Atmanand Prakash Pustak 069 Ank 04

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531788/1

Page #1

આમ સ. ૭૫ (ચાલુ) વીર સં', ૨૪૯૮
વિ સ ૨૦ ? ૮ મહુ!
વિ ચ ર પી ન્યૂ ષ આ બધે મેળા ચાર દિવસનું પ્રદર્શન છે. એના મોહમાં ડૂબી માણસ ભાન ભૂલી જાય છે, અને કોધ, માન, માયા, લાભના કાદવમાં ખૂમચી જઈ કતવ્યભ્રષ્ટ થાય છે. પરિણામે તે અહી' તો અશાંતિ ભોગવે છે જ, પણ મરણોત્તર ભાવિ જીવનમાં પણ એને લાંબા કાળ સુધી બહુવિધ દુઃખોમાં પકાવુ પડે છે.
| નિઃસંદેહ કક્ષાના ચકકરમાં પડી પોતાનું અનંત સનાતન ધન ગુમાવવું એના જેવી ભયંકર ભૂખતા બીજી કોઈ
નથી.
- સમગ્ર શુભ–અશુભના મૂળમાં વિચારનું જ પ્રાધાન્ય છે. માટે અશુભને ડામવા વિચારને સુધારીએ. એમાં જ આંતરિક શાંતિ છે, અને એમાં જ સ્વપરના કલ્યાણની ચાવી છે.
મુનિ ન્યાયવિજયજી
પ્રકાશક : શ્રી જૈન આત્માનં સભા-ભાવનગર
પુસ્તક ૬૯ ]
ફેબ્રુઆરી : ૧૯૭૨
[ અંક : ૪

Page #2

PilgGI[
લેખકનું નામ
મનસુખલાલ તારાચંદ મહેતા
ક્રમાંક વિષય ૧. જીવનમાં ધર્મની પ્રતિષ્ઠા ૨. શાંતિનાથ ભગવાન
.... ૩. અંતરની આરઝૂ | ( સામાન્ય જિન સ્તવન ) ૪. લેક (પ્રય થવાની કળા
... ૫ રાણકપુર તીર્થનો સંક્ષિપ્ત ઇતિહાસ .
મુનિ પ્રદ્યુમ્ન વિજય વિઠુલદાસ મૂ. શાહ બી. એ. મુનિ ન્યાયવિ જયજી
૬૦
૬ ૫
સાભાર ગ્રંથ સ્વીકાર ૧. જૈન ધર્મ અને માંસાહાર-પરિહાર : શ્રી હિંસા વિરાધ સધ નગર શેઠને વડા, જુની
ના
સીવીલ સામે, અમદાવાદ. ૨. સુંદરદાસ-રાજા વિક્રમાજીત કેણ હતા : લે. પાશ્વ આર્ય રક્ષિત પ્રાગ્ય વિધા સશે ધન
મંદીર પાલીતાણા ૩ શ્રી ધર્મકથાઓ : શ્રી મનસુખલાલ તારાચંદ મહેતા. ૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ ખાસ વસાવવા જેવા કેટલાક અલભ્ય ગ્રંથો
રૂા. પૈ. ૧ શ્રી પાર્શ્વનાથ ચરિત્ર (૧૫-૦૦ ૧૦ જ્ઞાન પ્રદીપ ભા. (૧ થી ૩ સાથે) ૧૦-૦ ૦ શ્રી તીથ'કર ચરિત્ર
૧૦-૦૦ પૂ. આ. વિજયકસ્તૂરસૂરિજી ૩ શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર ભા. ૨ ૪-૦૦ ૧૧ સ્યાદ્વાદ્ધ મંજરી
૧૫-૦૦ ૪ શ્રી આદિનાથ ચરિત્ર
૧ ૫-૦૦ ૧૨ અને કાન્તવાદ ૫ આદેશ જૈન શ્રીરતન ભ. ૨ ૨-૦૦ ૧૩ નમસ્કાર મહામત્ર ૬ કથારન કાષ ભા. ૧ ૧૨-૦ ૦ ૧૪ ચાર સાધન
૨- ૦ ૦ ૭ કથારન કેાષ ભા. ૨
૧૦-૦ ૦ ૧૫ ભગવાન મહાવીર યુગના ઉપાસકે ૨-૦૦ ૮ આમ ૧૯લભ પુજા સંગ્રહ ૩-૦૦ ૧૬ જાર્યું અને જોયું' ૯ આત્મ કાન્તિ પ્રકાશ
૧-૫
૨-૦ ૦
૨-૦ ૦
૨-૦૦
શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા, ભાવનગર,

Page #3

નવા માનવંતા પેટ્રના શ્રી જીવરાજભાઈ નરભેરામભાઈ મહેતા
( ટૂંક જીવન પરિચય ),
શ્રી જીવરાજભાઈનું મૂળ વતન ધ્રોળ, તેમના જન્મ સં. ૧૯૬૧ના ભાદરવા શુદિ ૧ ગુરૂવાર તા. ૩૧-૮-૧૯૦૫ના દિવસે ધ્રોળમાં થયે હતા. તેમના પિતાશ્રીનું નામ નરભેરામભાઈ અને માતાનું નામ નરકુંવર. શ્રી જીવરાજભાઈએ પ્રાથમિક અભ્યાસ ધ્રોળ અને જોડિયામાં કર્યો હતો અને જામનગરમાં મેટ્રીકની પરીક્ષા પસાર કરી. મેટ્રીક પાસ થઇ જાનાગઢ બહાઉદીન કોલેજમાં દાખલ થયા, પણ મૂળથી જ તેમનું લક્ષ ધંધા પ્રત્યે હતું એટલે થોડા વખત બાદ કાલજ છોડી સ્વતંત્ર ધંધાની શોધમાં પડ્યા. | ઈ. સ. ૧૯૨૪માં ૧૯ વર્ષની વયે તેમના લગ્ન જામનગર પાસેના ડબાસંગ ગામના શ્રી પોપટલાલ કોઠારીના પુત્રી શ્રી શાંતાબહેન સાથે થયા અને પછી ધંધાની શોધમાં મુંબઈ આવ્યા. વ્યવહારકુશળતા, માણસને પારખવાની શક્તિ અને ધંધામાં જરૂરી એવા તમામ ગુણો હોવાના કારણે ધંધામાં તેમણે ઝડપી વિકાસ સાધ્યું. દીર્ધદષ્ટિ અને સાહસિક વૃત્તિ આ બંનેનું તેમના જીવનમાં સુભગ મિલન થયું છે. મુંબઈમાં કાપડના સ્ટોરનો અનુભવ લીધે. તેમની મહત્ત્વાકાંક્ષા વિશાળ હતી અને અત્યંત મહેનતુ હોવાથી ધંધાની સાથે સાથે અનેક અન્ય પ્રવૃત્તિઓમાં રસ લેવા લાગ્યા. દૂધની ડેરીનો અનુભવ લીધો અને પેટ્રોલ પંપ કરી તે લાઈનનો પણ અનુભવ મેળવ્યું. પછી તો તેઓ જાણીતી અને સુપ્રસિદ્ધ નરોત્તમદાસ કરશનદાસ કંપનીના ભાગીદાર બન્યા. ફત્તેહની પછળ ફત્તેહ ચાલી જ આવે છે એમ પુરૂષાથવડે .એ સુપ્રસિદ્ધ ભારત વિજય વેલવેટ"એન્ડ સીલ્ક મીલ્સના ડીરેકટર અને ભાગીદાર બન્યા. બાલ્યવયથી જ તેઓ સ્વાવલંબી અને શ્વાશ્રયી છે અને જાત મહેનતથી આગળ વધી શુન્યમાંથી સૃષ્ટિ ઉત્પન્ન કરી એમ તેમના વિષે વગર સ કેચે કહી શકાય.

Page #4

ધંધામાં રચ્યાપચ્યા રહેવા છતાં શ્રી જીવરાજભાઈ સામાજિક તેમજ કળાક્ષેત્રે પણ રસ ધરાવે છે અને પેાતાની સેવા આપે છે. તેઓ ઘાટકોપરની લાયન્સ કલબના ભૂતપૂર્વના પ્રમુખ છે. પ્રાગ્રેસીવ ગ્રુપના તેએ માનદ સભ્ય છે. એમ્બે સીવિક ટ્રસ્ટની મેનેજીંગ કૌ’સીલના તે મેમ્બર છે. ભારત વિજય વેલવેટ એન્ડ સીલ્ક મીલની એમપ્લોયીઝ કોઓપરેટીવ ક્રેડીટ સોસાયટીના તેઓ પ્રમુખ છે તેમજ આદિત્ય ટેક્ષટાઇલ્સ ઇન્ડસ્ટ્રીઝ (પ્રા.) લી. ચેરીટબલ ટ્રસ્ટના ટ્રસ્ટી છે. પેસેન્જર એન્ડ ટ્રાફીક રીલીફ એસોસિએશનની એકઝીકયુટીવ કમિટીના એક સભ્ય છે. ભારતી વિદ્યાભવન મહારાષ્ટ્ર યુનાઇટેડનેશન એસોસિએશન તેમજ એમ્બે પ્રેાડિકટિવટી કો’સીલના તેઓ લાઇફ મેમ્બર છે. ધ્રોળ મિત્ર મડળ, મુંબઇ તેમજ ઇન્ડીઅન ફાલ્ક આર્ટ ફાઉન્ડેશન મુંબઇના તેઓ ઉપપ્રમુખ છે. આ રીતે એક ઉદ્યોગપતિ અને વેપારી હાવા છતાં અનેક સામાજિક સંસ્થાઓમાં તેએ તન-મન-ધન પૂર્વક પાતાની સેવા આપી રહ્યાં છે.
સ’ગીતના તેઓ ભારે શોખીન અને અભ્યાસી છે, એટ જ નહિં પણ સંગીતની કેટલીક સ’સ્થામાં પણ તે અપૂર્વ રસ લે છે. શ્રી વલ્રભ શિક્ષણ સંગીત આશ્રમના તે પેટ્રન છે તેમજ ભારતીય સગીત સમિતિના તેઓ પ્રમુખ છે. સૂર સોંગાર સ`સદના તે ઉપપ્રમુખ છે. આમ વિધવિધ કળાક્ષેત્રે પણ તે ઉત્તમ પ્રકારના રસ ધરાવે છે. તેમજ પેાતાની સેવાના લાભ પણ આપે છે.
શ્રી જીવરાજભાઇ સ્વભાવે અત્યંત મિલનસાર, સાદા અને વિનમ્ર છે. સામાન્ય સ્થિતિ માંથી જીવનની શરૂઆત કરી તેઓ સફળતાની ટોચે પહોંચ્યાં હાવા છતાં તે બાબતનુ તેમનામાં જરાએ ધમંડ કે અભિમાન ન મળે. તેમના એકના એક પુત્ર ભાઈ નગીનદાસ પણ ધંધામાં પિતાની સાથે જોડાઈ ગયેલા છે અને તે પગ પિતાને પગલે ચાલી અનેક સામાજિક સંસ્થાઓમાં પેાતાની સેવાના લાભ આપે છે.
શ્રી જીવરાજભાઇના પત્ની શ્રી શાંતાબહેન અત્યંત ધર્મનિષ્ઠ, વ્યવહારકુશળ અને સેવાભાવી છે. તેમનુ` નિવાસસ્થાન એક અતિથિ સત્કાર ગૃહ જેવું છે.
શ્રી જીવરાજભાઇએ ઉદ્યોગ-વ્યાપાર-સમાજ તેમજ સામાજિકક્ષેત્રે આજ સુધીમાં જે યશ પ્રાપ્તિ કરી છે તે તેમની દીઘદિષ્ટ અને આત્મવિશ્વાસને આભારી છે. તેમના જેવા ઉદાર, ધર્મનિષ્ઠ, સેવાપ્રેમી અને સૌજન્યશીલ મહાનુભાવને પેટ્રન તરીકે મેળવવા માટે આ સભા આનદ અને ગૌરવ અનુભવે છે.

Page #5

વર્ષી ૬૯] વિ. સં. ૨૦૨૮ મહા
श्रीयामानंघ
ઇ. સ. ૧૯૭૨ ફેબ્રુઆરી [અંક-૪
જીવનમાં ધર્મની પ્રતિષ્ઠા
જીગનમાં ધર્મની પ્રતિષ્ઠા કહે! અથવા ધર્મનું સ્થાન કહેા. એકની એક વાત છે, ગમે તેવે વિશાળકાય હાથી ય પણ તે જેમ ઋતુ શૂળ વિના શે।ભતા નથી, અશ્વ દેખાવમાં ગમે તેવે સુંદર હેય પણ્ તે તેની સુદર ચાલ વિના શેાભતા નથી, ચ’દ્રવિના રજની શે।ભતી નથી, વનય ગુરુ વિના પુત્ર શૈાભતા નથી. તેમ ધર્મ વિના જીવ ન શેભતું નથી. શરીરની શેાભા ઉપર ઉપરથી ગમે તેટઠ્ઠી સારી હોય પણ તેમાં જીવન હાય તા તે શે।ભા શા કામની; તેમ ધર્મ વિનાનું જીવન એ જીવ વિનાનાં મૃત કલેવર જેવુ છે. પૂ આચાર્યં ભગવાન શ્રી હરિભદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજ શાસ્ત્ર વાર્તા સમુચ્ચય’ ગ્ર‘થમાં ફરમાવે છે કે
उपादेयश्च संसारे धर्म एव सरा बुधैः । विशुष्धा मुक्तये सर्व यते ऽन्यद् दुःखकारणम् ॥
સાધનને સાધ્ય ન
માને
આ સંસારમાં વિશુદ્ધ ધમજ મુધજનાને મુક્તિ અર્થે સદા ઉપાદેય છે આદરથી ગ્રહણ કરવા ચેાગ્ય છે, કારણ કે બીજું બધુય અંતે દુઃખનું કારણ હોય છે. હેય, જ્ઞેય અને ઉપાદેય આ ત્રણમાં બધાં તત્વા સમાઇ જાય છે, નવ તત્ત્વમાં આશ્રય, મધ અને પાપ એ ત્રણ તત્ત્વા હોય છે, પુણ્યાનુ બધી પુણ્ય, ગ્રૂવર, નિર્જરા અને માક્ષ એ ઉપાદેય છે, જીવ

Page #6

અને અજીવ એ ય છે, હેયને અર્થ છાંડવા યોગ્ય, ઉપાદેયને અર્થ આદરવા ગ્ય અને યને અર્થ જાણવા ગ્ય છે, જીવનમાં ધર્મ અને મોક્ષની જ ઉપાદેયતા હેવી જોઇએ તમે કહેશે કે મહારાજ તમે ગમે તેટલું સમજા પણ અમારા અંતરમાં તે રોડા કે કુકાની ઉપાદેયતા બેઠી છે, અને તે ભજકલદારમ્ ઉપાદેય લાગે છે અને જીવનમાં ડગલે ને પગલે જરૂર પણ અમને એની જ જણાય છે, સવારના અમારે શાક માર્કેટમાં જવું હોય તે ખિસ્સામાં રૂપિયે બે રૂપિયા જોઈએ. માટે અમારા મગજમાં એની હેયતા શી રીતે સમજાય? અને ધમની ઉપાદેયતા શી રીતે આવે !
એ બધી વાત તમારી સાચી છે, અર્થ એ જીવનમાં સાધન રૂપ વસ્તુ છે, ગૃહસ્થીને જીવનમાં એની જરૂર પડે એ બધી વાત કબૂલ છે, તમે કાંઈ અમારી જેમ બાર વાગ્યે હાથમાં ઝોળી લઈને નીકળી શકવાના નથી, પણ જે સાધનને સાધ્યરૂપ માની બેઠા છે ત્યાં અમારો વાંધો છે, તમે અર્થાજન કરતા હે એ તમે જાણે પણ એની નિઃસારતા તમારા મગજમાંથી જવી ન જોઈએ, નિર્વાહના ધ્યેયથી નીતિના રસ્તે ચાલીને અર્થાજન તમારે કરવું પડતું હોય એ જુદી વાત છે, પણ તેમાં બહુ ભેગું કરવાની બુદ્ધિ ન હોવી જોઈએ, ગમે તેટલું મેળવેલું હશે પણ અંતે મૂકીને જવાનું છે, ત્યાં ભેગું કેના સારુ કરવું પડે છે? માટે જીવનમાં ઉપાદેયતા તો ધમની જ હોવી જોઇએ, જ્યાં સુધી જીવનમાં ધર્મની ઉપાદેયતા ન આવે અને અર્થ અને કામની હયતા ન સમજાય ત્યાં સુધી જીવ પહેલે ગુણઠાણે છે, આજે તમારી અર્થાજન કરવા માટેની તડામાર પ્રવૃત્તિ જ્યાં જોઈએ છીએ અને ધર્મમાં ઉદાસીનતા જોઈએ છીએ ત્યાં અમને ઘડીભર વિચાર થઈ આવે છે કે, આ જ કયા ગુણઠાણે વર્તતા હશે, તમે જ કહેને કે આજે ચોવીસ કલાકમાં તમારી અર્જન માટેની પ્રવૃત્તિ કેટલી અને ધર્મમાં પ્રવૃત્તિ કેટલી? ધર્મમાં માંડ એકાદ કલાક અને અથર્જનમાં કેટલા કલાક બાકીના બધાય કલાક અર્થાજનની પ્રવૃત્તિમાં જ સમજી લેવાને, ત્યારે એ એમ જણાય છે કે, જીવનમાં ધર્મની ઉપાદેયતા આવી નથી, અને અર્થની ઉપાદેયતા મગજમાંથી ગઈ નથી, શ્રી વીરવિજયજી પૂજાની ઢાળમાં જણાવે છે કે
“સંસારમાંહે, એકસારજાણી - કંચન – કામિની રે;
ન ગણી જપમાળા એકનાથ ? નિરંજન નામની” કંચન, કામિની, કાયા, કુટુંબ અને કીર્તિ આ પાંચ કારને જીવે સાર રૂપ માન્યા છે, પણ એને ખબર નથી કે, આ કક્કાર કંપની અંતે દેવાળિયા કંપની છે “ધી કાયા કંપની, સગાશેર હોલ્ડરો, મેનેજર છવામા.” પણ એ શેર હેન્ડ બંધાય કંપની નફો કરી આપે ત્યાં સુધીના જ સગા છે, પછી અંતે ભેગવવાનું મેનેજર જીવાત્માને છે, આ પાંચ કકારની સાધનામાં તો જીવ અમૂલ્ય એવા નર દેહને હારી જાય છે.
૫૪.
આત્માન ૬ પ્રકાશ

Page #7

શ્રી શાંતિનાથ ભગવાન
– મનસુખલાલ તારાચંદ મહેતા શ્રી શાંતિનાથ ભગવાનના મહત્તવના ધર્મ ના જાણકાર છો એટલે એ કબુતર કે બાર ભવેનું વર્ણન આપવામાં આવ્યું છે, જે મારૂં ભક્ય છે, તે મને સોંપી દ્યો.” મેઘરથે તેમાં મેઘરથ રાજાનો દશમો ભવ અહિંસા બાજને કહ્યું: “આ કબુતર મારે શરણે આવેલું અને અનુકંપાની પ્રતીતિ કરાવતો એક છે અને મેં તેને શરણ આપેલું છે, તેથી અજોડ દાખલા રૂપ છે.
કોઈ દેવ આવી તેને સેંપવાની આજ્ઞા કરે
તો પણ તેની આજ્ઞા હું માન્ય ન કરૂં. વળી જંબુદ્વિપના પૂર્વ મહાવિદેહક્ષેત્રમાં પૃથ્વી કોઈ અન્ય જીવન ભેગે કેઈ જીવ પિષણ ના ભૂષણ સમાન પુંડરીકિણ નામે નગરો
કરે તો તેમાં તત્વથી પિષણ નથી પણ હતી, જ્યાં ધનરથ નામે રાજા રાજ્ય કરતા શેષણ જ છે. એક વખત ભજન ન લેવાથી હતા. એ રાજાને બે રાણીઓ હતી. એકનું પ્રાણ કાંઈ જતો રહેવાનો નથી.” નામ પ્રિયમતિ અને બીજીનું નામ મનેરમાં. રાણી પ્રિયમતિએ સગર્ભાવસ્થામાં મેઘનું
બાજે વકદષ્ટિ કરી કહ્યું “આપ કેવી વાત ભવન જોયેલું, તેથી તેના પુત્રનું નામ મેઘ કરે છે ? આ રીતે તે આપ પોતે પણ રથ રાખવામાં આવ્યું અને મનોરમાએ કબુતરનું રક્ષણ કરી મારૂં શેષણ કરી રહ્યા સગર્ભાવસ્થામાં રથનું સ્વપ્ન જોયેલું. તેથી છે. કબુતર જેમ ભયથી પીઠા પામે છે તેમ તેના પુત્રનું નામ દઢરથ પાડવામાં આવ્યું. સુધાને કારણે હું પણ પીડાઈ રહ્યો છું. બંને પુત્રો સુંદર અને તેજસ્વી હતા. યુવાન શરણે આવેલાની પીડા દૂર કરી આપ તેને અવસ્થા થતાં બંને કુમારોનાં લગ્ન કરવામાં
અભય આપો છો તે હું પણ આપને શરણે
આવેલે છું. એમ માની મારો ભક્ય મને આવ્યા.
સપી ઘો અને મારી સુધા પીડાને દૂર કરે.!” એક દિવસ મેઘરથ રાજા પૌષધશાળામાં પૌષધ લઈ ભાવિક જનેને જૈન ધર્મમાં
મેઘરાજાએ શાંતિપૂર્વક કહ્યુંઃ “હે બાજ! અહિંસા અને અનુકંપાની મહત્વતા વિષે તું આકુળવ્યાકુળ ન થા. આ કબુતરની અહિંસા અને અનુકંપાની મહેરવતા વિથ આભાર મારા શરીરના કોઇ પણ ભાગસમજાવી રહ્યા હતા, ત્યારે એક કંપતું, દીન મુખવાળું ચપળ નેત્રયુક્ત અને અત્યંત
માંથી, તું ઇચ્છે તેમ મારું માંસ આપું છું.” ભયને પામેલું, કબુતર રાજાના ખોળામાં રાજાની આજ્ઞા પ્રમાણે તરત જ ત્યાં આવીને લપાઈ ગયું અને માનવ ભાષામાં ત્રાજવું મગાવવામાં આવ્યું અને એક અભયદાન માગવા લાગ્યું. રાજાએ રક્ષણની છાબડામાં કબુતરને મુકી બીજા છાબડામાં ખાતરી આપી તેને ભયમુક્ત થવા કહ્યું રાજાએ પોતાનું માંસ કાપીને નાખવા માંડયું. તેવામાં ત્યાં એક કર બાજપક્ષી આવીને લોકો અપલક દૃષ્ટિએ આ દશ્ય જોઈ રહ્યાં. ઊભું રહ્યું અને માનવ ભાષામાં રાજાને જેમ જેમ પિતાનું માંસ કાપpપીને રાજા વિન તી કરતા કહેવા લાગ્યું: “રાજન ! આપ છાબડામાં નાખતા ગયા, તેમ તેમ કબુતર
શ્રી શાંતિનાથ ભગવાન
૫૫

Page #8

વાળા છાખડાનું વજન વધતું ચાલ્યુ. અને છેવટે દયાના સમુદ્ર રૂપ એ મેઘરથ રાજા પાતે જ છાબડામાં આખા ને આખા બેસી ગયા અને એલ્ય! મારી આત્મા અને દેહુ આજે ધન્ય અની ગચા ! કારણ કે આવુ' નાશવંત અને અનિત્ય શરીર પણ આજે પરની પીડ હરણુ કરવામાં કારણરૂપ ખની શકયું'.' આમ કહી પેલા માજને હસતે મુખે રાજાએ કહ્યું: ‘હું બાજ પક્ષી ! મારા સમગ્ર દેહનું ભેજન કરી તારી ક્ષુધાને તૃપ્ત કરી લે !'
કરુણાના અવતારરૂપ મેઘરથ રાજા જ્યારે આમ ખેલ્યા ત્યારે ‘જય જય’ એવા શબ્દોથી ઉંચે એલતા એક દેવ તેની પાસે પ્રગટ થયે અને કહ્યુંઃ ‘રાજન ! પુરુષોને વિષે તમે જ એક પુરુષ છે ! તમારૂ જીવન ધન્ય છે કારણ કે તમે પુરુષાથથી ભ્રષ્ટ થયા નથી. ઇશાનેન્દ્ર નિર ંતર તમારા સત્ત્વની પ્રશ'સા કરે છે અને આવી પ્રશંસા યથાર્થ છે કે નહીં' તે જાણુવા મેં આ બધી તમારી પરીક્ષા કરી છે. આ માટે મારાથી થયેલ અપરાધની ક્ષમા માગું છું.' દેવ આમ કહી ત્યાંથી અદૃશ્ય થઈ ગયા અને પેલા પક્ષીઓ પણ ઊડી ગયાં. રાજાના અંગ ઉપાંગે! મૂળ હતાં તેવાં જ આપેાઆપ થઈ ગયા.
હવે એકદા ધીરજવાન પૃથ્વીપતિ મેઘરથ રાજા અઠ્ઠમ તપ કરી વૈરાગ્યના સૌભાગ્યવાળા ધ્યાનને ધારણ કરી પ્રતિમાએ રહ્યા. તે વખતે પેાતાના અંતઃપુરમાં રહેલા મેાટી પ્રીતિવાળા ઇશાનેન્દ્ર’ તમને નમસ્કાર છે, તમને નમસ્કાર છે’ એમ ખેલતાં નમસ્કાર કર્યાં. ઈશાનેન્દ્રની આવી ક્રિયા જોઇ ત્યાં ઊભેલી તેમની અને પટ્ટરાણીએ આતરૂપા અને સુરૂપાએ સ્વાભાવિક રીતે પૂર્ણ ઃ હું સ્વામી ! આપે આ
નમસ્કાર કાને કર્યાં ? ' ઇન્દ્રે તેમને જવાખ
:
આપતાં કહ્યું: ‘પુડી(કણી નગરીમાં મેઘરથ નામે રાજા છે, જેના વિચાર-વાણી-વર્તન એક સરખા છે, તેમજ તેનું ચારિત્ર અત્યંત ભગ્ર અને ઉજજવળ છે, તએ અત્યારે અર્જુમ તપ કરીને મહાપ્રતિમા વડે અનુપમ ધ્યાનમા છે તેથી મેં તેમને નમસ્કાર કર્યાં.
ન
અતિરૂપા અને સુરૂપા બને તે વખતે તે કશુ બેસી પણ ઈન્દ્રની ગેરહાજરીમાં અને રાણીઓએ આ વિષય પર ચર્ચા કરી. અતિરૂપા એમ માનતી હતી કે કેોઇ માણસને નીચે પડવાના નિમિત્તો જ પ્રાપ્ત ન થયા હાય અને તેથી તેનું ચારિત્ર નિર્મળ અને ઉજ્જવળ રહ્યું ડૅાય તે તેથી તેવા માણસ કાંઈ વંદના પત્ર ન ગાય. સુરૂપા કાંઈક કુતૂહલપ્રિય સ્વભાવ ધરાવતી એટલે ખેલી; અરે ! આપણે જાતે જઇને તેની પરીક્ષા કરીએ સેનાના કસ જેમ કસેાટી વડે થાય છે, તેમ માણસની ચકાસણી પણ સ્ત્રી વડે જ
થઇ શકે છે.’
આવે। નિણ્ય કરી અતિરૂપા અને સુરૂપા મેઘરથરાજાને ક્ષેાસ પમાડી ચલાયમાન કરવા તેની પાસે જઇ પહેાંચી, અને બંનેએ કમળ જેવા નેત્રવાળી ઘણી સ્ત્રીએ વિકી અપ્સરા જેવી આ બધી સ્ત્રીઓએ મેઘરથ રાજામાં વાસના જાગ્રત કરી ભેગેા માટે લલચાવવા આખી રાત નૃત્ય-સંગીત દ્વારા અનેક પ્રયત્ન કર્યા, પણ ધ્યાનસ્થ રાજા પહાડ જેવા અડગ અને અચળ રહ્યા. પ્રાતઃકાળના સમય નજીક આવતાં બંને દેવીએએ પાતાના વેકિયરૂપને સહરી લઇ રાજાની પાસે ક્ષમા માગી અને અપ્સરાએ પડ્યું તેને કેમ માહિત ન કરી શકી તેનુ રહેય પૂછ્યુ.
મેઘરળ રાજાએ સ્મિતપૂર્વક તેમને કહ્યું; હું દેવીએ ! નૈસર્ગિક સૌન્દયને જોઈ ચિત્ત
આત્માનંદ પ્રકાશ

Page #9

જેમ પ્રસન્ન થાય છે, તેમ સુંદર સ્ત્રીને જોઈ નાખવાનું માણસ માત્ર માટે શક્ય છે, અને પુરુષનાં મનમાં અગર સુંદર પુરૂષને જોઈ જેના જીવનમાં એ શકય બને તેને જ માનવ સ્ત્રીના મનમાં વિકારી ભાવે ઉડવાને બદલે જન્મ સફળ છે, બાકી મિથ્યા છે. આવી સ્ત્રી પ્રસન્નતા ઉત્પન્ન થવો જોઈએ. સૌન્દર્યને પ્રત્યે મને ભેગનું આકર્ષણ ઉત્પન્ન જ થતુ ઉપભેગ કરવા ઇચ્છા થવી એ એક પ્રકારની નથી અને તે થી તમારા પ્રયત્નો મિથ્યા થયા વિકૃતિ છે અને એ માણસ પોતાના છે. મારા નિમત્ત આપ બંનેને આખી રાત આત્માને પતનના માર્ગે દોરી જાય છે જે તકલીફ પડી છે, તેના માટે અલબત્ત હું ભેગની ઈચ્છા થવી એ રોગની ઇચ્છા કરવા દિલગીર છું.” મેઘરથ રાજાની વાત સાંભળી બરોબર છે અને એવી ઈરછામાં પશુતવ અતિરૂપા અને સુરૂપ મુક્ત મને હસી પડી રહેલું છે. પશુઓને એવી ઇચછા થવી એ અને રાજાને વંદન કરી પોતાના સ્થાને ક્ષમ્ય છે. માનવ અને દેવાનિ વચ્ચે એક ચાલી ગઈ. મહત્વનો ભેદ છે. મનુષ્યભવમાં માનવનો શેડ વરસો બાદ મેઘરથ રાજાએ પોતાના ધર્મ અને ફરજ તપ-ત્યાગ-સંયમ દ્વારા
રાજ્ય પર પુત્ર મેઘસેનને સ્થાપન કર્યો અને ભૂતકાલિન બંધાયેલા કર્મોની નિજ રા કરવાનો હોય છે, ત્યારે દેવયોનિમાં દેવોએ ઉપાર્જન
ચાર હજાર રજાઓ, સાત પુત્રો તથા
લઘુબંધુ દરથની સાથે દીક્ષા ગ્રહણ કરી. કરેલા પુને ભેગવટો કરી તેને ખપા.
દીક્ષા લીધા બાદ મેઘરથ મુનીશ્વરે અખંડ વવાને હેાય છે. આ રીતે ભોગવિલાસો દેવોના માટે ક્ષમ્ય હોવા છતાં ઉચ્ચકક્ષાના
વ્રતનું પાલન કર્યું અને અર્બર તિલક નામદે વાસના વિમુખ જ હોય છે. માનવ
ને પર્વત પર ચડી અનશન ગ્રહણ કરી
આયુષ્યને અંતે સર્વાર્થસિદ્ધિ નામના જન્મ ભેગન ત્યાગ માટે જ પ્રાપ્ત થયો છે,
વિમાનમાં તે ત્રાસ સાગરોપમના આયુષ્યવાળા કારણ કે માનવ જન્મ એ મોક્ષનું મુખ્ય દ્વાર છે. હવે માનવ દેહ ત્યાગ, તપ અને
દેવ થયા. સંયમ માટે મળે છે, તે તેમાં ભોગને દેવલોકમાં આયુષ્ય પૂર્ણ થયા બાદ સ્થાન કઈ રીતે હોઈ શકે? કેઈપણ સ્ત્રીના મેઘરથ રાજાને જીવ આ જંબુદ્વીપના ભરત સૌન્દર્યને જોઈ ચિત્તમાં પ્રસન્નતા વ્યાપે, તે ક્ષેત્રમાં કુરુદેશના અલંકારરૂપ દેવનગરના તે વખતે એવી સ્ત્રીની કુખે પુત્ર રૂપે જન્મ જેવા હસ્તિનાપુર નગરમાં, વિશ્વસેન રાજાની લેવાની ઈચ્છા થાય એવી સ્ત્રીને માતા રાણી અચિરાની કુક્ષીમાં ઉપજે. લગભગ બનાવવાનું મન થાય; પણ ત્યાં રાગ રૂપી નવ માસ પછી માતા અચિરાદેવીએ ઈરાકભોગની ઇચ્છા શા માટે થાય? અને આવા વંશના તિલક સમાન, મૃગના લાંછનવાળા, ઇચ્છા જે થાય તો માનવું રહ્યું કે માનવનો સુવર્ણ જેવી કાંતિવાળા સોળમા તીર્થંકર દેહ પ્રાપ્ત થયેલ હોવા છતાં તેની ભીતરમાં અને પાંચમા ચક્રવર્તી રૂપ પુત્રને જન્મ નર્યો પશુ જ બેઠેલો છે. આવી વૃત્તિ જે આપ્યા. ભગવાન ગર્ભમાં હતા ત્યારે પ્રથમ ઉત્પન્ન થતી હોય તો તેની સામે યુદ્ધ કરવું ઉત્પન્ન થયેલા ઉપદ્રવ શાંત થઈ ગયા જોઈએ, તેને જીતી લેવી જોઈએ. દુવૃત્તિઓ હોવાથી ભગવાનનું નામ શાંતિકુમાર રાખવાસામે બળ કરી તેને સદુવૃત્તિમાં પલટી માં આવ્યું. વિશ્વસેન રાજાએ શાંતિકુમારના
શ્રી શાંતિનાથ ભગવાન
૫૭

Page #10

લગ્ન અનેક રાજન્યાઓ સાથે કર્યા અને બાર માસ પછી પિષ માસની શુકલ નવમીએ યશેમતી તેની મુખ્ય પટરાણ હતી. રાણે પ્રભુને કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું. કેટલાક વરસો યશામતિને પુત્ર જન્મે અને તેનું નામ પસાર થયા બાદ પ્રભુની દેશના વડે બંધ ચક્રાયુદ્ધ રાખવામાં આવ્યું. શાંતિકુમારની પામી ચક્રાયુ ધે પણ રાજ્ય પર તેના પુત્રને આ યુધશાળામાં ચકરન ઉત્પન્ન થયું અને સ્થાપન કરી પાંત્રીસ હજાર રાજાઓ સહિત એ ચકરત્ન વડે શાંતિકુમાર રાજાએ છ ખંડ પ્રભુ પાસે દીક્ષા ગ્રહણ કરી. સાધ્યા. હસ્તિનાપુરમાં શાંતિકુમારના ચક્ર. જે દેશમાં શાંતિનાથ ભગવંત વિચરતા વર્તાપણાનો અભિષેક કરવામાં આવ્યું તે તે પ્રદેશના લોકોને સર્વ પ્રકારના ઉપદ્રવ
ની શાંતિ થતી હતી. પ્રભુના વિહારવાળી વરસો બાદ ચકા યુધને રાજ્યસત્તા સેવી, ભૂમિ તથા તેની આસપાસના પ્રદેશમાં કઈ સહસ્તામ્રવણ નામના ઉદ્યાનમાં જઈ છના પણ પ્રકારને ઉપદ્રવ હોય તે તે શાંત થઈ તપવાળા શાંતિકુમાર રાજાએ, એક હજાર જતો. અનેક લેકો ભગવંતની દેશનાથી રાજાઓની સાથે છ માસની કૃષ્ણ સમ્યકૃત્વ, દેશવિતત અને સર્વવિરતિને ચતુર્દશીએ આભૂષણોને ત્યાગ કરી પંચ. પામ્યા. કુમારપણામાં, માંડલિક રાજા પણામાં, મુષ્ટિ વડે લેચ કરી દીક્ષા લીધી, બીજે ચક્રવર્તી પણામાં અને ચારિત્રમાં એ દરેકમાં દિવસે પ્રભુએ મંદિર નામના નગરમાં સુમિત્ર પચીશ પચીશ હજાર વર્ષ હોવાથી એક રાજાને ત્યાં પારણુ કર્યું. દીક્ષાના સમયે લાખ વર્ષનું આયુષ્ય પૂર્ણ કરી ભગવાન પ્રભુને મન:પર્યાવજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું હતું, અને શાંતિનાથ નિર્વાણ પામ્યાં.
સાચી વિદ્યા
આજની કેળવણીમાં ધર્મને સ્થાન નથી એમ કહીએ તે ચાલે. માત્ર ભરણ-પોષણને ખાતર જ કેળવણી લેવી એ સામાન્ય વસ્તુ છે. માનવીના જીવનની કિંમત શું છે? દેહ અને આત્માને શું સંબંધ છે? તે બધી વસ્તુઓનું જ્ઞાન ન હોય તો ગ્રેજ્યુએટ થવા છતાં બધું નકામું છે. જ્ઞાન એ દીપક છે. એટલે જ્ઞાન તે મળવું જોઈએ. નહીં તો પેટ તે જાનવરો પણ ભરે છે. પરંતુ મનુષ્યમાં જે વિશેષતા છે એ મનુષ્ય ન ઓળખે તે એને મળેલું જ્ઞાન નકામું છે.
–સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ
આત્માનદ પ્રકાશ

Page #11

અંતરના
શુદ્ધબુદ્ધ
સઘળા
( અપૂર્વ અવશ્વર એવા કયારે આવશે-એ દેશી ) આગળીયા પ્રભુ મુજ ખેાલ જો અંધારૂ અટવાયા છે આ પ્રાણ જો નિલે પદશાને વિસરી
પરભાવે તે રાચી રહ્યો ભૂત્રી ભાન જો ....(૧) દુઃખનું કારણ નિષ
અજ્ઞાનતા
ટાળેા તેને આપે। જ્ઞાન પ્રકાશ જો અનતના ધામ ! દયાળુ આપ જો ટ્વીન હીન દુ:ખીયાનીપૂરા આશ જો ....(૨) રાગદ્વેષ અજ્ઞાનને મમતા વશ પડયા (ખણુ ખણુ હને શાક અચરજ થાય જો
હું મારું એ મત્ર સદા જપતા રહુ
સાન
આતમ
અતરની આરઝૂ ( સામાન્ય જિન સ્તવન )
અતરની આરઝૂ
સમય અનંતા એમજ એળે જાય જો ....(૩) દરિસણુ કાજે તલસુ સવા તે વણુ મારા નથી હવે ઉદ્ધાર જો ચિન્તામણુ મેળવવા મન જાગ્યા પછી
કાચના કટકા ત્યજવામાં શીવાર જો ....(૪) સુરતથી પણ અધિક પ્રભુ મુજને મળ્યા
કેવળ આપની મહેર નજરની આશ જો કરૂણા કરીને દાસને નજરે નિહાળ જો
શ્રવણુ સુણે। આ સેવકની અરદાસ જો ....(૫) આપણુ નજર ભેદાભેદને જાણું પ્રતીત પણ ધરીશું દશન વિશુદ્ધ જો આગળ વધશુ' આત્મરમણુતા કેવળી પાવન પાંચે પાંગરશું પ્રતિ બુદ્ધે નાણુ ઇરિસણુ ચરણ રયણુ મળશે મને જીવન તૈયા જાશે પેલે પાર જો એ સઘળુ જો આપ કૃપા આવી મળે મેળવતાં લાગે નહિ... ક્ષણ વાર જો ...(૭)
જો ....(૬)
—મુનિ પ્રદ્યુમ્નવિજય
૫૯

Page #12

Fo
આપ પસાયે કેજી ભવિભવ
ટળવળતા
જળ તર્યાં
હું પણ જેવા તેવા છુ. પ્રભુ ભક્ત જે તાર્યાં નહા મુજને ભવથકી
મળે
તે તુજ તારક બિરુદ તે કિષ્ણુવિધ યુક્ત જો ....(૮) આવ્યા હું માનવને ભવે અધે. માન્યા. અરધા બાકી રાહ જો શિશુને રડતા રાખી વચ્ચે આપને
ઉચિત નથી શિવપુરમાં સુખ અવગાહુ જો ....(૯) મન મેળેા કરી મગળમય ? શુદૂર રહે
લલચાવાનાંઠુ સેવકને તુમ રકત જો આપે। આપે! ખોટ નથી તુમ ઘર કીસી
દાનધમને પ્રથમ પ્રકાહ્યા વ્યક્ત જો ....(૧૦) તેથી જ ઉરમાં આશા એક કરૂણા નિધિ
જગમાં તુમ રામ દુજો નહું કે નાથ જો આપજ દાતા આત્મિક ઋદ્ધિ સવના
એક દિન દેશેા છે।ડીશ નાતુ હું સાથ જો ...(૧૧) સૂ વિશેષણથી પર પરમાતમાં
ઉપમાઓ સઘળી થાથે ઉપમેય તે અભેદ પણે જો એાળખ થાયે આપની ભેદ ટળે ઝટ ધ્યાયક ધ્યાનને ધ્યેય જો ...(૧૨) એકજ ગુણો આપે મુજને હું પ્રભુ
તા ન વિચારું. તારા એ ઉપકાર જો થેાડુ પણ જે દાન છે
દુઃષપ્ત કાળે
તે તે મરુમાં છે. મેટા સહકાર જો ...(૧૩) બાળપણે મે વનષ્ણુ નાથ યથાતથા એલ ન જોજો હૃદયના ભાવ જે તુમવિષ્ણુ ખીજે જઈને હું કાને કહું જગજીવન મુદ્ કરાદુર્ભાવ જો ... ૧૪) અંતરની આ આરજૂ આપ કને કહી ઘણું ભગ્યે ને ખૂબ રમ્યા સંસાર જો પરઘરની પરવશતા હવે ગમતી નથી
હેમશિશુને દાસ બનાવ તુજ દ્વાર જો ...(૧૫)
આ
આત્માનઃ પ્રકાશ

Page #13

લોકપ્રિય થવાની કળા
વિઠ્ઠલદાસ મૂ. શાહ. બી. એ. “The Power to Please is a great પ્રસરાવી શકતા હશે કે જેથી કરીને લોકે તમારાથી success asset It will do for you what દુર નાસી જવાને બદલે તમારા મેળાપ માટે અવિmoney will not do. It will often give ચ્છિન્ન થન કરશે, તો લોકપ્રિય થવાનું કાર્ય તમને you capital which your financial assets લેશ પણ મુશ્કેલી ભર્યું જણાશે નહિ. લોકોને તમારા would not warrant. People are gover- તરફ આકર્ષવાનો સૌથી સરલ અને ઉત્તમ માર્ગ ned by their likes and dislikes. We એ છે કે તમે તેમાં તેમજ તેઓનાં કાર્યોમાં are powerfully influenced by a plea- ઉરલાસ-પૂર્વક રસ લ્યો છો એવી તેઓને ખાતરી sing, charming, personality A persu- કરાવવી જોઈએ. આ કામ તમારે ખરા અંતઃકરણ asiye manner is often irresistible. પૂર્વક કરવું જોઈએ, નહિ તો તે તમારા દંભ Even Judges on the bench feel its અને છલકપટને સત્વર શોધી શકશે. એક યુવક fascination."
જે કઇ કરે છે અને ભવિષ્યમાં કરવા ધારે છે અન્યને પ્રસન્ન કરવાની શકિત એ લોકપ્રિય તેમાં તમને ખરેખર રસ પડે છે એમ તેને ખાતરી થવાની અથવા વિજય પ્રાપ્ત કરવાની એક મહાન કરાવવાથી તેનું હૃદય તમે જેવું જીતી શકે છે બક્ષિસ છે. જે પૈસાથી સાધ્ય થઈ શકતું ન હોય તેવું
તેવું બીજ કશાથી થવું અશકય છે. તમે સાકાથી તે તેનાથી તમે સાધ્ય કરી શકશો. તેનાથી તમે દુર રહેશો એમાં લેશ પણ સંદેહ નથી. તેમજ જે આર્થિક સંપત્તિ કરતાં વધારે વૈભવ પ્રાપ્ત કરી તે
પી તમે હંમેશા તમારા પોતાની વિષે અને તમારા કાર્યો શકશે. રુચિકર અને અરુચિકર વરતુઓ લેક પર
વિષે વાત કર્યા કરશો તે તમે જોશે કે લોકો તમાસામ્રાજ્ય ભોગવે છે. રમ્ય અને આનંદપ્રદ વ્યકિતત્વને
રાથી દુર રહેવા યત્ન કરશે. આનું કારણ એ છે કે આપણે સંપૂર્ણપણે આધીન થઈએ છીએ. આકર્ષકાઈ
તેમ કરવાથી તમે તેઓને ખુશી કરતા નથી. તમે પ્રાહક રી:ભાત ઘણી વખત દુધર્ષ થઈ પડે
તેઓના કાર્યોમાં રસ લેવાનું અને તેઓની વિષે છે. ન્યાયાસન પર બેઠેલા ન્યાયાધીશ પણ તેની વાત કરવાનું શરૂ કરો તેવી તેઓની આશા અને મેહિનીને વશ થાય છે.”
દ૨છા હોય છે. લેટ્સ ચેટરવિડે બીજાને પ્રસન્ન કરવાની કળાને જો તમે હંમેશા શોગીયો ચહેરો ધારણ કરશે, એક મહાન બક્ષિ ગણી છે. તે એક મહાન શકિત જે તમારો સ્વભાવ ચીડીયો હશે તો તમે તમારા છે એ નિર્વિવાદ વાત છે. જે તમને લોકપ્રિય થવાની સેવક વર્ગમાં તેમજ અન્ય જનોમાં પ્રિય નથી થઈ ઈચ્છા હોય તે તમારે લોકોને રૂચિકર અને અનુકળ પડવાના તેથી તમારે આશ્ચર્ય પામવા જેવું નથી. થાય તેવી વૃત્તિ ધારણ કરવી જોઈએ. તેમજ વિદી પ્રત્યેક માઅને આનંદી ચહેરે પસંદ છે. આપણને ચિત્તરંજક સ્વભાવના થવું જોઈએ. તમારા સહવાસથી હમેશા પ્રકાશમાં રહેવું જ ગમે છે અને આપણે લેને આનંદ નહિ થાય તો તેઓ તમારાથી દૂર અંધકારમાંથી નાસી જવા ઈચ્છીએ છીએ. રહેવા યત્ન કરશે, પરંતુ જો તમારો સ્વભાવ માયાળુ ઘણુ માણસો એમ ધારે છે કે ખરેખરી કેળવણી અને આનંદી હશે, જો તમે દરેક દિશામાં પ્રકાશ અને સંસ્કૃતિનો મોટો ભાગ કેવળ દંભ અને ઢાંગજ
લોકપ્રિય થવાની કળા

Page #14

હોય છે; તેઓ એવી દલીલ કરે છે કે જે કોઈ પ્રત્યેક ક્રિયા અને પ્રત્યેક રીતભાતને ગ્રહણ કરી લે માણુય પ્રમાણિક હેય, શ્રેષ્ઠ ગુણોથી અલંકૃત હોય, છે અને આપણો અંતિમ વિચાર ત્વરાથી બંધાય ચયનિષ્ઠ હોય તે તેના બાહ્ય દેખાવની ગણના કર્યા છે એટલું જ નહિ પણ એ મજબુત બંધાય છે વગર કે તેને માન આપશે અને તે લોકપ્રિય થઈ કે તે પુરૂષના પ્રથમ ચિત્રને સર્વથા વિસરી જવાનું પાશે. આ દલીલ અમુક અંશે જ સાચી છે. અનાવિદ્ધ ઘણું જ મુશ્કેલ અને લગભગ અસંભવિત થઈ પડે અને અસ્કૃત રત્નની બાબતમાં જે સત્ય લાગુ પડે છે, બેદરકાર અને ચાતુર્થ રહિત લેકે પોતે જે છે તે અસંસ્કૃત મનુષ્યની બાબતમાં પણ લાગુ છાપ પહેલી બેસાડે છે તે લુપ્ત કરવા માટે યત્ન પડે છે. રનનું મુલ્ય ગમે તેટલું હોય તો પણ કરવામાં પિતાના સમયનો મોટો ભાગ ગાળે છે કોઈ પણ માણસને અસંરકૃત રત્ન ધારણ કરવા તેઓ નમ્રતાપૂર્વક ક્ષમા યાચે છે અને દરેક બાબગમશે જ નહિ. કોઈ માણસ પાસે એવા રત્નો તનું સ્પષ્ટીકરણ કરે છે, પરંતુ તે ક્ષમા અને સ્પષ્ટીલાખ રૂપિયાની કીંમતના હોય તો પણ જ્યાં સુધી કરણથી જોઈએ તેવી મહાન થતી નથી; કેમકે તે તે સંસ્કૃત અને સ્વચ્છ થયેલા નહિ હોય ત્યાં સુધી અસર પ્રથમ બેસાડેલી છાપના સખત અને સચોટ કોઈ તેની કિમત કરશે નહિ. બિન અનુભવી દષ્ટિ ચિત્ર કરતાં એટલે બધે અંશે નબળી હોય છે. આવા રને અને પથ્થરના કટકાનો ભેદ જોઈ શકશે કેટલીક યત્નો કરવા છતાં તે છાપ ભુંસાતી નથી, નહિ, પરંતુ ગ્ય સંસ્કાર થયા પછી તેમાંથી જે તેથી અભ્યદાની ઈચ્છા રાખવા દરેક યુવકે બીજાના સૌંદર્ય અને ચળકાટ નીકળે છે તેના પ્રમાણે જ મન ઉપર પોતે જે છાપ પાડે છે તેની અત્યંત તેની કીમત અંકાય છે. તેવી જ રીતે કોઈ માણસ સંભાળ રાખવા ની ખાસ અવશ્યકતા છે; કારણ અનેક પ્રશસ્ય ગુણોથી વિભૂષિત હોય, પરંતુ જે કે પ્રથમ પાડેલી ખરાબ છાપથી જીવનના આરંભતેના બાહ્ય દેખાવ વિરૂપ હશે તે તે ગુણ તેની કાળમાં જ અપયશ અને નિંદાને પાત્ર થવાનો સંપૂર્ણ અંતર્ગત કમતથી રહિત થઈ જશે. માત્ર તીક સંભવ છે. જો તમે એક મનુષ્ય છે, તમારું મનુ અવલોકન શકિતવાળા માણસો અને ચારિત્રયના ધ્યત્વ અન્ય સર્વ વસ્તુઓથી ઉત્કૃષ્ટ છે, તમારી પ્રવીણ પરીક્ષકોનાજ જોવામાં તે ગુણો આવશે જેમાં પ્રમાણિક્તા, સત્યનિષ્ઠા અને ઉદારતા તમારા બીજા અનાવિદ્ધ અને સંસ્કૃત રત્નની કીંમત યોગ્ય સધળા ગુણ કરતાં અધિક પ્રાધાન્ય અને ઉચ્ચાવહ સંસ્કાર પછી જ થાય છે તેમ અસંસ્કૃત મનુષ્ય રૂપી પદ ભોગવે છે અને તમે જે કઈ બહાર દર્શાવો રત્નની કી મત કેળવણરૂપી સંસ્કારથીજ થાય છે. જો તેની પાછળ લોકો ખરેખર મનુષ્ય જોઈ
શકે છે તે તમે જગતના વિશ્વાસપાત્ર અને પ્રેમપાત્ર કોઈ પણ મનુષ્ય વિષે જે સારા અથવા ખરાબ
બનશે જ એ વાત નિર્વિવાદ છે. વિચારો પ્રથમથી બંધાઈ ગયા હોય છે તે બદલવાનું કાર્ય અત્યંત કઠિન છે. આપણે તેને પ્રથમ વખત હું એક વ્યકિત જાણું છું,-એ પ્રકારના બીજા મળીએ છીએ ત્યારે કેટલી ત્વરાથી મને પિતાનું કાર્ય હજારો હશે. તે શા કારણથી લેકે તેનાથી દૂર રહે કરે છે તે આપણે સમજી શકતા નથી. આપણા છે તે સમજી શકતો નથી. તે કોઈ સામાજિક સંમે નેત્રો અને કર્ણ આસપાસનું બધું જોવામાં અને લન અથવા મેળાવડામાં જાય છે તો તે બેઠો હોય સાંભળવામાં શું થાય છે, ત્યારે આપણું મન વિચા- છે તે સ્થળેથી દરેક માણુય દુર ચાલ્યો જાય છે. રનાં ત્રાજવા ઉપર તે માણસની તુલના કરવામાં જ્યારે બીજા લેકે પ્રકીર્ણ વાર્તાવિદથી અથવા પ્રવૃત્ત બને છે. મન ઘણી જ ત્વરાથી પ્રત્યેક શબ્દ, હસાહસથી આનંદ કરતા હોય છે ત્યારે તે પોતે
આમાનંદ પ્રકાશ

Page #15

બને છે, જેથી તે પેાતાના
સિવાય બીજા ક્રાઈમે
પેતાની તરફ આકર્ષી શકતા નથી. વર્ષોા મનુષ્યા દ્રવ્ય લે.ચુંબક તે છે, તેએ દ્રવ્ય ૠંબંધી વિચાર। એટલા બધા લાંબા સમય સુધી કરે છે કે તેઓ દ્રવ્ય સિવાય બીજી કાઇ પણ વસ્તુને પેાતાની તરફ આકર્ષી શકતા નથી. કેટલાક મનુથી અતીતિ વાન, અધર્મી અથવા વિષયી હૈાય છે તેનું કારણ એ છે કે તેઓએ પેાતાની જાતને અનોતિ, ધર્મ અથવા વિષયવાસનાના લાચુ બેંક બનાવ્યા હોય છે.
એક ખુડ્ડામાં મૌનભાવ ધારણ કરી એકલે બેસી રહે છે. જે દૈવયેગે કોઇ અકરમાતો તે આકષ ણુના મધ્ય કેન્દ્રમાં પહેચિ છે તે એક પ્રકારનું મધ્ય કેન્દ્ર ત્યાગી મૂળ તેના પર સત્તા ચાવે છે, અને તેને તેના એકંત ખૂણુામાં પુનઃ ધસડી જાય છે. તેને કવચિત્ કાઈ થળે આમંત્રણ કરવામાં આવે છે. તે સમાજમાં કે મેળાવડામાં ઠ'ડા બરફના કટકા જેવેાજ લાગે છે. તેનાથી કશી ઉષ્ણુતા હેાતી નથી. તેમજ તે લેશમાત્ર આકર્ષણ શકિત ધરાવતા નથી, આ મામ્રની અપ્રિયતાનું કારણ તેને પેાતાને અગમ્ય-અગાચર છે. તે એક મહાન શકિત ધરાવનાર પુરૂષ છે, જખરા કાર્ય કરનાર છે અને જ્યારે તેનું દૈનિક કાર્ય પૂર્ણ થાય છે ત્યારે આરામ લેવાની અને અન્ય માણસાની સાથે સમિલિત થઇ તેઓના સમાગમના લાભ લેવાની ઋચ્છા રાખે છે; પરંતુ જે આનદ અને આરામની તેને ઉત્કંઠા છે તે પ્રાપ્ત કરવા તે અસમર્થ અને છે. ખીજા લેાકા પેાતાને તજી દે છે, પેાતાથી અલગ રહે છે તે જોતે તેને અતિશય દુ:ખ થાય છે. પાતાની શક્તિના દર્શાશ પણ નહિ ધરાવનારા લેાકા જ્યાં જાય છે ત્યાં સન્માન પામે છે તે તેને ખેદા વિષય થઈ પડે છે. તેને વિચાર પણ આવતા નથી કે કેવળ સ્વાય - પરાયણતા જ લોકપ્રિય થવામાં મુખ્યત્વે કરીને આડે આવે છે- તે નિરંતર પેાતાની જાતનેજ વિચાર કરે છે. ખીજાને સહાયભૂત થવા ખાતર અને તેઓના કાર્ય માં ર૪ લેવા ખાતર પેાતાની જાતને અને પેાતાના ધંધાને એક ક્ષણુ પણ વિસારી શકતા નથી; જ્યારે જ્યારે તમે તેની સાથે વાતાં જોડાશે ત્યારે ત્યારે હરવખત તે પેાતાના વેપારની વાત તર± તેમને ખેંચી જવાને યત્ન કરતે માલૂમ પડશે. લોકપ્રિય થવામાં તેને અ ંતરાયરૂપ થનાર બીજી બાબત એ છે કે તે આકષ્ણુનું રહસ્ય જાણુàા નથી. પ્રત્યેક વ્યકિત એક લેાહચુંબક છે તે વાત તેના જાણવામાં નથી, જે માણસ અહેાનિશ પેાતાની જાતને જ પણ આપણા જાણવામાં તરત જ આવે છે.
અનુકુળ પરિિિચમાં સ્વભાવતઃ આપણે કાઇ મનુષ્યના પ્રધાન ગુણાની અને તેની આમ્રપાસની
હકીકતની તુલના કરીએ છીએ. આપણે તેના મુખ્ય ગુગ્રા જોઇ શકીએ છીએ, તેમજ તે ઉચ્ચયા નીચ ક્રાટિનેા છે તે તરત જ જાણી શકીએ છીએ. વળી તેના ઉપર અન્ય માણસે પ્રેમ રાખે છે અને તેના તરફ આકર્ષાય છે કે તેનાથી દૂર જાય છે તે
વિચાર કરે છે તે એક પ્રકારનું આત્મ-લેહચુંબક
જ્યાં સુધી માણસ કેવળ વાપરાયણુ અને
લાકપ્રિય થવાની કળા
બીજી બાજુએ જોઈએ તે! ચિત્તની અને ચારિત્ર્યની એટલી બધી ચાતા ધરાવનાર પુરૂષા અને સ્ત્રીઓ હોય છે કે જેકાઇ તેમના સમાવેગામમાં છે તેએનાં હૃદયમાં તે સહુની માથે નિકટ સબંધ હૈય એવી લાગણી અને ઉમીએ ઉદ્ભવે છે. આસપાસના સર્વ લેકા તેમને અંત:કરણપૂર્વક ચાહે છે અને એક અવાજે તેએની પ્રશંસા કરે છે. આવા ઉદ્દાત્ત અને વિશાળ હૃદયવાળા સ્ત્રી પુરૂષોને માટે સૌ કાઇના હૃદયમાં પ્રેમ અને માનની લાગણી ઉત્પન્ન થાય એ સ્વાભાવિક છે. તે સૌના ઉપર સમાન પ્રેમપુર્ણ દૃષ્ટિ રાખે છે. તેમાં એક પ્રકારના લાસુબક છે કે જે સર્વ કાટિના લેાકાને આકર્ષી શકે છે. તેઓ સોતે પેાતાના જાણી આકષવાને પૂરતા વિશાળ અને વિસ્તૃત છે. તેએ તે સવ'માં રસ લે છે, સ પ્રકારનાં કાર્યોમાં આનંદથી ભાગ લે છે; ટુંકામમાં તેઓ પ્રત્યેક માટે લાગણીવાળા હાય છે.
૬૩

Page #16

પિતાની જાતના વિચારો કર્યા કરે છે ત્યાં સુધી તે અને બીજામાં રસ લેવાનું શરૂ કરે; બીજાને બીજાઓ માટે આકર્ષણ બળ ધરાવે તે અસંભવિત માટે પ્રેમભાવ, માનની લાગણી, તેમને સહાય છે. સૌ કોઈ તેને તજી દેશે અને કોઈ તેના તરફ કરવાની ખરેખરી ઇચ્છા કેળવે એને પરિ પ્રેમપૂર્ણ દૃષ્ટિથી જોશે નહિ, કોઈ તેને સ્વેચ્છાથી ણામે લોકપ્રિય થવાના તમારા પ્રયત્નો ફળીભુત શોધશે નહિ અને તે પોતાને જે પ્રકારનું લોહચુંબક થશે એમાં લેશ પણ સદેહ નથી બનાવે તેના પર સર્વ વાતનો આધાર રહે છે. જે ઘણા લોકોથી માણસે અલગ રહેવા મથે છે ક્ષણે તે બીજાને માટે માન અને પ્રેમની લાગણી તેનું મુખ્ય કારણ એ છે કે તેઓ પોતાને જ સર્વસ્વ અને બીજાના કાર્યમાં રસ બતાવવાનો આરંભ કરશે માને છે અને અહેનિશ પોતાના કાર્યમાં જ મગ્ન કરશે કે તે જ ક્ષણે તે આકર્ષણ બળના ગુણોથી રહે છે. આ પ્રમાણે તેઓએ ઘણું લાંબા સમય સંપન્ન થશે અને સૌને પિતાના તરફ આકર્ષવા સુધી જીવન વ્યતીય કર્યું હોય છે. જેથી તેઓએ સમર્થ બનશે. જેટલા પ્રમાણમાં તે બીજાના કાર્યોમાં બાહ્ય જગતની સાથે સર્વ સંબંધ અને સહાનુભૂતિ રય લેશે તેટલાજ પ્રમાણમાં તે તેઓને પોતાના ગુમાવી દીધી હોય છે. ઘણી વખત સુધી અતિરિક તરફ આકર્ષી શકશે.
એતિ જીવન ગાયું હાવ થી તેઓને બાહ્યજીવન તે બીજાના હિતમાં ખરેખરા અંતઃકરણપૂર્વક અશક્ય લાગે છે. તેઓના સમજવામાં આવ્યું હતું રસ લેશે અને પિતાને પિતાનાં કાર્યો સંબધી વાત નથી કે સ્વાર્થપરાયણ એકતિ જીવનથી અને વર્ષો સુધી ચીતનું મધ્યબિંદુ બનાવવાને યન તજી દેશે કે બીજામાં ર નહિ હોવાથી તેઓની આકર્ષણ શકિતનો તે જ વેળાએ બીજા લે છે પણ તેનામાં રસ લેવા સદંતર નાશ થઈ ગયો છે. અને તેઓની લાગણી લાગશે. સર્વ મનુષ્યો પર સમાન દષ્ટિ અને પ્રેમ એટલી બધી હદે સુકાઈ ગઈ હોય છે કે તેઓ કોઈ ભાવ રાખવા તે જ લોકપ્રીત સંપાદન કરવાનો પણ પ્રકારની શકિત અથવા ઉષ્ણતા ઉત્પન્ન કરવાને અમેધ માર્ગ છે. કેવળ આત્મભાન અને સ્વાર્થ તદ્દન શક્તિહીન બની ગયા છે. આવા માણસની પરાયણતાના બંધનને પ્રેમભાવ તોડી નાખશે. હાજરી માત્રથી આસપાસના વાતાવરણમાં સર્વત્ર પોતાની જાતના વિચાર કરવાનું ભૂલી જાઓ શુન્યતા-શુષ્કતા પ્રસરી રહે છે.
સામ્રાજ્ય સાધુતાનું જગતમાં સર્વાશે જોઇશું તો જણાશે કે દુષ્ટતાનું સામ્રાજ્ય નથી, સામ્રાજ્ય કેવળ સાધુતાનું છે. દુષે કરોડ હેય ત્યારે દુષ્ટતા ચાલી શકે છે. પણ સાધુતા ફક્ત એક જ મૂર્તિમંત કેય ત્યારે પણ એ સામ્રાજય ભોગવી શકે છે, અહિંસાનો પ્રભાવ એટલે વર્ણવ્યો છે કે એની સામે હિં શમી જ જાય. અહિંસા સામે પશુઓ પણ પશુતા મૂકી દે છે. એકજ સાધુ-પુરુષ જગતને સાર બસ થઇ જાય છે. એનું સામ્રાજ્ય ચાલે છે, આપણું સામ્રાજ્ય નથી ચાલતું, કારણ આપણે તે જેમ તેમ કરીને આપણું ગાડું ચલાવીએ છીએ, પેલો સાધુપુરુષ લખી મોકલે ને તે પ્રમાણે બધું થઈ જાય, એવું સાધુતાનું સામ્રાજ્ય છે. જ્યાં દુષ્ટતા છે ત્યાં બધું અસ્તવ્યસ્ત હોય છે. પાધુતા હોય ત્યાં સુવ્યવસ્થિત તંત્ર ચાલે છે, માસ સુખી થાય છે. એ સુખ ખાવાપીવાનું સુખ નહિ પણ માણસે સદાચારી અને સંતોષી થાય એનું સુખ છે. નહિ તે માણસો કરોડ હોવા છતાં બેબાકળા ફરે છે. એ સુખની નિશાની નથી.
ગાંધીજી

Page #17

રાણકપુર તીર્થનો સંક્ષિપ્ત ઈતિહાસ
– મુનિ ન્યાયવિજયજી મારવાડની યાત્રામાં નાની પંચતીથી તિહાં મુખિ સંધવી ધરણઉ, દાનિ પુણ્ય અને મોટી પંચતીથી એમ બે પંચતીથી એની ગિજસવસીરણું જીણહભવણિ ઉધરણ. યાત્રા મુખ્ય છે. મોટી પંચતીથીમાં સૌથી મહત્વનું સ્થાન છે રાણકપુરજીનું, એ વિશાલ
આજે આ સમૃદ્ધિવાન નગરમાં એક જ ગગનચુંબી ભવ્ય મંદિર અનપમ અને વસ્તુ અમર રહો છે, અને એ છે રીલેકયદીપક અદ્ભુત છે એની અનુપમ બાંધણું, રચના
મંદિર. આ ગગનચુંબી વિશાલ ભવ્ય મંદિર કૌશલ્ય અને ઊંચાઈ સૌકોઈને મુગ્ધ કરી દે માનવ જાતને ઉપદેશ આપતું ઊભું છે. એ છે. હું ન ભૂલતા હોઉ તે રાણક પુરજીની કહે છે કે-સત્પાત્રમાં વાપરેલું ધન તમારૂં જ બાંધણીનો બીજો નમૂને સારા હિંદુસ્તાનમાં
નામ છે, ખાવા-પીવા એશઆરામ કરવા અને મળવો મુશ્કેલ છે.
કીતિ કે યશ કમાવા વાપરેલું ધન તમારી
સાથે નથી આવવાનું. સત્પાત્રમાં વાપરેલું રાણકપુરને પૂર્વ ઈતિહાસ અને વર્તમાન
ધન તમને ઈહલોક અને પરલોકમાં અનંતગણું પરિસ્થિતિ જોતાં આપણું આંખમાં આંસુ આવે તેમ છે. કયાં એ ધનધાન્યથી ભરેલું
ફળપ્રદ નીવડશે. આજે આ વૈલોકયદીપક રાણકપુર અને ક્યાં આજનું વેરાન બિહામણ
મંદિર બનાવનાર દાનવીર ધરણાશાહ-ધન્નાજંગલરૂપ દેખાતું રાણકપુર? જે નગરમાં
શાહ મજુર નથી પણ તેની ધવલયશપતાકા હજારો લાખો આદમીઓ વસતાં ત્યાં આજે ફરકાવતું આ ગગનચુંબી મંદિર આજે ય શૂન્ય જંગલ પડયું છે. કાળચક્રના પરિવર્તને આકાશ સાથે વાત કરતું ઊભું છે. જેવા છતાં યે માનવીને શાન નથી આવતી આ મંદિર બંધાવનાર દાનવીર ધન્નાશાહ એથી બીજી કઈ તાજુબી હાઇ શકે? જ્ઞાતે પોરવાડ હતા. તેમનું જન્મસ્થાન
રાણકપુરજીનું વર્ણન એક પ્રાચીન સિરોહી સ્ટેટનું નાદિયા ગામ હતું. તેમના ગુજરાતી કવિ આ પ્રમાણે આપે છે :
એક બીજા નાના બંધુ હતા જેમનું નામ બહીયડલ હરષ ઈમઝ ઉલસીઉં,
રત્નાશાહ હતું. બંને ભાઈઓ ધીર, વીર રાણિગપુર દીઠ મન વસીઉં
અને ધર્મના પરમ ઉપાસક હતા. ન્યાય અને
નીતિથી વ્યાપાર કરી ધન પ્રાપ્ત કરતા હતા. અ ણ હ લ ૫ ૨ અ હિ ના ણી, મહ ગઢ મંદિર પોળ સુચંગે
એવામાં એક વાર એક મુસલમાન બાદશાહને નિરમલ નીર વહઈ વચિગંગે,
પુત્ર પિતાથી લઢી અન્ય સ્થાને જતો હતે. પા ૫ ૫ ખા લ શુ અંગે
વચમાં નાંદિયામાં મુકામ કર્યું અને ત્યાં આ કુંવા વાવિ વાડિ હદસાલા,
બન્ને ભાઈઓનો રાજકુમારને પરિચય થયો. જી સુ હ ભ વ ણ દી સઈ દેવાલા બંને ભાઈઓએ રાજપુત્ર પાસેથી એકલા પૂજ ૨ ચ ઈ તિ હાં બા લા, નીકળવાનું કારણ જાણી મીઠી વાણીથી
વરણ અઢાર ઇલેક સવિચારી રાજકુમારને સમજાવ્યો, તેને ગુસ્સે અને કેટીજ વસઈ વિવહારી પુન્યવંત સુવિચારી રોષ શાંત પાડી પિતાની ભક્તિ, વિનય
રાણકપુર તીર્થને સંક્ષિપ્ત ઇતિહાસ

Page #18

કરવાનું, તેમને પ્રેમ અને આશીર્વાદ મેળવ- એને નિમંત્રણ કરી મંદિરને નકશો બનાવવા વાનું સમજાવી ત્યાંથી જ પાછો વાળી કહ્યું પણ કઈ કુશળ શિલ્પી ધન્નાશાહના બાદશાહ પાસે મોકલી આપે. બાદશાહને ભાવને ન આલેખી શકો. ધન્નાશાહ મુક જ્યારે આ વાતની ખબર પડી ત્યારે તે ઘણે વાણથી બધાને કહેતો કે મંદિર આવું જ ખુશી થયો અને નાદિયાના આ બને બનાવવું છે. અંતે બધા શિપીઓ થાકયા. ગૃહસ્થને પોતાની પાસે બોલાવી, તેમને બધા સમજ્યા શેઠ પાસે ધન તો છે નહિં આભાર માની પિત ની પાસે રાખ્યા; પરન્તુ અને મંદિર દેવલેક જેવું બનાવવું છે. અંતે રાજા સદાયે કાનના કાચા હોય છે. બધાએ શેઠની મશ્કરી કરતાં કહ્યું-આપની એક વાર કઈ હિતશત્રુએ બાદશાહને ભાવના મુજબ મુંડારાનો સોમપુરા દેપ ધન્નાશાહ અને રત્નાશાહની વિરૂદ્ધ ભંભેર્યા (દેપાક, દીપ) કરી આપશે. દેપો તદ્દન અને બાદશાહે આવેશમાં આવી જઈ દરિદ્રનારાયણ અને અજ્ઞાન હતા. અવસ્થાએ બને બંધુઓને ગીરફતાર કરી જેલમાં પણ વૃદ્ધ હતું, છતાં યે શેઠજી ત્યાં ગયા. બેસાડયા. અંતે મોટો દંડ કરી ઘર, માલ- પિતાનો ભાવ કહી બતાવ્યો. દીપાએ એક મીલકત લુંટી લઈ કાઢી મુક્યા. ત્યાંથી નીકળી કાગળ ઉપર જેમ મનમાં આવે તેમ લીટા બને ભાઈઓ મેવાડમાં આવ્યા અને રાણકપુર માર્યો. કહે છે કે કુળદેવીની સહાયતાથી એ નજીકના પાલડી ગામમાં વ્યાપાર-ધંધે શરૂ લીટીઓ એક સુંદર જિનમંદિરના નકશારૂપ કર્યો. ન્યાય અને નીતિના પરમ પુજારી આ બની ગઈ. ધન્નાશાહ શેઠની જીવંત ભાવનાના વીરપુત્રો ઉપર ટૂંક સમયમાં લક્ષમી દેવીએ પ્રતિબિંબ સમું એ મંદિર નકશામાં આવી કૃપા કરી માથં વતિ સર્વત્રા એ ન્યાયે ગયું. ત્યારપછી ધન્નાશાહ શેઠે મેવાડાધિપતિ બને ભાઈઓએ લક્ષમી પ્રાપ્ત કરી પણ મહારાણા કુંભાજી પાસેથી મંદિરને યોગ્ય તેઓ લક્ષમી દેવીની ચપલતા, અસ્થિરતા સુંદર જમીન લીધી અને ૧૪૩૪માં મંદિરનું પણ બરાબર સમજી ગયા હતા. ત્યાં એક ખાતમુહુર્ત થયું. મીસ્ત્રીએ શેઠની ઉદારતાની વાર એક વિદ્વાન સાધુ મહાત્મા પાસે પરીક્ષા માટે પાયામાં જ અમુક મણ કસ્તૂરી, ધન્નાશાહે નલિની ગુમ વિમાનનું સ્વરૂપ કેસર તથા ઉંચી અને બહુમૂલ્ય ધાતુઓથી સાંભળ્યું. રાત્રે પણ નલિની ગુલમ વિમાનનું ચણતર કરવા માટે શેઠ પાસે ઉપર્યુક્ત સ્વપ્ન આવ્યું. આ જોઈ પન્નાશાહને થયું વસ્તુઓ માંગી. શેઠે વિનાસંકોચે તે બધી કે આવું સુંદ૨ જિનાલય બનાવ્યું હોય તે વસ્તુઓ પૂરી પાડી. મીસ્ત્રીઓએ ઉત્સાહમાં કેવું સારૂં? ધન એટલું ન હતું કે એવું આવી ધમધોકાર કામ શરૂ કર્યું. શેઠની ભવ્ય મંદિર બનાવી શકાય, પરંતુ ધર્મભાવના ઈચ્છા હતી કે સાત માળનું ગગનચુમ્બી જબરી હતી ધન્નાશાહે કુળદેવીની આરાધના મંદિર બનાવવું. પણ સમય ઘણે થઈ ગયો. કરી અને મંદિર બંધાવવામાં સહાયતા માગી. ચાર માળ બન્યા અને બાસઠ વર્ષના ગાળા દેવીએ તેની મને કામના પૂર્ણ કરવાનું વચન પછી ૧૪૯૯ તપગચ્છાધિપતિ સોમપ્રભઆપ્યું. ધન્નાશાહે મોટા મોટા કુશળ શિપી. સૂરિજીના શુભ હસ્તે ધામધૂમ, પરમ ઉત્સાહ
૧. પ્રસિદ્ધ કુભ રાણો મીરબાઇને પતિ.
આત્માનંદ પ્રકાશ

Page #19

પૂર્વક પ્રતિષ્ઠા કરાવી, મુખ અષભદેવજી જિનવિજયજીના લેખ સંગ્રહ ભાગ બીજાના પ્રભુ બિરાજમાન કર્યા તેને શિલાલેખ મૂલ આધારે સુધારી લીધી. ગભારા પાસે જ છે, જેમાં ૪૬-૪૭ પંક્તિમાં આ ભવ્ય વિશાલ મંદિર જેઈ સર જેમ્સ આલેખાય છે. શરૂઆતમાં
ફર્ગ્યુસનના મન ઉપર જે અસર થઈ તે વર્તમુનિનયુકવીશ્વરાય નમઃ | આપણે તેના શબ્દોમાં જ જોઈએ. २ विक्रमतः १४९६ सख्य वर्षे पछी
આ સ્તંભને વનનો અંદરને ભાગ મેવાડના મહારાણાઓની વંશાવલી શરૂ
જેવાથી જે દેખાવ દષ્ટિગોચર થાય છે તે થાય છે. પછી તેમાં પન્નાશાહને પરિચય
તેના એક મંડપના દશ્ય ઉપરથી જણાય છે, આ પ્રમાણે છે.
પરંતુ તંભની આવી બેઠવણથી અજ.
વાળાના આડકતરા માર્ગને લીધે તથા પ્રાગૂવટ જ્ઞાતિના મુકદમણ સંઘપતિ અજવાળું આવવાના દ્વારની રચનાને લીધે માડાની સ્ત્રી કમલાદેને પુત્ર સંઘપતિ ગમે તેવા દ્રશ્યમાં પણ એ ચિતાર બરાબર ધરાક જેણે શત્રુંજયાદિ તીર્થોની યાત્રા ઉતારી શકાય તેમ નથી. વળી તીર્થકરોની કરી હતી, અજારી, પિંડવાડા, સાલેર પ્રતિમાઓવાળી દેવકુલિકાઓની સંખ્યા (સારંગપુર) આદિ સ્થાએ જિનમંદિર ઉપરથી પણ આશ્ચર્ય લાગે છે. મધ્યમાં બંધાવ્યાં, જીર્ણોદ્ધાર કરાવ્યા, તેમજ દુકાળ આવેલા બાર દેવગૃહો ઉપરાંત અંદરના ના સમયમાં અન્નક્ષેત્ર મંડાવી ઘણા પરોપકાર ભાગની આજુબાજુએ આવેલી ૮૬ દેવકુલિકર્યા, જેન સંઘની ઘણી સેવાભક્તિ કરી. કાઓ છે અને તેમનાં મુખભાગ ઉપર કોતરધરણાકને બે પુત્ર, સં. જાજ્ઞા અને વડી; કામ કાઢેલાં છે. છેલ્લે આ વિદ્વાન લખે છે:તેમજ પિતાના મોટાભાઈ રત્નાશાહના
“આ બધા ઉપરથી મન ઉપર ઘણી કુટુંબનું પણ વર્ણન છે, ત્યારપછી લખે છે.
સારી અસર થાય તેમ છે. ખરેખર આવી “વાહી પથિાનક શ્રીવતર્મા- સારી અસર કરે એવું તથા સ્તંભની સુંદર કુલીશ્વવિદ્યારિતઃ રાત શીવદા- ગોઠવણી વિશે સૂચના કરે એવું હિંદુસ્તાનમાં तपागच्छे श्रीजगचन्द्रसूरि श्रीदेवेन्द्ररि
બીજું એક પણ દેવાલય નથી.” संताने श्रीमत् श्रीदेवसुदरसू रिपट्टप्रभाकर
ગોઠવણીની ઉત્તમતા ઉપરાંત બીજી
જાણવાલાયક બાબત એ છે કે તેણે રોકેલી परमगुरू सुविहित पुरंदर गच्छधिराज श्री
૪૮૦૦૦ ચે. કુ. એટલે કે મધ્યકાલીન सेमिसुदरसूरिलिः"
યુરોપીય દેવળના જેટલી છે અને કારીગરી આ લેખ ઘણી જ મહેનતે ઉતારી દ્વીધ તથા સુંદરતામાં તો તેમના કરતાં પણ ચઢે હતા, છતાંયે અમુક પંક્તિઓ ન ઉકેલી શકાઈ. તે ત્યારપછી ઘણું સમયે શ્રીમાન (શ્રીમાન જિનવિજયજીને લેખસંગ્રહ ભા. ૨)
9. History of India & Eastern Architecture P. P. 241-2 રાણકપુર તીર્થને સંક્ષિપ્ત ઇતિહાસ
તેમ છે.”

Page #20

આજે પણ રાણકપુરજીના મંદિરના દર્શન નિશાને ત્યાં હતાં એમાં અમારા વધારે કરવાથી દર્શકોને અતીવ આહૂલાદ ઉત્પન્ન થયા પણ થાંભલા ગણી શકાયા નહિં. કરાવે છે.
અહિં અમે કેટલાક શિલાલેખ લીધા મંદિરના બાંધકામમાં મજબૂત એવા તેમજ પૂ. પા. આચાર્ય મહારાજશ્રી વિજય પથ્થરને ઉપગ થયો છે કે સેંકડો વર્ષ લબ્ધિસૂરિજી મહારાજના વિદ્વાન શિષ્યરત્ન થવા છતાં તે પથ્થરો ઘસાયા નથી. પ્રાયઃ પ્રવર્તક શ્રીમાન ભવનવિજયજી મહારાજ ત્રીસ બત્રીસ પગથિયા ચઢી આપણે મંદિરની તથા અન્ય બાલમુનિરને ત્યાં હાજર હતા પ્રથમ સપાટીએ જઈને ઊભા રહીએ છીએ અને એ મહાત્માઓએ જ થાંભલા ગણવાનું કે યુગાદીશ્વર શ્રી આદિનાથ પ્રભુનાં દર્શન શુભ કામ શરૂ કર્યું. બધાયે યથાશક્તિ પ્રયત્ન થાય છે. ત્યાંથી ચેતરફ દૃષ્ટિ નાંખતાં સુંદર કર્યો પણ ૧૪૪ ની સંખ્યા પુરી ન થઈ શકી દેરીઓ અને આરસના મજબૂત થંભ અમને લાગ્યું કે હવે પ્રયત્ન કરવામાં આપણે દેખાય છે. મંદિરનો આખો દેખાવ ત્યાંથી ફલિભૂત થઈ શકીએ તેમ નથી. આ મંદિરમાં એવો રમણીય લાગે છે કે ઘડીભર ત્યાં ઊભા ૮૪ વિશાલ ભોંયરાં હતાં. આજે મૂવમંદિરરહી મંદિરની કલામય બાંધણીનાં દર્શન માં પાંચ ભેયાં અને બીજા બે દહેરાસરોમાં કરવાનું મન થાય. મંદિરમાં કુલ ૧૪૪૪ બે ભેયર મળી કુલ સાત ભોંયરાં છે. અમે થાંભલા છે. થાંભલાની લાઈન લાગેલી છે, ફલ સાતે ભોયરાં જોયાં. ભેંયરામાં ચૌદમી પણ ખૂબી એ છે કે એક પણ થાંભલે દેરીની શતાબ્દિથી લઈને સત્તરમી શતાબ્દિ મુધીમા આડે નથી. ત્રાંસમાંથી જુવો તો પણ દર્શન બનેલી સુંદર જિનપ્રતિમાઓ છે. કેટલીક થાય. થાંભલાની સામે થાંભલો અને દેશની સુંદર વીશીઓ છે. ધાતુનિ પ્રતિમાઓ સામે દેરી છે. કેટલાક થાંભલા તે બહુ જ પણ વિપુલ સંખ્યામાં છે. એક ભોંયરામાં કિંમતી કારીગરીવાળા છે, ચારે બાજુ ઉર ૧૫૧૧ ની સંવતન સુંદર આયાગ પટ છે. દેરીઓ છે. ચારે ખૂણે બબે મંદિરજી-મેટી આવા આયાગપટો મથુરાના કંકાલીટીલામાંથી દેરી છે. આ દરેકના સભામંડપ ને નીકળ્યા છે જે બેથી અઢી હજાર વર્ષ જેટલા રંગમંડપ પણ અલગ અલગ છે. મુખ્ય પ્રાચીન છે. આ આયાગપટ જૈને પોતાના મંડપ ઉપર માળ પણ છે. ચારે બાજુ એવા જ ઘરમાં પૂજા માટે રાખતા. રોળમી શતાદિ માળ છે. એકલો યાત્રી તો જરૂર ભૂલી જાય સુધી આયોગપટો બન્યા હતા તેમ આ કે મેં અહીં દર્શન કર્યા કે નહિ? બસ રાણકપુરજીના આયાગપટથી માલુમ પડે છે. કલાકારની ખરી ખૂબી, અદ્ભુત રચનાકૌશલ્ય આ ભયરામાં બિરાજમાન જિનવરેન્દ્રની અને નિર્માણચાતુર્ય અહીં ઉતર્યું છે. અહીંના બધી પ્રતિમાઓ ધાતુની પ્રતિમાઓના પણ થાંભલા ગણતાં માણસ ભૂલી જાય છે. અમને શિલાલેખ લેવામાં આવે તો જૈન ધર્મના એવું અભિમાન હતું ૧૪૪૪ થાંભલા ગણવા ઈતિહાસમાં કેટલુંક નવું જાણવાનું મળે તેમ છે. એમાં તે કઈ મોટી વાત છે? પશુ એ કેટલાયે આચાર્યોનાં નામ, દાનવીર ગૃહસ્થના અભિમાન અહી ઉતરી ગયું. અમારી પહેલા કુટુમ્બના નામ તથા કાર્ય જાણવા મળે છે. ઘણાએ થાંભલા ગણવાના પ્રયત્નો કર્યાનાં
(ક્રમશ)
આત્માનંદ પ્રકાશ

Page #21

,
ગ્રંથાવલોકન ૧મ કથાઓ :-લેખક-શ્રી મનસુખલાલ તારાચંદ્ર મહેતા.
પ્રકાશક- જૈન શ્વેતાંબર એજયુકેશન બોર્ડ'. ગાડી બીડીંગ, ૨૦ વિજયવહલજ ચોક, કાલબાદેવી, મુંબઈ નં. ૨
| કિંમત ૦-૭૫ પૈસા મુંબઈ માં ધાર્મિક શિક્ષણ ક્ષેત્રે કામ કરતી, શ્રી જૈન શ્વેતાંબર એજયુકેશન બોર્ડ, શ્રી જૈન ધાર્મિક શિક્ષણ સ'ધ અને શ્રી જૈન ધાર્મિક શિક્ષણ સોwાયટી. આ બધી સંસ્થાઓને અભ્યાખ ક્રમ ભિન્ન ભિન્ન પ્રકારના હતા તે પૂ આ. ભ. શ્રી વિજય ધર્મસૂરીજીએ ખૂબ પરિશ્રમ લઈને ત્રણે સ સ્થાઓને માન્ય છે પ્રકારનો એકજ અભ્યાસક્રમ તૈય ૨ કરી આપ્યો. તે અe પાર ક્રમના એક ભાગ રૂપે આ ‘ધર્મ કથા મા’ પુ તક તૈયાર કરવામાં અાયુ' છે.
મા પુસ્તકમાં આપણા પાંય તીર્થ કરે, ભગવાન ઋષભદેવ, શાંતિનાથ, નેમિનાથ, પાર્શ્વનાથ અને મઢાવીર સામિના ટુંકા ચરિત્ર ઉપર તિ શ્રી પાળ - મ ણા અને ચંદન બાળાની કથાઓ આપવામાં આવેલ છે,
ધર્મકથાઓના સિદ્ધ હરત લેખક ભાઈશ્રી મનસુખલાલ તારાચંદ મહેતાએ, સાદી અને ખરળ ભ ષ માં તેમજ બાળમેગ્ય શૈલિમાં તૈયાર કરેલ આ પુસ્તક બાળાના કમળ માનમાં ધમ સંસ્કારોનું સિંચ 1 કરવામાં ખરેખર બહુ ઉપયોગી પુરવાર થશે તેમ લાગે છે.
ધાર્મિક અભ્યાસ કરાવ ની દરેક પાઠશાળ.ઓએ આ પુરતક અવશ્ય વસાવવા અને અભ્યાસ કરાવવા જેવું છે. જૈન ધર્મ અને માંસાહુ ર-પરિહાર–શેખક-શાહ રતિલાલ મફાભાઈ. પ્રકા શ -હિ'સા વિરોધક અંધ. નગરશેઠના વ ડે, જુની સીવીલ પાસે, અમદાવાદ
| કિંમત રૂા. ૧-૦ ૦ જૈન ધર્મનું હાર્દ સમ જયા વિના કેટલાક ૫ ડિતોએ માંસાહાર વિષે કરેલાં વિધાનોનું નિરસન કરવાનો, આ પુરતમાં ભાઈ રતિભાઇએ ખૂબ શ્રમ લઇને સારો પ્રયાસ કર્યો છે. અભ્યાસીઓએ ખાય વાંચવા જેવું આ પુસ્તક છે. શારદા-પરિમલ-પ્રવચતકાર-પૂ બા. બ્ર વિદુષી શ્રી શારદાબાઈ મહાસતીજી.
સ પાદુક-પૂ. કમળાબાઈ મહાસતીજી પ્રકા શક–સ ધવી જીવણલાલ પદમશી, ૨૫ સંધવી અંદન, ભારત સોસાયટી,
સુરેન્દ્રનગર (સોરાષ્ટ્ર) કિંમત રૂા. ૪-૦૦ આ ગ્રં ચ ભાઈ વહેલભદાસ ફુલચંદ ભાઈ તરફથી સભાને ભેટ મળેલ છે.
પૂજય બાલ બ્રહ્મચારી વિદુષી શ્રી શારદાબાઈ મહાસતીજીએ સં. ૨૦૨ ૬ની સાલના ચાતુર્માન્ન માં, રોજ કાટમી, ઉત્તઃ |ષ્યયન સૂત્રના ૧૪ માં અધ્યયનમાં માવેલ છે જીવનો અધિકાર ઉપર વ્યાખ્યાને આપેલ તેને સંગ્રહ આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવ્યો છે.
સાદી, સ્રરળ અને હૃદયસ્પર્શી વાણીમાં, ઠેરઠેર દૃષ્ટાંતો સાથે અપાયેલ અધ્યાત્મરક્ષી પ્રવચનોને આ સ ગ્રહ મુમુક્ષુ એાએ અવશ્ય વાંચવા, વિચારવા અને મનન કરવા જેવો છે. સુદરદાસ રાજા વિક્રમ જીત કોણ હતા ? લેખક-શ્રી ‘પા'' ' પ્રકાશક-શ્રીઆયરક્ષિત પ્રાંચ વિઘા સંશાધન મંદિર પાલીતાણ્યા
| કિંમત રૂા. ૨-૦૦ | ભારતના મોગલકાલીન ઈતિહાયતે પા'ની આ એક સંશોધ•tતમને વિચારણા છે. આ વિષયમાં રસ લેનારાઓને આમાં ઘણી ઉપયોગી માહીતી મળે તેમ છે.
અનંતરાય જાદવજી.

Page #22
ATMANAND PRAKASH Regd No. G. 49 જા હે રા ત જેને આમાનંદ સભા, ભાવનગર. આત્માનંદ પ્રકાશના અંક હવે ફાગણ-ચૈત્રના સંયુકત એક મહાવીર જન્મકલ્યાણુક અંક તરીકે તા. ૨૧-૩-૭૨ના રોજ પ્રગટ કરવામાં આવશે. આપ જાણો છો કે આજની મોંઘવારી તેમજ પોસ્ટેલના વધેલા દરને અંગે આ માસિક ખોટમાં ચાલે છે. એમ છતાં જ્ઞાનપ્રચારની શુદ્ધ દ્રષ્ટિ અને અંકને દરેક રીતે વધુ સમૃદ્ધ કરવાની ભાવનાથી અમે માસિકના વિકાસ માટે અમારાથી બનતા બધા પ્રયાસ કરી રહ્યા છીએ. અને આ દૃષ્ટિએ જ અમાએ આવતા અંક મહાવીર જન્મકલ્યાણક " અક તરિકે પ્રગટ કરી બને તેટલી વિશેષ રસસામગ્રી તેમાં પીરસવા માગીએ છીએ, અને તે બને તેટલો દળદાર કરવાની પણ અમારી ભાવના છે તો વિદ્વાન આચાર્યો, મુનિમહારાજો અને અન્ય ગૃહસ્થાને વિનંતિ કે તેઓ પોતાના લેખો આ માસની આખર સુધીમાં બને તેટલા વેલાસર મોકલી અમોને આભારી કરે. માસિકની ખોટને પહોંચી વળવા માટે યોગ્ય જાહેર ખબરો સ્વીકારવાનો અમાએ નિર્ણય કર્યો છે તે વ્યાપારી પેઢીઓ અને સાહિત્ય-શિક્ષણ-સંસ્થાઓને અમારી વિનંતિ છે કે આ જયંતિ અંકમાં તેઓ પોતાની જાહેરાત મોકલી જ્ઞાનપ્રચારના અમારા આ કાર્ય માં બનતા સહકાર આપી અને આભારી કરે. આ ખાસ અંકમાં અપાતી વાહેરાતને યોગ્ય બદલે મળી રહે છે તેની અમે ખાત્રી આપીએ છીએ. -: જાહેરાતના દર :-- અંદરનું પજ આખુ : રૂા. પ૦ . [ પેજ અધુ : રૂા. 30 ટાઇટલ પેજ બીજુ અથવા ત્રીજું : રૂા. 6 0 ટાઇટલ પેજ ચોથુ: રૂા. 75 આપનો લેખ અગર જાહેરાત તરત મોકલી આભારી કરશો. પ્રકાશક : ખીમચંદ ચાંપશી શાહ, મુદ્રક : હરિલાલ દેવચંદ શેડ. શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા વતી આનંદ પ્રિન્ટીંગ પ્રેસ. ભાવનગર. For Private And Personal Use Only