Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
| सान
પુસ્તક ૩૩ स0.
पाप.
मात्मस. ४० વીર સં. ૨૪૬૨
३.१-४-०
मानसामान सला
भावना
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શું વિષય-પરિચય.
૧૨૭ ... ૧૩૦
૧ વીતરાગ સ્તુતિ-ભાષાનુવાદ. ( ડૉ. ભગવાનદાસ મનસુખભાઈ. )... ૨ સત્યજ્ઞાનનું રહસ્ય ...
( અનુવાદ ) .. ૩ વૈશાલી. ... ... ... ... ( રા. સુશીલ ) .. ૧૩૩ ૪ વિવિધ વિચારશ્રેણી ... ...( રાજપાળ મગનલાલ વોરા )... ૧૪૦ ૫ આત્મકલ્યાણના સાધન .. ...(અનુ. વિઠ્ઠલદાસ મૂ. શાહ. ) .. ૧૪૨ ૬ શ્રી આત્મારામજી શતાબ્દિ લેખમાળા (1)
૧૪૬ ૭ વીસમીસદીના પ્રભાવક તિર્ધર
૧૪9 ૮ ચર્ચાપત્ર-એક ખુલાસો ... ••• •••
૧૫ર ૯ સ્વીકાર-સમાલોચના. ... ... ......
૧૫t શ્રી ભદ્રબાહુસ્વામીવિરચિત -
श्री बृहत् कल्पसूत्रम्(મૂળ, ભાષ્ય, ટીકા સહિત પુસ્તક ૧ લું પીઠિકા. )
અતિમાન્ય આ છેદસૂત્રનો પ્રથમ ભાગ પ્રાચીન ભંડારાનો અનેક લિખિત પ્રતા સાથે રાખી અથાગ પરિશ્રમ લઈ મુનિરાજ શ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજ અને મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે સંશોધન કરી તૈયાર કરેલ છે. નિરંતર ઉપયોગી ધાર્મિક રીતરિવાજોની પરિપાટી અને પરંપરા વિસરાતી જાય છે તેવા કાળમાં આ પ્રકાશન કેવું આવકારદાયક થઈ પડે છે તે તેનાં વાચકે સમજી શકે તેવું છે. આ સૂત્રના પ્રકાશનના પ્રારંભમાં તેની ઉપયોગિતા શું છે ? છેદસૂત્ર માટે જૈન સમાજની શું માન્યતા છે ? તે માટે મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે પ્રાસંગિક નિવેદન સર્વ કઈ સમજી શકે તે માટે ગુજરાતી ભાષામાં વિદ્વત્તાપૂર્ણ આપેલ છે. પ્રસ્તાવના વિગેરે સર્વ કેઇ સમજી શકે માટે ગુજરાતીમાં આપેલ છે. કિંમત રૂા. ૪-૦-૦ પટેજ બાર આના.
' લખે:—શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા—ભાવનગર. જલદી નામ નોંધાવે. આ લાભ પાછળ થી મળશે નહિં. થોડી નકલ સીલીકે છે
શ્રી ત્રિષષ્ઠિકલાક પુરૂષ ચરિત્ર મૂળ.. આગળ પ્રકટ થયેલની અશુદ્ધિઓને શોધી શુદ્ધ સંશોધન કરી ઉંચા કોગળા, શાસ્ત્રી સુંદર ટાઈપમાં નિણ યસાગર પ્રેસમાં છપાય છે. શ્રી પ્રથમ પવ ફાગણ શુદ ૨ ના રોજ પ્રસિદ્ધ થશે. પ્રથમથી ગ્રાહક થનાર પાસેથી બધા પ મુદ્દેલ કિંમતે આપવામાં આવશે કેટલાક ગ્રાહકોના નામ નોંધાઈ ગયેલા છે. વ્યાખ્યાન માટે, ભંડાર માટે પ્રત આકારે તેમજ લાઈબ્રેરી અને ગૃહસ્થ માટે બુક આકારે છપાવેલ છે જે સાઇઝ જોવે તે સ્પષ્ટ લખી જણાવવુ પાછળ ગ્રાહક થનારને સીલીકમાં હશે તો જ બધા પર્વ મળી શકશે.
લખાઃશ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર,
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
: શ્રી આત્માનન્દ પ્રકાશ.
હ૩ ========= ========= - -> ===================
_ नमो विशुद्धधर्माय, स्वरूपपरिपूर्तये ।। _ नमो विकारविस्तार-गोचरातीतमूर्तये ॥ १॥
“ સંપૂર્ણ જ્ઞાન-દર્શન–ચારિત્રાદિ વિશુદ્ધ ધમેવાળા, સ્વસ્વરૂપની પૂર્ણતાને પામેલા અને વિકારોના સમૂહને પાર પામેલા-એવા જે કઈ મહાત્મા હોય તેને નમસ્કાર હો. ”
ઉપમિતિભવપ્રપંચ કથા.
પુત* ૨ ૩ }
વીર સં. ૨૪ ૬૨. પૌષ ગ્રામ પં. કે .... { ગ્રંદ દ્દ ટ્રો.
શ્રી વીતરાગ સ્તવ-ભાષાનુવાદ.
ષષ્ઠ પ્રકાશ પ્રતિપક્ષનિરાસ
વંશસ્થ-ઇંદ્રવંશા. નેત્રો પ્રતિ સ્વામિ ! સુધાંજના સમા, લાવણ્ય-પુણ્યા તનુવંત આપમાં; મધ્યસ્થતાયે દુઃખ અર્થ થાય છે, તે શ્રેષથી નિન્દનની શી વાત છે ? ૧
* શ્રી વીતરાગ દેવનો કોઈ પ્રતિપક્ષી-વિરુદ્ધપક્ષી-શત્રુ છે નહિં--હોઈ શકે જ નહિં, એમ અને શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યજીએ સુંદર અને મામિક યુક્તિપુર:સર પ્રતિપાદન કરી બતાવ્યું છે.
૧ હે ભગવન ! ત્વારા પ્રત્યે મધ્યસ્થતા-તટસ્થતા-ઉદાસીનતા-ઉપેક્ષા રાખવી તે પણ દુઃખદાયક થાય છે, કારણ કે સદેવના શરણ વિના ભવભ્રમણ દુ:ખને અંત ન આવે ), તે પછી દ્વેષપૂર્વક હારી નિન્દા કરે તેના દુ:ખનું તો પૂછવું જ શું ? તાત્પર્ય કે હારી નિન્દા કરવા એગ્ય નથી એટલું જ નહિં પણ હાર પ્રત્યે માધ્યસ્થ પણ રાખવા યોગ્ય નથી,-એકાંત ભક્તિ જ કર્તવ્ય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. હારો ય હે નાથ ! વિપક્ષ વત્તતો, ને ક્રોધ આદિથી વિલુપ્ત તે થતો એ કિંવદન્તી પણ અત્ર સાંભળી, વિવેકી જીવન શું ધરે વળી ? ૨ વિરક્ત જે તે પ્રતિપક્ષ વર્તતો, તે તેહ તો તાત! પ્રતીત તું થત; જે રાગી તે તે ન વિપક્ષ તુજને, ખદ્યોત શું હોય વિપક્ષ સૂર્યને ? ૩ અનુત્તરે તે *લવસત્તમે અહા ! હારા પ્રત્યે ! ચેતણી કરે સ્પૃહા; તો યોગમુદ્રાહીંને અન્ય લોકની, શી પૂછવી વાત જ તે સંબંધની ? ૪ તને અમે નાથપણે સ્વીકારીએ તને સ્તવીએ, તુજને ઉપાસીએ; ત્રાતા તુંહીથી પર કઈ છે નહિં, શું બોલીયે શું કરીયે અમે અહીં ! ૫ મલિન આચાર સ્વયં ધરાવતા, પ્રતારણે તત્પર જેહ વર્તતા; એવા પરોથી૬ જગ આ ઠગાય રે ! પિકારી બે કોની સમીપમાં ? અરે ! ૬ છે સર્વદા મુક્ત છતાં ય વિશ્વના, કરી રહ્યા સર્જન-નાશપાલના ! ! ! એવા જ વંધ્યાસુત તુલ્ય દેવને, આભે કિયો ચેતનવંત ભુવને ? ૭
૨ હે વીતરાગ ! હાર પણ પ્રતિપક્ષી છે અને તે વળી ક્રોધ આદિથી યુક્ત છે, એવી ઉક્તિ સાંભળીને વિવેકી શું જ ખરા કે ? કારણ કે ત્યારે પ્રતિપક્ષ છે એવી અસંભાવ્ય વાત સાંભળીને તો વિવેકીને ફૂબી મરવા જેવું થાય. તાત્પર્ય કે-હારો પ્રતિપક્ષ છે એવી વાત પણ વિવેકી કાને ધરે નહિં, તે પછી માને તે શી જ રીતે ?
2 હવે ધારો કે દલીલની ખાતર પ્રતિપક્ષ માનીએ તો તેમાં ઓમ વિરોધ આવે છેઃ (૧) જે તું વીતરાગને પ્રતિપક્ષ વિરક્તવીતરાગ હોય, તો તે તો તું જ છે એમ પ્રતીત થાય છે, ( Both are identical) એટલે પ્રતિપક્ષનું અસ્તિત્વ રહેતું નથી. ( ૨ ) અને જે તે પ્રતિપક્ષ રાગી હોય, તો પણ તે ત્યારે પ્રતિપા હોઈ શકે નહિં; કારણ કે પ્રતિપક્ષપણું સમાન શીલાદિવાળા-સમેવડીઆમાં ઘટી શકે; પણ આ તો કયાં સૂર્ય અને કયાં આગીએ ? આમ બીજા પ્રકારની યુક્તિથી હારે પ્રતિપક્ષ-સમાવડીઓ-વિરોધી ધટતો નથી,-આખા વિશ્વમાં હારા સામા પક્ષે ઉભે રહી શકે એવો કોઈ નથી.
૪ અનુત્તર વિમાનવાસી દેવો “લવસત્તમ' કહેવાય છે, કારણ કે સાત લવ વિશેષ આયુષ્ય હોત તો તે અનુત્તર વિમાને જવાને બદલે મોક્ષગતિને પામત. અનુત્તર કહેવાનું કારણ એ કે આથી ઉત્તર-અધિકતર આયુસ્થિતિ નથી. કહ્યું છે કેદિપ સેઠા વસરમાં વા?'
શ્રી સૂત્રકૃતાંગ ૧, ૫, ૨૪ ૫ વંચનમાં-ગવામાં. ૬ અન્ય દર્શનીએ.
૭ નિત્યમુક્ત છતાં જે વિશ્વના સર્જન, પાલન અને સંહારમાં તત્પર છે એવા વંધ્યાપુત્ર જેવા દેવને કર્યો સચેતન મનુષ્ય સેવે ?-' વાંઝણીને પુત્ર ' કહેવો એ જેમ વદતવ્યાધાત છે-તેમ એવા પ્રકારનું દેવસ્વરૂપ પણ વદતિ વ્યાધાન છે સ્વયં જ ખંતિ થાય છે. અને કવિએ પરદર્શની એ કપેલા દેવને વંધ્યાસુતની ઉપમા આપી તીવ્ર કટાક્ષ કર્યો છે.
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
.
શ્રી વીતરાગસ્તવ-ભાષાનુવાદ.
કામા` જે ને જઠરાગ્નિ-આત્ત જે, એવા ય દેવાથી થતા કૃતા જે!! દેવાસ્તિકા તે પર દનેાતણા, હા હા ! કરે નિન્હેવ તું સમાનના. અપુષ્પ શા કાઇ પ્રમાણુનો વળી, ઉત્પ્રેક્ષઙ્ગા તેમ જ કલ્પના કરી; ગત ગેહે પર વાદી એહુવા, ન માય દેહે ત્યમ નિજ ગેહમાં ! ! !
૯
ચ્યાહતા.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સ્નેહુરાગ દેઢ કામરાગ વા, શકય છે સહજમાં નિવારવા; ષ્ટિરાગ૧૦ પશુ દુષ્ટ છેદવેા, સતને પણ સુદૃષ્કરા હવેા. દૃષ્ટિ તે સમ, મુખ પસન્ન ને, જેનુ વચન પ્રિય લેકને; એહવા પ્રૌતિઃ નાથ ! તુ પ્રતિ, રે' ઉદાસ જન મૂઢ દુર્મતિ. અનુષ્ટુપ્
વાયુ થશે વે અદ્રિ, જલ જવલે કવચિત્ દિ; તાય આમ૧૧ થવા યોગ્ય, રાગાદ્દિગ્રસ્ત ના કદી.
इति षष्ठः प्रकाशः ભગવાનદાસ મન:સુખભાઈ મહેતા,
૧૨૯
.
For Private And Personal Use Only
૧૦
૧૧
વ્યકત
૮ અત્રે શ્રી કલિકાલસર્વજ્ઞે માર્મિક ઉપહાસમિશ્રિત કટાક્ષ સાથે ખેદ કર્યાં છે કે:-કામાગ્નિ અને રાગ્નિથી પીડાઇ રહેલા દેવાવડે પણ જે પોતાને કૃતાર્થ-કૃતકૃત્ય માને છે. એવા પરદની દેવાસ્તિકા-ચુસ્ત દેવભકતો બિચારા અરે રે !
આપ જેવાના નિદ્ભવ-અપલાપ કરે છે !!
૧૨
હુ આકાશપુષ્પ જેવું કાઇ પ્રમાણ
ઉપ્રેક્ષીને અને કલ્પીને ઘરમાં ગાજતા એવા ગૃહા ' પરવાદીએ પોતાના દેહમાં કે ગૃહમાં માતા નથી ! ફૂલીને કાળકા અને છે ! !
૧૦ દિરાગ છેદવા સંતને પણ કઠિન છે.
आप्तिर्हि रागद्वेषमोहानामेकान्तिक आत्यन्तिकश्चक्षयः । सा येषामस्ति ते खल्वाप्ताः ॥
સ્યાદ્વાદમજરી. લે. ૧ વિવરણ. અર્થાત્—આપ્તિ એટલે રાગ-દ્વેષ-મેહતા એકાંતિક અને આત્યંતિક ક્ષય, તે જેને હેય તે આપ્ત-વિશ્વસનીય પુરૂા.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
tamannumber
www.kobatirth.org
સત્ય જ્ઞાનનું રહસ્ય.
જૈન દર્શનની દૃષ્ટિએ.
[ ગતાંક પૃષ્ઠ ૧૦૮ થી શરૂ ]
ચેતના કે ચિત્તનું અસ્તિત્વ ભૌતિક પદાર્થોથી સ્વતંત્ર હાય એમ વિશ્વને માયારૂપ ગણવાથી પ્રતીત થઈ શકે છે. આનુ કારણ એ કે ચિત્તની ઉપર આધાર રાખતાં દ્રવ્યમાંથી ચિત્તની સંભાવના ન જ હાઈ શકે. વિશ્વવ્યાપી ચેતના જ સત્ય વસ્તુ છે એમ વેદાન્ત માને છે. આ વિશ્વવ્યાપી ચૈતન્યને વેદાન્ત ઈશ્વર કે બ્રહ્મ પણ કહે છે. બ્રહ્મ સિવાયનું બધું ચે. ભ્રમરૂપ છે, એવા વેદાન્તના સ્પષ્ટ મત છે.
.....................................................
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
.......................
કુદરતના નિયમેાની અનિવાય આવશ્યકતા અને એકરૂપતા માટે ભૌતિક પદાર્થીનું અસ્તિત્વ ખાસ જરૂરનુ છે એવી દલીલને પ્રતિકાર સહેલાઈથી થઈ શકે છે. આખું ચે વિશ્વ સત્ય હાય કે કાલ્પનિક હોય પણ તેથી પ્રાચેગિક વિજ્ઞાનમાં કંઇ પણ પરિવર્ત્તન નથી થતુ. કુદરતના નિયમે કુદરતનાં સ્વરૂપ વિષયક આપણા વિચારે ઉપર લેશ પણ નિર્ભર રહેલ નથી. કુદરતનું સ્વરૂપ સત્ય હાય કે કાલ્પનિક હાય અને એ સંબધમાં આપણા વિચાર। ગમે તે હેાય. કુદરતના નિયમેા સ્વાયત્ત છે. કુદરતનાં સ્વરૂપ સંબધી આપણા વિચારાના નિષધ કુદરતના નિયમા ઉપર ચાલી નથી શકતા.
માચાવાદની દ્રષ્ટિએ કુદરતના નિયમા સંબધી કેન્દ્રનુ` મંતવ્ય સત્ય છે એમ સામાન્ય રીતે મનાય છે. કૅન્ટનું એ મંતવ્ય નીચે પ્રમાણે છેઃ—
“વસ્તુઓનું અસ્તિત્વ કેટલાક નિયમને આધીન છે એમ અનુભવ ઉપરથી આપણને જણાય છે. નિયમે અને વસ્તુઓના સંબંધ બહુ વિચારવા જેવા છે. નિયમમાં વસ્તુએ અંતગત થતી હાવાનુ મનાય તે વસ્તુઓને અનુલક્ષીને નિયમે છે. એમ કહી શકાય. વસ્તુનું અસ્તિત્વ અમુક સ્વરૂપમાં અવશ્ય હાવુ' જોઇએ એમ અનુભવ ઉપરથી બેાધ નથી મળતા. વસ્તુનાં સ્વકીય સ્વરૂપનું શિક્ષણ અનુભવથી અશકય છે. ”-( Prolegomena pp, 50-51. )
For Private And Personal Use Only
વસ્તુઓનાં સ્વરૂપના સબંધમાં વિચારણાથી યથાર્થ જ્ઞાન શકે છે. વસ્તુને અનુભવ વસ્તુઓના સ ́સથી થાય છે. અનુભવબુદ્ધિના નિયમાને સદા અનુરૂપ નીવડે છે. આથી
પ્રાપ્ત થઇ
વસ્તુઓને વસ્તુઓના
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
v vvvvv --- , , ,
સત્ય જ્ઞાનનું રહસ્ય.
૧૩૧ નિયમો બુદ્ધિના નિયમો કે એવા જ કેઈ નિયમને સ્વાધીન છે એમ કહી શકાય. પ્રકૃતિના નિયમોની અચલતામાં સહેજ પણ પરિવર્તન કદાપિ શક્ય નથી
કુદરતના નિયમ અવિચળ અને સુનિશ્ચિત છે એવો નિર્ણય સર્વથા સયુક્તિક છે. દ્રવ્યનાં સ્વરૂપથી તેમની એકતા અને અચલતા સુરક્ષિત રહે છે. ચિત્ત અને ભૌતિક પદાર્થ એ બે સૌથી મહત્ત્વનાં દ્રવ્યો છે. ચેતનાને વિશ્વ સાથે સંસગ રહે તો વિશ્વ કાલ્પનિક હોય તો પણ સત્ય વિશ્વની પરિસ્થિતિ જેટલી જ તેની આવશ્યકતા આપણને થઈ પડે એ નિર્વિવાદ છે.
ખરો જ્ઞાતા કેણ છે ? એ પ્રશ્ન હવે આપણી સમીપ ઉપસ્થિત થાય છે. કોઈ મનુષ્ય પોતે જ ખરી રીતે જ્ઞાતા બની શકે ? બુદ્ધિ એ ખરે જ્ઞાતા છે કે નહિ ? એવા એવા અનેક પ્રશ્નો આ સંબંધમાં આપણે વિચારવાના રહે છે. જે મનુષ્ય પોતે જ ખરો જ્ઞાતા હોય તે તેને કાળે કરીને અમુક વસ્તુઓ કે ઘટનાઓની વિસ્મૃતિ ન થાય. જ્ઞાન અને વિસ્મૃતિને મેળ ન હોઈ શકે. જ્યાં જ્ઞાન છે ત્યાં વિસ્મૃતિની સંભાવના ન હોય. વિમૃત થયેલી વસ્તુઓ કે ઘટનાઓનું પુનઃ સ્મરણ થઈ શકે છે એ ઉપરથી જ્ઞાન તો કાયમ રહે છે એમ પ્રતીત થાય છે. આધુનિક માનસશાસ્ત્ર ઉપરથી વિસ્મરણનાં સંભાવનીય કારણેનું યથાર્થ જ્ઞાન મળી રહે છે. ભૂલમાં ફેકી દીધેલી વસ્તુનું હીપ્નોટીઝમના પ્રતાપે મરણ થયાના દ્રષ્ટાનો પણ મળી આવે છે. વસ્તુ ફેંકી દેવામાં આવી હતી એ કેણે જાણ્યું? વસ્તુને ફેંકી દેવાતી કેણે જોઈ? વસ્તુ ક્યાં પડી એનું સ્મરણ કોને થયું? વિગેરે પ્રશ્નો આ સંબંધમાં ઊઠે એ સાહજિક છે. એ પ્રશ્નોને જવાબ એક જ હોઈ શકે અને તે એ જ કે આત્માએ આત્મા સચ્ચિદાનંદ સ્વરૂપ છે, એમ વેદાન્ત કહે છે. સચ્ચિદાનંદ એટલે અસ્તિત્વ, ચેતના અને સુખ. આત્મા એ ખરો જ્ઞાતા છે, શરીર નહિ. ચેતના અનંત અને સર્વજ્ઞ છે એવી પણ વેદાન્તની માન્યતા છે.
દરેક આત્મા અને પરમાત્મા વચ્ચે સંપૂર્ણ એકરૂપતા છે, કોઈ પણ આત્મા પરમાત્માથી ભિન્ન નથી એમ વેદાન્તની દ્રષ્ટિએ નિશ્ચયપૂર્વક કહી શકાય. ચેતના અમર છે અને તે સદાકાળ અપરિવર્તનશીલ છે. વસ્તુઓનું જ્ઞાન અને અન્વીક્ષણ ચેતના ઉપર જ નિર્ભર છે. ચેતના જન્મ, મૃત્યુ અને સમયથી પણ પર છે. ચેતનારૂપ મહાન્ આંતર સત્ય તત્વ સાથે એકતા કરનાર જીવાત્માએ જ અમરત્વ પ્રાપ્ત કરી શકે છે. દ્રશ્યમાન વિશ્વને ઇંદ્રિયની ક્રિયાનો નિબંધ લેવાથી, ઈંદ્રિયોથી દ્રશ્યમાન વિશ્વનું મહત્વ
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ, વિશિષ્ટ પ્રકારનું નથી. ખરું મહત્વ તે ચેતનાનું જ છે. ચેતના એ જ જીવન્ત સત્ય તત્ત્વ છે. સ્વપ્નમાં નિરખેલી વસ્તુઓના સંબંધમાં મમત્વભાવ સેવી દુઃખી થવું તેના કરતાં વસ્તુના સ્વરૂપમાં શ્રદ્ધા રાખવી એ ઈષ્ટ છે.
તરમણિ અર્થાત્ “તે (પરમાત્મા ) તું જ છે” એ વેદાન્તનો મોક્ષ મંત્ર છે. આથી સચ્ચિદાનંદ સ્વરૂપ અંતરાત્મા એ જ આરાધનાને પાત્ર છે. એની જ ભક્તિ ઘટે છે. સચ્ચિદાનંદ સ્વરૂપ આત્માની ભક્તિ અને આરાધનાથી સત્ય સુખ, શાન્તિ અને અમરત્વની પ્રાપ્તિ થાય છે. આત્માની ભક્તિ વિના અજ્ઞાન અને દુઃખમય દશા જ રહે છે. સત્ય સુખના વાંછુકેએ આથી આત્માને સાક્ષાત્કાર કરી લેવું જોઈએ. આત્માને સાક્ષાત્કાર એ જીવનનું સર્વોચ્ચ આધ્યાત્મિક દયેય છે.
ભૌતિક વિશ્વ ચિત્તને પરાધીન હોવાથી તે નાના પ્રકારના અસંખ્ય ભાવોથી પરિપૂર્ણ એક મહાન ભાવરૂપ છે. વસ્તુઓ એ ભાવરૂપ છે અને ભાવનું સત્ત્વ અન્વીક્ષણમાં રહેલું છે એમ બકલી કહે છે. વેદાન્તીઓ અસ્તિત્વનું રહસ્ય આ પ્રમાણે જ સમજે છે. વેદાન્તીઓને સચિદાનંદ સ્વરૂપ આત્મા વિના બધું ચે ભ્રમરૂપ લાગે છે. આત્મા તેમને બ્રહ્મરૂપ લાગે છે. વેદાતીઓનું બ્રહ્મ વિષયક મંતવ્ય શબ્દાતીત છે. વાણીથી વ્યાખ્યય સર્વ વસ્તુઓના અસ્વીકારથી જ બ્રહ્મની વ્યાખ્યા થઈ શકે એમ વેદાન્તીઓ માને છે. આથી બ્રહ્મની વ્યાખ્યામાં “ નેતિ નેતિ (તે નહિ, તે પણ નહિ) એ શબ્દો ખાસ આવશ્યક થઈ પડે એ સમજી શકાય તેવું છે. વેદાન્તીઓ બ્રહ્મની વ્યાખ્યા કરતાં “ નેતિ નેતિ' એ શબ્દને વારંવાર ઉપયોગ અવશ્ય કરે છે.
આત્માનું અસ્તિત્વ દરેક ક્ષેત્રોમાં પ્રવર્તે છે. આત્માના અસ્તિત્વને અસ્વીકાર કે અવગણના ન જ થઈ શકે. ચેતનાને અસ્વીકાર કેમ થઈ શકે ? આત્મા મૂર્તિમંત દ્રષ્ટા છે. આત્મા મૃત્યુથી પર છે. આત્મારૂપી દ્રા સંબંધી જેને કંઈ જ્ઞાન જ નથી તે વસ્તુતઃ કંઈ નથી જાણતો એમ કહી શકાય. જીવનમાં આત્માને જ ખરો જાણવાનું છે. આથી આત્માનું સત્ય જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરનારને દુન્યવી સવ જ્ઞાન નિરર્થક અને ભારરૂપ લાગે છે. આત્મજ્ઞાન એ જ ખરૂં જ્ઞાન છે. શાશ્વત્ર આત્માનું સત્ય જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરનારને બીજા જ્ઞાનની શી જરૂર રહે ? આત્મા એ જ ખરૂં જીવન છે. આત્મા સર્વવિધ આધ્યાત્મિક ઉન્નતિનાં કારણરૂપ છે. આત્માનું જ્ઞાન એ જ સર્વોચ્ચ જ્ઞાન છે. એ જ્ઞાનમાં જ પરમસુખ છે. એ જ્ઞાન જ મુક્તિદાયી છે.
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
*
*
5
=
**
*
*** .
વૈશાલી
ગ ૦ઝ ૦૬ ૦*
*
લિચ્છવઓની રાજધાની.
(ગતાંક પૃ ૧૨૪ થી શરૂ ).
બુદ્ધદેવનું પ્રથમ આગમન. બુદ્ધદેવે પહેલવહેલાં વૈશાલીમાં પગલાં કર્યા તે વખતની પરિસ્થિતિ મહાવસ્તુ” માં મળી આવે છે. એ વખતે ભયંકર રોગચાળો ફાટી નીકળ્યો હતો. લોકો પોતાના પ્રાણ બચાવવા અહીંતહીં નાસભાગ કરી રહ્યા હતા. મૃત્યુના પંજામાંથી ઉગરવા કેટલાકો, બીજો કોઈ ઉપાય ન સૂઝવાથી, આસપાસના તાપસીના આશ્રયે જઈ રહ્યા હતા. કઈ રીતે નગરમાં શાંતિ થાય તે સારૂ સૌ તનતોડ પ્રયત્ન કરતા હતા.
એ વખતે લિછવિરાજ તોમરની આગેવાની નીચે કેટલાક નાગરિકો મગધની રાજધાની-રાજગૃહમાં બુદ્ધદેવ પાસે પહોંચ્યા. તેમણે બુદ્ધદેવની સહાય માગી.
જૈન ગ્રંથમાં પ્રસિદ્ધ રાજવી બિંબિસાર–શ્રેણિક, એ વેળા મગધના સિંહાસનને શોભાવતો. બુદ્ધદેવે બિંબિસારની અનુમતિ મેળવવા લિછવિરાજ તો મરને આજ્ઞા કરી.
તોમરે મગધરાજ પાસે જઈ વિનતિ કરી. બિંબિસારે ઘણી ખુશીથી પિતાની સમ્મતિ આપી. વિશેષમાં એણે તોમરને ઉદ્દેશીને કહ્યું કેઃ “તથાગતનું તમારી સીમામાં સારું સ્વાગત થવું જોઈએ.” તો મરે એ આદેશ માથે ચડાવ્યો.
શ્રેણિક પિતે બુદ્ધદેવને વળાવવા પિતાના રાજ્યની છેલ્લી સીમા સુધી સાથે ગયે. લિચ્છવીઓને આ ચમતદત જેવા રોગચાળામાંથી ઉગારી લેવા બિંબિસારે બુદ્ધદેવને ફરી એક વાર આગ્રહ કર્યો.
વિશુદ્ધ ચૈતન્ય એ જ વિશ્વમાં અપરિવર્તનશીલ અને સદૈવ જીવન્ત છે, એવો અંતમતવાદીઓનો મત ઉપરોક્ત વિચારોથી સિદ્ધ થાય છે. ચેતનામાં ગુણ કે સત્ત્વની દ્રષ્ટિએ કોઈ કાળે પરિવર્તન નથી થતું. જાગૃત કે સુષુપ્ત અવસ્થામાં ચેતના તેને તે જ રહે છે.
ચાલુ
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૪
શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ. જે માગે બુદ્ધદેવ વિહરવાના હતા તે માર્ગ એટલે કે રાજગૃહથી ગંગા નદી સુધીને પોતાના રાજયપ્રદેશ ખૂબ સાફ કરાવ્યો-હથેલી જેવો સમતળ કરાવ્યું, સુગંધી દ્રવ્ય છંટકાવ્યા, ધજા-પતાકાઓ બંધાવી અને નકશીથી ભરેલા ભારે મૂલ્યવાળાં વસ્ત્ર બીછાવ્યાં. ઠેકઠેકાણે ફૂલ પથરાવ્યા અને અગુરૂના ધૂપથી દિશાઓ ભરી દીધી. શ્રેણિકની સાથે એના કેટલાક દરબારીઓ પણ બુદ્ધદેવને વિદાય આપવા ગયા.
સામેથી લિછવિ–નાગરિકોએ પણ એવું જ ભવ્ય સ્વાગત કર્યું. વૈશાલીવાસીઓ ભાતભાતનાં લાલ, નીલ, હરિત, હરિદ્રા, પિંગળ અને રક્ત વર્ણના ઉજજવળ વસ્ત્રો પહેરી તૈયાર રહ્યા. બુદ્ધદેવ આ લિચ્છવીઓના સુંદર, મનોહર, ઉજવળ પિષક વિગેરે જોઈ ખૂબ ખુશી થયા. પિતાની સાથેના ભિક્ષુઓને એમણે કહ્યું
ભિક્ષુઓ, ત્રયત્રિંશ સ્વર્ગના દેવતાઓને તમે સુદશના નગરમાંથી ઉપવન ભણી જતા નથી જોયા. સંપદ અને ઐશ્વર્યમાં એ દેવતાઓની સાથે સ્પર્ધા કરે એવા આ લિચ્છવિઓને એક વાર જોઈ લે. એમનાં હાથી, સુવછું છત્ર, સુવર્ણદેલા, સ્વર્ણરથ જુઓ. સુવર્ણાલંકારથી શોભતા, લાખના રંગથી રંગેલા રાતા વસ્ત્રોવાળા આ લિછવિ જુવાન, વૃદ્ધો અને પ્રૌઢા કેવી મનોહર છટાથી ચાલી રહ્યા છે તે જુઓ. ”
બંગાના કિનારાથી માંડી વૈશાલી–નગરી સુધીનો માર્ગ, રાજા શ્રેણિક કરતાં પણ સરસ રીતે એમણે શણગારી રાખ્યો હતો. બુદ્ધદેવ અને એમના ભિક્ષુઓના ઉતારા માટે તેમજ એમનાં સુખ-સગવડ અર્થે લિછવિઓએ પૂરેપૂરી કાળજી રાખી હતી.
બન્યું એવું કે બુદ્ધદેવની પધરામણી થતાં રોગચાળાનો ઉપદ્રવ શમી ગયે. જેઓ બીમાર હતા તેઓ પણ સાજા થઈ ગયા.
આદર-સન્માન સાથે લિછવિઓ બુદ્ધદેવને નગરમાં લઈ ગયા. માર્ગમાં બુદ્ધદેવ અને ભિક્ષુઓના આરામ માટે પણ એમણે ગોઠવણ કરી રાખી હતી. નગર–પ્રવેશ પછી બુદ્ધદેવે માંગળિક-સ્વત્યન ગાથા સંભળાવી.
એમણે વૈશાલીની અંદર કે બહાર રહેવાની ના પાડી. ગોગીના નિમંત્રણને માન આપી, નગરથી દૂર ઉત્તર દિશામાં ઘણે દૂર સુધી પ્રસરેલા અરય “ મહાવનમાં આશ્રય લીધો.
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વૈશાલી-લિચ્છવીઓની રાજધાની.
કુટાગારશાળા.
લિચ્છવિઓએ ગૌતમ બુધ્ધ અને એમના સંઘના ભિક્ષુઓની સગવડ માટે, મહાવનમાં એક કુટાગારશાળા બંધાવી હતી. બુદ્ધદેવે એ સ્થાનમાં વસવા ભિક્ષુઓને ભલામણ પણ કરી હતી. એક વાર લિચ્છવિઓએ મહાવનમાં જઈ તપાસ કરી તે તે દિવસે બુધ્ધદેવ ચાપાલ-ચૈત્યમાં જ આખા દિવસ રહ્યા હતા એમ સાંભળ્યુ. લિવિઓ ત્યાં ગયા અને બુધ્ધદેવ તેમ જ બૌધ્ધ સઘના ભિક્ષુઓ માટે કુટાગારશાળા અર્પણ કરી.
૧૩૫
એ ઉપરાંત જે જે ચૈત્યમાં બુદ્ધદેવ રહ્યા હતા તે બધાં ચૈત્યા-સપ્તામ્ર ચૈત્ય, બહુપુત્ર ચૈત્ય, ગૌતમ ચૈત્ય, કપિનહ્ય ચૈત્ય, મટ ુદ-તીર ચૈત્ય લિચ્છવિઓએ બુધ્ધદેવને સમર્યાં. એ પછી ગણિકા આમ્રપાલીએ પણ પેાતાના મ્હોટા આમ્રકુંજ ઐાધ્ધ સંઘને નામે ચડાવી દીધા. બાલિકાઓએ પણ માલિકા-છબિ અથવા આલિકા-રામ ઔધ્ધ સંઘને સુપ્રત કર્યાં.
ઃઃ
રાજગૃહની જેમ વૈશાલીમાં ઔધ્ધ ધર્મના ખૂબ પ્રચાર કરવાની બુધ્ધદેવની ઇચ્છા હતી, તેથી તેઓ વખતેાવખત વૈશાલીમાં આવી લેાકેાને ધના ઉપદેશ આપતા. મુઘાષે રત્તન સૂત્ત”માં જે ટીકા ઉમેરી છે તેમાં પણ લગભગ એવી જ જાતનું વર્ણન છે. એ કહે છે તેમ વૈશાલીમાં એકલા રોગચાળા જ ન હતા. લેાકેા દુભિક્ષ અને ભૂતના ભચથી વ્યાકુળ
અન્યા હતા.
બૈદ્ધ સાધુઓની શિધિલતા.
બુધ્ધદેવની પેાતાની હૈયાતીમાં જ સંઘના સાધુઓમાં વખતેાવખત શિથિલતા આવતી હાય એમ ‘મહાવર્ગ'ના વિવેચન પરથી જણાય છે. દાખલા તરિકે એક વાર બુધ્ધદેવ રાજગૃહથી વૈશાલી આવતા હતા. ગેાતમક-ચૈત્યમાં રાત્રે ઉતર્યાં. એ વખતે સાધુઓએ, જોઇએ તે કરતાં પણ વધારે અને સુશાભિત કપડાં સંઘરેલાં એમણે જોયા.
એક તા શિયાળાના સમય હતા અને રાત્રે હિમ પણ પડતું હતું. ઓછામાં ઓછા કેટલાં કપડાંથી ચલાવી શકાય એ બુધ્ધદેવે પાતે આચરી બતાવ્યું અને એ પછી એ પ્રકારના ભિક્ષુઆને ઉપદેશ આપ્યું.
For Private And Personal Use Only
કુટાગાર-શાલામાં એક વાર પીવાનુ પાણી બગડી ગયું. ભિક્ષુએ તે એ પાણી જ વાપરતા. બુદેવે સાને ખેાલાવીને, પાણી ગળ્યા વિના-શુધ્ધ કર્યા વિના ન વાપરવું એવી મતલબના ઉપદેશ આપ્યા.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૧૩૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
કેટલાક સાધુએ, ગૃહસ્થને ત્યાંથી ખૂબ સારાં સારાં મિષ્ટાન્ન લઇ આવતાં અને પછી માંદા પડતા. યુધ્ધદેવે એ સમયના જીવક કામારભચ્ચને ખેલાવી સાધુએની ચિકિત્સા કરાવી.
નામાંકિત વૈદ્ય
રહેવાનાં મકાને કેવી પદ્ધતિએ તૈયાર કરવાં જોઇએ તે પણ તેમણે વૈશા
લીના એક વ્યાખ્યાનમાં જ કહ્યું હતું.
વૈશાલીમાં એક વાર બે ભિક્ષુએ લડી ખીજા ભિક્ષુના વિષયમાં કેટલીક ખોટી જાણી ત્યારે તેમણે અદ્ધનું ભિક્ષાપાત્ર પછી અદ્ધને ઘણા પસ્તાવા થયા. તેણે રણ એટલેથી જ પતી ગયું.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પડયા. બુદ્ધ નામના ભિક્ષુએ, અફવા ફેલાવી. ગૌતમ બુદ્ધે એ વાત ખુંચવી લેવાની સધને આજ્ઞા કરી. બીજા ભિક્ષુની માફી માગી. એ પ્રક
જૈન સંધમાં જેવી સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક, શ્રાવિકાની-ચતુવિધ સંધની વ્યવસ્થા હતી તેવી બૌદ્ધ સંઘમાં ન હતી, ભિક્ષુણીને માટે સંઘમાં મુલ સ્થાન ન હતુ. બુદ્ધદેવ વૈશાલીમાં—મહાવનની કુટાગારશાળામાં હતા એ વખતે મહાપ્રજાપતિ-ગૌતમી ( બુદ્ધદેવની ધાત્રી ) કેટલીક સ્ત્રી સાથે કપિલવસ્તુથી ત્યાં આવી અને પેાતાને ભિક્ષુણી બનવાના અધિકાર આપવા આજીજી કરી. પહેલાં તે એમણે ભિક્ષુણિ-સંધ સ્થાપવાની ના પાડી; પણ આનંદના સમજાવવાથી સમ્મતિ આપી.
પાલી તેમજ સૉંસ્કૃત સાહિત્યમાં વૈશાલીનું જે વન મળી આવે છે તે પરથી વૈશાલી ભારે સમૃદ્ધિવાળી નગરી હાય એમ લાગે છે. પાલી ગ્રંથમહાવર્ગ કહે છે તેમ વૈશાલી ધનધાન્યથી ઉભરાતી હતી, પુષ્કળ માણસા અહીં વસતા અને ખાનપાનની સામગ્રી પ્રચુર પ્રમાણમાં રહેતી. મ્હાટી અટ્ટાલિકાઓ, શિખરબંધ મંદિરો, ઉદ્યાના અને કમળ–સરાવા પણ હતા. લલિતવિસ્તરામાં વૈશાલીના વૈભવ બતાવનારા એક પ્રસંગ છે. તુષિત સ્વર્ગના દેવા એકઠા થયા છે, એધિસત્ત્વ કયા વ'શમાં જન્મ લેવા તેની ચર્ચા ચાલે છે. તુષિત દેવલાકના દેવા કહે છે કે “ વેશાલીમાં જ ધિસત્ત્વે જન્મ લેવા જોઇએ. વૈશાલીમાં ધન-ધાન્ય અને સમૃદ્ધિની છેળા ઉડે છે. સુખ, ઐશ્વર્ય રેલાઈ રહ્યાં છે. એ સુંદર અને આંખને આરામ આપે એવા શહેરમાં વિવિધ જાતિનાં માણુસા વસે છે. ઘરે પણ કેટલાં મનેાહર છે ? મમ્બે-ત્રણ ત્રણ માળની હવેલીઓ છે. ગૃહનાં શિખરા આકાશ સાથે વાત કરે છે. કીલ્લા અને રાજમહેલ પણ છે. અસખ્ય ઉદ્યાનેા કુસુમેાની વાસથી મ્હેંકી રહ્યા છે.
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
વૈશાલી-લીચ્છવીઓની રાજધાની.
૧૩૭
ધ્રુવલેાક કરતાં આ નગરી કોઇ પ્રકારે ઉતરતી નથી, ખેોધિસત્ત્વને જન્મ લેવા સારૂ એ જ યાગ્ય સ્થાન છે. ”
જો કે દેવાએ એ સ્થાન પસંદ ન કયું', છતાં લિચ્છવિએની રાજધાનીવૈશાલી ઐશ્વયવાળી, સમૃદ્ધિશાળી હતી એ સબધે જરા ય શંકાને સ્થાન નથી. એ સિવાય વૈશાલી હુંમેશા ગાન-તાનથી ગુંજી રહેતી એવા ઉલ્લેખ પણ મળે છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ફાહિયાનના સમયે મહાવન,
બુદ્ધદેવની પછી લગભગ એક હજાર વર્ષે ચીની મુસાફર ફાહિયાન અહી આન્યા હતા. તે લખે છે કે “ આ વિશાલ નગરીની ઉત્તર દિશામાં વિસ્તારવાળું અરણ્ય પડ્યું છે, અહીં આન ંદના દેહાવશેષ ઉપર એક સ્તુપ છે. બુદ્ધદેવ અહી એ આશરીવાળા : વિહારમાં રહેતા. આ વિહાર, મહાવનવાળી કુટાગારશાળા જ હાવી જોઇએ.
ફાહિયાન પછી ખસે ગયેા હતેા. તે પણ એને
27
યુદ્ઘોષ • મહાવન.
યુદ્ધઘાષ, સુમંગળ-વિલાસિનીમાં મહાવનને અ શહેરની ભાગાળથી માંડી હિમાલય સુધીને પ્રદેશ કરે છે. કુટાગારશાલાને અં દેવિવમાન જેવી આકૃતિ કરે છે. સ્તંભની ઉપર મહેલ હતા અને મહેલની ઉપર શિખર હતું, તેથી જાણે કે દેવવિવમાન જ હોય એવા ભાસ થતેા. ફાહિયાનના વર્ણન સાથે સરખાવતાં એક સ્તંભ ઉપર નહીં પણ અનેક સ્તંભ ઉપર સ...ધારામ નિર્માચા હશે અને મીનારા પણુ હશે. ફાહિયાન જેને આંગણા કહે છે તે
વસ્તુત: એક ઉપર ખીજી ગેલેરી જેવા દેખાતા ડુશે. વર્ષે યાનસીંગ આ વિહારના ભગ્નાવશેષ જોઈ મળતુ જ વર્ણન આપે છે. આનંદના દેહાવશેષ.
For Private And Personal Use Only
ટીમેટના ગ્રંથામાં અને ફાહિયાનના લખાણમાં આનંદના દેહાવશેષ વિષે લગભગ એક સરખી ઘટના મળે છે. એમ કહેવાય છે કે પેાતાના દેહના હવે કઇ જરૂ ંસા નથી એમ માની આન, મગધમાંથી વૈશાલી તરફ જવા રવાના થયા. દેવતાઓએ અજાતશત્રુને એ સમાચાર પહેાંચાડયા. અજાતશત્રુ મગધના સમ્રાટ હતા. તેણે સૈન્ય તૈયાર કરાવ્યુ અને પેાતે પણ રથમાં બેસી, આનંદની પાછળ ગયા. બીજી તરફ વૈશાલીમાં આનંદ આવે છે એમ જાણી
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૩૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. લિચ્છવીએ તેનું સ્વાગત કરવા તૈયાર થયા. મગધ અને વૈશાલી વચ્ચે ગંગા નદી વહેતી હતી. નદીના એક કિનારે અજાતશત્રુનું સૈન્ય અને બીજી કેર લિચ્છવીઓને સમુદાય હાજર થઈ ગયે.
આનંદને મુંઝવણ થઈ. પિતે જે મગધની હદ છોડી વૈશાલીમાં જાય તે અજાતશત્રુ યુદ્ધ જાહેર કર્યા વિના ન રહે અને જે ત્યાંથી પાછા ફરે તે લિચ્છવીઓ નારાજ થાય. આનંદે નદીના કિનારે જ સ્થિરતા કરી, ત્યાં જ
એણે પિતાને દેહ છોડે. લિચ્છવીએ અને અજાતશત્રુ વચ્ચે સમાધાન થયું. બનેએ આનંદના દેહાવશેષને અડધો ભાગ લે એવી શરત સ્વીકારી. વૈશાલીમાં અને મગધમાં પણ આનંદના દેહાવશેષ ઉપર સ્તૂપે નિર્માયા.
વૈશાલીને વિશેષ વૃત્તાંત. હ્યુનચ્યાગે વૈશાલીનું વિશેષ વર્ણન આપ્યું છે. “ રાજ્ય ૫૦૦૦ લી. જેટલા વિસ્તારમાં છે. દેશની ભૂમિ ખૂબ રસાળ છે. આંબા, કેળાં અને બીજાં ફળ ભરચક નીપજે છે. લોકો પણ સૌજન્યવાળા અને પરોપકારી છે. એમને કઈ ધર્મ વિષે દુરાગ્રહ નથી. ”
ટીબેટી-ગ્રંથ-ખાસ કરીને દુલ્ય ગ્રંથમાં વૈશાલીને પૃથ્વી ઉપરના સ્વર્ગની ઉપમા આપવામાં આવી છે. હેટી મહેલાત, સુંદર બગીચાઓ, આરામકું જે અને વિવિધ પક્ષીઓના કર્ણપ્રિય કલરવને લીધે વૈશાલી બીજી અમરાવતી જેવું લાગતું. લિછવિઓના આનંદ-ઉત્સવો બારે માસ ચાલતા. એ ઉત્સવઆનંદને લીધે ખરેખર પ્રમોદના પ્રવાહ વહેતા.
વૈશાલીનું સ્થાન, લિછવિની રાજધાની વૈશાલી ક્યા સ્થાને હશે એ વિષે ઐતિહાસિકાનાં થડે મતભેદ છે. જનરલ કનિંગહામ, તિરહુતના મુઝફરપુર-જીલ્લામાં બસાઢ ગામને પુરાતન વૈશાલી તરિકે ઓળખાવે છે. સેંટ માર્ટીન એ વાતને ટેકો આપે છે. દુઃખની વાત એ છે કે કનિંગહામ જેવા જોઈએ તેવા પૂરાવા રજુ કરી શકયા નથી. એટલે કનીંગહામનું કથન કેટલાક માની શકતા નથી.
રાઈસ–ડેવીડને મત એ છે કે તિરહુતમાં જ કઈ એક સ્થાને પુરાણું વૈશાલી હોવું જોઈએ; પણ તે કંઈ નક્કો સ્થાન બતાવી શકતા નથી.
. ડબલ્યુ હાઈ સાહેબ સામાન્ય પુરાવાના આધારે સારાણુ અથવા છાપરા જીલ્લાના એરાન્ડ નામના સ્થાનને વૈશાલી માને છે. એરાન્ડ ગંગાના ઉત્તર તીરે છે-છાપરાથી પ્રાયઃ સાત માઈલ દક્ષિણપૂર્વમાં છે.
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
www.kobatirth.org
વૈશાલી-લોછવીઓની રાજધાની.
૧૩૯ વૈશાલી સંબંધી એક ખાસ નિબંધમાં છે. સ્મીથ, ઉપરની છેલ્લી વાતને ઈનકાર કરે છે. તેઓ કનિંગહામના અનુમાનને વળગી રહે છે. બસાઢ જ વૈશાલી હોવું જોઈએ એમ કહે છે.
ઈ. સ. ૧૯૦૩-૦૪ માં જે દાણકામ થયું હતું તેના આધારે ડૉ. બ્લેક સાહેબ બસાઢને જ વૈશાલી હોવાનું જણાવે છે. ખોદાણકામમાંથી ડૉ. બ્લેકને રાજા વિશાલકા ગઢ અને બીજી ઘૂંડી સામગ્રી મળી આવી હતી. માટીના ત્રણ જુદા જુદા પ્રકારના થર પણ એક એક ઐતિહાસિક સત્ય સંભલાવે છે. સૌથી ઉપર થર મુસલમાન યુગની વાત કહે છે. એનાથી પાંચ ફૂટ નીચે થર ગુપ્ત સમયની કથા ઉચ્ચારે છે અને ત્રીજો થર કયા પ્રાચીન યુગને હશે તે હજી નથી સમજાયું.
સર જોન માર્શલની યુક્તિઓ એ વિષય ઉપર ન પ્રકાશ નાખે છે. એ કહે છે કે બીજા થરમાંથી, એક એરડામાંથી સાત સો જેટલા માટીના સીક્કા મળી આવ્યા છે. ઘણું કરીને કરાર કે દસ્તાવેજ ઉપર મ્હોર આંકવામાં એ વપરાતા હશે. થોડા સીક્કા એવા છે કે જે અમલદારોના ઉપયોગમાં આવતા હશે અને થોડા એવા છે જે વેપારીઓ વાપરતા હશે. એક મુદ્રામાં શિવલિંગ અને ત્રિશૂળનું ચિન્હ છે, અને “આમ્રાટકેશ્વર” શબ્દો લખેલા છે. એકાદ દેવમંદિરની એ મીક્ત હોય એ વધુ સંભવ છે.
ગુપ્ત રાજા, રાણું અને રાજકુમારોના નામ ઉપરથી તેમ જ અક્ષરની કતરણ ઉપરથી ઈ. સ. ના ચેથા-પાંચમા સૈકાના ગુણસમ્રાટના શાસનસમયના હોય એમ લાગે છે.
બીજા કેટલાક સીક્કા ઉપરથી આ ભાગ “તીરભુક્તિ ” ના નામથી ઓળખાતો હશે. બીજા કેટલાકમાં વૈશાલી નગરીનું નામ પણ છે. એક ગેળાકાર માટીના સીક્કામાં ન્હાની શી પુલછાબ છે અને એની વચ્ચોવચ એક સ્ત્રી પોતાની બે સખીઓ સાથે ઉભી છે. નીચે સમાનાંતર રેખાઓમાં આવા શબ્દો છે
(૧) [ā] શ્યાત્યાયઅરપ્રકૃતિ-[ 5] (૨) તુમ્બિના [] બીજી એક મુદ્રામાં પણ આવા જ અક્ષરે છે.
આ બધા ઉપરથી એ જ પુરાતન વૈશાલીનું સ્થાન હશે એ નિર્ણય બંધાય છે. ખોદકામ હજી ઘણું અધુરૂં છે.
બસાઢ સ્તૂપની નીચે–પૃથ્વીના પેટાળમાં, ભારતીય ઈતિહાસની કેણ જાણે કેટલી યે અમૂલ્ય સામગ્રી દટાયેલી પડી હશે ?
( ચાલુ.)
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જવા વિવિધ વિચારશ્રેણી
માનવ જીવનનું સાફલ્ય૧ અનંત જ્ઞાનીઓએ દર્શાવેલા માર્ગમાં વીર્યનું ફૅરાવવું. ૨ તેમ ન બની શકે તો અહોરાત્ર તે માર્ગમાં રહેવાની અભિલાષા. ૩ પરમ ઉપકારી એવા શ્રી જિનેશ્વરદેવના વચનો પર પૂર્ણ શ્રદ્ધા. ૪ જિનવાણી પ્રત્યે બહુમાન. ૫ તે માર્ગમાં-જિનેશ્વરના માર્ગમાં અન્યને જોડવારૂપ પ્રયત્ન. ૬ દાનાદિક ચાર ધર્મોનું યથાશક્તિ પાલન. ૭ મૈત્રી આદિ ચાર અને અનિત્યાદિ બાર ભાવનાની નિત્ય યાદ. ૮ માનવ બંધુઓ-ભગિનીઓ વિગેરેની યથાશય સેવા. ૯ પ્રમાણિકપણું, નીતિના સર્વ સામાન્ય નિયમનું પ્રતિપાલન. ૧૦ ગૃહસ્થ તરીકેની ફરજોનું પાલન. ૧૧ લક્ષ્મીની સાર્થકતારૂપ સુપાત્રદાન અનુકંપાદાન. મહામંત્ર નવકાર૧ દધીને મથન કરવાથી જેમ તેમાંથી ઘતરૂપ તત્વ પ્રાપ્ત થાય છે તેમ ચૌદ
પૂર્વના દેહન-સારરૂપ એક માત્ર શ્રી નવકાર મંત્ર છે. ૨ નવ લાખ અથવા તેથી વધારે ગણવાથી નરક આદિ અશુભ ગતિઓથી
બચાવનાર એક માત્ર નમસ્કાર મહામંત્ર છે. ૩ મૃત્યુ વખતે જેના મરણથી શુભ ગતિગમનની ખાત્રી મળે છે તે શ્રી
નવકાર મંત્ર છે. ૪ અનંત ભવના એકઠા થયેલા પાપકર્મો જેના સ્મરણ માત્રથી દહન થઈ જાય છે તે શ્રી નવકારમંત્ર છે
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૪
વિવિધ વિચારશ્રેણ. ૫ જેના સ્મરણથી ભૂત-પ્રેતાદિક હલકા પ્રકારના વ્યંતરની શક્તિ કુંઠિત થઈ
જાય છે-મનુષ્ય પર તેની અસર નથી જતી, તે શ્રી નમસ્કારના જ પ્રભાવથી. ૬ એવા મહામંગલકારી સર્વ મંગલોમાં પ્રથમ મંગલરૂપ શ્રી નમસ્કાર
મહામંત્રનું સૌ કોઈ એકાગ્ર ચિત્તે ધ્યાન કરે. મહાગુણ: સેવા૧ સેવા એ મહાન અપ્રતિપાતિ ગુણ છે. ૨ તેથી દુગછા જાય છે. ૩ નમ્રતા કેળવાય છે (સેવાથી). ૪ બીમારના હદયના ઊંડાણમાંથી નીકળેલા આશીર્વાદ મળે છે. ૫ બહુશ્રત, નિગ્રંથ મુનિજને આદિ તેમ જ શ્રી જિન વિગેરેની સેવાથી
સેવક પિતે સેવ્ય બને છે અર્થાત્ તે પદ પ્રાપ્ત થાય છે. ૬ સેવામાં ભેદ ન હૈ જોઈએ. પિતાને અને પારકાનો, નાના-મોટાને,
પૂજ્ય–અપૂજ્યને, સ્ત્રી-પુરૂષને, સ્વજાતિ–પરજાતિને, સ્પૃશ્ય-અસ્પૃશ્યને મનુષ્ય-તિર્યંચનો વિના ભેદે, વિના સંકોચે જ્યાં જરૂર હોય ત્યાં ખરો સેવા
ભાવી પહોંચી જાય છે. ૭ સેવાભાવ વધુ ને વધુ વિકાસ પામે એમ છીએ. જીભમાં શું રહેલું છે?—– ૧ જીભમાં અમૃત રહેલ છે. ૨ જીભમાં ઝેર પણ રહેલ છે. ૩ જીભથી મિત્રતા બંધાય છે. ૪ જીભથી દુશ્મનાવટ પણ થાય છે. ૫ જીભમાં મિષ્ટભાષીપણું છે. સારા, મૃદુ-કેમળ અને વિનયવાળા વચને
બોલાય છે. ૬ જીભમાં કટુભાષીપણું છે. કડવા, નિર્દય, મર્મઘાતક, અવિનયી એવા
વચને પણ બોલી શકાય છે. ૭ જીભથી વિજય પ્રાપ્ત થાય છે.
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્મકલ્યાણના સાધન. ૮િ == અનુ. વિઠ્ઠલદાસ મૂ-શાહ બી એ. ===== ત્રણે વાતથી હમેશાં બચા–પિતાની પ્રશંસા, બીજાની નિંદા અને પરષદર્શન, ત્રણ વાતે ધ્યાન રાખીને કરો-ઈશ્વરનું સ્મરણ, બીજાનું સન્માન અને
પિતાના દેશ જેવા તે. ત્રણ વાતને હંમેશાં વિચાર કરો –ભગવાનનો પ્રેમ કેવી રીતે પ્રાપ્ત થાય?
દુઃખીનાં દુઃખ કેવી રીતે દૂર થાય? હૃદય પાપશૂન્ય કેવી રીતે થાય ? ત્રણ વાતેતે હંમેશાં અમલ કરો-સત્યને અહિંસા અને ભગવાનને નામજપ. ત્રણ વાતોથી સદા અલગ રહે--પરચર્ચા, વાદવિવાદ તથા નેતાપણું. ત્રણ પર સદા દયા કરો-અબલા ઉપર, પાગલ પર અને માર્ગ–ભૂલેલા પર. ત્રણ પર દયા ન કરો-પોતાના પાપ ઉપર, આળસ ઉપર અને ઉચ્છંખલતા ઉપર.
૮ જીભથી પરાજય પણ મળી શકે છે. ૯ જીભવી યશ-કીતિ મળી શકે છે. ૧૦ જીભથી અપયશ-અપકીર્તિની પ્રાપ્તિ પણ થાય છે. ૧૧ જીભથી મનુષ્યને સર્વત્ર માન મળે છે. ૧૨ જીભથી મનુષ્ય અપમાન પામે છે. ૧૩ જીભથી સ્તુતિ થાય છે. ૧૪ જીભથી નિંદા પણ થઈ શકે છે. ૧૫ જીભથી મોટા સંગ્રામે થાય છે. ૧૬ જીભથી સુલેહશાંતિ પણ થાય છે. ૧૭ જીવનના પ્રત્યેક ક્ષેત્રમાં “છ” અગત્યનો ભાગ ભજવે છે. જે તેને
કાબૂમાં રાખવામાં આવે તો તેને સદુપગ થાય છે અને જો તેને છૂટી મૂકવામાં આવે તો અનેક દુર્ગુણોની પરંપરા–દુખોની પરંપરા પણ તેનાથી સાંપડે છે. અસ્તુ !
રાજપાળ મગનલાલ હેરા.
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૩
આત્મ-કલ્યાણના સાધન. ત્રણને સદા વશ રાખો-મન, ઉપસ્થ ઈન્દ્રિય અને જીભ. ત્રણને વશ હંમેશા રહો-ભગવાનને, ધર્મને અને શુદ્ધ કુલાચારને ત્રણથી સદા મુક્ત રહો-અહંકારથી, મમતાથી તથા આસક્તિથી. ત્રણ પર મમતા કરો-ઈશ્વર પર, સદાચાર પર અને ગરીબ પર. ત્રણથી સદા ડરતા રહો-અભિમાનથી દંભથી અને લોભથી. ત્રણની સમક્ષ સદા નમ્ર રહો-ગુરૂ, માતા તથા પિતા. ત્રણ સાથે સદા પ્રેમ કરો-ઈશ્વર, ધર્મ અને દેશ. ત્રણને હંમેશા હૃદયમાં રાખે-દયા, ક્ષમા તથા વિનય. ત્રણનું સદા સેવન કરો-સન્ત, સલ્ફાસ્ત્ર અને પવિત્ર ભૂમિ. ત્રણને હૃદયથી દૂર કરો-રાગ, દ્વેષ તથા મત્સર. ત્રણ વ્રતનું સદા પાલન કરો-પરસ્ત્રીસેવનને ત્યાગ, પરધનને ત્યાગ અને
અસહાયની સેવા. ત્રણ વ તોમાં શંકા ન કરો-શાસ્ત્રવચન, ગુરૂવચન તથા શુદ્ધ મનની પ્રેરણું. ત્રણનું ભરણપોષણ કરો-માતાપિતા, સ્ત્રી–બાળકે તથા દીન-દુખી. ત્રણ પ્રકારના લોકોથી દૂર રહો-નાસ્તિકથી. માતાપિતા અને ગુરૂ દ્રોહ કરનારથી
તથા સંત પુરૂષની નિંદા કરનારથી. ત્રણની દશા પર વિશેષ ધ્યાન રાખો-વિધવા સ્ત્રી અનાથ બાળક અને પરાશ્રિત પ્રાણી. ત્રણની આવશ્યકતા પર વિશેષ ધ્યાન આપો-મુંગા પ્રાણી, સંસારત્યાગી અને
કંઈપણ ન માગનાર અતિથિ. ત્રણની પરવા ન કરા-ધર્મપાલન ખાતર કટની, બીજાના દુઃખ દૂર કરવા
ખાતર ધનની અને રોગીની સેવા કરવામાં પોતાના શરીરની. ત્રણ જણને ન રોકોજલદી ચાલનારી ગાડીમાં ચડવાની ઈચ્છાવાળા મુસાફરને,
બીજાની સેવા કરનારને તથા દાતાને. ત્રણ કાર્યમા ખૂબ ઉતાવળ કરા-ભજનમાં, દાનમાં અને શાસ્ત્રના અભ્યાસમાં. ત્રણ કાર્યોમાં ઢીલ કરો-મુકદ્દમાબાજીમાં, વિવાદમાં અને કેઈના નિર્ણયમાં. ત્રણ આવેશ વખતે કોઈ પણ ક્રિયા કરતાં અટકી જાઓ-ક્રોધ વખતે,
કામવાસના વખતે અને લોભ વખતે. ત્રણનું સન્માન કરા-વૃદ્ધનું, પવિત્ર બ્રાહ્મણનું અને નિર્ધનનું.
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. ત્રણ કાર્ય ખૂબ મન લગાડીને કરો–ભજન, ભગવાનનું ધ્યાન અને સત્સંગ. ત્રણ આંસુ પવિત્ર માને-પ્રેમનાં કરૂણાનાં અને સહાનુભૂતિનાં. ત્રણ આંસુ અપવિત્ર માન-શેકનાં, ક્રોધના અને દંભનાં. ત્રણ બનવામાં સુખ માન-અજ્ઞાન સેવક, વ્યર્થ નિંદાના પાત્ર અને પરસુખનાં
સાધન. ત્રણ વાતને દુરાગ્રહ ન કરો-સંપ્રદાયને, પિશાકનો અને પોતાના મતનો. ત્રણ વાતોને હમેશાં સદાગ્રહ રાખે-સત્યને, ધર્મ અને સચ્ચરિત્રનો. ત્રણ બના–ધર્મશાળા, કવા અને દેવમન્દિર. ત્રણની ઘણા ન કરો-રોગીની, નિર્ધનની અને હલકી જાતિના લોકોની. ત્રણની ધૃણા કરે-પાપની, અભિમાનની અને મનની મલિનતાની. ત્રણ જગ્યાએ ન જાઓ–વેશ્યાગૃહ, જુગારખાનું અને દારૂનું પીઠું, ત્રણ જગ્યાએ દરરોજ જાઓ–દેવમંદિર, સંતની ઝુંપડી અને આજીવિકાનું
સ્થાન. ત્રણની મશ્કરી ન કરો-અંગહીનની, વિધવા અથવા અનાથની અને દીન--
દુઃખી પ્રાણની. ત્રણને હંમેશાં પ્રણામ કરો-ઈશ્વર, માતપિતા, પતિ વગેરે ગુરૂજન તથા
સંત મહાત્મા. ત્રણ બાબતે મનની ઉન્નતિ માટે હંમેશા નિયમિત કરો-સ્વાધ્યાય, ધ્યાન અને
પિતાના માનસિક દેનું સ્મરણ. ત્રણ બાબતો સ્વાથ્ય માટે હંમેશાં નિયમિત કરો-શુદ્ધ હવામાં ફરવું, નિયમિત
આહારવિહાર અને કુપશ્યને ત્યાગ. ત્રણ બાબતથી જ્ઞાન મળે છે–શ્રદ્ધા, તત્પરતા અને ઇન્દ્રિય સંયમ. ત્રણ નરકના દરવાજામાં કદી પણ ન જાઓ-કામ, ક્રોધ અને લેભ. ત્રણ આવશ્યક સાધન કરો-સમતા, સંયમ અને સર્વ પ્રાણીઓના હિતની ચેષ્ટા. ત્રણને ગુરૂ ન બનાવે-સ્ત્રી સેવીને, ધનના લોભીને અને દંભીને. ત્રણનું ચિંતન ન કરો-સ્ત્રીનું, ધનનું અને નાસ્તિકનું.
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્મકલ્યાણના સાધન,
ત્રણનું ચિંતન નિત્ય કરા–ભગવાનનું, સંતવાણીનું અને વૈરાગ્યનું. ત્રણ મુખ્ય સાધન કરાવૈરાગ્ય, અભ્યાસ અને ભગવાનની કૃપા પર વિશ્વાસ, ત્રણ મહાન શકિતએને આશ્રય ગ્રહણ કરા–ભગવાનની શરણુગતિ, લગવકૃપા તથા આત્મશકિત.
ત્રણ પર વિશ્વાસ રાખા-ભગવાનની દયા પર, આત્માની શકિત પર અને સત્ય શુદ્ધ આચરણ પર.
ત્રણ પર આસ્થા ન રાખા-કૂટનીતિ પર, દુરાચાર પર અને અસત્ય પર. ત્રણ મામત ભૂલી જાઓ-આપણે કોઈના ઉપર કરેલા ઉપકાર, ખીજાએ આપણા પર કરેલા અપકાર, તથા ધન, માન, સાધન. વગેરે ને લઈને આપણી ઉંચી સ્થિતિ. ત્રણ ખાખત યાદ રાખે-આપણે કાઇને કરેલું નુકશાન, ખીજાએ આપણા ઉપર કરેલા ઉપકાર અને ધન, માન, જીવન વગેરે સર્વ અનિત્ય છે, વિનાશી છે એ નિશ્ચય.
ત્રણ ન અનેા-કૃતઘ્ન, દંભી તથા નાસ્તિક.
ત્રણ અને-નમ્ર, સરલ અને ઇશ્વરમાં શ્રદ્ધાળુ.
ત્રણના આશ્રય લ્યે-ઈશ્વરનેા, આત્માના અને નિરભિમાન પુરૂષા ના
૧૪૫
ત્રણ બાબત ન જુઓ-પેાતાના ગુણુ, બીજાના દોષ અને પ્રાણીઓની રતિ ક્રીડા, ત્રણ ખાખત જીએ-પાતાના દોષ, ખીજાના ગુણ અને મહાત્માએના આદર્શ ત્યાગપૂર્ણ આચરણ.
ત્રણનું ખંડન ન કરો-બીજાના ઇષ્ટનું, ખીજાના શાસ્ત્રનું અને પેાતાના નિશ્ચયનું, ત્રણનું ખંડન કરેા-કેવળ પ્રારબ્ધનું, અકર્મણ્યતાનું અને શાસ્ત્રવિરાધી આચરણનુ’. ત્રણ પ્રકારના વચન લેા-સત્ય, હિતકારી અને મધુર.
For Private And Personal Use Only
ત્રણ પ્રકારના વચન ન ખોલા-અસત્ય, અનિષ્ટ કરનારૂ' અને કડવું. ત્રણ માટે જરૂર ખેલા-ભગવદ્ગુણાનુવાદ, આવશ્યક સત્યવચન તથા પરોપકાર, ત્રણની સાથે હુંમેશાં સ્નેહપૂર્ણ વર્તન રહેા-પેાતાની પત્ની સાથે, પેાતાના નાકરા સાથે તથા ગરીબ લાકે સાથે,
ત્રણની સેવામાં તમારૂ સદ્ભાગ્ય સમજો-માતાપિતાની, સંતમહાત્માની અને દુ:ખી જીવાની.
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
3333333333ES ESSERE SE SESI છે શ્રી આત્મારામજી શતાબ્દિ લેખમાળા. છે રિષ્ઠ (લેખાંક ૧ ) રજૂ શતાબ્દિની પ્રેરણા –
પંજાબમાં દયાનંદ સરસ્વતી કે જેઓ આર્યસમાજના સ્થાપક છે તેમની શતાબ્દિ થોડા સમય પર ઉજવાઈ, એ જોઈ પંજાબી બધુઓને શ્રી આત્મારામજી મહારાજની શતાબ્દિ ઉજવવાની ઈચ્છા ઉભવી. એ વાત ભાગ્યે જ કોઈ જેનાથી અજાણ હશે કે આત્મારામજી મહારાજ અને દયાનંદજી સમકાલીન થયેલાં છે અને ઉભયની આકૃતિઓ એટલી મળતી આવે છે કે નવીન જેનાર એકને બદલે બીજાને ધારી લે. આમ છતાં ઉભયના સિદ્ધાંત જુદી દિશામાં ગયેલાં છે. દયાનંદજીએ મૂર્તિ પૂજાનો પ્રબળ વિરોધ કર્યો છે જ્યારે આચાર્યશ્રીએ એની સ્થાપના સચોટ દલીલોથી સિદ્ધ કરી દેખાડી છે. જેમ દયાનંદે આર્યસમાજનું બીજારોપણ કર્યું છે તેમ આચાર્યશ્રીએ પંજાબ કે જયાં સ્થાનકવાસી સંપ્રદાય જોરમાં હતો અને મૂર્તિપૂજક જૈનો શોધ્યા પણ જડતા ન હતા ત્યાં સતત પ્રયાસ સેવી મૂર્તિપૂજક જન્માવ્યા અને દેવમંદિરની શ્રેણીથી પંજાબને શોભિતું બનાવ્યું. જૈન સમાજ ઉપર પણ સૂરિજીનો એ છે ઉપકાર નથી એટલે ઉભય વ્યક્તિઓએ પોતપોતાના ક્ષેત્રોમાં ચેતનાના પૂર રેડયા અને નવીન સમાજને જન્મ આપ્યો, એ જોતાં પંજાબી બધુઓને જે ભાવના જન્મી એ વાસ્તવિક છે. જ્યારે આચાર્યશ્રી વિજયવલ્લભસરિ પાસે એને ફેટ કરી પંજાબ પધારવા વિનંતિ કરી ત્યારે તેઓશ્રીને એક જ વિચાર આવ્યો કે જેમ આખા આર્યસમાજે શતાબ્દિ ઉજવી તેમ આખો જૈન સમાજ શા માટે આત્મારામજી મહારાજની શતાબ્દિ ને ઉજવે ? ત્રણની સેવામાં આવશ્યકતા થતાં કદીપણ સંકોચ ન રાખે-મિત્રની, પિતાની
પત્નીની અને અતિથિની. ત્રણ બાબત ગુપ્ત રાખે-સાધન, ધન અને મૈથુન. ત્રણ બાબત પ્રકટ કરો-પોતાના પાપ, બીજાનાં ગુણ અને પરોપકારનાં સાધન. ત્રણ વાત પ્રકટ ન કરો-પરાયા છિદ્ર અથવા એવી વાત કે જેનાથી કેઈનું
ખરાબ થાય, પિતાના પુણ્યની વાત અને ગુપ્ત શુભ મંત્રણા. ત્રણને માથે ચઢાવીને સુખી થાઓ-મહાપુરૂ તથા ભકતોની ચરણરજ, તીર્થ
જળ અને પોતાની નિંદા ત્રણ પામીને પુલાઈ ન જાઓ માન, પરનિંદા અને પિતાની મોટાઈ. ત્રણની કામનામાં ન ફસાઓ-ધન, પુત્ર અને સન્માન.
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છે
વીસમી સદીના પ્રભાવિક તિર્ધર છે શ્રી આત્મારામજી મહારાજની શતાબ્દિ છે
વર્તમાન પેપરો દ્વારા અને સ્થાન સ્થાન પર જ્યારથી ન્યાયાંનિધિ પંજાબદેશદ્ધારક જૈનાચાર્ય શ્રીમદ્વિજ્યાનંદસૂરિ પ્રસિદ્ધનામ શ્રી આત્મારામજી મહારાજને સો વર્ષ આ ચૈત્ર મહિને પૂર્ણ થાય છે, તેથી તેઓશ્રીની શતાબ્દિ મનાવવાનું નક્કી થયું છે ત્યારથી જૈન સમાજમાં, ગુરૂભકતોના અંતરમાં ભારે આનંદ ઊમીઓ ઉછળી રહી છે, દરેકના મનસુમને પ્રફુલ્લિત થઈ રહ્યા છે અને ચિત્ર માસની રાહ ચાતકની માફક જોઈ રહ્યા છે. ભાગ્યવાનો આ પુનિત પ્રસંગને ઘણું જ ઉત્સાહથી, અપૂર્વ કાર્યથી ઉજવવા પ્રયત્ન સેવી
આત્મારામજી મહારાજે પંજાબમાં જૈન ધર્મનો વિજય વજ ફરકાવ્યો એ સાચી વાત છતાં તેઓશ્રીનો ઉપકાર બીજા પ્રાંતો પર ઓછો ન હોતે. ગુજરાત-કાઠિયાવાડમારવાડ આદિ સ્થળોમાં તેઓ વિચર્યા ને પોતાની ઉપદેશેલીથી જૈન ધર્મના તત્ત્વોનો પ્રચાર કર્યો. જે કઈ શિષ્ય સમુદાય આજે વિશાળ પ્રમાણમાં દ્રષ્ટિગોચર થાય છે તે મુખ્યત્વે કરીને એ મહારાજશ્રી તેમ જ તેમના ગુરૂભાઈ એવા શ્રી વૃદ્ધિચંદ્રજી અને શ્રી મૂળચંદજી મહારાજનો છે. એ ગુરૂ બંધુઓ વચ્ચે એખલાસ પણ સારો હતો. એ સંબંધમાં વધુ વિચાર આગળ ૫ર કરીશું. અહીં તો કહેવાનું એ જ છે કે આચાર્યશ્રીની સલાહથી પંજાબી ભાઈઓને પ્રેરણું થયેલી તે સારાયે હિંદભરની જૈન સમાજ માટે પરિણમી. આમ આત્મારામજી મહારાજ શતાબ્દ ઉજવવાની ભાવનાનો જન્મ થયો અને ક્રમશ: સુરિશ્રીના વિહાર સાથે એને વિસ્તાર વધવા માંડે. એ કેવી રીતે વધ્યો ? આજે એ સંબંધમાં શું શું થઈ રહ્યું છે ? એ કયાં ઉજવાશે ? ઇત્યાદિ સવાલોની ચર્ચા આપણે અવશ્ય કરીશું પણ એનું સ્થાન અંતિમ રહેશે. આ પૂર્વે આત્મારામજી મહારાજના કેટલાક જીવનપ્રસંગે જોવા પડશે. એની સાથે વર્તમાન જૈન સમાજની પરિસ્થિતિનું તેલન કરવું પડશે અને એ પરથી ફલિતાર્થ તારવવો પડશે કે આપણે શતાબ્દિથી શું સાધવા માંગીએ છીએ. એક વાત એટલા સારૂં કહી દઈએ કે ગુરૂમહારાજના કેટલાક શિષ્યો તરફથી એવો પ્રશ્ન ઉપસ્થિત કરાયો છે કે શતાબ્દિ જન્મથી ગણવી કે સંવેગી સાધુ બન્યા ત્યારથી ? આનો જવાબ એક જ છે કે વ્યવહારમાં જે રીતે સો વર્ષ ગણવામાં આવે છે તે રીતે આ ગણત્રી છે એમાં ચર્ચાને અવકાશ નથી ઈચ્છા થાય તો ખુલ્લા હૃદયે સાથ આપો અને ગુરૂ મ દાખવોનહિંતર શાંત રહે અને થતું કાર્ય નિહાળો, નકામા પથરા ફેંકવાથી શે લાભ ? “શુભે યથાશકિત યતનીયમ ” એ ન્યાયે આ કાર્ય થઈ રહ્યું છે અને ગુરૂપ્રતાપે એમાં આનંદ રહેશે.
શ્રી ચોકશી,
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૪૮
.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. રહ્યા છે. આવેલી સોનેરી તકને વિશ્વમાં વિશ્વવ્યાપક બનાવવા ભકતો તનતોડ જહેમત-પરિશ્રમ ઊઠાવી રહ્યા છે. જૈન સમાજના આંગણે આવેલી, પૂર્વના પુણ્યોદયથી મળેલી આ સોનેરી તકને સફળ કરવા, વીસમી સદીના દેદીપ્યમાન ઇતિહાસમાં સુવર્ણાક્ષરે લખવા-લખાવવા ભરચક શુભ પ્રયત્ન આદરી રહ્યા છે. પંજાબથી માંડીને મારવાડ–મેવાડ, ગુજરાત, કાઠિયાવાડ, દક્ષિણ-મહારાષ્ટ્ર, મદ્રાસ, બંગાલ, રંગુન, કરાંચી, અને આફ્રિકા જેવા જેવા દેશમાં ગુરૂભકત પોતાની ભકિતને પચ્ચે આપી રહ્યા છે,
આ શતાબ્દિનું કાયમ સ્મરણ રાખવા એક સુંદર ફંડની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી છે. એ ફંડમાંથી શ્રી આત્મારામજી મહારાજના સ્વહસ્તે લખાયેલા પુસ્તકોને ઉદ્ધાર થશે, પ્રાચીન જૈન ઈતિહાસને પુનરૂદ્ધાર થશે, પ્રાચીન સાહિત્યને ઉદ્ધાર થશે અને જુની શોધખોળ કરી શૃંખલાબંધ અનેક પ્રાચીન–અર્વાચિન પ્રમાણો મેળવી જૈનધર્મની પ્રાચીનતા સિદ્ધ થાશે, તેમજ વર્તમાન પદ્ધતિને લક્ષ્યમાં લઈ ચાલુ ભાષાઓમાં, દેશ-દેશની વિવિધ ભાષાએમાં શાસનપતિ શ્રી મહાવીર પ્રભુના મધુર ઉપદેશેને, તને અને હિતકારી સારભૂત સુંદર બોધવચનોને ઉદ્ધાર થશે. પ્રત્યેક આત્માને પ્રભુ વચ નેને રાગી બનાવવા પ્રયત્ન જાશે આ રીતે ફૂડની વ્યવસ્થા જાએલી છે.
આથી પ્રત્યેક જનની એ ફરજ છે કે પિતાની શકિતનુસાર ભકિતને લાભ લેવા, આ ફંડને વધુ પુષ્ટ બનાવવા પ્રયત્ન કરવા જોઈએ. હરેક ગામવાળાઓને આથી સૂચના કરવામાં આવે છે કે તમોએ શતાબ્દિ માટે પ્રેમ-હાર્દિક ભાવ જે રીતે બતાવ્યું તેવી જ રીતે તમે તમારા ગામમાં નગરમાં ફંડનું કામ ચાલુ કરે, તમો તમારા આડેસી–પાડોસીઓને, મિત્રોને, સંબંધીઓને અને તમારા લાગતાવળગતાઓને આ ફંડના મેંબર બનાવે. ચિરસ્મરણીય આ કાર્યમાં સુંદર ફાળો આપી, અપાવી દાતાઓનું નામ અમર બનાવવા પ્રેરણાઓ કરે. જિંદગીની આ સુંદર તક સાધવા અને ગુરૂભકિતને લહાવો લેવાનો છે. વારંવાર આ ટાઈમ નથી મળવાને એ સહુએ ધ્યાનમાં રાખવું જરૂરી છે.
આ શતાબ્દિ ફંડમાં એક સે ને એક ભરનાર મેંબર ગણાય છે. કુંડની વ્યવસ્થા વખતે પોતાને અવાજ પહોંચાડી શકે છે. તેમ જ એક સે ને એક ભરનારને સ્મારક અંક, જે શતાબ્દિ મહોત્સવ ઉપર દળદાર પુસ્તકરૂપે અનેક નામી વિદ્વાનોના સુંદર-બોધપ્રદ લેખોથી ભરેલો પ્રગટ થશે તે આપવામાં આવશે. એ સ્મારક અંક બહાર આવતાંની સાથે ઈતિહાસમાં અનેરો જ
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વીસમી સદીના -જ્યોતિર્ધરની શતાબ્દિ.
૧૪૯ પ્રકાશ પાડનાર નીવડશે. દુનિયાના સુપ્રસિદ્ધ લેખકોના લેખો-ઈંગ્લિશ, હિન્દી, ગુજરાતી અને સંસ્કૃત ભાષાઓના લેખોથી એ અંક સ્મારક-ગ્રંથ વિભૂષિત બનેલો પ્રત્યેક મેંબરોના કમલ કરકમલમાં આપવામાં આવશે. એ ભવ્ય મનોહર સ્મારક અંક પુસ્તકાલયનું એક ઉત્તમોત્તમ આભૂષણરૂપ થશે તેમ જ દરેકનો સાચો મિત્ર થઈને રહેશે. આ સુંદર લાભ મેળવવા દરેક ભાઈબહેનોએ શતાબ્દિ ફંડમાં પિતાનું નામ મેંબર તરીકે લખાવી પિતાનું નામ અમર બનાવવું જ જોઈએ.
યદ્યપિ આ ફંડમાં વધુમાં વધુ રકમ એક સે ને એક રાખવામાં આવી છે. જેની શક્તિ આટલી રકમ આપવાની ન હોય તે પિતાની શક્તિને વિચારીને જેટલી આપે તેટલી લેવી પણ એમ ઠરાવ્યું છે. કેઈએ મુંઝાવું ન જોઈએ કે એક સે ને એક જ આપવાના છે. નહીં, નહીં તમારી ભાવના હોય તેટલી રકમ આપી શકે છે. જરૂર આપે અને તમારું નામ પંડમાં નોંધાવો. આ Hડ કેવળ શ્રીમન્તો માટે નથી પરંતુ દરેકને માટે છે. કહેવાની મતલબ એટલી જ છે કે સહુ ભાઈ–બહેને આ કુંડમાં પોતાનું નામ શક્તિ અનુસાર લખાવે એ જ મારી સૂચના છે.
અત્રે એક વાત જણાવી દઉં છું કે આ કાર્ય પૂજ્ય પાદ પ્રાતઃસ્મરણીય આચાર્યશ્રી વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજે પોતાની ફરજ રામજીને પિતાના માનનીય અને પૂજ્યની સાથે પુખ્ત વિચારણા કરીને જ પછી જાહેર કર્યું છે. કેણુ એ ભાગ્યહીન હશે કે આવેલ આ બહુ મૂલ્ય સમય ન વધાવી લે ? આ કાર્યથી જૈન સમાજને ઘણો જ ફાયદો રહે છે, તેથી યદિ કઈ તમારા સમક્ષ પોતાની ફરજને ભૂલાવી દઇ, ગુરૂદ્રોહીપણુનું આ વખતે કાર્ય ભજવે તો તમે તે વખતે સાપુ જણાવી દેજે કે પૂજ્યવર્ય શ્રી આત્મારામજી મહારાજ એકલા શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિજી મહારાજના નથી પરંતુ આખી જૈન સમાજના એ તારણહાર મહાત્મા છે, તેથી આ કામ પણ જૈન સમાજને અધિક ફાયદે પહોંચાડનાર છે એમાં બે મત કેઈન હોય એમ લાગતું નથી. શ્રી આત્મારામજી મહારાજની શતાબ્દિ તો કેવળ નિમિત્તભૂત છે. લાભ તો જૈન સમાજને થવાનો છે.
વીસમી સદીના શ્રી આત્મારામજી મહારાજ મહાન જ્યોતિધર થઈ ગએલા હોવાથી, તેમજ નિકટના પરમોપકારી હોવાથી એઓશ્રીના ઉપકારોનું પવિત્ર સ્મરણ આ શતાબ્દિદ્વારા કરી આપણે આપણી ફરજ અદા કરવાની
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૦
શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ. ભાવનગરમાં જૈનોને અંગે શું શું છે ? તે માટે કઈક ખુલાસે.
( ચર્ચાપત્ર ). કોઇપણ ગામ યા શહેરમાં જેને સમાજ માટે જાણીતી વસ્તુ શું શું છે તે જણાવવું તે એક સામાન્ય ડીરેકટરી જેવું ગણી શકાય અને તેને માટે પૂર્ણ માહિતી મેળવ્યા પછી પ્રકટ કરાય–જણાવાય એ સીધો માર્ગ છે; છતાં પોતા માટે કંઈક અને અન્ય માટે જાણવા છતાં, નજરે જોવા છતાં, અપૂર્ણ લખવું કે બીલકુલ ન જણાવવું અને તેવી રીતે પ્રકટ કરવું તે બીજા માટે અન્યાય પૂરતું ગણાય કે કેમ તે વાચકને સોંપી તે માટે હવે ખુલાસો કરીએ છીએ. આ માસના ભાઈબંધ જૈન ધર્મ પ્રકાશમાં પ૦ ૩૨૭ મેં ભાવનગરમાં જૈનાને અંગે શું શું છે ? તે લેખમાં લેખક પોતાની માનેલ વસ્તુ માટે તો ગમે તે લખી શકે; પરંતુ આ સભાની હકીકત તે પેજમાં ૨૦ માં નંબરમાં જણાવતાં અપૂર્ણ અને પોતે જાણવા છતાં શ્રી કુંવરજી ભાઈએ અમુક ખાસ વસ્તુ જાણવા જેવી છોડી દીધી છે. પોતે પોતાની સંસ્થા માટે “ સારા પાયાવાળી લાઈબ્રેરી અને વાંચનાલયવાળી ” એમ લખે છે અને “ આ સભાની લાઈબ્રેરી અને વાંચનાલય ક્રી છે, જેમાં દશ હજાર પુસ્તક છે અને પર પિપરો આવે છે, જૈન અને જૈનેતર પુષ્કળ મનુષ્યો લાભ લે છે તેટલું જ નહિ પણ ભાવનગરની તો શું પરંતુ હિંદમાં જેનોની વસ્તીવાળા શહેરમાં જ્યાં જ્યાં જેનેની લાયબ્રેરીઓ છે, તેના કરતાં સારી અને વ્યવસ્થિત પ્રથમ નંબરે આ સભાની લાયબ્રેરી છે, એમ દર્શનશાસ્ત્રના અભ્યાસી, જેનધર્મના પ્રખર અભ્યાસી જર્મન પ્રોફેસર છે. બાકી જેઓ શ્રી આત્મારામજી મહારાજના કહેવાતાં છતાં, શ્રી આત્મારામજી મહારાજના નામે આજ સુધી પોતાનું ટટ્ટ ચલાવે જતાં છતાં જેઓ શ્રી આત્મારામજી મહારાજને માનતાં જ નથી એવા દુનીયાથી ઉતરી ગએલાએને દૂર કરી દેવા જોઈએ. એમાં જ જૈનસમાજનું કલ્યાણ રહેલું છે. જેઓને પિોતાના ગુરૂનીજ પડી નથી એ જૈન સમાજનું શું ઉકાળવાના હતા ? આવાઓકર્તવ્યશૂન્ય શતાબ્દિ માટે ગમે તેમ પોકારે કરે તે કરવા જ દેવા. આપણે શાંતિથી કાર્યને સફળ કરવા જ ધ્યાન આપવું જોઈએ.
અંતમાં આટલું જ નિવેદન કરવું ઉચિત ધારું છું કે આપણું ભાગ્યદયે પ્રાપ્ત થએલ આ શતાબ્દિને હરપ્રકારે સફળ કરવા અને વિશ્વમાં વ્યાપક બનાવવા સહુએ એકી સાથે ગ્ય પ્રયત્ન આદરવા જોઈએ. શાસનદેવ બધા ગુરૂભકતને આ ગુરૂભક્તિના અનુપમ કાર્યમાં પ્રેરણા કરે એટલું ઈચ્છી અત્રે જ વિરમું છું.
અછારી ( વાપી ) ) પૂજ્યપાદ આચાર્ય શ્રી વિજયવલ્લભસૂરીશ્વર ૧૯૯૨ આત્મ સંવ ૪૦
મહારાજ અંતેવાસી તા. ૧૭-૧૨-૩૫ મંગળવાર
ચરણુવિજય
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
I
I
m
IBઆને લીલી
IMM રીતે
#tilled “ મજા
IfIIIII:
n
\"\"
a wooછoom!
=
#ાં મૂર્તિપૂ શરત –લેખક મુનિશ્રી જ્ઞાનસુંદરજી મહારાજ, શ્રી રત્નપ્રભાકરજ્ઞાનપુષ્પમાળાના ૧૫૩ મા નંબર તરીકે આ બુક ફલોદીમારવાડથી પ્રગટ થયેલ છે. અનેક શાસ્ત્રાધારે આપી મૂર્તિપૂજા આ લઘુ બુકમાં સિદ્ધ કરવામાં આવી છે, તેટલું જ નહિ પરંતુ લેખક મુનિ મહારાજે મૂર્તિ નહિં માનનારાઓના સિદ્ધાંત લઈ તેને દલીલપૂર્વક અસિદ્ધ કરી બતાવ્યા છે, કિંમત ત્રણ આના. પ્રકાશકને ત્યાંથી મળી શકશે.
મુંબઈની કચ્છી દશા ઓશવાળ જૈન જ્ઞાતિનું વસતીપત્રક (સં. ૧૯૧)
પ્રસિદ્ધકર્તા પ્રકાશક સમિતિ. દરેક કેમને પોતાની વ્યવહારિક અને ધાર્મિક ઉન્નતિ માટે વસતીપત્રકની ઉપયોગિતા સર્વદેશીય, સર્વમાન્ય હોય છે જ. વસતીપત્રક તે કામના માટે દર્પણ સમાન છે, તેનાથી તે કામ માટે શું શું કરવું યોગ્ય છે તે બતાવનાર ભેમીયા સમાન છે. વેપારમશહુર શ્રી કચ્છી દશા ઓશવાળ બંધુઓએ પિતાની જ્ઞાતિનું વસતીપત્રક તૈયાર કર્યું તે ડહાપણભરેલું કાર્ય કયુ ગણાય. દરેક જ્ઞાતિઓને આ રીતે દર વર્ષે આ રીતે વસતીપત્રક કરવાની જરૂર છે જેથી જ્ઞાતિની પ્રગતિ થઈ શકે. અમે આ બંધુઓને ધન્યવાદ આપીએ છીએ.
નવ યુગને જન–લેખક શ્રીયુત મેતીચંદ ગિરધરલાલ કાપડીયા. પ્રકાશક જ્યોતિ કાર્યાલય-અમદાવાદ રૂ. ૧-૦-૦. લેખક મોતીચંદભાઈના અત્યાર સુધીનાં વાંચન, અવલોકન અને અનુભવના વિચારોના પરિણામરૂપે આ ગ્રંથ તેઓએ લખે છે. ભવિષ્યમાં વ્યવહાર અને સુબ્રીન સાહેબ પણ આ સભાના રેકર્ડમાં નેટ કરી ગયા છે, તે હકીકત, સિવાય આ સભાનો જ્ઞાનભંડાર (મુનિરાજ શ્રી ભક્તિવિજયજી મહારાજ, મુનિરાજ શ્રી લબ્ધિવિજયજી મહારા વગેરેએ સુપ્રત (ભેટ) કરેલ છે જેમાં શુમારે સોળસે લખેલી પ્રતો (આ ભંડાર) તે સિવાય છાપેલ પ્રતોનો છે, તે જાણવા છતાં શ્રીયુત કુંવરજીભાઈ તે હકીકતને ઉપરોક્ત લેખમાં બીલકુલ જણાવતાં નથી, તેટલા માટે જાહેરની જાણ માટે આટલું જણાવવા સાથે આ સભાની જ્યારે જ્યારે કોઈ વખત કોઈ વસ્તુ મેટર હોય ત્યારે કુંવરજીભાઈ આવી ઉદાસીનતા કેમ સેવે છે? અપૂર્ણ હકીકત કે જાણવામાં આવેલ હકીકત છતાં કેમ ભૂલે છે ? તે સમજી શકાતું નથી. તે માટે આટલે ખુલાસો લખવો પડે છે.
માસીક કમીટી.
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૫૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
ધમ માં મનુષ્યને માગે દારવી શકે અને તેમાં ઉપયેાગી થાય તેવી અનેક બાબતેને પેાતાના વિચારને સંગ્રહ આ ગ્રંથમાં કર્યાં છે. જમાનાના તે કાળને કે અત્યારે કેટલું રૂચીકર કે અરૂચિકર કે અધમેસતું થાય તેને માટે લેખકશ્રી કાઈ જાતના દાવા ધરાવતા નથી, પરંતુ અત્યારે શુ' પરિસ્થિતિ છે ? ભવિષ્યમાં શું થશે ? અને શું કરવું જોઇએ ? તે માટે, આ ગ્રંથમાં પેાતાના વિચારા જણાવે છે. આ ગ્રંથમાં ચર્ચાયેલ મુદ્દા ઉપર ઉહાપાહ તા જરૂર થવા જોઇએ, થશે જ. આમાંની ધણી હકીકતા વાંચી અમુક વિચારવાળા ભડકશે પણ ખરા અને આ ગ્રંથમાં આવેલા બધા વિચારાને બધા સંમત ન પણુ અને; પરંતુ વર્તમાન યુગને વિચાર કરવાની પ્રેરણા મળવાથવા માટે લેખક મહાશયે પેાતાના વિચાર આમાં બતાવ્યા છે. એક દર રીતે આખા ગ્રંથ વાંચવાની જરૂર છે. જ્યાતિ ગ્રંથમાળાના પાંચમા પુસ્તકરૂપે અને જૈનજ્યંતિ પેપરના ગ્રાહકેાને ભેટ તરીકે આ ગ્રંથ આપવામાં આવેલ છે.
દિગબર જૈનઃ— કહાની અંક ) ચિત્ર. જુદા જુદા વિદ્વાનેાના હિંદી અને ગુજરાતી વિવિધ લેખા, વત માન સમાચારા અને અનેક વિદ્વાનેા વગેરેની છબીઓવડે આ અંક સુંદર બનાવ્યે છે. દર વર્ષે આ જાતની પ્રવૃત્તિ આ માસિક માટે ખર્ચ કરી શકે છે અને દિગમ્બર જૈન સમાજને આ માસિકદ્વ્રારા અનેક જાતનું સાહિત્ય વાંચન પૂરૂં પાડે છે. તેમને આ સુપ્રયત્ન પ્રશ'સાપાત્ર છે. ર૯ મા વર્ષના પહેલા--મા અંક તરીકે આ ચિત્ર અંક પ્રગટ કરવા તેના સંપાદક અને પ્રકાશક શેઠ મુલચ'દ કિસનદાસ કાપડીયા. [ સુરત ] ધન્યવાદને પાત્ર છે.
સુધારો—ગયા અંકના પ્રથમ પાનાની ખબરમાં દશમી લીટીમાં આ શ્લોકના ૨૧ અર્થ થાય છે તેને બદલે ૫૧ અર્થ થાય છે તેમ સમજવું
શેઠ અનુપચંદ કલ્યાણજીના સ્વર્ગવાસ,
વળાનિવાસી ભાઇ અનુપચંદ વળાથી પોતાના વ્યવહારિક કામે અત્રે આવતાં માત્ર હાલથી તા. ૨૪-૧૨-૩૫ ના રાજ શુમારે પચાસ વર્ષની ઉમરે અચાનક ચિવ પામ્યા છે. વળામાં ખાનદાન મહેતા કુટુંબમાં શ્રીમંતાઈમાં જન્મ્યા હતાં. તેઓ શ્રીમંત હાવા છતાં સાદા, સરલ, મિલનસાર, શ્રદ્ધાળુ જૈન તરીકે સુપ્રસિદ્ધ હતા.
આ સભાના તે ઘણા વર્ષથી લાઇક મેમ્બર હતા, જેથી તેવા એક સભાસદની સભાને ખાટ પડી છે. તેઓશ્રીના આત્માને અનંત શાંતિ પ્રાપ્તિ થાઓ. તેઓના કુટુંબને દિલાસો આપવા સાથે તેના સુપુત્રા તેઓના પગલે ચાલી કુટુંબની કીર્તિમાં વધારા કરે તેમ ઇચ્છીએ છીએ.
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઘણી થાડી નકલે છે. જલદી મંગાવો...
શ્રી કર્મગ્રંથ. (૪) મૂળ, છેલ્લામાં છેલ્લી ઢબે તૈયાર કરેલ શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિકૃત સ્વપજ્ઞ ટીકા યુક્ત ચારકર્મગ્રંથ કે જે આગળ બહાર પાડેલ આવૃત્તિઓમાં રહેલ અશુદ્ધિઓનું તેમજ આખા ગ્રંથનું (અગાઉ છપાયેલ કાઈ આવૃત્તિઓનો નહિ, પરંતુ બે તાડપત્રીય પ્રાચીન પ્રતો અને ત્રણ પ્રાચીન કાગળની પ્રતોનો ઉપયોગ કરી એનું સંશાધન ઘણીજ પ્રમાણિક રીતે કર્યું છે. કાળજીપૂર્વક સંશોધન મુનિરાજ શ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજે તેમજ તેમના વિદ્વાન શિષ્ય સાક્ષરોત્તમ મુનિરાજ શ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજે આ ગ્રંથને સુધારવા તથા સંપાદનને લગતાં કાર્યમાં કિંમતી હિસ્સો આપવાથી જ આવો શુદ્ધ અને સુંદર કર્મગ્રંથના અભ્યાસીઓ માટે અતિ ઉપયોગી અને ઉપકારક આ ગ્રંથ અમે પ્રગટ કરી શક્યા છીએ.
સ્થળે સ્થળે પેરેગ્રાફ પાડીને વિષયોને છુટા પાડેલા છે અને દરેક સ્થળે પ્રમાણુ તરીકે અનેક શાસ્ત્રીય પાઠે, તે કયા ગ્રંથો માંહેના છે તેના પણ નામો, તેના ટીપ્પણો આપેલા છે. છેવટે છ પરિરિામાં પ્રથમ ટીકાકારે પ્રમાણ તરીકે ઉદ્ધરેલ શાસ્ત્રીય પાઠ, ગાથાઓ અને શ્લોક વગેરે અકારાદિક્રમ પ્રમાણે આપેલ છે. બીજા અને ત્રીજામાં ટીકામાં આવતા પ્રથા અને ગ્રંથકારોના નામોનો ક્રમ ચોથા કર્મગ્રંથમાં અને ટીકામાં આવતા પારિભાષિક શબ્દના કા', પાંચમાં ટીકામાં આવતાં પિંડપ્રકૃતિસૂચક શબ્દોનો કેાષ અને છેલ્લામાં વર્તમાનમાં ઉપલબ્ધ થતાં શ્વેતામ્બર–દિગમ્બર સંપ્રદાયના કર્મવિષયિક સમગ્ર સાહિત્યની નોંધ આપવામાં આવી છે.
ઉચા એન્ટ્રીક કાગળ ઉપર નિર્ણય સાગર પ્રેસમાં સુંદર શાસ્ત્રીય ટાઈપથી છપાવી સુંદર બાઈ ડીંગથી અલ કૃત કરવામાં આવેલ છે. આ ગ્રથને અંગે મળેલ આર્થિક
સ્ફાય થયેલ ખચમાંથી બાદ કરી માત્ર રૂા. ૨-૦-૦ બે રૂપિયા (પટેજ જુદુ') કિંમત રાખ વામાં આવેલ છે.
જયંતિ-માગશર વદ ૬ ના રોજ સ્વ. મહાત્મા શ્રી મૂળચંદજી મહારાજશ્રીની સ્વર્ગવાસ તિથિ હોવાથી ગુરૂભકિત નિમિત્તે આ સભાએ સવારના સાડા આઠ વાગે શ્રી દાદાસાહેબના જિનાલયમાં આચાર્ય શ્રી વિજયવલ્લભસૂરીશ્વરજી મહારાજકૃત “ “ “ પંચતીર્થ પૂજા * ભણાવવામાં આ ની હતી તેમ જ અંગરચના કરાવવામાં આવી હતી.
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Reg. No. B, 431. અમારૂ પ્રકાશન ખાતુ. ' છપાયેલા ગ્રંથે. ( મૂળ. ) પ્રથમ ભાગ-પ્રથમ અંશ. - રૂા. 3-8-0 2 શ્રી વસુદેવહિંડિ પ્રથમ ભાગ દ્રિતિય અંશ. રૂા. 3- 8-0 3 શ્રી બહુતકલ્પસૂત્ર પ્રથમ ભાગ. રૂા. 4-0-0 4 શ્રી દેવેન્દ્રસૂરિચિત ટીકા ચાર કર્મગ્રંથ (શુદ્ધ ) રૂા. 2-0-0 છપાતાં ગ્રંથા.. 5 શ્રી વસુદેવ હિંડિ બીજો ભાગ. 7 પાંચમે છઠ્ઠો કમ ગ્રંથ. 6 શ્રી બૃહત્ક૯પસૂત્ર બીજો ત્રીજો ભાગ. 8 શ્રી ગુણચંદ્રસૂરિ કૃત શ્રી મહાવીર ચરિત્ર. ભાષાંતર | ગુજરાતી ગ્રંથા. 1 શ્રી શત્રુંજય તીર્થને પંદરમો ઉદ્ધાર. ( તૈયાર છે.') રૂા. 1-2-0 2 શ્રી સામાયક સૂત્ર. મૂળ ભાવાર્થ વિશેબાથ સહિત. રૂા. 0-2-6 3 શ્રી દેવસિરાઈ પ્રતિક્રમણ , , રૂા. 0-10- 0 4 શ્રી પંચ પ્રતિક્રમણ સુત્ર ,, ,, ગુજરાતી તથા શાસ્ત્રી અને અક્ષરાવાળા ( શ્રી જૈન એજયુકેશન ડે જૈન પાઠશાળાઓ માટે મંજુર કરેલ), રૂા. 1-4-0 રૂા. 1-12-0 ) 5 શ્રી શત્રજય તીર્થના પંદરમો ઉદ્ધાર અને સમરસિંહ, રૂા. 2-0- 0 6 શ્રી શત્રુંજય તીથ વર્તમાન ઉદ્ધાર અને કમશાહ રૂા. 7-4-0 શ્રી જૈન આમાનદ શતાબ્દિ સિરિઝ. ( ગ્રંથમાળા) તરફથી પ્રકાશિત થયેલા અને થતાં પુસ્તક. 1 શ્રી વીતરાગ મહાદેવ સ્તોત્ર મૂળ. 02-0 2 પ્રાકૃતવ્યાકરણ ( અષ્ટમાધ્યાય સૂત્રપાઠ ). 0-4-0 3 શ્રી વીતરાગ-મહાદેવ સ્તોત્ર મૂળ સાથે ભાષાંતર. 4 શ્રી વિજયાનંદસૂરીશ્વરજી (શ્રી આત્મારામજી મહારાજ ) નું જીવનચરિત્ર 0-8-0 છપાતાં ગ્રંથા. 6 યારિત્રપૂજા, પંચતીર્થ પૂજા, શ્રી પંચપછી પૂજા ( ગુજરાતી અક્ષરમાં ) 7 શ્રી નવમરણાદિ સ્તોત્ર સાહુ, 8 શ્રી ત્રિષષ્ઠિલાકા પુરૂષ ચરિત્ર (મૂળ દશ પવઈ ) પ્રત તથા | મુકાકારે. ( નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં ) 9 ધાતુ પારાયણ. 10 શ્રી વૈરાગ્ય કપલતા (શ્રી યશોવિજયજીકૃત ) આનંદ પ્રિન્ટિંગ પ્રેસમાં શેઠ દેવચંદ દામજીએ છાપ્યું - ભાવનગર. For Private And Personal use only