Book Title: Bhadrabahu aur Kalpasutra Sankshipta Jain Itihas
Author(s): Manikmuni
Publisher: Biharilal Girilal Jaini
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032641/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *AAAAAAA* bhadrabAhu aura kalpasUtra _ saMkSipta jaina itihAsa lekhaka muni mANika prasiddha kartA lA. bihArIlAla girilAla jainI / binaulI vAle mu0 baDhauta aura binaulI z2i0 meraTha SeacheAXhOCEROENXXCXANEXX - bIra sambat 2441 1 / cana prathamAvRtti 500 prati san 1615 / I Printed by P. Magni Ram atthe Dharma Press Meerut city SA..XVA XVER FEL BERBESTSESSUES INE SANT - - Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Avazyaka sUcanA ->Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhadrabAhu aura kalpasUtra saMkSipta jaina itihAsa -> Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 2 ) AbU ke mandira ko banAne vAle vimalasA seTha ko duniyA jAnatI hai jisa ne sirfa AbU ke mandira meM hI bhaThAraha kror3a rupaye lagAye haiM jisa meM svarNa cA~dI javAhira bilkula nahIM lagAyA hai kevala saGgamaramara ke pASANa meM vArIka nakazI kA bar3hiyA kAma hai duniyA bhara meM prathama naMbara kI eka hI imArata bhAratavarSa kI zobhA batA rahI hai jisa ko bane laga bhaga 1000 barSa huve haiM / jainioM ke tIrtha prAyaH saba pahAr3a para haiM jahAM lAkhoM yAtrI kArttikI aura caitrI pUrNimA para ikaTThe hote haiM bhAratavarSa meM saba pahAr3a para jainioM ke nAmAMkita maMdira haiM kitaneka pahAr3a Aja bhI jainiyoM ke adhikAra meM haiM jahAM jAne ke liye jainibhoM kI AjJA lenI par3atI hai akabara bAdazAha ne saba dharmoM ke guruoM ko bulAkara yogya prazna unake dharma ke viSaya meM pUcha saMtuSTa hokara inAma aura jAgIreM dI haiM aise hI jainiyoM ke dharmaguru hIravijaya sUrikA gujarAta khaMbAta se bulAkara jainadharma ke tatvoM ko pUchakara saMtuSTa hokara jAgIra dene lagA kintu jainasAdhu paise kiMvA strI se virakta hote haiM isa liye jAgIra kiMvA dravya nahIM liyA bAdazAha kI bahuta prArthanA hone para pavitra dinoM meM jIvahiMsA baMda karAdI thI aura jaina tIrthoM kI jagAyeM jaina saMghako dilavAdIM aura niyama karA diyo ki vahAM jAkara koI bhI jainetara kiMvA bAdazAhI lazakara jainadharma viruddha kRtya na kare / Aja jainiyoM kI saMkhyA prAyaH teraha lAkha ke bhItara hai aura una meM zva etAmbara digambara dono apanI unnati ke liye yogya upAya le rahe haiM usa zvetAmbara AmnAya meM bhadrabAhu aura 2 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalpasUtra prasiddha haiM jainiyoM kI aitihAsika sthiti jAnane ko mAgadhI bhASA kA yaha grantha prasiddha hai aMgrez2I meM aura hindI gujarAtI meM usakA bhASAMtara hocukA hai haramanajekobI ne usa anya para bahuta vivecana kiyA hai aura mAgadhI bhASA kA pUrva kI anusAra vizeSa pracAra na hone ke kAraNa usa kalpasUtra kA rahasya samajha meM nahIM AtA thA isa liye usapara aneka saMskRta sarala TIkAyeM vidvAn jaina sAdhuoM ne likhI haiM usameM se suzodhikA, kalpakiraNAvalI lakSmI vallabhI ko zrAja kala saMskRtajJa sAdha vizeSa par3hate haiN| IsAiyoM meM bAibila musalamAnoM meM kurAna aura jainioM meM yaha kalpasUtra adhika mAnanIya hai kyoMki kalpa nAma sAdhaoM ke prAcAra kA hai isako kisa taraha se pAlana karanA cAhiye yaha batAne vAle granthako kalpasUtra kahate haiM josAdhu yoga vahana (tapazcaryA vizeSa) kiye huve haiM una ko isa grantha ke par3hane kA aura dUsare sAdhusAdhviyoM ko zravaNa karane kA adhikAra thA dhIre dhIre jaba isa kI adhika mAnyatA ho gaI taba AnaMda pura (vaDanagara gujarAta) nagara meM rAja putra kA zoka dUra karane ko rAjA ko rAja sabhA meM sunAyA thA usa dina se jainI gRhastha bhI sunane lage haiM bhAdrapadazudi 4-5 ke roja jaina zvetAMvara loga bar3I mahimA se zravaNa karate haiM kintu mAgadhI kA artha na samajhane se usake pahile usakI bhASA karake logoM ko sAdhu loga sunAte haiM zvetAMbara sAdhu loga caumAse meM eka jagaha sthita hote haiM usa ko paryupaNA kahata haiM aura usake liye ASAr3ha zudi 14-15 se 50 dina gina kara yaha sUtra bAMcate haiM kintu bhAdrapadavadI 12---13 se Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4 ) ATha dina taka paryuSaNa parva kI mahimA hotI hai usa paryupaNA parva meM yaha kalpasUtra sunAyA jAtA hai vaidika carcA Ane se vidvAn brAhmaNa bhI sunate haiM // kalpasUtra meM kyA viSaya hai sAdhuoM ko upadeza dene vAle tIrthaGkara hote haiM ve isa bharata kSetra meM Are meM 24 the ve pUrva meM ananta hue haiM aura bhaviSya meM ananta hoMge kintu vartamAna kAla ke 24 tIrthaMGkara hue haiM una ke nAma nIce likhe haiM / 1 RSabhadeva, [jina ko AdinAtha RSabhadeva bhI kahate haiM) 2 ajitanAtha, 3 sambhavanAtha, 4 abhinandana, 5 sumatinAtha, 6 padmaprabhu, 7 supArzvanAtha 8 candraprabhu, 6 suvidhinAtha ( puSpadanta ) 10 zItala nAtha 19 zreyAMsanAtha 12 vAsupUjya 13 vimalanAtha 14 anantanAtha 15 dharmanAtha 16 zAMti nAtha, 17 kunthunAtha, 18 aranAtha, 16 mallInAtha, 30 munisuvrata, 21 naminAtha 31 neminAtha ( ariSTanemi ] 23 pArzvanAtha, 24 mahAbIra, / isa ko vardhamAna bhI kahate haiM ina 24 tIrthaGkaroM ke bIca meM jo antara hai vaha usa kalpasUtra meM batAyA hai aura 24 tIrthaGkaroM kA saMkSipta caritra bhI usa meM varNana kiyA gayA hai / jaise rAjyake niyama (kAnUna) prajA ke liye haiM isI prakAra sAdhuoM ke liye bhI niyama (kAyade ) haiM una niyamoM ke anusAra calane se sAdhu ke sadAcAra kI rakSA hotI hai Aja jainetara kiMvA svayam jainiyoM meM jaina sAdhuoM kI vizeSa mAnyatA hai aura loga una kI bar3I ijjata karate haiM kyoMki ve paidala phirate haiM roTI mAMga kara Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAte haiM kisI jIva ko trAsa nahIM dete isa liye 52 lAkha bAbAoM ko jo apamAna sahanA par3atA hai vaha una ko nahIM sahanA par3atA isa kA kAraNa vahI tIrtheGkaroM kA zAsana hai jainI roz2a kahate haiM ki // sarvamaGgala mAMgalyaM sarvakalyANakAraNam / pradhAnaM sarvadharmANAM jainaMjayati zAsanaM // isa z2amAne meM jo sAdhu sAdhvI haiM una ko mahAvIra prabhukA zAsana mAnanA par3atAhai jo zAsana mahAvIra prabhune pAvApurI jo paTanA aura gayA ke bIca meM Aja choTAsA grAma rahagayA hai vahAM antima samaya para sunAyA aura samApta kiyAthA aura mokSameM gaye haiM arthAtavahAM istipAla rAjA kI eka moharararoMkI zAlA (makAna vizeSa) meMnirvANa arthAt manuSya deha kiMvA AThakoMke vandhanako muktakara janmamaraNase rahita hokara mukti siddhi sthAnameM sthita huve haiM mahAvIra prabhu ko Aja mokSa gaye 2441 varSa hue haiM aura unakA janma kSatriyakuNDanagara meM huA thA jahAM siddhArtha rAjA rAjya karatA thA usakI trizalA devI nAma kI suzIlA . rAnI thI usa ke eka putra pahile huvA thA jisakA nAma nandi vardhana thA jaba dUsarA putra huA taba usakA nAma mAtA pitA ne ghara meM sampadA ijz2atakI vRddhi hotI dekhakara jisa vardhamAna nAma kA usake garbha meM sthita hone ke samayameM rakhane kA saMkalpa kiyA thA vahI nAma janmake bAraveM dinameM rakhaliyA kintu vaha ghAlyAvasthA meM bhI bar3e bahAduroM ke kArya karate the jisa se mahA vIra nAma se vizeSa prasiddha haiM jainagrantha meM kiMvA jainagRhoM meM Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nirantara bande vIram zabda vizeSa pracalita hai kintu sAdhusamAja meM unakA nAma zramaNa bhagavAn mahAvIra vizeSa prasiddha hai kyoMki sAdhutA rakhane ke liye do cIz2a kI mukhya aAvazyakatA hai= 1- anukUla iSTa padArtha milane se rakta hokara eka jagaha baiTha na rahanA aura ahaMkAra na krnaa| 2 viruddha dukhadAI padArtha mileM apamAna hove to bhI krodha prakaTa na karanA na mana meM dInatA lAnI ye do bAteM mahA vIra prabhu meM adhika jAnane yogya aura AdaraNIya thiiN| mahAvIra prabhu ne mAtA pitA ke mare bAda 30 varSa kI umra meM dIkSA lI thI aura una ke kevala eka putrI patnI aura bar3A bhAI thA una ko pUcha kara dIkSA kSatriyakuNDanagara ke udyAna meM jAkara tIsare pahara ke samaya lI thI dIkSA ke samaya haz2AroM kiMvA lAkhoM AdamI vidyamAna the una ke sAmane nimnalikhita pratijJA kI thii| . . karemi, sAmAiaM, sAvajja, jogaM paccakhAmi jAvajIvAe tivihaM tiviheNaM maNeNaM vAyAe bhakaremi na kAkhemi karataMpiannaMna samaNujjANAmi tassabhaMte paDikamAmi nindAmi garihAmi appANaM vosirAmi / isa pratijJA kA rahasya yaha hai ki maiM Aja se yAvat jIvana koI bhI pApa kA kArya mana vacana aura kAyA se na karUMgA na karAUgA na karane vAle ko bhalA jAnUMgA aura apane AtmA ko zarIra se bhinna mAna kara zarIra aura zarIra ke sAtha lagI Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) huI upAdhiyeM jo jar3a haiM una kA moha chor3a kara AtmabhAvanA meM khyAla rakhUgA zatru mitra para bhI samabhAva rkhuugaa| vaha pratijJA kiye bAda saMsArI saMbaMdhI jo bhAI kuTuMba vagairaha haiM una ko chor3a kara dUsarI jagaha gaye aura aneka prakAra ke jo anukUla pratikUla upasarga (mukha duHkha) prApta huve va samatAbhAva se sahana kiye / ___usa sahiSNutA kA varNana aura mahAvIra pakI vIratA dekha kara unakA nAma zramaNa bhagavAn mahAvIra sAdhu loga kahane lage kyoMki zramaNa nAma jo zramako vinA kheda sahana kare usakA hai vaha unhoM ne acchI taraha se binA kheda sahana kiyA thA mahAvIra prabhuko eka samaya para jo kaSTa AyA hai vaha yaha hai ki kAnameM lakar3IkI bArIka kIleM banAkara jo paraspara mila jAveM isa prakAra se eka gopAla ne jo pUrva janma kA vairI thA lagAI thIM unako nikAlane meM itanA kaSTa unheM sahana karanA paDA ki anaMta balI honepara bhI muMhameMse ciMghADa nikalane lagIM kahate haiM ki vo itanI bhayaMkara thIM ki pahADoM taka usakI garjanA pahuMca gaI thiiN| sAdhanoM ke daza dharma unhoM ne pAlana kiye the vaha nIce likhe haiN| tAMti, Arjava, mArdava, tapa, nirlobha, saMyama, satya, zauca akiMcana, brhmcry| - kSamA meM itanA kahanA hI basa hogA ki caMdakauzika dRSTiviSa sarpa sabako dRSTi se hI jalA detA thA usa bhItise rAstA baMda hogayA thA mahAgara prabhu ne saba jIvoM kA kaSTa dUra karane ko Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (8) vahAM jAkara sarpake aneka AkramaNa ke kaSTa sahana kara tIna vakha kATane parabhI dhairya rakkhA jisase sarpakA kroSa kucha zAnta huvA usa samaya mahAvIra prabhune upta sarpa ko samajhAyA ki he candakauzika ! taine pUrva meM krodha karake sAdhutA ke badale yaha pazutva pAyA hai aba sarpa yonimeM krodha kara kauna avasthA pAyegA ? vaha yaha sunakara atyaMna zAMta hogayA aura jAti smaraNa jJAna prakaTahone se pUrva janmako dekhane lagA aura krodhakA bhISma duHkha phala dekha kara hAtha jor3anekI yogyatA na honese mastaka namAkara zAMta paDA rahA vIra prabhu usakI aMtima avasthA acchI rahane ke liye tIna dina vahAM khar3erahe kyoMki sarpako adhika kaSTa Ane vAlethe aura usa kaSTameM jo krodha karatA to phira durdazA hotI aura durgati meM jAtA jaba sarpa ne kisIko na kATA taba usamArga se loga calane lage aura sarpakA jAti svabhAva chUTa jAnese loga usakI pUjA karane lage tathA mArga meM calane vAlI dUdha vAlI dUdha DAlatI thI ghIvAlI ghI makkhana vAlI makkhana DAlane lagIM usase aneka kIDioM ne vahAM Akara ghI dUdha ke sAtha usakA komala zarIra bhI kATanA zuru kiyA vaha vedanA yahAM taka bar3ha gaI ki usake saMpUrNa zarIra meM chidra hogaye kiMtu jaba krodha jarAbhI dekhate ki mahAvIra prabhu amRta vacana se usa kA krodha dUrakara detethe tIna dina ke bAda usane ati kaSTa sahana kara deha tyAga kiyA aura devaloka meM gayA aise aneka dRSTAMta batA kara tathA svayaM apanA prANa viyoga hone paryaMta bhI unhoMne dhairyatA na choDI na kisI ke Upara krodha kiyA kintu usa duHkha dene vAle ko bhaviSya meM duSkRtya se duSTa phala bhogane par3ege yaha vicAra karane se unakI Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6 ) karuNA dRSTi se AMkhoM meM AMsu pAjAte the jisa ke viSaya meM kanikAla sarvajJa hemacandrAcArya ne likhA hai ki kRte'parAdhe'pi jane kRpA maMtharatArayoH / ISadASpArdrayorbhadraM shriiviirjinnetryoH|| mahAvIra prabhu ne una kaSToM ke sahana karane ke sAtha 2 tapa bhI bahuta kiyA thA unhoMne 12 varSa sAr3e cha mahIne meM kevala 36 dina bhojana kiyA thA isa prakArakA kaSTa sahana karake vrata dhAraNa karane se unake moha ajJAna Adi saba naSTa hogaye aura vaha bhAsmika sukha ko bhogane lage arthAt sacidAnaMda, brahma, sarvajJa, sAkAra Izvara hogaye yahAMtaka huvA ki vaha kabhIbhI kisI ko dhArmika upadeza na dete the parantu jaba kaivalya jJAna prApta huvA to prANimAtra kA 3 kAla kA vRttAnta jAnane meM samartha ho gaye aura prANimAtra ke hitArtha upadeza diyo unheM vaizASazukla dazamI ko kaivalyajJAna prApta huA thA vaha sthAna jahAM una ko kaivalya jJAna prApta huA thA girar3I sTezana se karIva 10 mAila kI dUrI para rajju vAlikA nadI, jo varATaka nAma se prasiddha hai usake taTa para zyAmAka gRhasthakA kheta hai Aja vahAM zAnta sthAna meM 1 ramaNIya mandira aura dharmazAlA vidyamAna haiM aura vaha vahAM thor3A sA upadeza dekara mahasena vanameM Aye the vahAM devatoM ce unake liye sabhAmaNDapa banAyA thA mahasena bana paTanA aura gayA ke bIcameM hai, jahAM para Aja kala tAlAva ke bhItara jalameM ramaNIya mandira banA huvA hai jisa samaya unhoMne vahAM upadeza Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ # ( 10 ) diyA taba gubbaragAMva meM gautama gotra vAlA eka indrabhUti nAmakA vidyAvizArada paMDita vaidika yajJa kararahA thA jisake samIpa do bhAI aura anya vidvAn brAhmaNa bhI the usa indrabhUti brAhmaNa ko unake vyAkhyAna kI logoM se mahimA suna kara bar3A duHkha huA aura vaha yaha vicAra kara ki maiM caudaha vidyA pAraMgAmI hUM mere sAmane yaha vinA merI sevA ke kaise prasiddhi pAyA hai, apane bhAiyoM ko sAtha lekara zIghra vAda vivAda karane ko cala diyA aura unake pAsa gayA mahAvIra prabhune utako prasannamukha hokara bulAyA aura veda mantroM se usakA bhrama nivAraNa kiyA aura vaha unake veda vAkyoM se santuSTa hokara 'jIva zarIra se bhinna tathA usa meM hI hai, yaha nizcaya kara pahilA mukhya ziSyahuA tathA usake sAtha ke aura darzA brAhmaNoM ne bhI vaha adhikAra sunakara krama krama se khAkara apanI zaGkAyeM nivAraNa kIM aura saba mahAvIra prabhu ke ziSya hogaye / una vAroM ko unhoMne gaNadhara padavI dI aura una vArahoM ke 4400 celoM ne bhI dIkSA lI aura ve unhoMne una gaNadharoM ke hI ziSya banA diye una gaNadharoM kA varNana bhI kalpasUtra meM haiM unhIM meM pAcaveM gaNadhara sudharmaM svAmI the aura saba gaNadharoM kA parivAra bhI una ko hI prApta huA kyoMki navagaNadhara to mahAvIra prabhuke sAmane hI mokSa ko prApta ho gaye the kevala sudharma svAmI hI zeSa rahe the / indrabhUti mahAvIra prabhu kA nirvANa 72 varSa kI avasthAmeM pAvA purImeM huA hai| kArtti kI amAvasyA jisako Ajakala divAlI kahate haiM usake agale Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dina prAtaHkAla ke samaya sabase bar3e indrabhUti jI ko kaivalya jJAna prApta huA hai kaivalyajJAnI ziSya paramparA kI khaTapaTameM kama par3ate haiM yadi koI ziSya hotA bhI hai to upadeza dekara sthiviroM ko dedete haiM isa liye gautama indrabhUti jI ne ziSya paramparA nahIM lI thii| sthivira kI vyAkhyA (1) 60 varSakI avasthA vAlA vayaHsthivira kahA jAtA hai| (2) jisako dIkSA liye 20 varSa ho jAte haiM vaha cAritrya paryAya sthivira kahA jAtA hai| / (3) saba sUtra siddhAnta 6 darzana ko paThana karake jo paNDita huA hai vaha jJAnasthivira kahA jAtA hai| ina tInoM prakAra ke sthiviroM meM jJAna sthivira cAhe avasthA meM choTA ho kintu jJAna sthivira zrutajJAnI hI ko vaha adhikAra milatA hai| ___ sudharmA svAmI ne mahAvIra prabhu ke samIpa upadeza suna kara usa granthakI racanA kI thI jo Agama nAmase prasiddha hai pAkSika sUtra meM una sabake nAma haiM unako caturdazI ke dina pratyeka sAdhu guru ke sammukha uccAraNa karatA hai aura unake par3hane meM yadi pramAda hojAtA hai to kSamA mAMganI par3atI hai sAra yaha huvA ki apanI yogyatAnusAra saba sAdhu ziSyoM ko usa grantha ke par3hane kI AvazyakatA hai| AgamoM meM AcArAMga vagairaha 11 aMga haiM usameM aMtima aMga dRSTivAda hai usameM codaha parvabhI zAmila haiM una paryoM meM se aura Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 12 ) dazAzruta skandhameM se kalpasUtra kA bhadrabAhUjI ne uddhAra kiyA hai sudhA svAmI ke ziSya jaMbu svAmI hue vaha bAla kAla se brahmacArI honeke kAraNa adhika prakhyAta haiM / usa samayataka kaivalya jJAna rahA thA tathA una ke bAda saMbhava svAmI huve una ke bAda zayyaMbhava sUri aura una ke vAda yazobhadra sUri una ke bAda saMbhUtiSijaya unake bAda bhadrabAha hue yahAMtaka saMpUrNa zruta jJAna rahAthAtathA siddhAMta granthoM ke bala se saba adhikAra ve kahasakta the bhadrabAhU ne kalpasUtra kI racanAkI hai jisase vaha sarvamAnya haiM una ko savA do hajAra varSa hogaye haiM to bhI isa kI.bhASA meM phera phora nahIM huA hai aura bhASA itanI sarala hai ki Aja saMskRta vyAkaraNakA jJAtA usako bhalI bhAMti samajha sakatA hai usako pahilA sUtra navakAra maMtra ke bAda yaha hai / " teNaM kAlaNaM teNaM samayaNaM samaNe bhagavan mahAvIre paMca hatthuttare hottha arthAt vIra prabhukI pAMca mukhya bAteM jisake hastanakSatra anantara hai usa uttarAphAlgunI nakSatra meM huI thiiN| cyavana, garbhApahAra, janma, dIkSA, kaivalyajJAna / aura svAti nakSatra meM mokSa huA hai vaha dUsare sUtrameM hai| ___kanpasUtra mUla bhI chapA hai bhIma siMha mANika bambaI bhAta bAz2Ara meM milatA hai mU0 1) eka rupayA hai aura devacanda lAla bhAI ke jJAnottejaka phanDa se chapA huA milatA hai aura pratyeka sAdhu ke pAsa kiMvA pratyeka bhaMDArameM kalpasUtra kI likhI huI mati rahatI hai usa meM sunerI citra bhI hote haiM aura munerI syAhI se likhI huI sArI prati bhI dekhane meM bhAtI hai|| Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina grantha likhane kA mukhya pracAra prAyaH mahAvIra prabhu ke 680 varSa vAda yAda karanekI zakti ghaTa jAne se prArambha huA hai kanpasUtra bhI usI samaya likhA gayA thA usa samaya kI pratiyeM ava bhI tAr3apatra para likhI huI jaisalamera khaMvAta paTTaNa ke bhaMDAra meM dekhane meM AtI haiN| ___ kalpasUtra ke sAtha usa kI kalpa mubodhikA TIkA bhI chapI hai 6) rupaye meM hIrAlAla haMsarAja jAmanagara aura bAraha bhAne meM devacanda lAlabhAI surata se milatI hai| jo sthivirAvalI, (sthivira AcArya) mahAvIra prabhuke bAda huI hai usakA itihAsa sUtra likhane vAle devarddhikSamAzramaNa kA likhA huA usameM hai aura sAdhuoM kI samAcArI prAya: caumAse meM kaisI honI cAhiye yaha aMta meM dI huI hai vaha usa se pahilI banI huI hai aura usa samAcArIke aMtameM yaha likhA humA hai ki isa kalpa sUtra ke paThana karane vAlA bhavyAtmA hA jAtA hai aura usI janma kiMvA dusare tIsare athavA pAThaveM janma laka avazya mokSa pAtA hai| oja jo loga jaina ko baudhakI zAkhA kahate haiM una sabase mArthanA hai ki ve isa graMthako z2arUra par3heM aura 24 tIrthaMkaroM kA samayajJAna milAveM usase yaha jJAta hojAyagA ki jaina loga saba se prAcIna haiM itihAsa zoSane meM bahuta dina taka prayAsa karane para bhI jo saccA siddhAnta hai vaha anumAna para nirNaya karanA par3atA hai phira bhI bahuta se zaMkA sthAna raha jAte haiM paraJca isa kalpasUtra ke akele ke par3hanese hI vaha prakAza hojAtA hai ki kucha bhI Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 14 ) zaGkA vAkI nahIM rahatI kyoM ki jainoM kI ginatI parArdha se nahIM hotI kiMtu jisase Aja ke ginane vAle thaka jAyeM aisI ziSya prahelikA kI ginatI se hai aura usake bAda asaMkhyAta nAmase hai aura pahile aura aMtima tIrthakara ne aMtara batAne ke liye isa ginatI se saMkhyA maMda buddhi ke samajha meM na AvegI aura ve bhrama meM par3a jAvege isa liye sAgaropama kI ginatI se lI hai eka mahAsAgara meM pAnI ke jitane karaNa haiM itane varSoM kA eka sAgaropama hotA hai eka kror3a ko eka kror3a se gune use kor3Akor3i kahate haiM eka kror3Akror3i sAgaropama meM 42000 varSa kama prathama a Mtima tIrthaMkara kA aMtara hai / jainiyoM meM rAmAyaNa 1 mahAbhArata kA kAla nirNaya bhI kalpasUtra se hI hotA hai / mahA vIra prabhu ke 250 varSa pahile pArasanAtha hue the unake 84000 varSa pahile neminAtha hue the jinake samaya meM kRSNa bhI hue haiM una kehIsamaya meM yudhiSThira hue haiM jina ko loga 5000 varSa batA kara hI baiTha rahe haiM aura isI prakAra yaha loga rAma kA bhI kAla nirNaya nahIM karasake haiM kaMbala mahimA hI gAte haiM uma rAma ke viSaya meM kalpasUtra se nirNaya hotA hai kyoMki 20 veM tIrthaMkara munisuvrata ke samaya meM rAma huye haiM aura muni suvrata aura mahAvIra ke bIca meM 584000 varSakA antara hai / bharata kSa etra meM jo vidyAkauzala calA hai vaha kisa ne aura kahAM pahile prakaTa kiyA yaha bhI kalpasUtra se jJAna hotA hai kyoM ki jainoM ke pahile tIrthaMkara RSabhadeva ne puruSa kI 71 kalA strI kI 64 kalA jAtiyoM ke zilpa kArya batAye haiM usa Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (15 ) RSabhadeva kA samaya pUrva meM batAyA hai ki 1 kor3AkroDi sAgaropama meM 42000 varSa kama varSa pahile RSabhadeva mosameM gaye haiM prathama rAjA prathama zikSaka prathama vivAha pracalita karane vAle prathama sAdhu prathapa kaivalya jJAna pAne vAle vaha the isI se AdinAtha nAma se bhI prasiddha haiM bhArata meM jo pahilI nagarI basIhai vaha bhI binItA nagarIthI jo Aja ayodhyA nAma se prasiddha hai vaha ayodhyA nagarI unhoM ne hA basAI thI aura usa ke basAne meM devoMne sahAyatA kI thI aura usake pahile jo manuSya the unako yugalika kahate the bhAratavarSa meM una yugalika manuSyoM ko khone ke liye banaspati (paDoM) meM saba padArtha unake yogya milajAte the usa se una vRnoM kA nAma kalpana kahA jAtA thaa| una yugalikoM meM kleza bama hone ke kAraNa aura kA . mAMdhatA tathA moha dRSTi na hone ke kAraNa dUsare kI aurata sAmane dekhane kA bhI zaka na thA eka mAtApitAoM ke eka yugalika (do bacce) sAtha janma lenethe vaha hI yogya samaya para saMbaMdha karate the RSabhabake samaya kAla palaTane se logoM kI mati bhraSTa huI tRSNA bar3ho aura Apasa meM kleza hone lagA taba ve saba milakara RSabhAvake bApa nAbhikulakarake pAsa gaye aura kahAki hamAre liyeeka rAjA banA o nAbhikulakara ne RSabhadevako rAjyAsana para baiThA diyo / usa RSabhadeva ne rAjyAsana para baiThakara vivAha kA rivAja zurU kiyA aura kalAeM bhI vanAI vaha saba adhikAra kalpasUtra meM hai likhane kI lipie . vyAkaraNa kAvya alaMkAra koza saba unhoMne vanAye isase unako prajApati Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahane lage brahmatatvako jAnane vAle the isa liye brahmA bhI kahalAye saba kalAeM nirmANa karane se vidhAtA bhI kahalAne lage kumbhAra prajApati jo kahA jAtA hai usase bhI vahI matalaba hai ki * unhoMne pahilA kumbhArakA dhaMdhA banAyA thA cAramukha vAle brahmA kyoM kahalAye usa kA kAraNa bhI usase mAlUma hotA hai jaba unhoMne dharmopadeza diyA toeka dizAmeM unakA muMha mAnese tIna dizA meM baiThane vAle ko vimukha honA par3atA isa liye tIna dizA meM usake sadRza mUrti devatoM ne baiThAI thIM,saba logoM kA AkarSaNa hove isa liye bAje bhI manohara bajAte the jaise Aja pradarzanI meMprAkarSita karane ko uttama dRzya rakkhe jAte haiM aise hI devatoM ne bhI saba kI dRSTi khIMcane ko manohara dRzya banAye the isake liye nIcekA zloka jainI paDhate haiN| azokabRkSaH surapuSpavRSTi divydhvnishcaamrmaasnNc| bhAmaMDalaM durbubhirAtapatraM satpatihAryANi jinezvarANAM (1) aura jo cautIza atizaya haiM vaha usI samaya prakaTa hue the jinameM cAra janma se hI tIrthakaro meM hote haiM 11 kaivalya jJAna prakaTa hone para aura 16 devatA karate haiN| RSabhadeva ne bharata ko dIkSAke samaya rAjya diyA thA aise hI aura-66 putroM ko bhI aura 2 deza diye| dezoM ke nAma RSabhadeva ke jo sau putra the unako unhoMne jamIna dI Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 17 ) aura usa para unhoM ne khetI vidyA lekhana yuddha bagairaha ke liye are a bnaaye| unhoMne jo jo deza AbAda kiye unameM jo deza jisane AbAda kiyA usIke nAmase usa dezakA nAma par3A jaise kuru nAmaka putra se kuru deza huA zraGgabaGga ityAdi nAma bAloM se baGga deza ityAdi nAma hue jo Aja taka vidyamAna haiM yadyapi musalamAna AdiyoM ne bahuta dezoM aura zaharoM ke nAma badala diye haiM taubhI kitane hI nAma Ajataka vahI vidyamAna haiM Arya anArya jo loga aisA mAnate haiM ki pahile isa deza meM Arya na the kintu aura loga rahate the yaha kahanA una kA bilkula jhUThA hai na TIveTa se Arya Aye na tAtAra se Aye kintu saba se mukhya pahilI nagarI ayodhyA [vinItA] thI aura usa deza kA nAma jisa meM ayodhyA hai kozala thA aura vahAM hI RSabhadeva rAjya karate the unhIM ke putra vahAM se nikalakara pitA kI AjJAnusAra bhArata varSa ke dUsare dezoM meM gaye haiM vahI AryoM kA pahilAsthAna hai / Aja jo loga hiMdustAnako sindhu aura gaGgA ke bIca meM ginate haiM vaha unakI bhUla hai bhAratavarSa meM 32000 deza haiM jisameM kevala 25 // deza Arya kahalAte haiM bAkIko anArya kahate haiM jahAM sadAcAra dharmaprema Izvarabhakti paropakAra vidyA jyAdA hoveM vaha AryakSetra hai aura ve guNa jahAM kama dekhane meM yAveM vaha anArya kSetra hai aura bhAja kala jo pazcima meM vidyA kA prakAza hai vaha yahAM se hI gayA huA hai vaha satra varNana kalpasUtra meM hai / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 18 ) pra ikSvAku sUryavaMza candravaMza kitane loga kahate haiM ki amuka vaMzakI utpatti amukadeva se huI hai yaha jainI nahIM mAnate kyoMki IkSvAku vaMza kI utpatti RSabhadeva ke samaya meM huI hai aura unake putra sUrya yazase sUryavaMzIhue haiM aura candrayazase candravaMzIhue sAra yaha hai ki kalpasUtrakA jaba taka pUrA pracAra AmalogoM meM na hovegA aura apanAhI grantha mAnakara jaba taka vaidika brAhmaNa na dekheMge taba taka una ko aMgrez2oM ke anumAnapara hI jo satya asatya bAta ve kahate haiM athavA paurANika brAhmaNoM ke purANoM ke alaGkAra ke garyooM para hI AdhAra rakhanA par3egA / jainiyoM kA pralayakAla satya, dvApara, tra etA,kali isa prakAra cArayuga jainetara loga mAnate haiM aisehI jainI bAraha bhAre kA eka cakra mAnate haiM jaba RSabhadeva hue the vaha tIsare yArekA samaya thA jaba mahAbIra huve haiM vahacauthe ArekA samayathA jabadmAcArya bhadrabAhu huve haiM vahapAMcave mArekA samaya hai chaThe Areke samaya meM pRthivIkA pralaya hogA aura 21000 varSa aisAhI rahegA phira dhIre dhIre pRthvI AbAda hogI aura phira tIrthaMkara hoMge phira dharmopadeza zurU hogA jainiyoM meM eka aura vizeSatA hai ki jaise aura loga pralaya meM saba cIjoM kA nAza mAnate haiM isa prakAra jainiyoM ke yahAM pralaya meM sarvathA kisI cIja kA nAza nahIM hotA kiMtu vIja mAtra saba rahate haiM aura anukUla saMyoga milanese phira vRddhi hotI hai jo loga Aja kala vAnara se manuSya kI utpatti mAnate haiM athavA vinA mAtA Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (16) pitA ke putrotpatti mAnate haiM vaha jaisI asaMbhava vAta hai aura hAsya janaka hai aisI hI tiskaraNIya bhI hai kiMtu kalpasUtra se jJAta hotA hai ki bIja mAtra saMgha cIja rahatI haiN| __Izvara kartRtva siddha karane vAle arUpI se rUpA padArtha honA mAnate haiM aura rUpI Izvara mAnane vAle mokAra Izvara kA utpanna honA mAna kara inake dvArA sRSTikA utpanna honA mAnate haiM athavA sRSTi ko mAyA jAla mAnate haiM aura AtmA ko ekAMta nirmala athavA sRSTi sadA anitya hai aisA mAnate haiM ina saba logoM ko isa kalpasUtra se bahuta bodha milatA hai jo koI dharma kiMvA maMtavya kA kadAgraha chor3akara aitihAsika dRSTi se usa kalpasUtra ko dekhegA to mAlUma hogA ki vaha sUtra duniyA ko anAdi siddha karatA hai aura isa jamAne meM jo bhArata varSa meM kalAeM dIkhatI haiM vaha karor3oM ke karor3oM varSa pahale kI haiM yaha batAtA hai| jainIloga vedabAhya haiM yaha dUSaNa anya loga jainiyoM ko dete haiM vaha kalpasUtra se dUra hotA hai mUlasUtroM se mAlUma hAtA hai ki jo veda purANa itihAsa haiM vaha pahile se haiM nAma bhI vahI haiM aba jauniyoM ke mahAbIra prabhu ke viSaya meM una kA pitA una kI mAtA se kahatA hai ki terA beTA cAra veda chai aGga itihAsa purANa kA vettA hogA dUsaroM ko sikhAne vAlA hogA / aura jaba ve sarvajJa hue taba vedapAThI brAhmaNoM kA zaMkA samAdhAna veda padoM se kiyA hai to batAiye ki jainI vedavAhya kaise ho sakate haiM ? aura jainI veda se viruddha kaise haiM ? jisa kI icchA ho yadi vaha aMgrejI vA gujarAtI mAgadhI vA saMskRta par3he hoM to zIghra maMgAkara khuzIse pddh'e| hindIkA bhI kAvya bhASAMtara rAjA Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) zivaprasAda jainI banArasa vAle ne rAyacanda kavi ke pAsa taiyAra karA kara chapAyA hai usa ke dekhane se bhI bahuta kucha mAlUma ho jAtA hai kintu jaba taka vidyA ke pramo mUla grantha jo sarala mAgadhI meM hai vaha na dekheMge taba taka una kA vizvAsa pUrA na hogA isa lie saMskRta kA thor3A bhI vyAkaraNa par3hane vAle usa granthako z2arUra dekheM aura mAlama kareM ki janI vedavAhya kaise ho sakte haiM ? kintu yaha bAta avazya hai jo veda meM Aja hiMsA kA bhAga dekha kara dayA promioM ko ghRNA hotI hai aise hI ghRNA janaka hiMsaka bhAga praveza hone se kisI jamAne meM jainoM ne veda amAnya karA hogaa| jainiyoM meM Arya zabda kA prayoga ___ jo saMskRta par3he hue the vaha mAMgadhIke bhI paMDitartha saMsAra virakta the aura mAdhuoM ke nAyaka the unake sAtha Arya zabda jor3A jAtA thA jisa kA mAgadhI meM ajjA zabda banatA hai jitane bhAcAryoM ke nAma mogadhI kalpasUtra meM bhagavAn mahAbIra se pIche ke haiM una ke sAtha ajjA zabda pracalita hai kintu uttama guNa dhAraNa kare vinA jo Aya zabda apane sAtha jor3a denA hai vaha eka asamanjasa bAta hai aura ayogyatAsUcaka hai yaha dhyAna rakhanA caahiye| sRSTi kI utpatti na brahmA sRSTi banAtA hai na ziva saMhAra karatA hai na viSNu pAlana karatA hai na brahmA nAbhi kamala se utpanna hotA hai isa viSaya meM kalpasUtra sApha sAfa batAtA hai ki nAbhi kula karake ghara unhoM ne janma liyA aura logoM ko kalAyeM jarUrI hone ke kAraNa sikhAI isa se brahmA kahalAne lage aura unhoMne saMsAra Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (21) chor3a diyA to ziva zaMkara kalyANa karane vAle kahalAye aura jaise anya logoM meM bhaMgeru, gaMjeruoM ne bhAMga gAMjA pInA zurU kara zaMkara ko bhI bhAMga pIne vAlA batAyA aise jainiyoM ne nahIM mAnA kintu unhoM ne muktiprada ziva ko mAnA hai aura vaha dUSaNa rahita haiN| __ bhArata varSa ke cakravarti rAjA jainiyoM meM eka saba se mahAn rAjA ko cakravarti mAnate haiM jisa meM pahilA bharata cakravartI huA thA vaha RSabha deva kA hI putrathA aura saba dezoM ke rAjAoM kA rAjA thA Arya anArya saba usake kabjemeM the aura unake sAtha yundrahuAthA yahabhI isakalpasUtrameM varNana hai aMtameM bharata ne bhI vairAgya pAkara rAjya chor3A unake baMza meM bahuta varSa jAne bAda dUsare tIrthaMkara ajitanAtha hue una ke samaya meM sagara cakravartI huA jisa ke sATha haz2Ara putra devatAoM ne jalA diye the isa bAta ko suna.kara rAjA ko jo duHkha huA usa ko dUra karane ko indra ne kyA yukti kI vaha bhI khAsa dekhane yogya hai jainiyoM meM saba se brAhmaNa adhika pUjanIya the rAjA loga una kI bar3I ijjata karate the ve mAhaNa nAma se pukAre jAte the jina kA kartavya sAdhuoM ke dharmopadeza ke bAda meM sarvatra phira kara gRhasthoM ko sadAcArI banAnA thA aura gRhastha ke saMskAroMkA karAnA bhI brAhmaNoM kA kartavyathA jaba brAhmaNoM ne jIva hiMsA mizrita veda banAye usa samaya se sAdhu brAhmaNoM meM paraspara virodha humA rAjAoM ke ve purohita the isa liye prajAvarga saba unake kabje meM A gayA thA kintu brAhmaNoM meM bhI do bheda the eka dayA pAlaka aura Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (22) dUsare dayAkhaNDaka the una meM se jo dayApakSI the ve sAdhuoM se milakara dayA pracAra karAte the jisase dayA dharma kA sarvathA nAza nahIM huA kiMtu eka eka yajJa meM jo jAroM bakare mAre jAte the yaha pahile na thA kyoMki kalpasUtra meM vaha varNana nahIM hai zAMtinAtha kuMthunAtha aranAtha tIna cakra vartI mahArAjA svayam tIrthakara bhI huve haiM jinakI nagarI hastinApura thI jainioM meM vaha nagara paravyAta hai kyoMki RSabhadeva kI sAdhu hone ke bAda pahilI pAraNA vahAM huI thI bAraha cakravartI kisa ke jamAne meM hue yaha bhI isa kalpasUtra se jJAta hogaa| vAsudeva / jainiyoM meM cakravartI se AdhI saMpadA ke mAlikako vAsudeva kahate haiM unameM pahilA tripRSTa vAsudeva huA thA jo mahAvIra prabhu kA jIva thA jisane apane zayyopAlaka ko gaharI rAta taka bAjo bajavAne kA niSedha karane para bhI bajavAne se usI samaya garama rAMga banAkara kAnameM DalavAyAthA vaha pApathA usakA phala mahAvIrake janmameM hI kAnameM kIlA laganekA bhoganApar3A vaha saba vAteM kalpasUtra se jJAta hotI haiM kRSNa bhI vAsudeva the aura nemi nAtha tIrthaMkara ke pitA samudra vijaya ke. daza bhAi the usa meM basudeva nAma ke bhAI ke putra kRSNa the isIliye vAsudeva kahAte the likhA hai ki vo eka sacce dharmAtmA puruSa the| kailAsa phaadd'| jainiyoM meM ayodhyA se thor3I dUra eka pahAr3a batAte haiM jisa kA nAma kailAsa hai usa para bharata rAjA ne 24 tIrthaMkaroM ke pratibiMba banAye the aura manohara madirameM sthApana kiye the Aja Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 23 ) bhI usa gAthA ko par3hate haiM / catArI aTTha dasadoya vaMdiyA jiNavarA cauvisa paramaTha niSTha aTThA siddhA siddhiM mama disaMtu jagaciMtAmaNi jaganAha / jagaguru jagarakhkhaNa // jaga baMdhava jaga satthavAha / jaga bhAvavia khkhaNa // aThAvaya saMTha viyarUpa / kamaTTa viNAsaNa // cavI saMpijiNavara | jayaMtu appaDihayasAsaNa || kailAsa kA dUsarA nAma aSTApada hai maMdira banAne ke bAda koI vahAM jAkara maMdira kI ratna maya pratimAoMko lobhase khaMDana na kara DAle isa liye pIche vahAM para dUsare rAjAne cAroM tarapha khoi khodakara gaMgA kA pAnI bhara diyA thA Aja koI vahAM nahIM jA saktA kiMtu rAvana vimAna meM baiThakara gayA thA aura usane RSabhadeva kI pratimA ke sAmane nRtya ke sAtha patnI ko sAtha lekara bhakti kI thI aura svayaM mahAvIrake ziSya gautama iMdrabhUti tapazcaryA kI labdhi ke bala se vahAM gayethe usa aSTApada pahAr3a para RSabhadeva prabhukA mokSa huA hai unakI samAdhi arthAt masaMskAra varhA huA thA vaha bhI kalpasUtra meM adhikAra haiM / 24 tIrthaMkaroM ke kitane sAdhu sAdhvI zrAvaka zrAvikA thIM kitane jyAdA jJAnI kitane jyAdA tapasvI kitane vidyA arat kitane kAlataka mokSa mArga kAyama rahA eka tIrthaMkara ke bAda dUsarA tIrthaMkara kaba huA yaha bhI kalpasUtra meM haiM navIna ginatI bAloM ko usake samajha ne meM pahile bahuta kaThinatA hogI to bhI abhyAsa se vaha satra kaThinatA miTa jAtI hai Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 24 ) bhdrbaahu| bhadrabAhu aura barAha mihira dono bhAI dakSiNa dezake rahane ghAle the aura vidyAvizArada brAhmaNa the jaba donoM ne jainadharma ke vairAgya tatvamaya dharmopadeza sune usa samaya saMsArako asAra mAna kara dInAlI aura sAdhu ho gaye jaina siddhAMta maba par3haliye aura bhadrabAhu kI vizeSa yogyatA dekhakara gurupahArAjane bhadrabAhu ko AcArya padavI dI Aja bhadrabAhu kiMvA varAhamihira ko kitane barasa hue yaha kalpasUtra se spaSTa jJAta ho jAtA hai barAhamihira ko AcArya padavI na milane se jainadharma kA vaha virodhI hogayA aura marane bAda bhI devayoni se duHkha dene lagA bhadrabAhu se logoM ne prArthanA kI taba unhone uvasagAharaMstotraM banAkara diyA Aja bhI jainI niraMtara usako paDhate haiM kyoki isa se varAha mihira kA vighna dUra huA thA aura dUsare sAdikA bhI bhaya dUra hotA hai| mAgadhI aura saMskRta / : pahile loka bhASA prAyaH mAgadhI thI yaha saba jAnate haiM aura mAgadhI se kitaneka zabda thor3A rUpAMtara pAkara Aja kala kI saba bhAratavarSa kI bhASAeM huI haiM gujarAtI paMDita ava mukta kaMTha se svIkAra karate haiM ki gujarAtI kI mAtA mAgadhI hai isa pracalita bhASA meM tIrthakaroMne apane saba sUtra banAye ki thor3I dhuddhi vAle ziSya bhI usa ko yAda kareM aura samajha leveM mAgadhI AjAla pracalita na hone ke kAraNa vizeSa kaThina bhI kisI jagaha ho jAtI hai isa liye samayajJa sAdhuoMne usa kI saMskRta TIkAe bhI banAdI haiM aura gujarAtI bhASA Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 25 ) bhI banAlI hai to bhI aisA khyAla na karanA ki jainI sUtra saba mAgadho meM hI haiM kiMtu eka bAravAM zraMga dRSTivAda jo sabase bar3A hai usa meM eka bhAga meM caudaha pUra va haiM vaha dRSTivAda saba se bar3A grantha saMskRta meM hai kiMtu vaha bar3A honese zrAcAryene nahIM likhAthA thor3A sA bhAga mAgadhI meM uddhRta kiyA jo Aja kalpasUtra hai kintu yaha bhI mAgadhI meM isa liye likhA ki maMda buddhi vAle bhI zIghra use samajha leveM / bhadrabAhu ne eka jyotiSa grantha bhI banAyA hai vaha bhadrabAhusaMhitA nAma se prasiddha hai bhadrabAhu vizeSa kara nepAla deza meM rahate the vahAM kA rAjA jainI thA aura nepAla deza pahAr3a para hone se camatkArI vidyAyeM prApta karane ko aura samAdhi karane kA acchA sthAna thA / una ke pAsa zrIsaMghane 500 sAdhu pUrva vidyA par3hane ke liye bheje the unameM se kevala eka sthUlabhadra ko chor3a kara zeSa saba ziSya krama krama se lauTa gaye aura sthUlibhadra hI pUre par3he the usa samaya naMda nAma kA jainI rAjA paTane meM rAjya karatA thA vaha vararuci brAhmaNa jisakI bAteM mudrA rAkSasa meM likhI haiM, usa para jainazAstra kA adhika prakAza par3A thA usa vararuci vidvAn brAhmaNa kA naMda rAjA ke mantrI zakaTAra brAhmaNa ke sAtha jhagar3A huA thA aura rAjA ne usa kA khUna karavAyA thA usa ke do putra the eka sthUlabhadra vaha bar3A thA usa ne bApa kI pradhAna padavI milane para bhI inakAra kiyA ki maiM aise saMsAra meM nahIM pharUMgA jisa meM Aja gaMjyAdhikAra mile aura kala khUna Do vaha sAdhu ho gayA zrIyaka choTa e bhAI ko pradhAna kI padavI milI zakaTAra ke sAta putrI thIM vaha sAtoM bhI par3hI huI thIM aura cAhatIM to usakA sabhA meM mAna bhaMga karasakartI parantu ve sAtoM Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 26 ) vairAgya pAkara dIkSA le bhadrabAhu kI saMpradAya meM sAdhviyeM huI jisa kI gAthA yaha hai / jakhAya jakhadInA bhUyAtahaceva bhUyAa / sayaNAveNAreNA bhayaNIo thulibhaddassa // sthUlabhadra aura vajrasvAmI / bhadrabAhu ke ziSya sthUlabhadra zIlavrata se adhika prakhyAta haiM unhoMne jisa vezyA ke ghara meM bAraha varSa rahakara bhoga vilAsa kiyA thA vahAM sAdha hokara cAra mAsa varSARtu meM rahe kintu vezyA meM lipta na hue aisA honA bahuta durlabha hai / sthUlabhadra ke ziSya praziSya saMpradAya meM bajU svAmI hue haiM unakA caritra bhI adhika mAnanIya hai choTI umra yAne dUdha pIne ke samaya meM vairAgya AyA taba unhoMne mAkA rAga chur3Ane ko kRtrima DhauMga kiyA parazca sAdhuhue aura pitA ke pAsa calegaye aura rAjyasabhA meM mAtAne bahuta lobhadiyA to bhI saMsAravAsanA se virakta rahe vaha eka jaina saMpradAya meM aise prabhAvika puruSa hue haiM ki Aja taka unakI pAramArthika vRtti prasiddha hai| tyAgavRtti aura brahmacarya meM itanA hI kahanA basa hogA ki eka karor3apati kI kanyAne pratijJA kI ki maiM tejasvI tapasvI bAla brahmacArI vajUsvAmI ke sAtha apanA vivAha karUMgI kitaneka varSa jAne ke bAda pitAne usakA vivAha aura jagaha karanA cAhA kiMtu kanyA ne svIkAra na kiyA vajUsvAmI dezAMtaroM meM phirate 2 vahAM Aye aura kanyApitA kanyA ko dhana ke sAtha lejAkara vajU svAmI ko kanyA dene lagA vajrasvAmI ne saMsAra kI asAratA samajhAkara kanyA ko vairAgiNI banAdI aura usa kI dIkSA ke mahotsava meM vaha dhana lagA diyA Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (20) kalpasUtra meM baudha kA nAma bhI nahIM hai kalpasUtrameM baudha kI bAta bilakula nahIM haiM jisase mAlUma hotA hai ki jainoM kA unake sAtha kucha saMbaMdha nahIM apiMca usa samaya buddha kiMvA unake anuyAyI kucha ginatI meM bhI na the sirpha do dharma cala rahe the eka vaidika dUsarA jaina kyoM ki mahAvIrakA caritra jo kalpasUtra meM hai usa meM vaidika brAhmaNa aura veda kI bahuta carcA hai aura jainI khAsa kara bahuta bAto meM una se milate the kevala hiMsaka yajJa se kucha virodha thA / baudha kA samAdhAna bhArata varSa meM azoka rAjA huA vaha magadha deza meM rAjya karane vAlA caMdragupta kA vaMzaja thA vaha pahile vaidikayajJa karane vAlA brAhmaNa thA pIche jainI huA aura aMtameM baudhake sAdhu ke pAsa baudhAnuyAyI huA aura samatAbhAva saba pakSoM para dhAraNa kara vidyA prema se baudhadharma se duniyA bhara ko lAbha pahuMcAyA jisase baudha dharma kI mahimA bhI baDhagaI kalpasUtra meM baudhakA nAma bhI nahIM hai yaha patA azoka ke lekhake baudha kI pAlI bhASA meM hone se lagA hai aura yaha nahIM jAnane vAle bhrama meM par3ate haiM / * digaMbara jo digaMbara bhAI imase, kisI viSaya meM bhinnatA tAtvika dRSTise bAharI rakhate haiM vaha kalpasUtra akSarazaH paDheMge to jJAta hogA ki digaMbara kA bhI nAma usameM nahIM haina zvetAMbara kA nAma hai isase jJAta hotA hai ki bhagavAn ke nirvANa bAda 680 varSa taka digaMbara zvetAMvara kA jhagar3A prakaTa na thA dhIre dhIre jJAna ghaTane se svArthamiya kiMvA ajJAna aMdhakAra se ghere hue bIcale logoM ne mahAbIra ke nirdoSa dharma meM zaMkAspada sthAna banA diyA Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - maina (28) nahIM no jo graMtha Aja aMgreja jarmana kiMvA jainetara par3ha kara bodha se jaina ko bhinna siddha karate haiM to hamAre yatkicit maMtavya vAle usa graMtha se vimukha kaise rahate ? . sAdhuoM ke dazakalpa acelUka, uddezika, zayyAtara,kRtikarma, vrata,jeSTha pratikramaNa, rAjapiMDa, mAsakalpa, caturmAsIkalpa, (1) jIrNaprAyaH vastra rakhanA ( 2 ) jo sAdhu ke liye hI banAyA hai vaha AhAra na lenA (3) jisa ke makAna meM rahe usa kA AhArAdi na lenA [ 4 ] choTA sAdhu bar3e ko baMdana kare [5] pAMcamahAvratapAle [ahiMsA, satya, acaurya, brahmacarya, niSpaggrihatA, yaha pAMca mahAvrata haiM ] ( 6 ) dUsarI dIkSA meM jo bar3A hai vaha bar3A kahalAve arthAt uma kiMvA pahalI dIkSAkA paryAya ginatI meM nahIM AtA (7) yadi kucha apanA pApa kiMvA malInatA hove to usako prakaTa karanA usakA pazcAttApa karanA guru ke pAsa daMDa lenA vaha prati kramaNa hai (8) rAjAoM kA mAhArAdi na lenA (8) vinA khAsa kAraNa varSARtu vinA ekajagaha eka mAsa se adhika na rahanA vaha mAsakalpa hai| (10) cAra mAsa varSA RtumeM eka jagaha raha kara dharma dhyAna karanA vaha caturmAsI kalpa kahalAtA hai| . mahAvIra ke caumAse mahAvIra prabhu ne 30 varSa kI umra meM dIkSA lI aura 72 varSa kI umra meM mokSa pAyA 12 varSa taka dhamoM padeza vina Atmahita ke liye phirate rahe phira 30 varSa taka kaivanyajJAna pAkara sarvatra dharmopadeza diyA aura 42 caumAse mahAvIra prabhune kahAM kiye yaha bhI varNana usameM protA haiM aneka nagariyoM ke jo nAma Ate haiM una, Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 29 ) nagariyoM meM prAyaH Aja koI bilakula jIrNa bhI hogaI kitaneka ke nAma bhI badala gaye haiM to bhI jainI dhanADhya logoMne vahAM jAne vAloM ke ArAma ke liye vahAM maMdira dharmazAlA banA rakkhe the / baukA jora hone para bahuta phera phAra huA aise hI zaMkarAcArya ke samaya meM aura musalamAnoM ke rAjyameM jainI maMdiroM kA bahuta nukasAna huA paraMtu jaba jainiyoM kA jora kiMvA pakSa hotA thA ki vahAM phira jIrNoddhAra arthAt naye taura se maMdira banAte the aura apadravya lagAte the jisase koI koI khAsa tIrtha chor3a kara vastI kama hone para bhI vahAM jainI ke maMdira vidyamAna haiM / mahAvIra ke samaya ke jaina rAjA zreNika rAjA jo rAja grahI meM rAjya karatA thA vaha parama jainI thA usa ke putra ke kAraNa usa kA mRtyu huA to bhI vaha koNika pitA ke mare bAda bhI parama jainI rahA thA kintu rAjya dhAnI badala dI aura caMDapradyota vagairaha bhI jainI rAjA the kintu mahAvIra ke aMta samaya meM 8 kAzI deza aura 6 kozala (ayodhyA) ke rAjA upasthita the usase jJAta hotA hai ki vaha deza bahuta bar3e the athavA choTe choTe Tukar3e eka eka rAjya ke par3a gaye the Aja bhI gujarAta kAThiyAvAr3a meM aisI aneka choTI choTI riyAsateM haiM jisa kI gavarnamenTa ne ejansi - banAlI haiM / mahAvIra jayaMtI aMgrejI rIti ke anusAra naye rUpa meM jayaMtI kA prakAza huA hai kintu pUrva meM bhI rivAja thA rAma navamI janmASTamI meM rAma, kRSNa ke liye utsava hotA thA aise hI jainiyoMmeM bhIbhAdra Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pada zudi 1-2 ko jaba vaha caritra kalpasUtra se sunAte the taba mahimA hotI thI thor3e varaSase nayI rItise caitrazudi 13keroja hI mahAvIra ke janma ke dina jayaMtI hone lagI hai vidyApacAra jahAM jyAdA hotA hai vahAM Ajakala mahAvIra caritra kalpasUtra ke anusAra sunAyA jAtA hai| : mahAvIra kA nirvANa dina jo kalpasUtra meM dIvAlI kI rAtri kA hai usa kI mahimA bhI sarvatra dIvAlI ke rUpa se pracalita hai mUla meM likhA hai ki mahAvIra ke mRtyu (nirvANa) samaya thor3I dera taka aMdherI kAlI rAtrI adhika bhaya dAyI hone lagI vahAM jo loga upasthita the unhoM ne 18 rAjAoM ke sAtha dIpaka prakaTa kiyA vahA~ mUtra hai| . bhAva udyotakAraka mahAvIra kA abhAva hai to dravya udyota to dIpaka se karalo vahAM dIpaka prakaTa kiye usI ke anusAra masAla mAphaka dIpaka jalAne kA rIvAja Aja bhI jaina vastI vAle gujarAta deza meM bahuta prasiddha hai| sAdhu samAcArI .... bAraha mAsa sAdhu kisa prakArase rahate haiM yaha saba AcArAMga vagairaha sUtroM meM likhA hai parantu pATha mAsa meM varSA kama hotI hai jisa se choTe jaMtuoM kI utpatti bhI kama hotI hai aura caumAse meM varSA jyAdA hone se bahuta se jIvoM kI utpatti dekhane meM pAnI hai jaise ki kAI aura katha e aise bArIka hote haiM ki jaba cale tava jIve mAlUma par3e aura sthita hove to jar3a mAlUma par3e isa liye sAdhu ko jIvarakSA ke liye bahuta sAvadhAnI rakhanI par3atI hai vaha saba kAnUna kalpasUtra ke aMtameM batAye haiM jo sAdhu acchI taraha se par3hakara samajha kara usa pAcAra kA pAlana karatA hai vaha apanA aura dUsaroM kA rakSaka hojAtA Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 31 ) hai na dUsare jIvoM ko por3A detA hai aura apane apramAda se apane kA bhI vIchu sarpa vagairaha se bacA sakatA hai| kSetra ke teraha guNa gRhastha loga cAhai to ghara meM TaTTI jA sakate haiM paraMtu sAdhu ko avazya khule maidAna meM dUra jAnA cAhiye aura jahAM kAdava vizeSa ho vahAM sAdhu na rahe isa liye gurumahArAja kI AjJAnusAra kSetra ke teraha guNa dekhe jo teraha guNa vAlA batra mile to yahAM caumAsA. kare terahaguNa na mileM to cAraguNa avazya hone cAhiye vaha varNana bhI kalpasUtra meM haiN| mAgadhI bhASA meM bhadrabAhu kI vidvattA - mAgadhIbhASA meM saMskRta ke anusAra samAsa Adi saba haiM jisako dekhanA ho vaha kalpasUtra ko par3he / mahAvIra kI mAtA trizalAdevI caudaha svapna dekhatI hai usa meM (1) siMha, (2) hAthI, (3) baila (4) lakSmIdevo (5) phUloM kI domAlA (6) sUrya (7) caMdrapA (8) sarovara (8) samudra (10) vAlaza (11) devavimAna (12) ratnarAzi (13) agnivinAdhUma (14) dhvaja inakA jahAM varNana hai vaha saba par3hajAnA cAhiye kyoMki eka lakSmI devI ke varNana meM jo nirdoSa va sAra rasa bharA hai vaha advitIya hai| Azcarya / jo vastu jisa samaya meM nahIM hotI hai aura vaha vinA kiye usa samaya meM svAbhAvika hove to loga use mAzcarya kahate haiM indranAla meM jo dRzya maMtravAdI dikhAtA hai aura dRSTi khecaletA hai vaha mAzcarya nahA haiM kiMtu saccI bAta svAbhAvika rIti se viruddhatA ko prApta hove to vaha Azcarya kahAtA hai| kalpasUtra meM daza bhAvoM kA varNana pAtA hai usakA varNana Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ( 32 ) kalpasUtra meM hai digaMvara bhAiyoM ne unako anucita mAna kara kalpasUtra ko amAnya kara naye DhaMgase aura graMtha purANa nAma se koI banAyA hogA astu hamArI vidvAn itihAsa premitroM se prArthanA hai ki jo Ajakala asaMbhavita bAta mAlUma par3atI hai usa ke kAraNa usa grantha ko jisameM vaha bAta likhI hai amAnya kareM yaha ThIka hai parantu usakI aitihAsika aura upayogI bAtoM kA abhyAsa na karanA na unase jainiyoM kA prAcInatva batAnA yaha eka vicArane yogya bAta hai / Aja nayI zodha ne pUrva kI bahuta bAtoM ko jhUThI kiMvA asaM bhavita banA dIhai aise hI bhaviSyameM jo vidyA bar3hegI kiMvA ghaTegI to Aja kI bAta usa samaya para jhUThI ho jAyeMgI jo mAja kala loga pratyakSa saccI dekha rahe haiN| nayI vidyA vAle pUrva kI saba bAteM hosI meM ur3A kara zAstroM kI upekSA kiMvA apamAna kiyA karate haiM kintu pazcima ke logoM ko dhanyavAda hai ki kalpasUtra jaise graMtha ko par3ha kara videzI bhASA meM bhASAMtara kara aura logoM ko bhI jJAnAmRta cakhAte haiN| jIva rakSA satya vacana asteya brahmacarya niSparigrahata mAdi sAdhu ke 27 guNoM kA varNana kiMvA mahAvIra prabhu ka caritra kiMvA tIrthaMkaroM kA atara to usa meM se avazya dekhana cAhiye jo vidvAn dekheMge to hiMdI bhASAmeM sarala gadya bhASA tara bhI gujarAtI ke anusAra ho sakegA aura dUsare sUtroM kA bhASAMtara aura samAlocanAeM bhI karanI Avazyaka hoMgI aura hiMdI ke bhI prAcIna sAhitya kA sadupayoga hogaa| Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azuddhi patram / paSTha paMkti, azuddha sAdhu 6.18. nakAkhemi nakAvami 18 karataMpi nakaraMtaMpi 6. 16 .. tarasabhaMte 7. 13 vaiIthA vairIthA usa ne 36 346 yahAMtaka huvA ki vahAM taka sAtha rAya 10 15. bAraha / gyAraha 11 22 11 tassa 12.4 12 8. 13 14 saMbhava ko savA bhabhavA ko prAyaH savA hA banAyA thA batAyA-thA: hAtA 16 15bAmA 20 14%16 majjA 20 24 . unhoM covisa majjo RSabhadeva covisaM nihi -niSTha 0 0 mm varta bAle bheda vAle . kalaza zRMgAra vAlaza vasAra, 31 24 - nahA .. 32. 7 ThIka hai 30 22 , kathue nahIM ThIka nahIM hai kathue Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArvajanika hita bhAga 5 vAM . * jisa meM hiMduvizvavidyAlaya ko uttejana dene ke liye ra nAyeM palika (mAma logoM) ko dI haiM eka vAra pAra ra par3heM mUnya 1) do pAne prasiddha kartA se patra vyavahAra kareM H . kampamUtra kI sUcI prAdi grantha milane kA patA -> 1 bhAtmAnaMda pustaka pracAraka maMDala navagharA dehalI aura bhAvanA rAzana mohallA 2 prasidakartA lAlA bihArIlAla girIlAla jaina vinolI __ aura bar3auta z2i0 meraTha .. 3 'meraTha Atmalabdhi pablika jaina lAibrerI 4 dehalI prAtmAnaMda jaina lAibrerI choTA darIbA 5 bhImasiMha mANika jaina bukaselara mumbaI 6 mAMDala jainamitra maMDala sabhA mAMDala z2i0 ahamadAbAda 7 hApur3a sarasvatI pustakAlaya 8 devavaMda vardhapAna pus!kAlaya ji0 mahAnapura