Atmanand Prakash Pustak 085 Ank 08

Author(s): Kantilal J Doshi
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531965/1

Page #1

4546
5646
श्री.
FTFH
હે પુણ્યાત્મન્ ! સાંભળ ! આધિ, વ્યાધિ અને ઉપાધિથી ભરેલા તેમજ જરા પણ સાર વિનાના એવા આ સ'સારમાં સાર છે માત્ર એક જિનશાસન. તેથી તું વિધિપૂર્વક શ્રી જિનશાસનની ઉપાસના કર કે જેથી હારી આધિ, વ્યાધિ અને ઉપાધિઓના અંત આવે.
પુસ્તક : ૮૫ અ' :
જે પ્ર
જુન ૧૯૮૮
આત્મ સવંત ૯૪ વીર સવત, ૨૫૧૩
વિક્રમ સવંત ૨૦૪૪

Page #2

e
અ નું ૐ મ |િ કા
ક્ષેખ
લેખક
| પૃષ્ઠ
Rાવન
૮, તપના પ્રભાવ
૧૧૭ મૂળ પ્રવથનકાર : આ, શ્રી વિજયવલ્લભ
| સૂરીશ્વરજી મહારાજ ગુજરાતી રૂપાંતર : શ્રી કુમારપાળ દેસાઈ ૧૧૮
ડો. રમણલાલ ચી. શાહ કુ. યેતિ પ્રતા પરાય શાહ
પ્રફુલ્લ જે સાવલા
પ્રબુદ્ધ જીવનના ૫૦માં વર્ષમાં પ્રવેશ મજહબ નહી સીખાતા....... સાચી ક્ષમાપના કયારે ?
૧૨
૧૩૦
આ સભનિા નવા આજીવન સભ્યશ્રીઓ ૧. શ્રી હિંમતલાલ રતિલાલ વેારા ભાવનગર ૨. શ્રી સંજયકુમાર શરદચન્દ્ર ઠાર ભાવનગર ૩. શ્રી વિનુભાઈ વાડીલાલ શાહ ભાવનગર
શ્રી જૈન આત્માન"દ સભાના ૯૨ મા વાર્ષિક ઉત્સવ શ્રી તાલુકેવજ ગિરિ ઉપર સંવત ૨૦૪૪ના પ્ર. જેઠ વદ ૬ ને તા. ૫-૬-૮૮ના રોજ ઉજવવા માં આવ્યા હતા, આ પ્રસ ગે સવારમાં શ્રી તાલધ્વજગિરિ ઉપર રાગરાગણી પૂવક પુજા ભણ. નવામાં આવી હતી. સત્યેની સં પ્રખ્યા સારી હતી.
શ્રી સભાના આવેલ સાની સવારે સાંજે સ્વામીભક્તિ કરવા માં આવી હતી.
અવસાન નોંધ શ્રી તનસુખરાય દુલભદાસ મોતીવાળા) સ', ૨૦૪૪ના પ્ર. જેઠ વદ ૨ તા. ૧૦-૬- ૮૮ના રોજ મુંબઈ મુકામે સ્વર્ગવાસી થયેલ છે. તેઓ શ્રી આ સભાના આજીવન સભ્ય હતા. તેઓશ્રી ધાર્મિક વૃત્તિવાળા અને મીલનસાર સ્વભાવના હતા. તેમના કુટુંબ પર આવી પડેલ દુઃખમાં અમે સમવેદના પ્રગટ કરી તેમના આત્માને પરમ શાંતિ મળે એવી પ્રાર્થના કરી એ છી એ,

Page #3

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
માનદૂતંત્રી શ્રી કાન્તિલાલ જે. દેશી એમ. એ.
વિ. સં. ૨૦૪૪ જેઠ પ્ર. જુન ૧૯૮૮
વર્ષ : ૮૫] •
૦ [અંક: ૮
9
રાકેશ RIVER
ક:
''
6
(RRER"
સ્તવન મેરે સાહિબ તુમ હી હો, પ્રભુ પાસ જિjદા,
ખિજમતગાર ગરીબ હું, મે તેરા બંદા. મેરે- ૧ મે ચકે રકર ચાકરી, જબ તુમ હી ચંદા,
ચકુવાક મેં રહું, જબ તુમ હી દિશૃંદા. મેરે. ૨ મધુકર પરે મેં રણઝણું, જબ તુમ અરવિંદા,
ભકિત કરૂં ખગપતિ પરે, જબ તુમહી ગેવદા. મેરે ? જબ તુમ ગજિત ધન ભયે, તબ મેં શિખિ નંદા,
જબ સાયર તુમ મેં તદા, સુર સરિતા અમંદા. મેરે ૪ દૂર કરો દાદા પાસજી, ભવ દુઃખ કા ફંદાં,
વાચક યશ કહે દાસ કું, દીજે પરમાનદા, મેરે. ૫
936)
"; "

Page #4

=
==
૮ તપળો પ્રભાવ
મૂળ પ્રવચનકાર :- આચાર્યશ્રી વિજયવલણસૂરીશ્વરજી મહારાજ સા,
ગુજરાતી રૂપાન્તર :- ડા. કુમારપાળ દેશમાં
શરીરની ચોખાઈ માટે માનવી કલા કે નિરંતર બાહ્ય અને અંતરને તપની સાધનાથી સુધી ચાળી–ળીને નહાય છે. ક૫ડાંની સફાઈ થાય છે. માટે જોર જોરથી સાબુ ઘસે છે. વાસણને સરસ તપશ્ચર્યાથી સૌથી મોટી સિદ્ધિ એ સાંપડે છે રીતે ઉટકીને ચમકદાર રાખે છે અને ઘરમાં કે મન, બુદ્ધિ, ઈન્દ્રિયો અને શરીર બધા પર કચરે કે જાળાં જામી ગયા હોય તો એને ઝાડૂ વ્યક્તિનો પોતાનો કાબૂ આવે છે અને એના વગેરેથી સાફ કરે છે. પરંતુ આવું કરતાં માન- ઈચ્છા મુજબ એ બધા વર્તે છે. શુદ્ધ અને વીએ એ વિચાર કર્યો ખરો કે એના મન, બુદ્ધિ, સંયમશીલ મન, વાણી, બુદ્ધિ, ઇન્દ્રિયોના ચિત્ત અને આત્મા પર કર્મો, વિષયાવકારો. વિચારે, ચેષ્ટાઓ, કાર્યો, વચને આદિ કષાયો અને રાગદ્વેષનો જે મેલ અને કચરે આખા વિશ્વ પર અચૂક પ્રભાવ પડે છે. આવા જામી ગયો છે તેને કઈ રીતે સાફ કરે ? મન તપસ્વીની વાણીમાં એવી શક્તિ હશે કે એને આદિની શુદ્ધિ અને સફાઈનું સાધન તપ છે, એક શબ્દ સમાજ પર ઘણે મોટો પ્રભાવ પાડશે. તપથી માત્ર શુદ્ધિ જ થતી નથી બલકે ગુણવૃદ્ધિ પાપીઓમાં પણ પાપી અને કરમાં પણ દર થાય છે અને સિદ્ધિ સાંપડે છે.
એવી વ્યક્તિનું હૃદય એની વાણીથી પીગળી આજના જમાનામાં લે કે સિદ્ધિઓ અને જશે. એને હસ્તપર્શ જ રોગીએ, દુખીઓ ચમત્કારોની પાછળ દોડે છે એવા સસ્તા ઉપાયે અને પીડિતાને સ્વસ્થ, શાંત અને આશ્વસ્થ શોધે છે કે જેમાં એમને કશું કરવાનું ન હાય કરશે. વિરોધીમાં પણ વિરોધી એવી વ્યક્તિના અને એમનું કામ થઈ જાય, “હા સ ર હૃદયમાં એની આંખોમાંથી ઝરતું વાત્સલ્ય દિક સંસ ાણા જ્ઞાા' એ કહેવત સ્નેહને સંચાર કરશે અને પતિતોને તે પાવન મુજબ આવી વ્યક્તિએ પોતાના મન, બુદ્ધિ, કરશે. આમ કલ્યાણ, શાંતિ અને પ્રેમથી સર્વત્ર પ્રકારને ઈન્દ્રિય, જીવન આદિ કશાય પર કેઈ સુખશાંતિ ફેલાવશે અને આનંદ જન્માવશે. પણ સંયમ, નિગ્રહ, સાધના કે તપશ્ચર્યા કરતા એના પગની ચરણરજ પડતાં જ કલહ, કલેષ, નથી. અને શુદ્ધ ધર્મપાલનની કશી ખેવના રાખતા વૈષ તથા વેર વિરોધ શાંત થઈ જશે. એના નથી એમણે સાધનાના કેઈ પ્રકાર વિશે કશું નિવાસસ્થાનની આજુબાજુનું વાતાવરણ અને સાંભળ્યું પણ હેતું નથી. તેઓ તે ધનના પરમાણુ પણ શુદ્ધ થઈ જશે. પાછળ દેટ લગાવીને શરીર અને ઈન્દ્રિય સુખમાં દીર્ઘતપસ્વી ભગવાન મહાવીરનું એક જ રમખાણ રહીને સિદ્ધિઓ મેળવવા ચાહે છે આ પ્રવચન સાંભળીને લોકોનું જીવન કેમ બદલાઈ સિદ્ધિઓ કે લબ્ધિઓ એવી ગુલામ એ છી છે ગાયુ ? અર્જુનમાળી જેવા હત્યારાનું જીવન કે જેને તમે ઈ છે અને તે હાથ જોડીને તમારી એક જ વાર ભગવાન મહાવીરની વાણી સાંભળસામે ઊભી રહે. એની પ્રાપ્તિ તે દાઘ કાળ સુધી વાથી કેમ બદલાઈ ગયું? આજે તે તમે ઘણા
૧૧૮
{ આમ-દ-વફાશ

Page #5

પ્રવચન સાંભળે છે, પણ આવું પરિવર્તન માખણ નાખીને એને ખૂબ તપાવવામાં આવ્યું. કેમ થતું નથી? ભગવાન મહાવીરની વાત્સય. એને એટલું ગરમ કરવામાં આવ્યું કે માખણ ભરી અમૃતદષ્ટિ પડતાં જ ચંડકૌશિક સર્પ ઓગળી ગયું. અને એમાંથી કચરો, મેલ તથા કૂરમાંથી શાંત અને પતિતમાંથી પાવન કેવી રીતે છાશના અંશ નીકળ્યા. પણ શુદ્ધ ઘી અલગ થઈ ગયો ? દાસી તરીકે રાજકુમારી ચંદનબાળાને થઈ ગયું. બજારમાં વેચવા માટે ઊભી રાખવામાં આવી આવી રીતે તપથી શરીરને બરાબર તપાવહતી અને એક વેશ્યા એને બળજબરીથી લઈ વામાં આવે તે એના આત્મગુણરૂપી માખણ જવા માગતી હતી ત્યારે વેશ્યા પર અચાનક તે મળે છે, બકે એની સાથે જોડાયેલ કર્મરૂપી વાંદરો કૂદ્યો અને એને બચકા ભજી લીધા. પરંતુ મેલ, વિષય કષાય જેવા ઝઘડાઓ રૂપી કચરો તપસ્વિની ચંદનબાળાને સાંત્વન પૂર્ણ અમૃતમય અને વાસનારૂપી છે. શનો અંશ જુદે પડી હસ્ત થતાં જ વેશ્યા ઘાયલ થઈ હતી, આવે છે. છતાં એનામાં સંજીવની શક્તિ કઈ રીતે આવી
કર્મબંધની ક્ષીણુતામાં સહાયક ગઈ? ઈશુ ખ્રિસ્ત અને ચૈતન્ય મહાપ્રભુને હાથે અડતાં જ રક્તપિત્તના રેગીઓ સ્વસ્થ થઈ જતાં
એક એવો પ્રશ્ન થશે કે આત્મા પિતે તદ્દન હતાં કારણ કે આ બધાની પાછલ શુદ્ધ શુદ્ધ બુદ્ધ છેતે પછી એના પર કમેલ કઈ તપશક્તને પ્રભાવ હતો.
રીલે ચાટી જાય? કર્મમેલ ચાંટવાની રીત એક
જ છે કે જુદી જુદી? વળી એ બંધન જેના દૂરની વાત કરવી શું કામ? મહાત્મા
માધ્યમથી આત્માનું કર્મોની સાથે હળવા-ભળગાંધીજી સ્વરાજ્યને માટે આંદોલનકાળમાં ઉપવા,
વાનું થાય છે તે એક જ પ્રકારે થાય છે કે સેની ઘેષણ કરતાં હતા ત્યારે ચર્ચિલનું
ઘણા પ્રકારે ? આના જવાબમાં જૈન દર્શન કહે છે આસન ડેલવા લાગતું હતું. ગાંધીજીની તપ- કે કર્મ વર્ગના પદગલ આ જગતમાં સર્વત્ર શ્ચર્યાને અચક પ્રભાવ પડતો, આથી જ રહેલા છે. જે કર્મ બાંધવામાં યોગ્ય પુદ્ગલેને વિશુધર્મોત્તર માં કહ્યું છે --
આત્માની સાથે બંધ થાય છે તે સમુચ્ચય ‘પર ચતુરાજનુષ્ય જે દરથિત ' (પિંડ)ના રૂપે એક જગ્યાએ જોડાઈ જાય છે. તસવં તને સાદગ', તો દિ સુરતમ છે જેને ક્રમવર્ગનું કહેવામાં આવે છે. આ કર્મોને
જે દર છે. જે સાંપડવું ગમે છે અને જે પિંડ જુદા જુદા ભવ-પરિણામે અનુસાર તીવ્ર, વસ્તુ બહુ દુર રહેલી છે તે બધી જ તપથી સાધી મંદ કે મધ્યમના રૂપમાં આત્માની સાથે બંધ શકાય કારણ કે તપ એ દૃરતિક્રમ છે. (મેળાપ) પામે છે. એક બીજી વાત “તત્વાર્થ સૂત્ર કહે છે.
આ રીતે બંધ ચાર પ્રકારના હોય છે. ૧.
પૃષ્ટ ૨. બદ્ધ 3. નિધત્ત અને ૪. નિકાચિત. ‘તાના નિર્જરા '
આને સ્પષ્ટ રીતે સમજવા માટે એક સ્થળ એટલે કે તપશ્ચર્યાથી કર્મોના એક અંશને ઉદાહરણ જોઈએ. ક્ષય થાય છે. જેને નિર્જરા કહેવામાં આવે છે કે વ્યક્તિ દીવાલ પર મૂ ડ્રી ભરીને રેતી એ દૂર થાય છે.
નાખે તે તે રેતી દીવાલ પર ચૂંટી રહેવાને તપથી કર્મ કઈ રીતે જુદું પડે છે એને માટે બદલે તરત વિખરાય જશે અને નીચે પડી જશે. એ વ્યવહારિક દછાંટ જોઈએ. એક વાસણમાં આવી રીતે જે આત્મામાં રાગદ્વેષનું ચીકણાપણું
૧૧૯

Page #6

ભીની
નીચે
હાતુ નથી, તે પેલી દિવાલ જેવા છે જેના પર ક રૂપી રજ આત્મારૂપી દિવાલ પર ટકવા કે ચાંદ્રવાને બદલે એ તરત જ ખરી પડશે. માત્ર ક્રમ રજને સહેજ સ્પર્શ થશે અને તે દૂર થઈ જશે. આ રીતે ક્રમ 'ધના સહેજ સ્પર્શ થાય તેને ‘પૃષ્ટ” પ્રકારના બ'ધ કહીએ છીએ. તીર કે વીતરાગી આત્માએ રાગ-દ્વેષથી દૂર હે.ચ છે તેથી કરજ એમની આત્મારૂપી દિવાલ સાથે ફક્ત અથડાઈને જ નીચે પડે છે. આવી જ રીતે કાઇ વ્યક્તિ દિવાલ પર માટીના પિંડ બનાવીને ફેકે તે માટી ભીની હાવાથી ઘેાડીવાર દિવાલ પર એ ચેાટી જશે, પરંતુ સમય જતાં એ સૂકાઇ જશે અને પડી જશે. આવી જ રીતે રાગદ્વેષથી સહેજ ભીની થયેલી કરજ આત્મારૂપી દિવાલ સાથે પિડ રૂપે ચાટી જાય છે અને પ્રતિક્રમણ પશ્ચાતાપ આદિ તપના તાપ લાગવાથી એ કમરજ સૂકાઇને નીચે પડી જાય છે. આ પ્રકારના ક્રમના ખધનાને અદ્ધ' પ્રકારના કખ ધ કહેવામાં આવે છે. આવી જ રીતે કોઇ ભીની દિવાલ પર પીળી માટી લગાડે તે તે દિવાલની સાથે મળી જાય છે અને તરત ખરી પડશે નહિ. આ પ્રકારે રાગદ્વેષ, કષાય અથવા વિષયવાસનાથી આર્દ્ર (ભી !) બનેલી આત્મારૂપી દિવાલ પર પીળી માટી સમાન અત્યંત ચીકણી ક`રજ જયારે લિપ્ત થઇ જાય છેતેા તે આત્માની સાથે દૂધ-પાણીની માફક ભળી જાય છે. આ પ્રકારના કમ'અ'ધનને 'નિધત્ત' બધુ કહે છે. વારવાર દીર્ઘ તપ, જપ આદિ કરવાથી જ આવા ધન માંથી છૂટી શકાય છે. આવી જ રીતે કોઇ વ્યક્તિ પીળી માટી સાથે ઘઉંનું થૂલું, ભીડના રસ, ગાળ અને બિલ્વ ફળના ગર્ભ વગેરે અનેક વસ્તુ મેળવીને અને ઘણા દિવસ સુધી રાખીને એને સડવા દેવામાં આવે છે લાંબા સમય સુધી રાખીને એને સડવા દેવામાં આવે છે લાંખા સમય સુધી સડયા બાદ બધું એકસરખું થઈ
૧૨]
જાય છે પછી દિવાલ પર એલગાવવામાં આવે છે. આવા મસાલાથી મિશ્રિત પીળી માટીના લેષ દિવાલ તૂટવા છતાં દિવાલથી છૂટશે નહિ... એ દિવાલની સાથે તરત ભળી જશે. આવી જ રીતે જે કરજ તીવ્ર વિષય-કષાય પ્રબળ આસક્તિ અને તીવ્રતમ રાગદ્વેષ આદિના મસાલાથી એટલી બધી ગાઢ અને ન ઉખડે તેવી થઈ ગઈ હોય છે કે જેથી આત્મારૂપી દિવાલની સાથે એક વાર ચાંઢયા પછી એને ભાગવ્યા વિના ફળ આપ્યા વિના- છૂટતા નથી. આવા પ્રકારના બંધનને ‘નિકાચિત’બંધ કહેવાય છે. આ પ્રકારને ખ'ધ અવશ્ય ભોગવવા પડે છે. એના કર્મ ફળ ભોગવ્યા વિના આત્માના પિંડ છૂટતા નથી. એક વિશેષ દૃષ્ટાંટથી આ વાતને હું વધુ સ્પષ્ટ કરું.
સાયના એક ઢગલા છે, પણ તે બધી સાયને કાઈ દેરથી બાંધવામાં આવેલી નથી. બધી સાય સાવ નજીક છે, તેમ છતાં જુદી જુદી છે. આ સહેજ હાથ અડાડતાં તે આમ તેમ વિખેરી શકાશે. આ રીતે જે કમ" પાસે પાસે હોવા છતાં પિડરૂપે નથી એમને પશ્ચાત્તાપ કે પ્રતિક્રમણ રૂપી હવાના સ્પર્શથી વિખેરી શકાશે. આ પ્રકારતુ બંધન એ 'પૃષ્ટ' બધ છે. આ સોયને કાઇ દોરી વગેરેથી બાંધી દે તા તે તરત છૂટી પડશે નહિં, પણ દેરીનુ બંધન છેડતા જ એ વેરવિખેર થઇ જશે. કેટલાંક કર્માનુ બ ધન દોરીથી ખાધેલ્લી સોય સમાન હોય છે જે જલદી છૂટી જતા નથી. આવા અંધનને ધ્યાન, ભાવના, પ્રતિક્રમણ આદિથી ખાલવામાં આવે તે તે ક્રમ છૂટી શકે છે, આ પ્રકારના ધનને ‘બદ્ધ’બધ કહેવામાં આવે છે. આવી રીતે કોઇ વ્યક્તિ આ બધી સાયને લેઢાના તારથી મજબૂત રીતે ખાંધી કે તે વર્ષો સુધી એ જેમ હાય છે તેમ જ રહે છે. અને પછી કાટ લાગતા એ એકબીજા સાથે એટલી બધી જોડાઇ જાય છે કે એને છુટી પાડવી મુશ્કેલ બને છે. ઘાસતેલ વગેરે લગાવીને
આત્માનંદ પ્રકાર

Page #7

એના કાટ ઊતાર્યો પછી જ આ સેાય છુટી પડી શકે, આ પ્રકારના બંધનને “નિધત્ત' બંધ કહેવામાં આવે છે. આમાં કર્મોને કાટ એટલે બધા લાગ્યા હાય છે કે ઉત્કટ તપ-જપ આદિને પરિણામે એ ઉતરી શકે છે અને ત્યારે જ એ કમ વિખરાઇ શકે છે. કોઈ આ બધી સેઇને એકઠી કરીને ભઠ્ઠીમાં તપાવી ખૂબ હથેડા લગા વીન એક લાખ ડના ટુકડા બનાવી દે તા સાયને અલગ કરવાનુ તા ઠીક પણ એને ઓળખવાનુ પણ કહિન બને છે. આવી રીતે જે કમ`સમૂહ અત્ય તે તીવ્રતમ હોવાથી પિંડરૂપ બની જાય છે તેવા ક્રમ’બંધનને ‘નિકાચિત’ બંધ કહેવામાં આવે છે. આ પ્રકારના કમ મ ધનુ ફળ ભાગવ્યો વિના છુટકા હાતા નથી.
તપશ્ચર્યામાં એટટ્ટી શક્તિ છે કે અગાઉ કહેલા ત્રણેય પ્રકારના કમ બધાને એ ક્ષીણુ કરી નાખે છે. આત્મા પર લાગેલા મા બધાને તુ ખાલી નાખે છે, પછી તે બંધન સ્પૃષ્ટ હાય, ખતું હોય કે નિધત્ત હોય. જ્યારે નિકાચિત પ્રકારના કર્મ બંધનથી તપ સર્વથા મુક્તિ અપાવતું નથી, કારણ કે કખ ધનના ફળ ચેાસ ભાગવવા પડે છે. પણ તપથી નિકાચિત કર્મ બંધને શિથિલ કરી શકાય છે. આ પ્રકારના કાઁખ ધનને પાતળા કરી શકાય છે. અને શૂળીની સજાને શૂળની સજાના ફેરવી શકાય છે. તપના પ્રભાવથી નિકાચિત બંધનના રૂપમા બંધાયેલા ક્રમે પણ અવશ્ય હળવા થાય છે, પરંતુ એ એનુ ફળ આપ્યા વિના રહેતા નથી. કોઈ વ્યક્તિ એક તાલા અફીણુ ખાઈ લે તે એ ઝેરી નશાથી મરા જશે, પણ જો એક તાલે અફીણુ દસ-વીસ મણુ પાણીમાં ઘેળીને પીશે તા તે મરી ના જાય પણ તેને અફાણુના હશે તા ચડવાના આવી રીતે ઉત્કટ તાના પ્રભાવથી નિકાચિત કર્મ બ ધનની અસર ઓછી થાય છે, એ પાતળા પડી જાય છે પણ એનુ ફળ તા ભોગવવુ' જ
પડે છે.
જુન-૮૮]
દીર્ઘ તપસ્વી ભગવાન મહાવીર પેાતાન એક પૂર્વજન્મમાં ત્રિપૃષ્ઠ વાસુદેવ રાજા તરીકે પેાતાના શય્યા પાલકના કાનમાં ઊકળતું ગરમાગરમ સીસુ રેડાવ્યુ હતું. આના ફળસ્વરૂપે નિકાચિત રૂપથી કમ બધ થયા અને એ દુષ્કર્મ નું ફળ તીર્થંકર મહાવીરને પોતાના કાનમાં શૂળ ભાકાવા સુધીના અપાર કષ્ટરૂપે ભેાગવવું પડયું. ભગવાન મહાવીરે છ-છ મહિનાની, ચાર-ચાર મહિનાની, એ-એ મહિનાની અને એક-એક મહિનાની તપશ્ચર્યાથી પેલા ક્ર બંધનને શિથિલ કરી દીધુ હતું. અપાર સમભાવથી કટુ કમ ફળ ભે ગવીને એમણે નવા ક્રમના પ્રવાહ રાકી દીધા.
આ છે તપના પ્રભાવ. જેનાથી, આત્માની સાથે દૂધ-પાણીની માફક ભળી ગયેલા કર્મોને જુદા કરી શકાય છે અને આત્મા એના શુદ્ધ સ્વરૂપમાં સ્થિર થાય છે.
સામૂહિક તપ
તપથી વ્યક્તિગત જીવનની શુદ્ધિ થાય છે અને એવી જ રીતે સામાન્ય જીવનની પશુ શુદ્ધિ થાય છે. જેમ વ્યક્તિગત રીતે કમ 'ધાય છે એવી જ રીતે સામુદાયિક કર્મ પણ ડ્રાંચ છે જે એક સાથે બંધાતા હૈાય છે. એક જ નાટયગૃહમાં બેઠેલા પ્રેક્ષકોમાં ઘણી વાર એક સરખું પરિણામ આવતા એક સાથે કમ બંધ થાય છું આવી જ રાતે એક ગામ કે સરથા ઉન્નતિ પામે
અવતિ પામે અથવા તે એક રાષ્ટ્ર પરાધીન થાય કે સ્વાધીન થાય તે તેમાં પણ સામુદાયિક શુભ-અશુભ કર્મો જ કારણ રૂપે હાય છે. સામુદાયિક રૂપે જેમ ક બંધ થાય છે તેમ સામુદાયિક રીતે ક્રર્માનેા ક્ષય પણ થાય છે અને તે સામૂહિક રૂપે તપના આચરણથી શકય અને છે. મહાત્મા ગાંધીજીએ સત્યાગ્રહ દ્વારા આ વાતને સિદ્ધ કરી બતાવી છે.
સમાજમાં અનિષ્ટનું જોર વધી ગયું હોય ત્યારે કેટલીક પવિત્ર અને સદાચારી વ્યક્તિએ
[૧૨૧

Page #8

એકાગ્રત થઈને અનિષ્ટ કે અહિતકર વસ્તુને ઘર તપ (અનશન, એકાસણુ, આયંબિલ, ઉષેધરી કરવા માટે સામૂહિક રૂપે તપ કરીને સમાજ પર વગેરે)ને પ્રચાર વધે તે અનેક રોગોથી બચી પ્રભાવ પાડે છે. જેને પરિણામે અનિષ્ટ (દુષ્કર્મી જવાય છે. દવા અને ડોકટરની પાછળ ખર્ચાતા જનિત)નો ક્ષય થાય છે.
લાખો રૂપિયા બચાવી એનો સદુપયોગ સમાન તપથી ધમ—લાભ
જના અનાથ, નિઃસહાય, દુઃખી, નિર્ધન તેમજ
મધ્યમવર્ગના ભાઈ-બહેનોને સ્વાવલંબી બનાવી. ધાર્મિક દૃષ્ટિએ થતાં તપના લાભની વાત તે ને નીતિ ધર્મ પર સુદઢ રાખવા માટે ખર્ચ જાણીતી છે. એનો લાભ દર્શાવતા કહેવાય છે – શકાય. ઉપવાસ, ઉદરી વગેરે કરવાથી જે “જજિરિરર રર ઝrgree, અનાજ બચે એ અનાજ જે શહેર કે જિદલામાં gfwe are aણરાજા - અનાજના ત ગી હવે થી મકલીને ધમ લાભ
પામી શકાય. આમેય ઉપવાસ ઉદરી આદિ મન, વચન કે કર્મથી તપસમૃદ્ધ વ્યક્તિ પ્રકારનું તપ કરનારનું સ્વાસ્થય એકાએક બગડતુ જે કાંઈ પાપ કરે છે તેને તપથી જ તરત નષ્ટ નથી કારણ કે મોટાભાગની બિમારી ગ્ય
આહારની ઉપેક્ષામાંથી જન્મતી હોય છે. પ્રાચીનકાળમાં શ્રાવક-શ્રાવિકાઓ મહિનામાં જડ યંત્રો પણ આઠ દિવસ કામ કરે છે. ઉપવાસ સહિત છ પૌષધ કરતા હતા પૌષધમાં પછી એમાં જામી ગયેલા કાટ કે કચરાને સૂર શરીર અને શારીરિક આળપંપાળની સાથોસાથ કરવા માટે એને એક દિવસ આરામ આપવામાં વ્યાવસાયિક ખટપટથી નિવૃત્ત થઈને નિશ્ચિંત- આવે છે. આ ચેતન શરીર યંત્રને પણ એની તાથી તેઓ પોતાનું આત્મનિરીક્ષણ, કર્તવ્ય. અંદર એકઠો થયેલે મળ આદિની સફાઈ માટે ચિંતન, જીવનધન આદિ કરતા હતા. આવી આંતરડામાં જામી ગયેલા કફ, લેમ, પિત્ત રીતે પર્વ-તિથિઓમાં પણ ઉપવાસ અદિકરતા આદિને સાફ કરવા માટે આઠ દિવસે નહિ તો. હતા. આજે પૌષધને માટે કદાચ તમને એટલે પણ ઓછામાં ઓછું પંદર દિવસે એક દિવસ સમય મળતો નહિ હોય, પરંતુ એ છોમાં ઓછું તપ કરવું જોઈએ આનાથી શરીર પણ સ્વસ્થ અષ્ટમી અને ચતુર્દશીએ તે ઉપવાસ કે એકાસણું રહેશે. શરીર સ્વસ્થ રહેતાં મન પણ સ્વસ્થ જરૂર કરવા જોઈએ. સશક્ત સાધુ-સાવીએ અને સ્વસ્થ મન માં સુંદર વિચાર આવી શકે. માટે શ સ્ત્રમાં અષ્ટમી, ચતુદશી આદિ તિથિએ આથી મન અને શરીરના સ્વસ્થતા માટે તપ ઉપરાંત સમાજ પરના ઉપસર્ગોદિ સમયમાં તપ આવશ્યક છે. સ્વસ્થ મનમાં કામવિકા રાજય કરવાનું વિધાન છે
પરિષહજય, કષાયજય આદિના ઉત્તમ વિચારોના માનવ આરોગ્યને ઉપકારી
ઉદયની સાથોસાથ આધ્યાત્મિક વિકાસ પણ થશે
આથી જ તપ બધી રીતે લાભદાયક હેવાશે શારીરિક દષ્ટિએ તપથી અનેક લાભ થાય એ માનવજીવનનું અંગ બનવું જોઈએ. છે. આજકાલ રોજ નવા નવા રોગોના નામ
સ્થળ-જૈનભવન; બીકાનેર તા. ૨-૮-૪૮ સાંભળવા મળે છે. જો આ ખા સમાજ માં બાહ્ય
:
B
૧૨૨)
| આત્માનંદ-પ્રકાશ

Page #9

પ્રબદ્ધ છવા?6ો. પચાસમાં વર્ષમાં પ્રવેશ
ડો. રણિલાલ ચી. શાહ
તારીખ ૧લી મે ૧૯૮૮ના અંકથી “પ્રબુદ્ધ સરકારની દષ્ટિએ વાંધાજનક હતી. સરકારે એ જીવનને પચાસમાં વર્ષમાં પ્રવેશ કર્યો છે. વખતે ચેતવણી આપવા સાથે જામીનગીરી માગી.
સંસ્થાના એક વૈચારિક મુખપત્રનું, જાહેર, જામીનગીરી ભરવા કરતાં સંઘે સાપ્તાહિકનું ખબર ન લેવાની નીતિ સહિત સતત પાંચ દાયકા પ્રકાશન બંધ કરવાનું નકકી કર્યું. ત્યાર પછી સુધી પ્રકાશિત થવું એ ગુજરાતી પત્રકારત્વના ઈ સ. ૧૯૩૪માં તરુણ જેન'ના નામથી સંસ્થાનું ઇતિહાસની એક નોંધનીય ઘટના ગણાય એના સુખપત્ર શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું. તેના સંપાપાયામાં સમર્થ, સંનિષ્ઠ પુરોગામીઓનું તપ દક તરીકે શ્રી ચંદ્રકાંત સુતરીયા, શ્રી મણિલાલ રહેલું છે.
મોકમચંદ શાહ અને તારાચંદ કે ઠારી સેવા શ્રી મુંબઈ જેન યુવક સંઘની સ્થાપના ઈ.
આપી હતી. ત્રણેક વર્ષ “તરુણ જૈન'નું પ્રકાશન સ. ૧૯૨૮ના નવેમ્બરમાં થઈ હતી. એની ચાલ્યું હતું. સ્થાપનાને આજે છ દાયકા જેટલો સમય થયો આમ લગભગ એક દાયકા સુધી સંઘની છે. તે સમયના કાર્યકર્તાઓએ પહેલી બેઠકમાં પ્રવૃત્તિઓમાં અને તેના મુખપત્રમાં કેટલાક સંસ્થાનું નામ “ધી જૈન યુથ લીગ મુંબઈ એ ફેરફાર થતા રહ્યાં. ઇ. સ. ૧૯૩૯માં સંઘની પ્રમાણે રાખ્યું હતું, ત્યાર પછી ડાક મહિ. નવરચના થઈ. ત્યારપછી તા. ૧-૫-૧૯૩૯થી નામાં ૧૯૨૯માં સંસ્થાનું બંધારણ ઘડાયા બાદ સંસ્થાના મુખપત્ર તરીકે “પ્રબુદ્ધ જૈન” નામનું
શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ' એવું નામ રાખવામાં પાક્ષિક શરૂ કરવા નિર્ણય લેવામાં આવ્યો. આવ્યું હતું.
આ મુખપત્રનું પ્રકાશન ત્યારથી આજ સુધી ત્યાર પછી સંસ્થાના કાર્યકર્તાઓએ સંસ્થાનું પચાસ માં વર્ષ એકધારું ચાલુ રહ્યું છે. (ઈ.સ. એક મુખપત્ર શરૂ કરવાનો નિર્ણય કર્યો. તે ૧૯૪૨ની ક્રાંતિના સમય દરમિયાન ચાર મહિના અનુસાર ઈ. સ. ૧૯૨૯ત્મા “મુંબઈ જૈન યુવક માટે ‘પ્રબુદ્ધ જૈન'નું પ્રકાશન સંજોગવશાત સંઘ પત્રિકા' નામનું એક સાપ્તાહિક શરૂ કર- બંધ રહ્યું હતું.) વામાં આવ્યું હતું. જે લગભગ બે વર્ષ સુધી - ઈ. સ૧૯૩૯માં પ્રબુદ્ધ જૈન' પ્રગટ થયું પ્રગટ થતું રહ્યું હતું.
ત્યારે તેના તંત્રી તરીકેની જવાબદારી શ્રી તે બંધ થયા પછી ઇ. સ. ૧૯૩૩માં ડાક મણિલાલ મકમચંદ શાહે સ્વીકારી હતી, પરંતુ સમય માટે સસ્થા ના મુખપત્ર તરીકે પ્રબુદ્ધ શ્રી પરમાનંદ કુંવરજી કાપડિયાએ તેના સમગ્ર જૈનના નામથી એક સાપ્તાહિક શ્રી રતિલાલ સંપાદનની સંપૂર્ણ જવાબદારી ઉઠાવી હતી. ચીમનલાલ કોઠારીના તંત્રીપણું હેઠળ શરૂ સ્વ. મણિભાઈના અવસાન પછી ઈ. સ. ૧૯૫૧ કરવામાં આવેલું પરંતુ એમાં “અમર અરવિંદ થી શ્રી પરમાનંદ કાપડિયાએ “પ્રબુદ્ધ જૈન 'ના નામની એક વાર્તા પ્રગટ થયેલી, જે બ્રિટિશ તંત્રી તરીકે જવાબદારી સ્વીકારી હતી, જે
જુન-૧૯૮૮
[૧૨૩

Page #10

એમણે જીવનના અંત સુધી સારી રીતે વહન વિષય ઉપર પોતાની તંત્રીનેંધ લખતા. કેટલી કરી હતી. આમ, ત્રણ દાયકાથી વધુ સમય સુધી કવાર તેઓ મુખપત્રના અગ્રલેખ તરીકે પિતાને સ્વ. પરમાનંદભાઈની એકધારી સ નિષ્ઠિ સેવા મૌલિક ચિંતનાત્મક લેખ પ્રગટ કરતા, તો પ્રબુદ્ધ જીવનને સાંપડી હતી.
કેટલીકવાર મુખ્ય લેખ તરીખે અન્ય કઈ સમર્થ
- લેખકનો લેખ મૂકીને, અંદરના પાને તેઓ પ્રબુદ્ધ જૈન'નું પ્રકાશન સૌ પ્રથમ થયું ત્યારે
તંત્રી સ્થાનેથી જુદા જુદા વિષયે ઉપર નાની કે જન યુવક સંઘના તે સમયના બધા જ કાર્ય
મોટી નોંધ મૂક્તા, સાહિત્ય, શિક્ષણ, ધર્મ, કર્તાઓ ગાંધીજીની પ્રબળ અસર નીચે આવેલા
સમાજ અને રાજકારણ એમ જુદા જુદા ક્ષેત્રમાં હતા અને ગાધીજીએ જેમ “હરિજન” કે “હરિ.
બનતી તત્કાલીન ઘટનાઓ ઉપર તેઓ પિતાના જનબંધુ જેવા સાપ્તાહિક જાહેરખબર વિના
પ્રતિભા વિચારો નિભય પણે વ્યક્ત કરતા. પ્રકાશિત કરવાનું ચાલુ કર્યું હતું, તે જ રીતે
એમાં પણ જૈન સમાજના પ્રશ્નો ઉપર તેમની પ્રબુદ્ધ જીવનની બાબતમાં પણ કેઈપણ પ્રકારની
કલમ વેધક પણે ચાલતી. જાહેર ખબર લીધા વિના સામયિક પ્રકાશિત કરવાની નીતિ એના આરંભકાળથી જ અપના- શ્રી પરમાનંદ કુંવરજી કાપડિયાનું તા. ૧૭વાઈ હતી. તે નીતિ સદ્ભાગ્યે આજ દિવસ ૪–૭૧ના અવસાન થયા પછી “પ્રબુદ્ધ જીવનનું સુધી ચાલુ રહી છે, આરંભના સમયથી તે આજ સુકાન સંઘના પ્રમુખ શ્રી ચીમનલાલ ચકુભાઈ દિવસ સુધી એના તંત્રીઓએ માનાઈ સેવા શ હે સંભાળ્યું. સ્વ. ચીમનભાઈ આંતરરાષ્ટ્રીય આપી છે. આરંભના સમયમાં તે લેખકને ખ્યાતિના એક સમર્થ રાજકીય પુરુષ અને પુરસ્કાર પ, અપાતે નહિ અને ઘણી કરકસર તત્વચિંતક હતા. એમણે તત્કાલીન બની પૂર્વક “પ્રબુદ્ધ જૈન” પ્રગટ થતુ રહ્યું હતુ.
ઘટનાઓ ઉપર નાની મોટી તંત્રીનેધ લખવાને
બદલે પ્રત્યેક અંકમાં ધર્મ તત્ત્વજ્ઞાન, રાજકારણ, ઈ. સ. ૧૫૩માં સુપ્રસિદ્ધ ગાંધીવાદી ચિતક
શિક્ષણ, સાહિત્ય ઈત્યાદિ વિષય પર સંવત કાકાસાહેબ કાલેલકરની પ્રેરણા અને ભલામણથી
લેખ લખવા ચાલુ કર્યા સ્વ. ચીમનભાઈ વ્યવસાયે પબદ્ધ જૈનને બદલે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન” એવું નામ એ લિસિટર હતા ૨ાજકારણમાં સક્રિય રસ અને રાખવામાં આવ્યું અને તે આજ દિવસ સુધી
ભ ગ લેતા અને પાર્લામેન્ટના સદસ્ય હતા જાવ ચાલુ છે.
અને આંતરરાષ્ટ્રીય રાજકારણને એને અભણસ સંસ્થાનું મુખપત્ર હોવાને કારણે તથા ઘણે ઊંડે હતે. એટલે એવા વિષયે ઉપર જાહેરખબર ન લેવાની નીતિ હોવાને કારણે એમના લેખો વધુ પ્રગટ થતા, કેટકેટલી ગંભીર પ્રબુદ્ધ જીવન જેવું વૈચારિક પત્ર આર્થેિક દષ્ટિએ સમસ્યાઓ ઉપર સ્વ. ચીમનભાઈનું મંતવ્ય શું પગભર ન બની શકે એ સ્વાભાવિક છે. સ૬- છે તે પ્રબુદ્ધ જીવન” દ્ધ રે જાણવા ઘણા વાચકો ભાગે સંસ્થાનું આર્થિક પીઠબળ એને હમેશાં ઉત્સુક રહેતા. કકકટીના સમય દરમ્યાન એમ મળ્યા કર્યું છે કે જેથી એનું પ્રકાશન અદ્યાપિ નિભય પણે પિતાની કલમ ચલાવી હતી. સ્વ. પર્યન્ત ચાલુ રહ્યું છે.
ચીમનભાઇને ધર્મ અને તત્વજ્ઞાનનો અભ્યાસ પ્રબુદ્ધ જીવનને માટે સુદીર્ઘ સેવાઓ સ્વ. પણ ઘણે ઊડો હતો અને એવા વિષય ઉપર પરમાનંદ કુંવરજી કાપડિયા એ આપી હતી, પણ તેમણે પિતાની સમર્થ કલમ ચલાવી હતી. પ્રબુદ્ધ જીવનની સાથે તેઓ એકરૂપ બની ગયા એકંદરે, સ્વ. પરમાનંદભાઈનું લખાણ સામાહતા. અને પ્રત્યેક અંકમાં તેઓ જુદા જુદા જીક સમસ્યાઓ ઉપર સવિશેષ રહ્યું હતું, તે ૧૨૪]
[આત્માનંદ પ્રકાશ

Page #11

સ્વ, ચીમનભાઈનું લખાણું રાજકીય સમસ્યાઓ જનિક પત્ર પણ છે. દૈનિક અને સામાયિકોના પર સવિશેષ રહ્યું હતું.
વાચકેમાં એક વર્ગ એવો હોય છે જે વાર્તા, નવેમ્બર, ૧૯૮૨માં ચીમનભાઈનું અવસાન કટ ક્ષલેખ, આરોગ્ય, રાજકારણ વગેરેમાં પિતાના થયું, ત્યારપછી ‘પ્રબુદ્ધ જીવનની જવાબદારી કઈ પ્રિય લેખકના બંધ ણી થઈ જાય છે, અને સ ઘની કાર્યવાહક સમિતિએ મને સોંપી. એ લેખકનું કશું વાંચવામાં એને રસ નથી હોત. સાહિત્યના અધ્યાપક તરીકે કામ કરનાર અને એટલે કે ઈપણું સામયિકમાં ફેરફારો થાય ત્યારે ધર્મચિંતનમાં વિશેષ રસ ધરાવનાર મારા જેવા એનો એક પ્રકારનો વાચકવર્ગ ઘટે તો અન્ય માટે આ જવાબદારી વ્યવસાય અને લેખનની પ્રકારનો વાચક વર્ગ વધે એમ બને. અય પ્રવૃત્તિઓમાંથી સમય ફાજલ પાડવાની પ્રબુદ્ધ જીવનમાં પ્રગટ થતી લેખ સામગ્રીનું દષ્ટિએ ઘણી મોટી હતી. સ્વ. પરમાનંદભાઈ વરૂપ સમયે સમયે બદલાયા કર્યું છે. એમાં કાપડિયા અને સ્વ. ચીમનલાલ ચકુભાઈ શાહ વાચકોને અભિરૂચી ઉપરાંત તંત્રીની પોતાની જેવા સમર્થ તંત્રીઓના અનુગામી તરીકે મારી દષ્ટિ, રુચિ અને શક્તિએ પણ કાર્ય કર્યું છે. પાત્રતા ઘણી ઓછી ગણાય. વળી રાજકારણ વસ્તુતઃ તંત્રીની જવાબદારી વાચકોની રુચિને મારા રસને જેટલે વિષય તેટલો અભ્ય. સને નહિ, ઘડવાની પણ હોય છે. એમાં વાર પણ લાગે એટલે એમની સરખામણીમાં મારી પાસેથી છે, “પ્રબુદ્ધ જીવનની જવાબદારી મેં સ્વીકારી “બુદ્ધ જીવ’ના તત્રી તરીકે જોજકારણના ત્યાર પછી વિષયોનું વૈવિધ્ય વધે એ માટે વિષય ઉપર લેખની અપેક્ષા ૨ખાય તે મારી પ્રયાસ કર્યા છે, માત્ર સામાન્ય વાચકને જ પ્રકૃતિ અને સ્થિતિની મર્યા જોતાં ન સંતોષાય એ લક્ષમાં રાખ્યા નથી, અધિકારી વાચકને માટે સ્વાભાવિક છે. મારી સમક્ષ બે પ્રશ્ન હતાઃ સવ. ગહનગંભીર અભ્યાભનિષ્ઠ, ગ્રંથસ્થ કરી શકાય પરમાણુભાઈ ચીમનભાઈની જેમ તત્કાલીન, એવી લેખસામગ્રી આપવા પ્રયાસ પણ કર્યો છે. સામાજિક કે રાજકીય વિષયો ઉપર અભ્યાસ કરી વર્તમાન સમયમાં ભારતમાં ટી. વી. ના લેખ લખવા કાં તો મારી પ્રકૃતિને વફાદાર રહીને માધ્યમને ફેલાવો દિનપ્રતિદિન વધતો ચાલ્યો મારા રસ રુચિ અનુસાર વિભિન્ન વિષય ઉપર છે. એટલે લે કે ફાજલ સમય વાંચવામાં જે લેખ લખવા પુરે ગમીએ, તુ માત્ર કરવા ખાતર વપરાતું હતું તેમાંથી ઘણે સમય હવે ટી. વી. અનકરણ કરવાને બદલે મારી જાતને વફાદાર જોવામાં વપરાવા લાગ્યો છે. વળી પ્રાસંગિક રહેવું તે મને વધુ પેચ લાગ્યું છે. એ સ્પષ્ટતા વાંચન સામગ્રીની દષ્ટિએ દૃનિ અને તેના સાથે જ મેં આ વૈચ્છિક માનાર્ડ જવાબદારી વિવિધ વિભાગો તથા સચિત્ર સાપ્તાહિક ઘણો સ્વીકારી છે. મને રુચે તે વિષય ઉપર લેખ પ્રચાર પામ્યા છે. સામાન્ય જનતાને તત્કાલીન લખવાન મેં સ્વીકાર્યું છે. એમાં દેખીતી રીતે બનતી જતી ઘટનાઓની વિગતોમાં વિશેષ જ જૈન ધાર્મિક વિષય ઉપર લેખ વધુ આવે રસ હોય એ દેખીતું છે. ખન, બળાત્કાર, તે સ્વાભાવિક છે ‘પ્રબુદ્ધ જીવન” એક વૈચારિક ચોરી, અપછાત, અકસ્માત, કાવતરા, મારાપત્ર છે તેમ સાથે સાથે જૈન યુવક સંઘનું મારી, લડાઈ, દુર્ઘટના, દુકાળ, આતંકવાદ, મુખપત્ર છે. એટલે એમાં જૈન વિષયનું પ્રમાણ આંતરવિગ્રહ, રેલ ઈત્યાદિ પ્રકારની ઘટનાઓ વધતું એ હું જા. કર તો તે પણ સ્વાભાવિક વિષે રંગીન ફોટાઓ સહિત જેમાં સભર અને નિર્વાહ્ય છે. “પ્રબુદ્ધ જીવનનો મુખ્ય વાચક માહિતી આપવામાં આવી હોય તેવા વગ એના સભ્યોને છે, તેમ છતાં તે સાર્વ પ્રકારના લખાણોમાં સામાન્ય વાચકને રસ વધુ જુન ૮૮]
(૧૨૫

Page #12

પડે છે. સારી કમાણી કરતાં એવાં કેટલાંક સામયિકો સુસજજ લેખક કે ફાટાગ્રાફર દ્વારા ઘણી સારી માહિતી એકત્ર કરીને પ્રગટ કરે છે એવાં વિવિધભાષી સાપ્તાહિકાના ફેલાવાની વચ્ચે વૈચારિક પત્રને પેાતાનું અસ્તિત્વ ટકાવી રાખન વાના પ્રશ્ન પણ ઘણા ગંભીર હોય છે. તે પણ આપણું સદ્ભાગ્ય છે કે ગુજરાતના કેટલાંક એવાં
સામયિકો પ્રકાશિત થતાં રહ્યા છે. સામાન્ય સૈનિકો અને સાપ્તાહિકો કરતાં માત્ર લેખસામશ્રી પ્રગટ કરતાં વૈચારિક પત્રનું કા, કાર્ય ક્ષેત્ર, ધ્યેય અને કર્તવ્ય જુદાં જુદાં હાય છે અને તેની અસર પણ લાંમા ગાળાની હાય છે. અલબત્ત આવાં સામયિકાના સૌથી માટે પ્રશ્ન તે પોતાનું અસ્તિત્વ ટકાવી રાખવાના હાય છે, વળી દૈનિક કે સાપ્તાહિક કરતાં પાક્ષિક કે માસિકને પેાતાની વાચન-શામગ્રો વાસી ન આવી જાય તે જોવાના પ્રશ્ન પણ મહત્ત્વના હૈ!ય છે, અને એટલેા જ મહત્ત્વના પ્રશ્ન તે પેાતાની સામગ્રીનું સ્તર જાળવી રાખવાના હાય છે. વાર્તા કવિતા લખ નારા કરતાં ચિંતનાત્મક લેખા નિખ ધેા લખનારા
લેખાના વર્ગ ઘણા નાના હોય છે, એટલે વૈચારિક પત્રને પોતાની સામગ્રી મેળવવાના પ્રશ્ન પણ એટલું જ મહત્ત્વના રહે છે.
સદ્દભાગ્યે જૈન યુવક સંઘના સભ્યોની સખ્યા ઉત્તરાત્તર વધતી રહી છે. એથી પ્રબુદ્ધ જીવન'ના ફેલાવા ઉત્તરાત્તર વધતે રહ્યો છે. સ ઘતી સભ્યસ"ખ્યા સારી હોવાને કારણે ‘પ્રબુદ્ધ જીન' ને આર્થિક પીઠબળ પણ સારુ રહ્યુ છે. આમ છતાં કાગળ, મુદ્રળુ, ટપાલ વગેરેના ખમાં ઉત્તરાત્તર જે રીતે વધ રા થતા જાય છે તે જોતાં
ભવિષ્યમાં ખર્ચ ની સમસ્યાને ગંભીર
થી
વિચારીને ચાયેજત કરવાતું પ્રાપ્ત થશે.
પ્રબુદ્ધ જૈન' અને પ્રબુદ્ધ જીવન'ના પ્રકાશન
૧૨૬
માં આજ દિવસ સુધી જે કોઇ લેખકી, સ પાઈન સમિતિના સભ્યો, વ્યવસ્થાપક સાંધના તથા પ્રેસના કમ ચારીઓ વગેરેના સહકાર સાંપડયા છે તે બદલ તેએના અમે અત્યંત ઋણી છીએ.
પદ્ધતિથી હમેશાં થયું છે એવે! દાવા કાણું કરી ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’નું પ્રકાશન ક્ષતિરહિત આદશ શકે? ‘પ્રબુદ્ધ જીવન'ની વ્યવસ્થા વિષચક્ર કેટલીક
મર્યાદાએ રહ્યાં કરી છે. એથી સધના કેટલાક વાચકને કેટલાક લેખકોને, કેટલાક પત્રલેખકે તે ક્ષસ તાષ રહ્યા કી હશે! લેખકના અસ્વીકાર માટે કેઈકને કયારેક માઠું પણુ લાગ્યું હશે. સામયિક ચલાવવામાં આમ ત મને તે! જ નવાઈ.
સ્વ. પરમાનભાઈ કાપડિયા અને સ્વ ચીમનલાલ ચકુભાઈ શાહ કરતાં મારી મર્યાદા, સમય, શક્તિ, રુાંચ, ષ્ટિ ઈત્યાદિની દૃષ્ટિએ ઘણી વધારે છે. એ વિશે હું પોતે પણ સભાન છું. સ્વ. ચીમનભાઈની જેમ મારી પાસે પણુ ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’ માટે આવતી બધી જ સામગ્રી
વાંચી જવા જેટલા સમય, અન્ય શકાણાને કારણે રહેતા નથી વળી વાંચકો, લેખક, વગે રૈના આવતા પત્રાના જવાબ પણ હું આપી શકતા નથી. સ્વ થીમનભાઈની જેમ મારે પણ ઘણા બધે! ભાર સપ ક્રેન સમિતિએ ઉપાડી લીધે છે. આમ છતાં વાયકાને અને લેખકે ને કે પત્રલેખકને જે કંઈ અસ તે ષ થયા હોય તે માટે ક્ષના પ્રાર્થીએ છીએ.
વૈચારિક પત્રોનું કામ વાચકોને માહિતી આપવા સાથે દૃષ્ટિ પણ આપવાનું છે. प्युद्ध જીયન' દ્વારા થોડાક વાથકાના પશુ જીવન
પ્રત્યેના અભિગમ વધુ ફ્રેંચ, ઉદાત્ત અને દૃષ્ટિ સપ અન્ય હરો તા તેનું પ્રકાશન કુંતા ગણુ:શે !
માનંદ-પ્રકાશ

Page #13

| મઝહબ 0ાહી. મીખાતા........
કુ જ્યોતિબેન પ્રતાપરાય શાહ ભાવનગર
માનવ સંસ્કૃતિનાં ઈતિહાસની અમર છે, એરીસ્ટોટલ ધર્મને કારણે થતા સંઘર્ષ માટે પંક્તિઓને ઉકેલીએ તો લાગે છે કે પથ્થર માણસના વિકૃત માનસને જવાબદાર ગણે છે, યુગથી માંડીને તે આજના યુગ સુધીમાં જ હાન ડયુઈ’ ‘ડી કુવીન્સી' “કેટીસ અને ઈતિહાસમાં માનવ જાતિની ઉન્નતિ, છક્રાતિ ફૈન્ય તવાંચ તક “ફ” જણાવે છે. “જગતમાં અને પ્રગતિ માટે વિશ્વના બધા જ ધર્મોએ માણસ જ એક એવું પ્રાણી છે, જે અર્થને માણસને ૧, અહિંસા, પ્રેમ, શિત. ચારિત્ર્ય પણ અનર્થ કરી શકે છે. ધર્મનાં આચરણ માં ફાતિ અને એકતાનો સંદેશ આપ્યા છે. શ્રી પણ આવું જ બન્યું છે અને તેનું પરિણામ શકદેવજી ભાગવતમાં લખે છે. “ધર્મ જનતાને આવ્યું છે હિંસક દેલમાં ! ધર્મનાં વેર-ઝર દુર કરી જીવનમાં થેય આપે છે ” માધ્યમ દ્વારા માણસ-માણસ વચ્ચે વેર ઝેર બાઈબલમાં પણ લખ્યું છે માણસની કોઈ પશુ કેવી રીતે વધ્યા છે તે “સંતકબીરે ખૂબ જ
વનિ અચનો અમાનો સંતોષ છીનવીને સુ દર રીતે સમજાવ્યું છે. તેઓ શ્રી એ કદો છે થવી ન જોઈએ” “કુરાનેશરીફ” પણ જણાવે છે. કે પુપિનાં અનેક નામાની જેમ પ્રભુના પણ બહુ ખાન ફરજંદ ! પૃથ્વી પર જઈને તારે અનેક નામે છે. રામ-રહીમ નાથ, ઇશ્વર કે પ્રાણી માત્રને સનેહ આપવાને છે.” “ગૌતમ અલ્લા આખરે એક જ છે. રામને ભજનાર બદ્ધ “ઈસુખ્રિસ્ત,' “મહંમદ પયગંબર' અને ભક્તિ કરે છે. મહાવીને માનનાર પૂજા કરે છે. મહાવીર સ્વામી એ પણ “વેરથી વેર શમે નહિ અલાને માનનાર બંદગી કરે છે. પૂજા, સેવા, જગમાં પ્રેમથી પ્રેમ વધે જીવનમાં,’ એ જ ભક્તિ કે બંદગી કરનાર દરેકનું ધ્યેય આત્મિક બોધ આપે છે ને ! રાજય સિંહાસનને બદલે શાંતિ મેળવવાનું છે, પિતપોતાના રસ-રૂચિ, વનવાસ ભગવતે રામ અને તેમાંથી સાજાંતી સગવડ અને કૌટુંબિક ખ્યાલે પ્રમાણે દરેક
મા” શ્રી રામને કુટુંબ તરફની લાગણી વ્યક્તિ ઈશ્વરનું એક સ્વરૂપ પસંદ કરે છે અને વફાદારી અને કર્તવ્ય છેઠા જ બતાવે છે ને ! તેને પોતાને શ્રધ્ધયમૂર્તિ સમજી તેમાંથી પ્રેરણા મહાભારત', વેદ અને ઉપનિષદ’ પણ પ્રાણું મેળવે છે. આ પસંદગી ખૂબ જ સ્વાભાવિક છે, માવના મિત્રો અને “જી તથા જીવવા દ્યો'ની કારણ કે બધા જ સ્વરૂપને સમજવાની, અપનાજ પ્રેરણા આપે છે.
થવાના, ભજવાની કે પ્રસન્ન કરવાની શક્તિ વિવિધ ધર્મને આધારે એ વાત સામાન્ય રીતે દરેક વ્યક્તિમાં હોતી નથી. આ વયંસિદ્ધ થાય છે કે ધર્મ દ્વારા માણસને એક માનવીની સમજી શકાય તેવી મર્યાદા છે. કયારેય એકબીજાના સાથે અંદરોઅંદર લડીને માનવીએ ૨છાએ મનથી જ નક્કી કરેલી આ વર બાંધવાનું શિક્ષણ મળ્યું જ નથી. અલબત માન્યતા પણ યોગ્ય લાગે છે, કારણ કે ધમની એ પણ હકીકત છે કે મધ્યકાલીન યુગથી તે સાથોસાથ માનવીની પોતાની જાત તરફ, કુટુંબ આ જ સુધી માસ ધર્મને નામે લડતો જ આ તરફ અને સમાજ તરફ ઘણી મોટી જવાબદારી
જુન-૮૮,
[૧૨૭

Page #14

છે. આ બધી જ જવાબદારીમાંથી મુક્ત થઈને મૂળ સુવર્ણ જ મળવાનું છે તે નિર્વિવાદ છે, માનવી જેવી લાકમાંથી માંડ એકાદ કલાક તે જ રાત આખા બ્રહ્માંડમાં ઈશ્વર એક જ છે. ધર્મ માટે ફાળવી શકે છે. હવે મહામુશ્કેલીએ પરંતુ સેનાના જુદા જુદા ધાટની જેમ તેના મેળવેલા આ સમયમાં વ્યક્તિ પોતાની ખાસ નામ અથવા વ૫ અલગ-અલગ છે આ એક પારના બધા જ મંદિરે, દેવળો, મરિજ છે અને સનાતન સત્ય છે, પરંતુ માણસનું સંકુચિત અન્ય દેવસ્થાનોમાં જવા દેડશે તો શું તમને અને પૂર્વ પ્રહથી ભરેલું જન્ડ, અજ્ઞાની અને મહેમી લાગે છે કે તેને કોઈ પ્રેરણા કે શાંતિ આ દેડ- માનસ આ પત્રની અપેક્ષા કરે છે અને તેથી જ કામ વચ્ચે પ્રાપ્ત થશે ? આ ઉપરાંત ઉચ તે કહે છે કે હું જે ધર્મ અપનાવું, જે વરુપને આધ્યાત્મિક દષિકે જગતને અર્પનાર આપણું ભજુ તે જ સાચે ધમ છે, અને તે જ આ તો અને વિદુષી સતીઓ એ પણ એક વરૂપને ઈશ્વર છે. અન્ય ધર્મો બેટ છે અને ધરના જ પસંદ કરીને અગમ તની શોધ કરી છે સ્વરૂપો પણ શક્તિહીન છે. માનવીની આ જડ ને ? મેરે તે ગિરિધર ગોપાલ, દૂસરા ન માન્યતા જ વેનું કારણ બને છે. ધીમે ધીમે કોઈ એમ ગાનાર મીરાને કે પછી ચિત્રકુટના વેરનું બીજ વટવૃક્ષમાં પરિણમે છે અને પરિણામે ઘાટ પર શ્રી રઘુવીરનું તિલક મેળવનાર તુલસી- ધર્મનું આચરણુ પ્રમાણેને અલગ અલગ સમાજ દાસજીને દુનિયા આજે પણ યાદ કરે છે. અસ્તિત્વમાં આવે છે ઉપસ્થિત થએલા આ
મારા અને તુલસીદાસજીના જીવન પરથી એ દરેક સમાજની માની લે છેલ્લી સંપૂર્ણતાં એકબાબત સ્વયંસિદ્ધ થાય છે કે ઈશ્વરનાં અન્ય બીજા સાથે ટકરાય છે અને પરિણામે અંદર. સ્વરૂપો કે તેનાં આરાધકોની અવગણના કર્યા અંદર જુદા-જુદા ધર્મના લોકો એકબીજા સાથે વગર નિખાલસતાથી, શ્રદ્ધાથી, “સર્વધર્મ સમાન સંઘર્ષ કરે છે. પોતાના ધમ" મા જે પોતાનું છે તેવી ઉદાર દષ્ટિ કેળવી કોઈ એક સ્વરૂપને પ્રભુત્વ વધારવા માટે સંધર્ષના આ સંસાર પિતાની આરાધનાનું પ્રતિક માનવું. તે આધ્યા. બાળકને ગળથુથીમાંથી જ અપાય છે અને તેથી રિમક બનવાની પાયાની શરત શુદ્ધ આધ્યાત્મિક હિન્દુનું બાળક મુસ્લિમના સંતાન સાથે રમતું જીવન જીવનાર અન્ય ધર્મ કે ધમની ટીકા- નથી, ભણતું નથી કે " થી રહા બે ધર્મના ટીપ્પણમાં ઇશ્વરરૂપી પરમ તત્વની માનહાનિના યુવાનો વચ્ચે પણ કઈ સ બ ધ ! વેની આ દર્શન કરે છે. લોકલાડીલા નરસિંહ મહેતાએ આગ રોજ બરોજ વધતી જાય છે અને તેમાંથી પણ કહ્યું છે, “અખિલ બ્રહ્માંડમાં એક ત સ જાય છે, હિંસાની ઢળી , કે. મી રમખાણો શ્રીહરિ, જુજવે રૂપે અનંત ભાસે ઘાટ ઘડિયા અને વહે છે લેહીની નદી ઓ ! કઈ પતિ પછી નામ ૨૫ જુજવા, અને તે હેમનું હેમ ગુમાવે છે, કોઈ ગુમાવે છે પુત્ર! કેઈનું ઘર હવે.”
લુંટાય છે, કે ઈ તો વળી રોજગારીના સાધને અલોકિક જીવન જીવનાર નરસિંહ આ જ ગુમાવી બેસે છે. પંક્તિમાં સમજાવે છે કે એક સેનાની લગડી. આ કેમી રમખાણોથી લાખોની જાનહાનિ માંથી તેના જુદા જુદા ઘાટ ઘડીએ તેથી કઈ અને કરડેનું નુકશાન થાય છે. આર્થિક ક્ષેત્રે, માત્ર સેનામાંથી બંગડી, હાર, બાજુ કે પિ' કે મી રમખાણે--કાર્ય-બ ધએ છું ઉત્પાદન એમ નામ બદલાવાથી સોનું બદલાતું નથી. કારીગર નિવૃત્તિ-બેકારી-ગરીબીના જીવનને તે બધાજ સમજે છે. મુળવતુ એકની એક જ ધરણનું વિષચક શરુ થાય છે તે પછી સામાછે. જેમ આ વિવિધ ઘાટને ગાળવાથી તેમાં થી જિક સ્તરે ભૂખમરો-ચે લુ ટફાટ-આપઘાતો
૧૨૮]
| અતિ+' ન દ શ પ્રક.

Page #15

કોલગર્લ્સ-પ્લેબેય અને પ્રોબલેમ ચાઈડની જેઓ ધર્મના નામે ધર્માધતા આચરી સમસ્ય-કલા સંસ્કૃતિનો નાશ-પ્લાગણ! શૂન્ય સમષ્ટિના હિતને બદલે પિતાના સ્વાર્થ માટે પ્રજા-તિનિષ્ઠ સમજ દેશના કલંક સમા ધર્મનો ઉપયોગ કરે છે, પોતાના ધાર્મિક જ્ઞાનને વૃદ્ધાશ્રમની વૃદ્ધિ - લધુતાગ્રન્થી અને ગુલામી દુપયોગ કરી પિતાના અનોખા વ્યક્તિત્વ માનસ-શૈશ ધાગામ શચતુ જીવન અલિલ દ્વારા ભેળી જનતાના અજ્ઞાનને ગેરલ ભ ઉઠાવી થલચિત્ર અને સાહિત્ય તરફનું વલણ વ્યસનોની તેમને સંઘર્ષના માર્ગે વાળે છે પિતાને હેત વૃદ્ધિ-વ્યથિત જોવા-હડતાલે-નેતાગીરી પર સિદ્ધ કરવા માટે રોજબરોજ બિલાડીના ટોપની અવિશ્વ સુ-વિનાશક પ્રવૃત્તિઓનો સ્વીકાર લોહી જેમ નવા-નવા ધાર્મિક સંપ્રદાયનું સર્જન કરે ને વેપાર મજુર માલિકના આંદોલ- હડતાલે છે. પિતાનો પક્ષ મજબૂત કરવા યુવાનોને - બેકારી અને પુનઃ પુન સજાતું સમસ્યાઓનું ઉશકેરીને કેમી રમખ ણ કરાવે છે, તેવા વ્યવિષચક્ર !
કિત સામે હિંમતપૂર્વક, કેઈની પણ શેહ
શરમમાં દબાયા વગર શસ્ત, ચારિત્ર્ય અને આ સળગતી સમસ્યાઓ આપણા સમાજ વિવેકબુદ્ધિ દ્વારા, શામ-દામ ભેદ અને દડની લેકશાહી દેશને છિન્નભિન્ન કરી નાખે તે પહેલા નીતિ અપનાવી આવા મતલબી જુથેનું શ્વક્તિત્વ આપણે સહુએ જાગૃત બનવાની જરૂર છે. જેના કેટલું પિકળ છે. તે સાબિત કરી તેઓ જેવાં ઘટમાં ઘોડા થનગને છે, જેને આતમ પાંખ છે તેવાં જ જનતા સામે રજુ કરી દેવા, તે જ વિઝે છે. જેનામાં તોફાન સામે પણ ટક્કર આ યુગનું એક શ્રેષ્ઠ કર્તવ્ય છે. તેના દ્વારા જ ઝીલીને ટટ્ટાર ઉભા રહેવાની તાકાત છે. તેવા આપણે ધર્મ-પંથ-સંપ્રદાયનાત જાત-જ્ઞાતિયુવાનોએ જાગૃત બની એક બની સ્વામી વિવેકા- છોળ એવાં સંકુચિત વર્તુળની વાડાબંધીને નંદજીએ બનાવેલ વૈચારિક અને માનસિક સ્થાને, સ્વ. કિશોરલાલ મશરુવાળાના શબ્દોમાં જાગૃતિ દ્વારા આધ્યામિક ક્રાન્તિની આતશ “વાડા ખાલી કરી દુનિયાને એમ કહી શકીએ કે, પ્રજવલિત કરવાનો સમય હવે આવી ગયો છે. “મઝહબ નહી શિખાતા, આપસને બૈર રખના.”
સાભાર સ્વીકાર ૧. સામાયિક સૂત્ર :
લેખક :-- શ્રી મે હનલાલ દલીચંદ દેસાઈ સંપાદક - કાન્તિભાઈ બી શાહ. પ્રકાશક : શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય. ઓગષ્ટ કાનિમાર્ગ, મુંબઈ ૪૦૦૦૩૬.
પેઈજ ૩૧૧, કિંમત રૂ. ૨૫. આ ગ્રંથ એ સામાયિક વિશેની ઊંડી તા વિચારણાનો ગ્રંથ છે મહાવીર જૈન વિદ્યાલયને
ખુબ ખુબ ધન્યવાદ. ૨, જિનતત્ત્વ - ભાગ ૨
લેખક :- ડે. રમણલાલ ચી. શાહ પ્રકાશક :- શ્રી મુંબઈ જૈન યુવક સંઘ ૩૮૫, સરદાર વી. પી. રોડ, મુંબઈ-૪૦ ૦૦૦૪, મૂલ્ય :- રૂા. ૨૦-૦૦ પ્રકાશક અને લેખકને હાર્દિક અભિનંદન.
– હી. ભા. શાહ
જુન(૮
[૧૨૯

Page #16

અાથી ક્ષમાપવા. ક્યારે ? કુલ જે. સાવલા
એરફ ઉ
૨૬
ત્ર આપના એટલે શું ? ક્ષમાપના એટલે ક્ષમાપના દ્વારા જગતના સર્વ જીવોને જડક્રિયા આપણા આત્મા દ્વારા જગતના કોઈ પણ પ્રાણ દ્વારા તે ખમાવીએ જ છીએ પરંતુ જે ક્રિયા માં માત્ર સાથે પછી તે ભલેને ગમે તે જાતિને પ્રાણુ ન હતા તે ક્રિયા શહક બની જતી હે ય હોય અને એની સાથે આમિક સંબંધ હોય છે વળી બીજા દિવસથી શુભારંભ કરીને જેસે છે કે ન હોય છતાં આપણે સ્વાર્થ ખાતર યા ગામે ની પિઝિસનમાં આવી જઈએ છીએ. એને તે રીતે મન, વચન અને કાયા દ્વારા એનું અર્થ એ કે ક્ષમાપનાનું રહસ્ય આપણે સમજવા અહિત ઈછયું છે કે જાણતાં કે અજાણતાં નથી, અથવા ભલભલી દેવા, રાજા, મહાર જા. તેનું દિલ દુભવ્યું હોય અને એ અબેલા પણ માં એને પછાડનાર “ અહ'' પી જીવલેણ કેસરના પરિણમ્યું હોય અને એ રાગ-દ્વેષ તો આગને રોગના આપણે શિકાર બન્યા છીએ, એ ક્ષમા માંગી ઠારવી અને આ પણ આમાં સાથે સમયસર ઉપાય કરવા માં નહીં આવે તે જ બીજી વ્યક્તિએ એવી જ રીતે દુઃખરૂપ ક્રિયા ભવ તે બગાડે પરંતુ બીજા અનંતભવન પણ કરી હોય તે ઉદારદિલે ક્ષમા આપીને ભવ બગડતો જાય. પરંપરાને વધારનાર એ બંધને તેડી નાખવું
પરમકૃપાળુ પરમાત્માની પાસે ત્રણલેકની એનું નામ જ ક્ષમાપના.
સ પત્તિથી પણ અનેક:: છબી સંપત્તિ, ભ, આપણા આ જીવે અનાદિકાળથી આ રાગ- હેવા છતાં આપણે સૌ માટે તેમજ જગતના હૈષની ભુલભુલામણી અને ભટકાવનારી શેતરંજ- સૌ જીવોને બચાવવા માટે તેમણે સર્વસ્વન બાજી દ્વારા અનંતભવે વધારી મુકયા છે. તેમ ત્યાગ કરી ગરમી, ઠંડી કે મૂસળધાર વરસાદ છતાં પૂર્વના કેઈક ઉપકારીના ઉપકા રે વડે તેમજ કટક, કાંકરા કે જીવલેણ ઉપસર્ગો સહન સદ્દબુદ્ધિ દ્વારા નિકાચિત કુકર્મોને હળવા કરી કરવા ઉપરાંત ઉગ્ર તપશ્ચર્યા કરીને અને જે પુણ્ય ઉપાર્જન કરેલ હોવાને કારણે દેવદુર્લભ કેવળજ્ઞાન મેળવ્યું અને તેના દ્વારા સૂટમમાં મનુષ્ય ભવ મળે અને તેમાંય વળી ઉત્કૃષ્ટ સૂમ વસ્તુઓ નજરે જોયા પછી જગતના પુરોદયના કારણે સર્વોત્તમ એવું જનકૂળ મળ્યું કલ્યાણ માટે ધર્મો પા ા પીન ઘણું બધુ તેમાં વળી વીતરાગી ભગવતેએ બતાવેલ ઉત્તમ સમજાવેલ છે. મોક્ષમાર્ગને સાક્ષાત બતાવનારા દેવ-ગુરૂ ધર્મ ક્ષમા આપ્યા વિના કરેલી દરેક ક્રિયાઓ મળ્યા. છતાં ઉન્નતિ તરફ પ્રયાણ કરવાને બદલે પ્રાણ વિનાને જડ બની જાય છે અને એ જડ અને જે વસ્તુઓની બાદબાકી કરી શૂન્ય પરી- કિયાએ આપણા આત્માના કલાય તારક ઇન ણામ લાવવાને બદેલે અવગતિ તરફ પ્રયાણ શકતી નથી. આપણા મોબવંતા જેન ઇતિહાસ કરીને રાગ-દ્રષ. કેધ, માન, માયા, લે. ભરી જેને. આજે પણ સાક્ષી પૂરે છે. ધર્મશાસ્ત્ર દ્વારા માયાજાળમાં ખુંપી જઈ તેના સરવાળા અને ઘણા દષ્ટાંત આ પણે અવાર, કાર સાંભળીએ ગુણાકાર કરી શૂન્યને બદલે એકડા પાછળ મીડા છીએ. તેમાં અરિહંત પરમાત્મા સાથે ધણા વધારતાં જ જઈએ છીએ. કોને ખબર એ એક ભવ સુધી વેરની અ ગથી એક દલે લેવાની ભાવકયાં જઈ અટકશે ?
નથી એ જીવ યેનકેન રીત ઉપસર્ગો કરે છે. આમ તે આપણે દર વર્ષે સાંવત્સરિક ચંડકૌશિકનું દષ્ટાંત ભુલાય તેમ નથી આવા
૧૩૦,
માનંદ- કાશ

Page #17

તે અનેક દષ્ટનો મિજુદ છે. એટલા માટે જ સમજવું જોઈએ. પરમકૃપાળુ પરમાત્માએ “મા વીરસ્ય ભૂષણમ જેમ આપણા શરીરમાંથી કઈ અંગ અર્થાત કહીને વધુ અબ્રતાક્રમ નું મહત્વ આપ્યું છે. પ્રાણ (આત્મા)ને કાઢી લેવા માં આવે તો બાકીનું
જેમ વેરાન બની ગયેલ જમીનને ફરી સમગ્ર શરીર જડ નિપ્રાણ) બની જાય છે. નથ પર લાવત કાનાવવી હોય તે તેને સૌ પ્રથમ પછી તેને કોઈ અર્થ રહેતો નથી તેવી રીતે જ માફ - પં ત્યારબાદ જમીનને લેવલમાં આપ સૌના જીવનમાંથી જે ક્ષમા નામનું
ના પડે, તેને ખેડવી પડે, તેમાં પાણી તત્વ કાઢી નાખવામાં આવે તે કીની સવ અને ખાતર નાખવું પડે, પછી બી લા વધુ ને વડ સંપત્તિ, ક્રિયાઓ, નવ વિલાયુક્ત જીવન બનાવી રવી પડે. તેવી જ રીતે મન દિકાળથી જડ બની જાય, .કામું બની જાવ, આના કરવાનું કારણ પણ સોનું જીવન વેરાન ઉપરથી સમજાશે કે ક્ષમાની કેટલી જરૂરિયાત છે. બનેલું ; ડું , તે રાગ, ઘ, ધ, માન,
ક્ષમા આદાન પ્રદાન માત્રથી ક્ષમા આપ્યા. મ ય , ' ૧, ૬, વ્યસન, દંભ, પ્રપંચ, વિર કે કાંટાયુક્ત બાવળિયાઓથી ભરેલ છે,
સ' નો સંતોષ માનીને આપણે હવામાં તે મહેલ તેને બદનવન અને શાશ્વત સુખ શાંતિનિકેતન
: નથી બાંધી રહ્યા ને ! અનાદિકાળથી માનવી બનાવવા માટે સૌ પ્રથમ સાર કરવા ક્ષમાને
પે તાની જાતને શ્રેષ્ઠ માનીને જ જીવતે આવે જીવનમાં વણી લેવું જોઈએ, ક્ષમારૂપી પ્રાણ છે, પરંતુ વાસ્તવિક જીવન કાંઈ ઓર હોય છે. આવતો જ કં૫ર મુજબ બધા જ બાવળીયા ડબલ રોલ ભજવી ભજવીને અંતકાળે પણ સાફ થઈ જશે, ત્યારબાદ વિનય અને નમ્રતા પશ્ચાત્તાપના અમીઝરણાં તેનામાં પ્રગટી શકતાં દ્વારા જીવનને લેવલમાં લેવાનું છે, પછી શ્રદ્ધા નથી એ કેટલી કમનશીબી છે. જે શાસનમાં સમર્પણ અને પ્રમાણિકતા વડે ખેડીને ભાવ ક્ષમામૂર્તિ તિર્થંકરા થઈ ગયા અને થતાં રહેશે. અને ક્રિયારૂપ પાણી - ખાતરનું સિંચન કરવું જે શાસનના પ્રભાવે અજૈનો પણ કાંઈક પામી પડે, ત્યારબાદ તેમાં ધમ અને મોક્ષ રૂપી બી જતાં હોય અને જે શ સન ક્ષમા, અહિંસા વાવીને આત્મજાગૃતિ અને ત૫-જપ તેમજ દ્રારા જગત માં શ્રેષ્ઠ મનાતું હોય, એજ શાસનમાં નિયમ રૂપ ના બનાવીને રક્ષણ કરવું જોઈએ. જ-મ પામીને ગર્વથી જૈન કહેવડાવનાર આપણે તોજ શાશ્વત અને મુક્તિરૂપ-અનાજ લગી ક્ષમાના એક માત્ર એ દર્શને નથી વણી શક્યા શકીએ, પરંતુ રાગ-દ્વેષ ધ માન, માયા- તે બીજા આ દર્શા તે કયાંથી અપનાવી શકવાના? લભ બાવળિયા વાવીને ક્ષમા દ્વારા સાફ કરવા માં ગૌરવવંતા જૈન ઇતિહાસના એક એક ન આવે અને ઉપર મુજબની વૈજ્ઞાનિક પ્રક્રિયા
- અમર પાત્રોના જીવનચરિત્રો વાંચશું તે સાચી કરવામાં ન આવે તો સમજી ગયા હશું કે શું ક્ષમાપનાના જવલંત ઉદાહરણ-ચિનગારીએ મળવશું ?
એ તપે ત થયેલાં જોવા મળશે. ક્ષમાપના માત્ર અન તેભની બ્રમણને અટકાવનાર, મુક્તિ. બેલનારાઓ સાથે કે જેમાં કાંઈક સ્વાર્થ હોય ને મ ગ ર : કરનાર, અજ્ઞાનતા કે નિકાચીત એવી વ્યકિતઓ સાથે નથી કરવાની. ક્ષમાપના પાપની ઊંડી ખીણમાં એમ ડી પડેલા જીવાત્માને ખરેખર જેનાથી અબોલા હોય, વર્ષોનાં વેર સિદ્ધશિલ.ની ટચ પર લઈ જવાની વિરાટ હેય, પૂર્વભવની કઈ દુશ્મનાવટ હોય એવા શક્તિ જેનામાં રહેલી છે તે ક્ષમાપનાને જીવન આસાઓ સાથે કરવાની છે, અને તે પણ એક અવાર્ય અંગ બનાવવું, અર્થાત પ્રાણ હંમેશને માટે મિટાવી દેવા૫ સાચા હૃદયથી
[૧૩૧

Page #18

સામે ચાલીને કરવાની છે. જે પ્રત્યેક વ્યક્તિના ઉપર માતા કે પિતા સાથે છળકપટ કરી જીવન હૃદયમાં સાથે ભાવ હશે અને ખરેખર ખેલ- ભરને માટે અબાલા હોવાના ઘણા બનાવે દિલી પૂર્વક ક્ષમાં આપવા કે માંગવા જ જ મોજુદ છે. જે વ્યક્તિ પિતાના કુટુંબીઓ સાથે હશે તે એટેમેટિક સામી વ્યકિતના મનમાં આત્મિયતાથી નથી રહી શકતે અને નથી પણ પરિવર્તન આવ્યા વગર રહેશે નહીં. આજે ખમાવી શકતે એ જગતના જીવો સાથે કયાંથી તે પરિસ્થિતિ એટલી વણસી છે કે લખતાં દુઃખ મૈત્રી સાંધવા જશે પ્રથમ ઘરથી, કસુંબીઓને થાય છે, આજે તો માનવી પિતાને નિસ્વાર્થ ક્ષમા આપીએ, લઈએ અને પછી બીજા સાથે ખાતર સગાભાઈ કે બહેન સાથે અને તેનાથી સાચી ક્ષમાપનાની આપલે કરીએ,
અભ્યાસ અંગે લેન સહાય શ્રી કપતાંબર મૂતિ પૂજક જૈન વિદ્યાર્થી-વિદ્યાર્થિનીને એજીનિયરીંગ, આર્કિટેકચર દાકતરી, ચાટર્ડ એકાઉન્ટસી તથા કોરટ એકાઉન્ટન્સી, બિઝનેસ મેનેજમેન્ટ, લલિતકળા, જેન ધર્મનાં ઉચ્ચ અભ્યાસ માટે, ડિગ્રી અભ્યાસ માટે ધોરણ-૧૨ ની પરીક્ષા પસાર કર્યા પછી અને ડિમાના અભ્યાસ માટે એસ. એસ. સી. પરીક્ષા પસાર કર્યા પછી ટ્રસ્ટના નિયમાનુસાર
નરૂપે આચાર્ય શ્રી વિજયવલભસૂરીશ્વરજી જન્મ શતાબ્દિ શિક્ષણ ટ્રસ્ટ તરફથી સહાય આપવામાં આવે છે, તે માટેનું નિયત અરજીપત્રક રૂ. ૨૫૦ મી. દ્વારા અથવા ઢપાલ ટિકીટે મોકલવાથી નીચેના સરનામેથી મળશે. અરજીપત્રક સ્વીકારવાની છેલ્લી તારીખ ૩૦ મી જુલાઈ છે.
આચાર્ય શ્રી વિજયવલભસૂરીશ્વરજી જન્મશતાબ્દિ શિક્ષણ ટ્રસ્ટ, C/o. શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલય ઓગસ્ટ ક્રાંતિ માર્ગ, મુંબઈ-૪૦૦૦૩૬,
ગુજરાતની અસ્મિતા અને માનવકલ્યાણ માટે “ જયભિખ્ખું એવોર્ડ'
શ્રી જયભિખ્ખું સાહિત્ય ટ્રસ્ટના મંત્રી શ્રી કુમારપાળ દેસાઈ એક અખબારી યાદીમાં જણાવે છે કે વિખ્યાત જાદુગર કે. લાલ અને એમના પરિવારના સહયોગથી “શ્રી જયભિખુ એવોર્ડની સ્થાપના કરવામાં આવી છે. એવોર્ડ વિજેતા વ્યક્તિ કે સંસ્થાને પાંચ હજાર રૂપિયા તેમજ કાશ્કેટ જાહેર સમારંભમાં એનાયત કરવામાં આવશે. આ એર્ડ શ્રા જયભિખુને જે આદર્શ અત્યંત પ્રિય હતો તે માનવકલ્યાણની પ્રવૃત્તિ કરનાર અથવા સર્જન-ચિંતન, જ્ઞાનવિજ્ઞાન, વાણિજય-ઉદ્યોગ, સમાજસેવા અને સંસ્કૃતિના ક્ષેત્રે ગુજરાતની અમિતા સમૃદ્ધ થાય એ પુરુષાર્થ કરનાર વ્યક્તિ અથવા સંસ્થાને એનાયત કરવામાં આવશે. જયંભખું એ અંગેના આવેદન પત્રે શ્રી કુમારપાળ દેસાઈ, C/o. ગુજરાત વિશ્વકે શ ટ્રસ્ટ, એચ. એલ. કોમર્સ કોલેજ હોસ્ટેલના કમ્પાઉન્ડમાં, નવરંગપુરા, અમદાવાદ-૩૮૦૦૦૯ના સરનામે પત્ર લખીને મંગાવવા.
૧૩૨)
[ આમાનંદ પ્રકાશ

Page #19

સંસ્થાને અપાતું દાન G-15 મુજબ ઇન્કમટેકસ મુક્ત છે ” શ્રી ગઢડા મહાજન પાંજરાપોળ અને ગૌશાળા ટ્રસ્ટ
e મઢડા (સ્વામીના) પીન ૩૬૪૭૫૦ લેહીના આંસુથી રડી રહેલા તડફડીને મૃત્યુના મુખમાં ધકેલાતા ભૂખ્યા મૂંગા જીવને અભયદાન આપવા નમ્ર વિનતિ,
માનવી પાણીના ટીપા માટે વલખા મારી રહેલ છે અને જાનવરો ઘાસચારો અને પાણીના અમાવે રીબ.ઈ ને મૃત્યુના મુખે જાય તે પહેલા અભયદાનનું અવણીય પૂન્ય પ્રાપ્ત કરવા વિનતિ,
પાણી મેળવવા માટે પાંજરા પોળની કેરાળા અને હળાયા ફામ ઊપર છ સ્થળે બાર કરી જોયા તેમજ પાંચ કુવા પણ કરાવ્યા પરંતુ પાણી મળી શકયુ નથી જેથી ટ્રેકટર દ્વારા બહારથી પાણી લાવી હાજ અને અવેડીમાં ભરી જાનવરોને પાણી પીવડાવવામાં આવે છે. | પર તુ કુદરતની ખફાથી છેલ્ફલા ચાર વરસથી સૌરાષ્ટ્ર, કચ્છ અને ગુજરાત ઉપર કુદરત રૂડી છે. ધરતીમાંથી ઘાસ અને પાણી આપવાને બદલે ગરમ વરાળ ની કળે છે અને ચારે તરફથી વલોપાત ડરામણા બનીને આશાના ભુક્કો બોલાવી રહેલ છે અને નિર્દોષ જાનવરોના જીવની સા કરમા ખેલ ખેલી રહેલ છે.
દુષ્કાળનું સ્વરૂપ ભય કર છે, અબાલ પ્રાણીઓની આખે અશ્રુથી ભરાઈ ગઈ છે અને ઘાસ માટે વલખા મારી ઢળી પડે છે. પીવાના પાણી અને ઘાસચારાની તીવ્ર તંગી છે. મેંઘવારીએ માઝા મુકી છે રેજો રૂપિયા ૧૫૦ નો ખર્ચ છે.
અમા જાણીએ છીએ કે પશુધનને કસાઈ પાસે જતા અટકાવીને અભયદાન અપાવવા છેડા ચાર વરસથી અમાને અવિરત નાંણાકીય સહાય આ પીને ભગીરથ કાર્ય માં સહભાગી બની પ્રોત્સાહીત ૪૨લ છે.
આવા કપરા સમય મા ઘા સ ખરીદવા માટે બે કેની તેમજ ગુજરાત ફેડરેશનની અને વેપારી ભાઈ એની લે ન લઈ બહારથી ઘાસ અને પાણી લાવી પશુઓને નિભાવી રહેલ છીએ, ચાલુ વરસનો આવનાર બે માસ ખુબજ કઠિન હોવાથી ઘાસ અને પાણી માટે તાત્કાલિક દાન આપી અબેલ પશુઓને અભયદાન અપાવી અવણીય પૂન્ય પ્રાપ્ત કરી સુખી થાવ તેવી પ્રભુ પાસે પ્રાર્થના. - આજની ઉદાર સહાય તેજ આવતી કાલે પશુઓને શ્રદ્ધા તૃપ્તની નિમિત્ત બનશે, આપ અનુકુળતા મેળવીને એક વખત સંસ્થાની મુલાકાતે આવે તો અમારા કાર્યને આંખે દેખ્યા અહેવાલ જોવા મળે
-. દાન મોકલવાનું મુંબઈ એફીસનું સ્થળ : - ટ્રસ્ટી મંત્રી - જયંતીલાલ એન. ડેલીવાળા ૮૦ એ-બી, ઝવેરી બજાર, પટવાચાલ, મમતાદેવી મ’ દંર પ.સે, ગ્રાઉન્ડ ફલે ૨. એ.ટે. ૩૧૭૬ ૬૦ મુંબઇ-૪૦૦૦૦૨ ઘ૨ ટે. ૮૨૨૨૨૬૭
આવતા અંક હવે પછી | શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશને આવતા અંક તા. ૧૬-૮-૮૮ના રોજ બે માસના સંયુક્ત અ ક બહાર પડશે,

Page #20
Atmanand Prakash Regd. No. G. BV. 31 GOLDEN SENTENCES 1. The best way to succeed in life is to act on the advice you gvis to others. Lજ દગીમાં કૃત્તિ મેળવવા માટે સૌથી સરસ માગ તો એ છે કે, જે શિખ, મણ તમે બીજાને આપે છે. તેના પ્રથમ તમે અમલ કરતાં શીખે. 2. Pure charity is the desire to be ureful to others without thought of recompense. બદલો મેળવવાના વિચાર વિના બીજાને ઉપયેગી થાએ એ જ ઇચ્છ, થી અપાયેલુ દાન શુદ્ધ દાન કહેવાય છે. 3. The great aim of education is not knowledge but action શિક્ષણ લેવા ના મુખ્ય હેતુ માત્ર જ્ઞાન પ્રાનું નથી પણ આચરણ છે. 4: The whole science of the life is to avoide sowing the seeds of regret. દુઃખના વૃક્ષને ઉત્પન્ન કરનાર પા પરૂપ ખીજ હોય છે. માટે પાપની ખેતીને તિલાંજા લી આ પવી એ જ જિ દગીમાં પ્રાપ્ત કરવા લાયક સાચુપદાથે વિજ્ઞાન છે. 6. Religion is a rime pnecessity for all. ધર્મ એ સૌને માટે એ ત્યત જ રૂરી વરતું છે, 6. Care more for others than for yourself. તમારી જાત કરતાં બીજા માટે કાળજી વધુ રાખેા. માનસિક પવિત્રતા એ મા ટા માણસ થવા માટે સૌથી ઉપયોગી વસ્તુ છે. પૈસા કરતાં સદ્ગુ માટે વધુ કાળજી રા ખા. ઇનિદ્રયાના વિષયો ઉપર કાબુ મેળવવી એટલે વગ તમારી હથેળી માં છે. જેવો વર્તાવ તમા બી જા પાસે કરાવવા માગતા હો તેવું વર્તન તમે પી જા પ્રત્યે કરા, માટી મોટી વાતો કરવા કરતાં છે ડુ ક પણ કરી બતાવવાની કીમત ઘણી છે. ત'ત્રી : શ્રી કાન્તિલાલ જે, દોશી એમ, એ. પ્રકાશક ; શ્રી જેનું આત્મા ન દ સભા, ભાવનગર. મુદ્રક : શેઠ હેમેન્દ્ર હરિલાલ આનંદ પ્રી. પ્રેસ, સતારવાડ, ભાવનગ૨, For Private And Personal Use Only