhAvAlI, tInoM loka kI saJjIvanI samAna sarasvatI merI rakSA kareM // 12 // (drutavilambita) stavanametadaneka guNAnvitaM paThati yo bhavikaH pramanAH prage / sa sahasA madhurairvacanAmRta nUpagaNAnapi raJjayati sphuTam // 13 // prasanna citta se jo koI prAta:kAla isa aneka guNoM vAle stotra kA pATha karatA hai vaha madhura vacana rUpa amRta se rAjAoM ko prasanna karatA hai (phalasvarUpa lakSmI kI prApti hotI hai / ) // 13 // (6) sahitAM divyaprabhA / + yaha hissA suprasiddha sarasvatIstutimuktaka 'yA kundendu' ke aMtima caraNa meM dRSTigocara hotA hai /
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 mRgendranAtha jhA Nirgrantha sAdhAraNa jinastavanam (mandrAkAntA) zAnto veSaH zamasukhaphalAH zrotRgamyA giraste kAntaM rUpaM vyasaniSu dayA sAdhuSu prema zubhram / itthambhUte hitakRtapatestvayyasaGgA vibodhe premasthAne kimiti kRpaNA dveSamutpAdayanti // 1 // he kalyANakArI jina ! ApakA veSa saumya hai; ApakI vANI anAyAsa bodhagamyA evaM mokSarUpa phala dene vAlI hai; Apa duHkhIjanoM para dayA evaM sAdhuoM para prema karate haiM; ApakA rUpa manohara hai; itanA hone para bhI mithyAjJAnI kRpaNa loga Apase prema karane ke bajAya dveSa kyoM karate haiM ? // 1 // (hariNI) atizayavatI sarvA ceSTA vaco hRdayaGgamaM zamasukhaphalaH prAptau dharmaH sphuTaH zubhasaMzrayaH / manasi karuNA sphItA rUpaM paraM nayanAmRtam kimiti sumate ! tvayyanyaH syAtprasAdakaraM satAm // 2 // ApakI sabhI ceSTAe~ atizayayukta haiM / ApakI vANI hRdaya ko sparza karane vAlI hai, pavitra Azraya pAne se dharma sphuTita hokara kalyANarUpa phala prApta kiyA / ApakA mana dayA se bharA hai, nayana ko amRta samAna sukha dene vAlA rUpa hai; he sumati ! Apake sivA sajjanoM para dayA karane vAlA kauna hai ? (vaMzastha) nirastadoSe'pi tarIva vatsale kRpAtmani trAtari saumyadarzane / hitonmukhe tvayyapi ye parAGmukhAH parAGmukhAste nanu sarvasampadAm // 3 // Apa dayAlu, jisa taraha gAya sadaiva apane bachar3e para sneha rakhatI hai, usI taraha Apa saba kI rakSA karanevAle tathA bhavasAgara ko pAra karane ke lie nAva ke samAna haiM; sabhI doSoM ko dUra karane para bhI agara koI Apase vimukha hotA hai to vaha sabhI sampadAoM se vimukha ho jAtA hai // 3 // sarvasattvahitakAriNi nAthe na prasIdati manastvayi yasya / mAnuSAkRtitiraskRtamUrterantaraM kimiha tasya pazorvA ? // 4 // __ he nAtha ! Apa sabhI jIvoM kA kalyANa karanevAle haiM; Apa meM jisakA mana nahIM lagatA hai usa tiraskRta manuSya tathA pazu meM kyA antara hai ? // 4 // tvayi kAruNike na yasya bhaktirjagadabhyaddharaNodyatasvabhAve / nahi tena samo'dhamaH pRthivyAmathavA nAtha ! na bhAjanaM guNAnAm // 5 // he nAtha ! Apa jagat ke jIvoM ke uddhAra ke lie udyata rahate haiM, phira bhI agara Apa jaise dayAlu meM jisakI bhakti nahIM ho to usake samAna pRthvI para koI dUsarA adhama nahIM hai (yA vaha guNa kA pAtra
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. III 1997-2002 nahIM hai | ) ||5|| bhadrakIrti...... evaMvidhe zAstari vItadoSe mahAkRpAlau paramArthavaidye / madhyasthabhAvo'pi hi zocya eva pradveSadagdheSu ka eSa vAdaH ? // 6 // Apa saphala zAsaka, sarvadoSa mukta, dayAvAn, mokSavettA, rAgadveSa Adi ko jalAnevAle haiM; yaha to madhyasthabhAvI bhI svIkArate haiM / isameM vivAda kaisA ? na tAni cakSUMSi na yairnirIkSyase na tAni cetAMsi na yairvicintyase / na tA giro yA na vadanti te guNAnna te guNA ye na bhavantamAzritAH // 7 // vaha A~kha, A~kha nahIM jo tuma ko nahIM dekhe; vaha hRdaya, hRdaya nahIM jo tumhArA cintana na kare; vaha vANI, vANI nahIM jo tumhArA guNagAna na kare tathA vaha guNa, guNa nahIM hai jo tumhAre Azrita nahIM ho ||7|| taccakSurdRzyase yena tanmano yena cintyase / sajjanAnandajananI sA vANI stUyase yayA // 8 // vastutaH A~kha vahI hai jisake dvArA 'tuma' dekhe jAte ho; mana vahI hai jisameM tumhArI cintA hotI hai; sajjanoM ke Ananda kA kAraNa vahI vANI hai jisase tumhArI stuti kI jAtI hai // 8 // he jinendra ! tumhAre guNoM kA aparimita guNa hai, tumheM namaskAra ho 311 (drutavilambita ) na tava yAnti jinendra ! guNA mitim mama tu zaktirUpaiti parikSayam / nigaditairbahubhiH kimihAparai parimANaguNo'si namo'stu te // 9 // anta nahIM haiM; bahuta kahane se to merI zakti hI kSINa hotI hai; tujhameM ||9||
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ mRgendranAtha jhA Nirgrantha zrInemijinastutiH (sragdharA) rAjyaM rAjImatI ca tridazazazimukhI garva sarvaM kaSAM yaH, premasthAmA'bhirAmAM zivapadarasikaH zaivaka zrIvuvUrSuH / tyaktvAcco( co)ddAmadhAmA sajalajaladharazyAmalasnigdhakAya cchAyaH pAyAdapAyA duruduritavanacchedanemiH sunemiH // 1 // sura-sundariyoM se bhI adhika sundara tathA pragAr3ha premayutA manohara rAjImatI ko chor3akara zivalakSmI ko prApta karane kI icchAvAle, rAjya ko chor3akara mokSa sAmrAjya ke abhilASI, jala se bhare megha samAna zyAma aura camakIle zarIra kI kAntivAle, jaghanya pApa rUpa vikaTa vana ko kATane meM cakra ke samAna siddha hue zrI nemijina ApakI rakSA kareM // 1 // dAtAro muktilakSmI mada-madanamukha-dveSiNaH sUditArastrAtAra: pApapaGkAtribhuvanajanatAM svazriyaM bhAsitAraH / straSTAraH sadvidhInAM nirupama-parama-jyotiSAM veditAraH, zAstAra: zastalokAnsugati-patha-rathaM pAntu vaH tIrthanAthAH // 2 // mokSa rUpa sampatti ko dene vAle, kAma-mada-dveSa ko nAza karanevAle, tInoM lokoM ko pApa ke paGka se rakSA karanevAle, tInoM bhuvanoM ko apanI vibhUti se Alokita karanevAle, sanmArga kI racanA karanevAle, parama ke jJAtA, kalyANa cAhane vAloM ko mokSa kA mArga batAne vAle tIrthaMkaroM rakSA kareM // 2 // pIyUSaupamya ramyAM zuci pada padavIM yasya mAdhurya dhuryA, pAyaM-pAyaM vyapAyaM bhuvi vibadhajanAH zrotrapAtraiH pavitraiH / jAyante jADyamuktA vigatamRtirujaH zAzvatAnandamagnAH, so'yaM zrIdhAmakAmaM jayati jinavacaH kSIranIrAbdhinAthaH // 3 // jinavacana rUpa kSIrasamudra sarvazreSTha hai, jinake amRta ke samAna ramya aura mAdhurya se zreSTha pavitra padoM ko apane kAnoM se sahI DhaMga se bAra-bAra sunakara vibudha loga jar3atA, mRtyu, aura roga se mukta hokara zAzvata Ananda meM magna hote haiM // 3 // yA pUrvaM viprapatnI suvihita vihita prauDha dAna prabhAvapronmIlanpuNya pUrairamara mahimA zizriye svargadvAram / sA zrImanneminAtha prabhupadakamalotsaGga zRGgAra bhRGgI, vizvA'mbA vaH zriye'mbA vipadudadhipataddattahastAvalambA // 4 // jo pUrvabhava meM brAhmaNa kI patnI thI tathA supAtradAna ke prabhAva se, puNya kA udaya hone para, svarga meM Azraya lekara, zrI neminAtha ke caraNakamala ko apanI goda meM rakhakara usake zrRMgAra para bhaMvarI ke samAna, vipattirUpa samudra meM gira rahe logoM ko apane hAthoM ke sahAre rokane vAlI jagadambA ambA bhagavatI Apa kA kalyANa kareM // 4 //
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. III - 1997-2002 bhadrakIrti.... 313 'prabandhacatuSTaya' aMtargatA zrIjinastutiH (anuSTubh) namrAkhaNDala-sanmauli-asta-maMdAra-dAmabhiH / / yasyAcitaM kramAmbhojaM bhrAjite( taM) taM jinaM stuve // 1 // indra ne apane zreSTha namita mukuTa se, maMdArapuSpa kI mAlA se jinake caraNakamala kI pUjA kI hai, maiM unhIM jina ke suzobhita caraNakamala kI stuti karatA hU~ // 1 // yathopahAsyatAM yAti titIrghaH saritAM patim / dordhyAmahaM tathA jiSNo jinAnanta-guNa-stutau // 2 // jisa prakAra ba~dhe hue donoM hAthoM se sAgara ko tairakara pAra karane kI icchA rakhanevAlA upahAsa kA pAtra hotA hai, usI prakAra sAgara rUpa jinezvara bhagavAn ke anantaguNa kI stuti meM maiM upahAsya banU~gA / tathA'pi bhaktitaH kiJcidvakSye'haM guNakIrtanam / mahAtmanAM guNAMzo'pi duHkha-vidrAvaNakSamaH // 3 // phira bhI, maiM unake guNa ke viSaya meM bhaktipUrvaka kucha kahU~gA, kyoMki mahAtmAoM ke guNa kA aMza mAtra kIrtana bhI du:kha ko nAza karane meM sakSama hai // 3 // namastubhyaM jinezAya moharAja-balacchide / niHzeSa jaMtu saMtAna-saMzayacchedi saMvide // 4 // moharAja kI zakti ko naSTa karanevAle tathA samasta jIvoM ke saMzaya ko dUra karanevAle jJAnI-jinezvara ko namaskAra ho // 4 // namastubhyaM bhavAMbhodhi nimajjajjantu tAriNe / durgApavarga sanmArga svarga-saMsarga-kAriNe // 5 // bhavarUpa samudra meM DUbate hue jIvoM ke tAranevAle, kaThina mokSa ke mArga batAne vAle, aura svarga se samparka karAne vAle jinezvara ko namaskAra ho // 5 // namastubhyaM manomalla-dhvaMsakAya mahIyase / dveSadvipa-mahAkumbha-vipATana-paTIyase // 6 // Apa manako jItakara dveSa rUpa gajendra ke kumbhasthala ko ukhAr3akara pheMkane meM paTu haiM / ata: Apako namaskAra hai / (mAno vijaya ke bAda manuSya pratikUla paristhitiyoM meM bhI prasanna rahatA hai / ) // 6 // dhanyAste yairjinAdhIza dadRze tvatmukhAmbujam / mokSamArga dizatsAkSAt dravyAnAM sphAradRSTibhiH // 7 // bhavya jIvoM ko mokSamArga kI dezanA dete samaya Apake mukhakamala ke darzana jinhoMne vikasita A~khoM se kara liye ve dhanya haiM (jo loga jinezvara ke mokSamArga ko arthAt Agama ko apanI pariNata cintanazakti se samajha rahe haiM ve dhanya haiM / ) 17||
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 mRgendranAtha jhA na mayA mAyA - vinirmuktaH zaMke dRSTaH purA bhavAn / vinA''padAM padaM jAto bhUyo bhUyo bhavArNave // 8 // sAMsArika sukhoM meM lIna hone se Apa kI vANI meM zaMkA kI; jisa kAraNa bAra-bAra saMsAra - samudra meM jAnA hotA hai / abhI sadbhAgya se milI, (arthAt Agama ke dRSTo'thavA tathA bhaktirno vA jAtA kadAcana / tavopari mamAtyarthaM durbhAgyasya durAtmanaH // 9 // yaha merA bahuta bar3A durbhAgya hai ki maiMne na kabhI ( Apa kA ) darzana kiyA, na hI hRdaya se Apa kI bhakti kI / sAmprataM daivayogAnme tvayA sArddhaM guNAvahaH / yogo'jani janAnaMta-durlabho bhavasAgare // 10 // bhavasAgara meM durlabha mokSa mArga ke bAre meM Apa kI saMgati (vANI) se jAnakArI sAra ko samajhA / ) // 10 // dayAM kuru tathA nAtha bhavAni na bhave yathA / nopekSante kSamA kSINaM yato mokSazrayAzritam // 11 // Nirgrantha he nAtha! jisa prakAra kSamA durbaloM kI bhI upekSA nahIM karatI, mokSa bhI AzritoM ko Azraya dene meM upekSA nahIM karatA, usI prakAra Apa aisI karuNA kareM jisase maiM punaH isa saMsAra meM nahIM hoU~ || 11 || nirbandhubhraMSTabhAgyo'yaM niHsaran yogataH prabhuH / tvAM vineti prabho prIta prasIda prANivatsalaH ! // 12 // yoga se phisalate hue daNDa ke yogya yaha bhAgya bandhuhIna hokara bhraSTa ho gayA hai; sabhI jIvoM ke prati dayA rakhane vAle he prabho ! tumhAre sivA, sabhI prANiyoM ko bacce ke samAna dekhanevAlA, kauna hai ? tuma prasanna hoo // 12 // tAvadeva nimajjanti jantavo'smin bhuvAmbudhau / yAvattvadaMtikAsi (na) zrayaMti jinottama // 13 // jIva tabhI taka saMsArasAgara meM DUbatA hai jaba taka Apake caraNa kA AdhAra use nahIM milatA // 13 // eko'pi yairnamaskArazcakre nAtha tavAMjasA saMsAra pArAvArasya te'pi pAraM paraM gatAH // 14 // he nAtha ! sahasA bhI jinhoMne eka bAra tumhAre namaskAra mantra ko par3ha liyA hai, usane bhI saMsArarUpa samudra ko pAra kara liyA / ityevaM zrIkramAlIDhaM jantutrANaparAyaNa / dehi mahyaM zive vAsaM dehi sUrinatakrama // 15 // vidvAn bhI jinake caraNa meM nata haiM aise sabhI aizvaryoM se yukta, tathA sabhI jIvoM kA rakSaNa karane meM sakSama karanevAle aise jinezvara mujhe mokSa meM vAsa deM || 15 ||
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Vol. IH - 1997-2002 bhadrakIrti.... 315 sandarbhagrantha sUcI : 1. "vAdI-kavi bappabhaTTisUri,' nirgrantha - pravezAMka, saM. madhusUdana DhAMkI : jitendra zAha, ahamadAbAda 1996, gujarAtI vibhAga, pRSTha 12-15. 2. (a) zrI bhairavapadmAvatI kalpa aMtargata, (dvitIya saMskaraNa), saM. sArAbhAI maNilAla navAba, ahamadAbAda 1996, pR. 159 160. (A) siddhasarasvatIsiMdhu aMtargata, saM0 candrodayasUri, sUrata 1994, pR. 17. (I) lA. da. bhe. sU. 24675 (L. D. Institute of Indology Ahmedabad.) 3. zrI bappabhaTTisari viracita-caturvizatikA, saM0 zrI hIrAlAla rasikadAsa kApar3iyA, zrI Agamodaya samiti muMbaI, prathama __saMskaraNa, muMbaI 1926, pRSTha 181-185. ('siddhasArasvatastotra' kA hI dUsarA nAma 'zAradAstotra' hai / ) 4. jainastotra sandoha - prathama bhAga, saM. caturavijayamuni, prAcIna (jaina) sAhityoddhAra granthAvalyAH prathama puSpa, ahamadAbAda 1932, pR. 29-30. 5. stutitaraGgiNI-bhAga-2, saM. zrImad vijayabhadraGkarasUri, zrIbhuvanatilaka sUrIzvara granthamAlA-50, madrAsa vi. saM. 2043 / I. sa. 1987, pR. 277. 6.'bappabhaTTI kathAnaka,' ajJAta kartRka prabandha-catuSTaya, saM. ramaNIka ma. zAha, kalikAla sarvajJa zrI hemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNa nidhi, ahamadAbAda 1994, pR. 67-68. TippaNa 3 aMtargata nirdezita grantha. 7. kAvyaprakAza (prathama ullAsaH, dvitIyA kArikA), vArANasI vi. saM.-2042 / I. sa. 1986 pR.-10. 8. kAvyaprakAza - 4/27-28, 9. sAhityadarpaNa 3/1. 10. dazarUpaka-4/35-36 (pRSTha 92-93), nirNayasAgara presa, 5vA~ saMskaraNa, bambaI 1941. 11. prabandhacatuSTaya aMtargatA 'jinastuti' - zloka-6. 12. vahIM-zloka-7. 13. vahIM zloka-5. 14. candrAloka, caukhambA saMskRta pustakAlaya, banArasa 1945 I. paMcame mayUkhe 68 pRSTha 149. 15. vahIM - 5-61 pRSTha 139. 16. vahIM - 5-78 pRSTha 158. 17. vahIM - 5-77 pRSTha 157. 18. kAvyaprakAza, prathama ullAsa, kArikA 3, pRSTha 19, (tadadoSau zabdArthoM saguNAvanalaGkRtI punaH kvApi). 19. rasagaGgAdharaH - punaH mudraNa - dillI, 1983, pRSTha 4, (prathamAnane prathamA kArikA)