Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbu dayAlacaMdajInAM keTalAMka saMsmaraNo [25] tA. 24-1-56 ne roja thayela AgarAnivAsI bAbu dayAlacaMdajI jeharInA svargavAsanI neMdha sahRdaya zrI. ratilAla dIpacaMda desAI e "jaina"nA gayA aMkamAM lIdhI che. temaNe bahu ja TUMkamAM bAbujInI viziSTatAne saMketa karyo che. zrI. ratibhAI AgarAmAM rahelA te daramiyAna bAbujI sAthe. temano paricaya sadhAyele eTale temanuM kathana TUMkuM chatAM anubhavamUlaka che. huM mArA temanI sAthenA lAMbA paricayanI paNa e ja vAta kahI zakuM, paNa a bAbujInAM keTalAMka saMsmaraNe jarA vigatathI napuM chuM. te be daSTie: eka te te saMsmaraNo madhura ane bodhaka che ane bIjuM caDatI--UtaratI. vanakaLAmAM puruSArthI vyakti pitAnuM kArya sAtatya kevI rIte jALavI rAkhe che te. bAbujIne paricaya lagabhaga pacAsa varSa cAle. enI zarUAta aNa. dhArI rIte thaI saM. 1964nA baLabaLatA unALAmAM huM ane mArA mitra vrajalAlajI kAzIthI AgarA AvI caDyA. phatepurasIkIne raste AgarA. zaherathI be-eka mAIla dUra osavAlono bagIce che. kahevAya che ke zrI. hIravijayasUri akabarane maLavA gayA tyAre e jayA bheTamAM apAyelI.. e bagIcAmAM maMdira che ane bIjuM makAne che. svargavAsI sanmitra kapUravijyajI mahArAja tyAM birAjatA. ame banne mitro mahArAjajIne maLavA gayA ane tyAM ja bAbujIne bheTe che. temaNe pite hAthe rAMdhela khIcaDIthI amAruM Atithya karyuM ane amArA vagara kahyuM paNa kAMIka amArI mUMjhavaNa samajI laI ApameLe amane pUchyuM ke tame zuM Iccho. cho ane kyAM javA dhAro cho ityAdi. A praznamAMthI amAre temanI, sAthe saMbaMdha baMdhAyo ane ame cimitra tathA cirasAthI banI gayA. e mitratA kayA pAyA upara baMdhAI ane kayA kAmamAM ke udezamAM ame. sAthI banyA e bahu TUMkamAM jaNAvuM temAM ja bAbujInAM saMsmaraNe AvI. jAya che, ane te temanA vyaktitvane oLakhAvavA pUratAM thaI paDaze.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 ] dezana ane citana mitratAnA pAyA hatA vidyAdhyayana amAre AgaLa vadhAravu ane temaNe peAtAnA mitro sAthe maLI Arthika ane bIjI javAbadArI levI te. A pAyA upara ame be mitro ane cAreka khInta vidyAthIe ema cha jaNe kazI gaMgAkinAre assI-bhajjainI ghATa upara adhyayanasatra zarU karyuM. bAbujI jhaverAta uparAMta bIjA aneka vyavasAyA karatA. temanI mukhya peDhI tA AgarAmAM, paNa te avAranavAra kAzI Ave. Ama eka va cAlyuM. daramiyAna bAbujI sAthe amAro paricaya gADha banatA gayA. paraspara vizvAsa baMdhAyA ane sAthe maLI vicAre ane yeAjanA paNa karatA rahyA ke adhyayana samApta karI zuM zuM kAma karavAM ? kayAM karavAM? ane kevI kevI rIte karavAM? tyAdi. e jamAne! kha'gabhaMganI caLavaLamAMthI janmela rASTrIya svAtaMtryanA hatA. ane sAthe ja manahana mAlaviyAjInA hiMdu vizvavidyAlayanI sthApanAnA pracaMDa AMdelanane hateA. ame vicAryuM ke vidyA viSayaka je je kAma karavAM tenuM kendra kAzI rAkhavuM ane jaina samAjane madhyavartI rAkhI vidyAne lagatAM badhAM kAme gAvAM. Arthika prazna ane khInna vahIvaTI prazno e bAbujI pete potAnA mitrA sAthe maLIne ukale, A vicAra pramANe I. sa. 1913-14mAM kAma karavAne samaya pAko. ame vicAryuM ke zarUAta AgarAmAM kare. pachI cagya kAryakartAo maLe ane kAmanI dizA tema ja paddhati nakkI thAya tyAre kAzImAM badhuM. taMtra laI javuM. A rIte 1914mAM huM sarvaprathama AgarA jaI vasyA ane tyAM besI zuM zuM karavuM, keAnA sahacArathI karavuM, kevI rIte karavuM vagere vicArI lIdhuM. paNa A badhA vicAramAM bAbujI sAthe ja hoya ane Arthika prazna pratye ke khIta vyavahArU prazna paratve ame badhuM temanA upara ja cheDI daI e. te dRDha saMkalpa ane jussAthI haMmezAM mane eka ja vAta kahe ke tame phAve te ceAjanA karI, kAma kare paNa kadI mUMjhAro niha.' temanA AvA utsAhathI huM paNa te vakhatanI samajaNa ane paristhiti pramANe kAma vicAratA, mANase meLavatA ane vidyAthI one rAkhate, bhAbhu taddana taruNa hatA te patnI gujarI gaI. sAta na hatI. pitA, mAtA ane bhAIoe bIjuM sagapaNa vicAryuM, paNa bAbujI maraNupathArIe paDela patnIne Apela chellA vacanane anusarI pharI lagnamAM paDyA
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ AkhuM dayAla dezanAM keTalAMka sa'smaraNA [ 133 ja nahi. A kALe emanA dhaMdhA eTale badhA dhIkhatA cAlatA ke Aje te enI kalpanA paNa bhAgye ja thaI zake. yuropa, amerikAnA pravAsIo,. aneka rAjAo ane amaladAra! emanI suprasiddha dukAne jyAre dekhA tyAre hAya ja. bAkhu mane kahetA ke ApaNe AgarAthI kAzI jaIe, tyAM. kAma zarU karIe, sasthA UbhI karIe tyAre huM paNa dheA cheDI tyAM ja AvI besavAne teo ... rahetA tyAM ja sAthe rahe. savAre vahelA UThI mArI pAse kaMIka vAMce ane ghaDiyALanA kAMTAnI peThe niyamita rIte pAchA peAtAne kAme cAlyA jAya. temaNe dharmAMzALAnI meAjanA karI, saMgha dvArA te badhAvI, madira, upAzraya Adine vahIvaTa tapAse. eka hiMdI pAThazALA ane dhArmika zikSaNa ApatI pravRtti paNa zarU thaI gaI. A badhAM kAmeA teo AgarA sadhane AgaLa karIne ja zarU kare ane saune sAthe levAnA prayatna kare. tyAMnA aneka yuvaka ane AdheDAnI sAthe akhADA cAle temAM teo pote paNa kustI kare. zarIra sAcavavA ane sabaLa rahevAne jussA e tyAMnA akhADAnuM mukhya lakSaNu hatu. khAMdhAnI majabUtI ane kustI-kasaratanI Teve temanAmAM eka anere, jussA pedA karelA. enI pratIti mATe ahIM eka dAkhalA TAMkuM te te pUrA thaI paDaze. pahelI laDAInA divaseA hatA. briTiza amaladAro paisAdAra vyakti ke kAmA pAsethI paisA ekAvavAnI aneka rIteA ajamAvatA. eka rIta e hatI ke je paisAdArA phALA na Ape tenA rakSaNa pratye amaladArA eparavA rahe. osavAla jainoe khAsa phALA he Apela, eTale teo herAna thAya te sarakAra sAMbhaLe nahi. pleganA divaseAmAM savAla kuTu unALAmAM pelA hIravijayasUrivALA bAgamAM rahevA gayelA, eka rAte lagabhaga vIseka dhADapADuo AvyA ane kamADA tADI strIo pAsethI dAgInA Adi levA mathyA. bApu" eka dUra jagyAe tela. dhaMoMghATa sAMbhaLI UDavA, hAthamAM kAMI hatuM nahi, rastAmAM eka-e-dhADapADuoe temane rAkavA. lAkaDIo mArI. bAbujIe eka lAkaDI evI rIte pakaDI ke pelA mAranAra keme karI cheDAvI na zake. A rasAkasImAM pAchaLathI bI cAre AvI bAbune eTalA badhA ghAyala karyA ke chevaTe bebhAna thaI paDyA. ghaNe sthaLe hADakAM tUTI gayAM. aneka mahinA pachI sAjA thayA. paNa meM emane jusseda kadIye narama paDate na joyA. khATale hatA tyAre paNa badhA taruNA ane Age-
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174] darzana ane ciMtana vAnone saMgaThanapUrvaka bagIcAmAM ja rahI core ke dhADapADuo sAme TakavAnI yojanA ghaDI ane te pramANe badhA bhAIoe saMyuktapaNe AtmarANuM sAdhyuM. pharIthI caro AvatA, paNa vyavasthita cokI-paherA ane bahAdurI joI chevaTe bhAgI jatA. AgarAmAM rahyAM rahyA karavAnAM prAthamika kAmo nIce pramANe hatAM : (1) hiMdImAM jaina graMthonA rUpAntare karavAM, svataMtra pustake paNa lakhavAM ane mahattvanAM pustakanuM sampAdana paNa karavuM. (2) vidyAthIone rAkhI temane dharma, tattvajJAna, saMskRta-prAkRta AdinuM zikSaNa ApavuM ane sAthe ja egya hoya tene skUla ke kolejamAM ekalavI. (3) eka samRddha pustakAlaya evuM UbhuM karavuM ke adhyayana, saMpAdana ane saMzodhana Adi kAryomAM amane svataMtratA rahe. (4) zaheranAM chokarAM ke chokarIo jijJAsAthI Ave to emane dharma ane tatvajJAnanA udAra tema ja asAmpradAyika saMskAra ApavA. (5) samAjamAM je je kuprathAo ane khoTA kharcAo hoya tene nivAravA prayatno karavA. (6) A badhAM kAmone pahoMcI vaLavA yogya sAthIone meLavavA ane temane anukULa karI sthira karavA. () gaI ke paMthano bheda rAkhyA vinA je sAdhu ke sAdhvI Agara AvI adhyayana karavA Icche temane zIkhavavuM vagere vagere. A kAmane huM ekale pahoMcI zakuM tema hatuM ja nahi. kAzIvALA mArA sahacArI mitre judA paDI gayA hatA. bAbujInA adamya utsAha ne vyavahArU DahApaNane lIdhe huM paNa kadI nirAza na thato. A ja arasAmAM meM AgarA rezana mahollAmAM eka nAnakaDuM maMDaLa UbhuM karyuM. emAM dazeka vidyArthIo ane be-traNa kanyAo uparAMta eka prauDha bahena paNa hatAM. sevAgrAmamAM rahetA zrI cimanabhAI je gAMdhIjInA pUrA vizvAsapAtra che te, A ja arasAmAM amArI sAthe maMDaLamAM AvI jeDAyA. A ja arasAmAM amadAvAda satyAgraha AzramamAM rahelA zrI. ramaNikalAla modI emanAM patnI
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Abu dayAlacaMdajInAM keTalAMka saMsmaraNe [175 sAthe AvI maMDaLamAM joDAyA. sagata paM. bhagavAnadAsa ane paM. becaradAsa paNa AvI gayelA. eka utsAhI kSamAmuni nAmanA sAdhu paNa (ke je pAchaLathI svargavAsI thayA) maMDaLamAM joDAyA. ema aneka rIte maMDaLa vikasyuM. ame bhASAntara ane svataMtra lakhANanuM kAma karatA ane upara sUcavelI badhI pravruttio calAvye jatA. paNa A badhAM javAbadArIvALA ane buddhinI ThIka ThIka karI kare evAM kAmonI pAchaLa rezana mahillA jevA gaMdA mahollAmAM koI utsAhapreraka ane tAjagI bakSanAra baLa hoya to te dayALacaMdajInuM aDIkhama vyaktitva hatuM. e ja vyaktitvane lIdhe 1921 sudhImAM amArA maMDaLanI aneka pravRttio viksI ane mUrta paNa banI. 1921mAM gAMdhIjInI hAkala paDI. svarAjya meLavavAno jusso dezamAM eTale sudhI vadheluM ke have mAtra zAstrIya pravRttimAM mana eTatuM nahi, paNa je kAmo prAraMbhyAM tenuM zuM? A naitika prazna hato. bAbujI sAthe meM vicAra karyo. temanA manamAM paNa svarAjyanI jhaMkhanA ochI na hatI. chevaTe ame baMnee nakkI karyuM ke je je lakhANa taiyAra che te badhAM ja chapAvI devAM ane mAre AgarA tema ja kAzIne moha choDI amadAvAda AvI rahevuM ane AgarAmAM zarU karela sAhityika pravRttio amadAvAdamAM besIne ja calAvavI. jarUra hoya evA sAthIo rAkhavA, kharcanI ciMtA bAbujI seve ane kAmanI ciMtA huM evuM. bAbunA AvA valaNathI huM emanI sAthe aMtarathI hamezAM joDAI rahyo, ane amadAvAda rahevA chatAM temane saMbaMdha vadhAre ne vadhAre gADha thato gayo. eTale sudhI ke gujarAta vidyApIThamAM joDAI huM kAma karato tyAre paNa teo avAranavAra amadAvAda AvI jAya ane banatuM karavA na cUke. bAbujI 1919 AsapAsathI kalakattAmAM dhaMdho karavA gayelA, tyAM rASTrIya koMgresanI beThaka thaI tyAre temaNe zvetAMbara jaina konpharansanI beThakanuM paNa vicAryuM. kalakattAvAsI ane murzidAbAda-ajImagaMjavAsI ane zrImAne. ane zikSita bAbujI pratye zraddhA sevatA, ane bAbujInI mAgaNIne saMteSavAmAM dhanyatA paNa anubhavatA. ghaNu paisAdAra ema kahetA ke dayALacaMda, tame kAma karA jAva, paisAnI ciMtA na rAkhaze.' huM kala
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 ] rdezana ane ci'tana kattA jAuM ane jouM to jaNAya ke ahIM dayALacaMda pratye dhaNA sadbhAva che. kalakattAnA jaina zvetAMbara mUrtipUjaka kaoNnpharansanA adhivezana prasaMge ja Abu yALacaMdajInI hilacAlane lIdhe hiMdu vizvavidyAlayamAM jaina cera arthe eka sAruMsarakhuM phaMDa thayuM ane e ja phaMDane AdhAre AgaLa jatAM kAzImAM jaina cera sthapAI ane uttarAttara enu kAma vikasatuM gayuM. Akhu dayALacaMdajIe mathurA, zaurIpura Adi tIrthAMnA vahIvaTamAM ane punaruddhAramAM paNa kAMI ne kAMI bhAga lIdhA che. emaNe lagna ane bIjA varAe prasage thatA apavyayane baMdha karavAmAM gharathI ja zarUAta karelI. sAmAjika sudhArAnuM kAma ya, rASTrIyatAnuM kAma heya ke dhArmika kAma hoya; jyAM jarUrI hoya tyAM te AvIne UbhA ja rahe. potAnI pAsethI nANAM kharcavAnI sthiti badalAI gaI hatI tyAre paNa temaNe peAtAnA mitro ke oLakhItAonI madadathI sArAM kAme DeDa sudhI calAvye rAkhyAM hatAM, rAzana mahAllAmAM je jaina dharmazALA che tyAM yAtrIo mATe eTalI sArI sagavaDa che ke UtaravA mana lalacAI jAya. bApujI keDe sudhI tyAM rahetA ane je jaina ke jainetara yAtrI Ave tene joItI sagavaDa maLI jatI. chellA divaseAmAM aneka dRSTie teo ekalavAyA jevA thaI gayelA, paNa meM kadI emanAmAM nirAzA na joI ane temane maLanAra kAI e temanAmAM kRpaNutA nathI anubhavI. Atithya mATe taiyAra ane bhIDa chatAM manameTu teo avAranavAra kAzI Ave, yunivarsiTImAM sAthe rahe, dhI pravRttiemAM rasa le. badhAM ja kAmeA hAthe karavAnA zAkha, rasAI sarasa karI jANe e tA DIka, paNa makAna ke pAyakhAnu suddhAM cokhkhuM rAkhavAnI eTalI badhI kALajI ke jo kAI jo mANusa na heAya te te jAte kare, ane saunI sAthe bhaLI jAya. tee bhaNela tA hatA kaoNlejanA pahelA va lagI, paNa rAjiMdA yurepiyana sAthenA vyApArI vyavahArathI aMgrejI rIpha rIka jANatA. vAMcavAnA bahu zokha. gujarAta, rAjasthAna, paMjAba, yU. pI. bihAra, bhagALa Adi dareka prAntanAM meTAM zaheramAM vasatA prasiddha prasiddha jaine sAthe temane bahu paricaya ane AgarAmAM te aneka pravAsIe. tema ja yAtrIe Ave. eTale emanuM paricayavartula bahu ja moTuM hatuM. A rIte temaNe samAja, rASTra, dharma, sAhitya Adi aneka kSetre potAthI banatuM badhu ja karyu che, huM aneka varSo lagI emanI sAthe eka mitra ane sAthI tarIke rahyo paNa chuM ane tyAre dUra rahyo tyAre paNa temanI
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Abu dayAlacaMdajInAM keTalAMka saMsmaraNe [17 pravRtti ane vicArone sAkSI rahyo chuM. bAbu thALacaMdajI eka jIvatI jAgatI utsAhamati hatA, UgatI peDhIne udAra ane zaktisaMpanna banAvavA mATe teo prayatnazIla hatA, pathe ane gacchanA jhaghaDA miTAvavAnA pakSapAtI tema ja dareka rASTrIya kAryane vega ApavAnA valaNavALA hatA. AvI virala vyakti 75 varSa jeTalI pAkaTa uMmare vidAya le tyAre paNa tene viyoga sAlyA vinA rahI na zake, AgarA AvI vyaktinI khoTa kyAre pUraze e atyAre kahevuM kaThaNa che, paNa AzA che ke bAbujIe vAvela bIja kayAreka te UgI ja nIkaLaze. "jaina" tA. 11-2-15