Atmanand Prakash Pustak 026 Ank 03

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531300/1

Page #1

Reg. No. B. 431 श्रीमद्विजयानन्दसूरि सद्गुरुभ्यो नमः ।
શ્રી
29 B. e ની A, , "
પૈકી,ફી, શાલ
( દર માસની પૂર્ણિમાએ પ્રકટ થતુ' માસિકપત્ર. )
|/ શાર્દૂલવિક્રીડિત| I/ कारुण्यान्न सुधारसोऽस्ति हृदय द्रोहान्न हालाहलं । वृत्तादस्ति न कल्पपादप इह क्रोधान्न दावानलः ।। संतोषादपरोऽस्ति न प्रियसुहृल्लोभान्न चान्यो रिपु । युक्तायुक्तमिदं मया निगदितं यद्रोचते तत्त्यज ।।
૫૦ ૨ ૬ મું. વીર સં. ૨૪૫૪. આશ્વિન. આત્મ સં'. 28. અંક ૩ જો. પ્રકાશક-શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર.
વિષયાનુક્રમણિકા.
૧ શ્રી મહાવીર જિન સ્તવનમ . .. પ૭ ૨ શ્રી મહાવીર પ્રત્યે ! ... ૫૮ ૩ આભાણુ શતક. ••• .. • •.. ૬ ૦ ૪ શ્રીમતાને....
- ૬૩ ૫ જેન ધમ.... ... ... ... ૬ ૪ | ૬ કૃપણુતા કે આતમરમણુતા ? ... ૬ ૬
૭ મહાન વિભૂતીને ! ... ... ૬૯
૮ જ્ઞાન અને વિનય.... ... ... ૭૦ ૯ ચર્ચાપત્ર. ... ... ૧૦ પ્રકીર્ણ. ... ... .. ••• ૮૩ ૧૧ વંત માન સમાચાર, ૧૨ સ્વીકાર અને સમાર્કેચના. ... ૧૩ ખેદકારક નોંધ ... ... ...
મુદ્રકઃ-શા. ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈ. આનંદ પ્રિ. પ્રેસ સ્ટેશન રોડ-ભાવનગર,
વાર્ષિક મૂલ્ય રૂ. ૧) ટપાલ ખર્ચ ૪ આના.

Page #2

જૈન સાહિત્ય પરિચય માટે એક અમૂલ્ય સુચના.
જૈન સમાજમાં થોડા ઘણા અંશે વાંચનનો શાખ વધે છે, તેવા સંગમાં અને તે વિશેષ વધે તે માટે કાંઈ પુસ્તક પરિચય આપવાથી વિશેષ લાભ થવા સંભવ છે, એમ જાણી દિવસોનુદિવસ જૈનધર્મના પ્રકટ થતાં નવા પુસ્તકા તે યા કયા છે ? શા વિષય ઉપર છે ? લખનાર ? પ્રકટ કરનાર કોણ છે ? કઈ ભાષામાં પ્રગટ થયેલ છે ? કિંમત, મળવાનું સ્થળ વગેરે માહિતી, વાંચનના અભિલાષિએને અને જ્ઞાનભંડાર અને પુસ્તકાલયના સંચાલકેાને મળે તેટલા માટે દર ત્રણ માસે કે જરૂરીયાત પ્રમાણે આ માસિકમાં ઉપરોકત હકીકત સાથે વારંવાર પ્રકટ કરવાની યોજના કરવા ધારી છે, તેથી જેમ આ માસિક માં સમાલોચના ( અભિપ્રાયાથે) દરેક ગ્રંથ પ્રકટ કરનાર, સંસ્થા અને લોક જૈનબંધુ તેઓના તે તે ગ્રંથ તે માટે મોકલે છે, તેમ જૈન સમાજમાં પ્રકટ થતાં તમામ મૃથા તેના પ્રકટ કર્તા તરફથી માહિતી સાથે અમને ગળે જાય તાજ આ માહતી પત્રક અમે બનતા પ્રયતને આપી શકીયે, જેથી આ કાર્ય માં જૈનધર્મના પ્રકટ થતાં પુરતંકાનાં લેખા, પ્રકાશક, સંપાદક, અનુવાદક વગેરે અમોને ઉપર પ્રમાણે આ ખબર આપવામાં મદદ કરશે તો તે સાભાર સ્વીકારવા સાથે આવતા કારતક માસથી આ તનું પુસ્તક માહેતી વર્ણન આપવામાં આવશે, જેથી જૈન સમાજમાં કેવું, કેટલું', કઈ જાતનુ સાહિત્ય પ્રકટ થાય છે તે જાણી શકાય.
મહાપાધ્યાયશ્રી યોવિજયજી વિરચિતऐन्द्र स्तुति चतुर्विंशतिका.
( ક્વોપજ્ઞ વિવરણપુરા ) સંપાદક મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી મહારાજ. આ ગ્રંથમાં ચાલીશ જિનેશ્વરાની સ્તુતિઓ વિવરણ સહિત સંસ્કૃત ભાષામાં શ્રીમાન યશોવિજયજી મહારાજ કૃત આવેલ છે. કાવ્યો સુંદર અને ટીકા શાસ્ત્રીય ગંભીર વિચારોથી ભરપૂર છે. અભ્યાસીએાને પહપાઠન કરવા ચાગ્ય આ કાવ્ય અને વિવરણ શુદ્ધ કરવા તેમજ અસલમતમાં તુટી ગયેલા પાઠાને ઉપાધ્યાયજીના શબ્દોમાંજ સાંધવા મુનિરાજશ્રી પુણ્યવિજયજી. મહારાજે સ્તુતિપાત્ર પ્રયત્ન કર્યો છે. આ ગ્રંથમાં આ ચાવીરની સાથે પરમજાતિ પચ્ચીરી. પરમાતમ પચીશી, વિજયપ્રભસૂરિ સ્વાધ્યાય અને શ્રી શ૬ 'જય મંડન શ્રી રૂષભદેવ સ્તવન (સંસ્કૃતમાં ) વગેરે કાવ્ય પ્રકટ કરી સંસ્કૃત સાહિત્ય ની અભિરુદ્ધિ કરી છે. સાધુસાવી મહારાજ અને જ્ઞાન ભંડારેને ખાસ ઉપયોગ માટે આર્થિક સહાય આપનાર બંધુની ઈચ્છાને માન આપી તેમણે આપેલી રકમ બાદ કરી વધારાના ખર્ચ પુરતી માત્ર કિ મત ચાર આનો પાસ્ટેજ ખર્ચ અંઢી આના સાથે માત્ર નામની કિંમત સાડા છઆના રાખેલી છે. ઉંચો એન્ટીક પેપર ઉપર સુંદર વિવિધ શાસ્ત્રી ટાઈપમાં નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં છપાવી ઉંચી જતના કપડાનું પી કે બાઈડીંગ કરાવેલ છે.
લખાઃશ્રી જૈન સમાનદ સભા-ભાવનગર

Page #3

တတတတတတတတတတတတတတတတတတတတတတ
KEKHOOOOOOOOOL JOOOOOOOOOOOOOOOOOth
မြ၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀ ၁၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀ આ માનન્દ પ્રકાશ.
॥ वंदे वीरम् ॥ तेषां पारमेश्वरमतवर्तिनां जन्तूनां नास्त्येव शोको न विद्यते दैन्यं प्रलीनमौत्सुक्यं व्यपगतो रतिविकारः जुगुप्सनीया जुगुप्सा असम्भवी चिचोद्वेगः अतिदूरवर्तिनी तृष्णा समूलकाकषितः सन्त्रासः किन्तर्हि तेषां मनसि वर्तते धीरता कृतास्पदा गम्भीरता प्रतिप्रबलमौदार्य निरतिशयोऽवष्टंभः ।
उपमिति भवप्रपंचा कथा. HOOOOOOORoccofoccootocoocomooooooooEWS पुस्तक २६ मुं. बीर संवत् २४५४. आश्विन. आरम संवत् ३३.९ अंक ३ नो.
श्री महावीर जिन स्तवनम्
၁၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀၀
-
ले० अजितसागरसूरि.
ललित छन्दः ( भद्रिका ) सकल सिद्धिदं सिद्धभावनं, वनजलोचनं चारुमूर्तिकम् । मतिमतां मतं सन्मतार्थिनां, जिनपतिं महावीरमाश्रये ॥१॥ मुनिगणैः श्रितं देवदानवै-नरगणैः सदा संस्तुतश्रियम् । परमतत्त्वदं यस्य दर्शनं, जिनपतिं महावीरमाश्रये ॥ २ ॥ चरितमुत्तमं चारुदेशनं, शमितकामनं मोहहारकम् । शिवसुखं करं योऽचरन्मुदा, जिनपतिं महावीरमाश्रये ॥ ३ ॥ जननमृत्युहं पादपङ्कन, विमलबोधिदं यस्य शोभनम् । .. जगति देहिनां तारकं परं, निनपति महावीरमाश्रये ॥ ४ ॥ जयति शासनं यस्य निर्मलं, प्रणतदेहिनां मुक्तिसाधनम् । निखिलकर्मणां वारकं वरं, जिनपतिं महावीरमाश्रये ॥५॥

Page #4

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
છે
भव भयार्तिहां यस्यवाचनां, समयवेदिनः श्रद्धयाऽनिशम् । श्रुतिगतां जनाः कुर्वते रता-जिनपति महावीरमाश्रये ॥ ६ ॥ कुरुत केवलं यद्गुणव्रज, क्षयकरं महामोहवैरिणः । श्रवणगोचरं भव्यभावतो, जिनपतिं महावीरमाश्रये ॥७॥ तिथिरहो सदा स्मर्यते सका, मुनिपतिर्गतो यत्र मोक्षके । भविजनैर्महा मोदधारकै-र्जिनपतिं महावीरमाश्रये ॥ ८॥ अजितसरिविनिर्मितमष्टकं, विविधसौख्यमहालयमद्भुतम् । पठति यश्च शृणोति नरोत्तमः, स लभते श्रियमुन्नतिदायिनीम् ॥ ९ ॥
© ST શ્રી મહાવીર પ્રત્યે. |
શુદ્ધ સ્વરૂપી-શાત-દાન્ત–ઓ ! ત્રિજાપતિ ! ઉત્તમ ગુણવાન ! કહ્યું કંઈ અત્તરની કથની તમો તેહ પર આપે ધ્યાન ! બાહ્યાંતર દુમન દલ જીત્યાં (1) સમર ભૂમિમાં હું રણધીર ? રંક સૃષ્ટિ પર અલખ દ્રષ્ટિ ધર જયવંતા તૂ હે! મહાવીર ! બાલક હાર વિશ્વમહીં આ દુ:ખિયાં–દીન અને કંગાલ; જ્ઞાન ચક્ષ વિણ અધ થઈ અથડાતાં હેની લે સંભાળ ! કાતિલ “કા ” તણું બસ ફરતું, હરદમ મસ્તિક પર સમશીર; રંક સુષ્ટિ પર અલખ દ્રષ્ટિ ધર જયવંતા તૂ હે મહાવીર ! સત્ય સહાયક લાયક એવા ગોતમ સમ ગુરૂઓ નવ આજ; અશક્ત-રંક કૈ આત્મ બધુની, સશક્ત જન નવ ધરતા દાઝ! આડંબર અમથો બતલાવે, બની બઝારે મેટા મીર (!) રંક સૃષ્ટિ પર અલખ દ્રષ્ટિ ધર જયવંતા તૂ હે મહાવીર ! અરે ! અનીતિ-કામ-ક્રોધ-મદ-મોહ-લાભ બહુ વધતા જાય ! મુગ્ધ જને અમ જેવા કેઈક, સદા માટે તેમાં સપડાય ! દયા-દીનતા-દાન-સેમ્યતા- જઈ વસ્યાં છે મારે નીર, રંક સૃષ્ટિ પર અલખ દ્રષ્ટિ ધર જયવંતા તૂ હે ! મહાવીર ! ધર્મ તણું શુભ કપ વૃક્ષ જે રોપેલું હે જગ હિત માટદશા દેખતાં બૂરી તેની હાય હૃદય રડતું એ ફાટ ! પામરતા પ્રસરી ભર પટ્ટે ભીરૂવત થાતા ભડવીર, રંક સુષ્ટિ પર અલખ દ્રષ્ટિ ધર જયવંતા તૂ હે મહાવીર !

Page #5

શ્રી મહાવીર પ્રત્યે.
કે કેની જૂકમી સત્તામાં કચરાતાં હારાં સંતાન, બળી ત્રિવિધિ તાપ મહીં બસ ત્રાસ ખમી ભૂલ્યા સે ભાન ! કરી કરૂણા કેશવ અમપર દયા તણું છાંટો કંઈ નીર; રંક સૃષ્ટિ પર અલખ દ્રષ્ટિ ધર જયવંતા તૂ હે ! મહાવીર ! પન્થ ઘણુ પેખી અવનિમાં, દિલમાં નવ કે સૂઝે દાવ; સત્ય ધર્મ ને સરળ અને શુભ-સુખકર તું રસ્તો બતલાવ! જેથી તુજ પાસે સે આવે, તેડી કર્મ તણું જંજીર, રંક સુષ્ટિ પર અલખ દ્રષ્ટિ ધર જયવંતા તૂ હે મહાવીર ! ચણે ડશિ ચણ્ડકેશી () છતાં તેહ પામ્ય સુખ વાસ; અન ને ચન્દન બાલા ને ભવ-અટવિન ટાન્યો ભાસ ! તાર ! અરે ! ભવતારણુસ્વામી ! કષ્ટ નિવારણું ઓ ! ભડવીર, રંક સૃષ્ટિ પર અલખ દ્રષ્ટિ ધર જયવંતા તૂ હે મહાવીર !
જીવન સુસ્ત સહુ થયાં વિલાસે (!) પૂર વેગે પ્રસર્યો જડવાદ; હિંસકતા વધતાં આ વિવે, અરે ભૂલાઈ હારી યાદ! તમ દલ છેક છવાતાં વાતા, પ્રચડ પાપમય પ્રલય સમીર; રંક સુષ્ટિ પર અલખ દ્રષ્ટિ ધર ! જયવંતા તૂ હે મહાવીર ! અસ્ત નથી થઈ છેકજ હારી, સત્ય તણું ઝળહળતી જ્યાત; છતાં હજુ કાં આભ ભરી આ, ઝાંખે નૂર ઝબકે ખોત પુનિત કંઈ પયગામ અનેરા પાઠવ એ પયગમ્બર વીર, રંક સૃષ્ટિ પર અલખ દ્રષ્ટિ ધર જયવંતા તૂ હે મહાવીર ! દાદ અરે ! દીન જનની જે આ નહિ લક્ષમાં લહે લગાર;કહે (?) પછી કરે કેની પાસે જઈ અમ દુઃખનો પોકાર ? નાવ અમારૂં ડૂબે અધવચ પહોંચાડે તે હામે તીર; રંક સુષ્ટિ પર અલખ દ્રષ્ટિ ધર જયવંતા તૂ હે મહાવીર ! તુજ પદ-સેવા ઈછે હરદમ સ્નેહે સો જગમાં નર નાર, જનમ-જરા મૃત્યુ-ભય ભેદી (!) વતવા જગમાં જયકાર; અ૫ અજે આ અન્તર ધારે બાલક તુજને નામે શિર, રંક સુષ્ટિ પર અલખ દ્રષ્ટિ ધર જયવંતા તૂ હે મહાવીર !
ધન્ય ધન્ય જગપોષક જનની પુણ્ય મયી એ ભારતમાત ! મહાવીર સમ રત્ન દયિતા, સુર–નર સેવીત જગ વિખ્યાત; નમન નમન તુજને વીરભૂમિ અંતરનાં હો અપરંપાર પ્રેમ પુષ્પને દઈ અર્થ !) ગજવું વીર–ભારતને જયકાર!
મલનાર–મણીલાલ ખુશાલચંદ પારી, પાલણપુર.

Page #6

30
શ્રી આત્માનંદ મહાસ
આભાણુ શતક.
ઉદ્દેશ શતક. પર
( ગતાંક પૃષ્ટ ૩૮ થી શરૂ. )
૬૩ જે સાધુએ યથેચ્છ શરીર સત્કાર કરવા માંડયે તેણે શિવસુખને તિરસ્કાર કર્યા ને સૂતેલા સિહુને જગાડચો જાણવા. એથી ભવભ્રમણ રૂપ ભયંકર પરિણામ આવે.
ઇં૪ પાતેજ જ્ઞાન ધ્યાનમાં તત્પર રહેનારા સુશિષ્યાને સંયમમાં પ્રેરણા કરવી તે પેાતાની મેળેજ ભારને વહેતા સુજાતિવત પાઠીયાઓને પ્રેરવા જેવુ છે, ૬૫ અત્યંત ઘરડી ગાયના ગળે ઘંટડી માંધવી જેમ ન શૈાલે તેમ વિષણક્ષણ સમી સુવર્ણાદિક ઉપર મૂર્છા ધારવી-મમતા રાખવી સાધુસંતને નજ શાલે. ૬૬ ચારિત્રને સારી રીતે વૈરાગ્યપૂર્વક આદર્યા પછી લેાકલાથી ડરવું તે નાચવા લાગેલી નટડીને લેાકલાજથી પેાતાનું મુખ ઢાંકવા જેવુ જાવુ.
"
>
૬૭ સાધુએ જે યથેચ્છપણે મર્યાદાના લાપ કરે તે · વાડ ચીભડાને ખાય એના જેવી વાત કેાની આગળ જઇ કહેવી?
૬૮ લજ્જાવડે ચારિત્રને છુપાવી મેાક્ષની કામના કરવી તે છાશ લેવા જવી ને દોણી સંતાડવા જેવી ઘટના છે.
૬૯ કળિકાળમાં ખેાધિખીજ ( સમકિત ) ની પ્રાપ્તિ થવી તે મરૂદેશમાં કલ્પવૃક્ષની ઉત્પત્તિ, નિન સ્થિતિમાં નિધાનના દર્શન અને દુષ્કાળમાં દૂધપાકના ભાજનસમાન લેખાય.
૭૦ પહેલાં સિદ્ધાન્તની વાંચના, જેની વ્યાખ્યા કરનારા પંડિત હાય તે ‘દૂધમાં સાકર ભળી ’ એવી એને ઉપમા ઘટે.
.
૭૧ સિદ્ધાન્ત વાચના ટીકા વગર વધારે સારી લાગે નહીં, તેથી બાળક અંગૂઠાને ધાવે એની એને ઉપમા જાણવી.
૭૨ કદાગ્રહ દોષવાળા ( કદાગ્રહી ) ને સિદ્ધાન્ત સંભળાવવું તે આંધળા આગળ દીવા પ્રગટાવવા જેવું ણવુ.
૭૩ અંગ-ઉપાંગાદિક ગ્રંથે સઘળા દ્વાદશાંગી મધ્યે જેમ વધારે મોટા હાથીના પગલામાં વૃષભાદિકનાં પગલાં સમાઇ જાય તેમ સમાઈ ગયા જાણવા.

Page #7

ઉપદેશ શતક.
૭૪ મોટા સરોવરમાં જેમ જ્યાં જળ ત્યાં કાદવ હોય તેમ જ્યાં ઉત્સર્ગ– મુખ્ય માર્ગ પ્રવતે ત્યાં અપવાદ–ગણમાર્ગ પણ લાભે (હોઈ શકે).
૭૫ જે પ્રથમ પોતે સારી મતિવાળે હોય ને પછી સિદ્ધાન્તને પાર પામેલ હોય તે પગમાં ઘુઘરી બાંધેલા નર્તક (નાચનાર–નટ ) ની જે શેભે છે. - ૭૬ બહુધા વિપરીતગામી ચેર જેમ કેટવાળને બાધ કરે છે તેમ ઉત્સવ ભાષક સત્ર ભાષકને બાધ કરે છે.
૭૭ જેમ કુકરના પેટમાં દૂધપાક ટકો નથી તેમ તુમછ-સત્વવાળાના હૃદયમાં છેદ ગ્રંથને અર્થ વિસ્તાર ટકી શકતો નથી. - ૭૮ જેમ મેઘજનિત પાણીનું પૂર ચીકણું ઘડાને સ્પર્શતું નથી તેમ અભવ્ય ને દુર્ભાગ્યના ચિત્તને આગમ-રહસ્ય પશતું નથી. પરિણમતું નથી.
૭૯ જેમ સૂર્ય છાબડીએ ઢાંક ન રહે તેમ નાગમ ઉપરાંત યુતિપ્રયુક્તિવડે પરાભૂત થઈ ન શકે.
૮૦ પાને વસ્ત્રવતી ગાંસડીમાં ગમે તે કુશળ માણસ પણ બાંધી–રકી ન શકે, તે આરપાર નીકળી જાય તેમ સર્વશાસ્ત્રોમાં જિનવચન અખ્ખલિત વર્તે છે.
૮૧ જેમ કુહાડાના ઘા મારવાથી ધેયેલું વસ્ત્ર નકામું જાય છે તેમ સ્વ. હઠવાદ વડે જિનવચનને દૂષિત કર્યું નકામું જાય છે. અરે! અનર્થકારી થાય છે.
૮૨ અરણ્યમાં કરેલા ગીતગાનની પેઠે કુબુદ્ધિ અને બહેરાની સભામાં ભગવંતના વચન રૂપ શાસ્ત્રની વ્યાખ્યા કરવી નકામી જાય છે.
૮૩ જેમ બાળકો છાશ પીવાનું જાણે છે પણ દહીંને મથવા-વાવવાનું નથી જાણતા, તેમ મૂઢ છ સૂત્ર વાંચી જાણે છે પણ સૂત્રને પરમાર્થ નથી જાણતા.
જ જેમ અધીની સભામાં કાણે રાણે સારે લાગે છે તેમ કેવળજ્ઞાન રહિત આ કળિયુગમાં અલ્પજ્ઞ સારે લાગે છે.
૮૫ જેમ દેખવાના ને ચાવવાના હાથીના દાંત જુદા જુદા હોય છે તેમ પરવાદીના કરવાના ને કથવાના આદેશ જૂદા હેાય છે.
૮૨ હિંગથી વઘારેલા લસણની જેમ ક્રોધથી મિશ્રિત થયેલ ઉસૂત્ર ભાષણ સુજ્ઞજને સર્વથા તજી દેવું જોઈએ.
૮૭ તણખલાથી ઢાંકેલે અગ્નિ અવશ્ય સળગી ઉઠે છે, તેમ માયાથી ગોપવેલું મનમાં રહેલું ઉત્સત્ર પ્રગટ થઈ જાય છે.
૮૮ જેમ બાળ બધું ઉજળું-દૂધ દેખે છે–લેખે છે પણ છાશ દેખતે હૈ
* *
*

Page #8

થી આનંદ પ્રકાશ. ખતે નથી તેમ મધુર વચન વડે યુકત સઘળું હિતજ લેખે છે પણ અહિત લેખ જ નથી.
૮કાર્ય વગર વિચાર્યું કરી દીધા પછી વિવેકીજનેને પૂછવું શા કામનું? વિવાહ કરી દીધા પછી લગ્ન પૂછવાથી શું ફળ ?
૯૦ જેમ ધાન્યને ધનની ઈચ્છાથી ઉખર ક્ષેત્રમાં વાવેલું ધાન્ય નકામું જાય છે તેમ ધર્મ બુદ્ધિથી કુપાત્રને વિષે દીધેલું દાન નિરર્થક–નકામું જાણવું. - ૯૧ ધમની ગાયના દાંત જેમ ન જોવાય તેમ દાતાએ દીધેલું દાન થોડું હેય કે ઘણું તે પંડિતજનેએ ન વિચારવું.
- ૨ થવાનું હોય તે થાય જ પરંતુ ઉદ્યમ સદાય ક્યો કરે, નહીં તો સઘળા સર્વ કાર્યોમાં આળસુ બની જાય.
૯૩ જેના પાયા મજબુત હોય એવી ભીંત જેમ ઘરને ભાર વહે છે તેમ સુશલ અને કુળવંતી નારી જેવા તેવાથી પાળી ન શકાય એવું કઠણુ શીલ પાળે છે.
૯૪ જેમ બિલાડે દૂધ દેખે છે પણ ઉગામેલે આકરે દંડ દેખતે નથી તેમ મૂજન પરસ્ત્રીના રૂપરંગને દેખે છે પણ પતંગની જેમ પ્રાણુનાશક પરિણામને દેખી શકતા નથી.
લ્ય વિષય સુખમાં લીન થયેલે જીવ સદ્ગતિમાં કેમ જ નહીં હોય? ઉદર સાવરણી સાથે દરમાં કયાં માય છે?
૯૬ લેક જેવું ધાન્ય વાવે છે તેવુંજ લણે છે. જેવું દાન દે છે તેવું જ ફળ પામે છે.
૭ કેઈ એક સંસાર ચક્ર-જન્મ મરણથા બહીનો છે તેને બીજે કહે છે કે મને ભજ-મ્હારી સેવા ભક્તિકર, આ વાત પિતાની દાઢીને બાળી દી કરવા જેવી જાણવી.
૯૮ અનેક કાંટા જેની આસપાસ આવી રહ્યા છે એવી વિષ્ટાના પ્રગટ આસ્વાદ (અનુભવ) જે દુર્ગતિના દુઃખને દેનારે સ્ત્રીસંગ સુજ્ઞજનેએ તજ ગ્ય છે.
૯૯ એક પુડલાને માટે કૂવામાંથી જળ કાઢવાના રંટને વેચી દેવા જેવા એક ક્ષણિક સુખને મેળવવા માટે હે ચેતન ! તું મોક્ષમાર્ગને અનાદર કરી રહ્યો છે. (એ દરીયા જેવી ભૂલ જેમ જલદી સુધારી લેવાય તેમ હિતકર છે તેની ઉપેક્ષા કયો કરવી જ ઘટે.)
૧૦૦ શૂન્ય ગામમાં દાનાદિક ધર્મસાધન વગર મનુષ્ય–આખું અતિખવું (પૂરું કરી નાંખવું ) તે અન્ન નારીઓનું ચીંથરાં ફાડવા જેવું જાણવું.

Page #9

શ્રીમતને. ૧૦૧ સંસારનું સ્વરૂપ યથાર્થ સમજાવે છતે તત્ત્વવેતા વિદ્વાનને બહું શાસ્ત્ર-ઉપદેશની જરૂર શી? હાથમાં રહેલા કંકણને જેવા દર્પણની શી જરૂર ?
૧૦૨ ભાગ્ય પ્રમાણે સ્પૃહા કરવી. સેડ પ્રમાણે સાથરો-જેવડું એાઢવાનું વસ્ત્ર હોય તેટલા પગ પસારવા.
૧૦૩ જેમ અહીં ખાલી ખાણીયામાં બે મુશળનો પ્રયોગ કરવો વ્યર્થ છે તેમ મેક્ષ માર્ગ ચગ્ય ક્રિયાહીનને મેક્ષસુખની તેમજ ઐહિકસુખની સ્પૃહા વ્યર્થ છે.
- ૧૦૪ અધમાધમ જીવોને ઈર્ષાઅદેખાઈ પર્વતની ફાટની જેવી કાયમી હોય છે. ત્યારે ઉત્તમ જીને તે પાણીમાંની રેખા જેવી ક્ષણિક કવચિત્ હોય છે.
૧૦૫ સદાય સ્વ શ્રેયને ઈચ્છનારા ભવ્યજ હશે તે ધર્મોપદેશનામા આ સભ્ય આભાણુમાલિકોને કંઠાગ્ર કરી લેશે (તે હિતરૂપ થશે.)
૧૦૬ ૧૬૯૯ વર્ષે પોષમાસે, પુષ્ય નક્ષત્ર, રાજનગરની પાસે ઉસ્માનપુર નામના શ્રેષ્ઠનગરમાં, શ્રી તપગચ્છરૂપી ગગનમણે સૂર્ય જેવા પ્રતાપી પ્રબળ પુન્યશાળી શ્રી વિજયદેવસૂરીશ્વરના શાસનમાં ચાર વિદ્યામાં પારગામી વાચક કથાણુવિજયજીના શિષ્ય વાચક ધનવિજયજી નામના ગણીવરે આ શતકની રચના કરી છે. તેમાંથી ખપીજને ગમ્મત સાથે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરે !
ઈતિશમ.
શ્રીમંતોને.
હમે ધનવાન શાણા છે, અમે કંગાલ ભીખારી, હમારા શેખ છે જુદા, અમારી મસ્તી છે ન્યારી; તનુજે ઇશના તપે, પ્રકૃતિ પુન્યની જુદી; અજબ એ ભેદ ભાવના, સમઝતાં શીખ દે સારી. પ્રભુ સન્માનને પામી, પ્રભુતાને વિસારે છે; મળેલી તક અમુલી આ, નિરર્થક કાં ગુમાવે છે ? ન પરવા સત્યની કરતા, દયા દિનતા દિલે નાના અચલસ્થિતિ નહીં કંઈએ, હૃદયથી કાં વિસારે છે. ગરિબીને અમીરેના, બધા સન્માન જુદા છે, સદાચાર અનાચાર, અને વ્યવહાર જુદા છે; પ્રભુના પ્રેમને આદર, સદા સંતેષ સત્કારે, વિભૂતિ એ અમુલી છે, અમારા આંગણે આજે.
કલ્યાણચંદ કેવલાલ ઝવેરી.

Page #10

શ્રી આ
નંદ પ્રકાર.
FEFFEFFFFEFT
છે જૈનધર્મ. હું
(પ્રથમ અંકના ૨૧ મા પૃષ્ટથી શરૂ.), દેવસ્વરૂપ..
અરિહંત અને સિદ્ધ મહારાજનો સમાવેશ દેવ તત્વમાં થાય છે, કેમકે સંપૂર્ણપણે અઢાર દૂષણ પર કાબુ મેળવનાર મહાન વિભૂતિઓ એજ છે. - : દાનાંતરાય, લાભાંતરાય, ભેગાંતરાય, ઉપભેગાંતરાય, વીયતરાય, હાસ્ય રતિ, અરતિ ભય, જુગુપ્સા, શેક, કામ, મિથ્યાત્વ, અજ્ઞાન, નિદ્રા, અવિરતીપણું રાગ અને દ્વેષ મળીને અઢાર દૂષણે ગણાય છે. એમાંને એક પણ દેવત્વના નામને મશીને કૂર્ચક લગાડે તેમ છે, તો પછી જ્યાં એકથી અધિકનું અસ્તિત્વ હોય ત્યાં પ્રભુત્વ કેટલી પળ ટકી શકે એ વિચારણીય છે. અત્રે એટલું કહેવું કાફી છે કે એ દેનું જડમૂળથી નિકંદન કર્યા બાદજ અરિહંત પદની પ્રાપ્તિ થઈ શકે છે, ત્યારે જ પ્રાતિહાર્ય અને અતિશાયીપણાની અનુપમ લ કમીનો યોગ સાંપડે છે. અત્રે એક વાત ધ્યાનમાં રાખવાની છે અને તે એક સંપૂર્ણપણે જ્ઞાનાવરણીય, દશનાવરણીય, વેદનીય, મેહનીય, આયુ, નામ, ગોત્ર અને અંતરાય રૂપ આઠ કર્મોને ક્ષય કરી નાંખ્યા બાદ સિદ્ધત્વ લબ્ધ કરી શકાય છે. જ્યારે અરિહંત ચવામાં તો એમાંના જ્ઞાનાવરણીય, દશનાવરણય, મેહનીય અને અંતરાય રૂ૫ ચાર ઘાતી કર્મોનજ ક્ષય કરવું પડે છે. એ આત્મ ગુણને ઘાત કરનારા હોવાથી ઘાતી” કહેવાય છે. આ રીતે દરજજામાં સિદ્ધ અરિહંતથી ઉંચા હોવા છતાં ગણ ત્રીમાં અરિહંત પ્રથમ લેવાય છે તે એટલા માટેજ કે તેઓ પૃથ્વી તળપર વિચરી કેવળજ્ઞાન રૂપી દિવ્ય આરિસાની હાયથી ઉપદેશની અમીવર્ષો દ્વારા ભવ્ય ના કલ્યાણમાં સાધનભૂત બને છે; અર્થાત્ “સવી જીવ કરૂં શાસન રસી” રૂપ ભાવ દયા વિસ્તારે છે તેથી એમનો ઉપકાર સિદ્ધ ભગવાન કરતાં વિશેષ છે. સિદ્ધપનશામાં જ્યાં દેહ, ઇંદ્રિય કે સંસારમાં વસવાટ સરખો નથી ત્યાં કંઈપણ કરવાપણું હાયજ શેનું ? કેવળ આત્મ ગુણમાં ૨મણુતા અને ચૌદ રાજલકને અંતે રહેલ સ્ફટિક શિલા સમી નિર્મળ ભૂમિમાં કાયમનો વાસ એજ સિદ્ધત્વની મહત્તા. સિદ્ધ ચક્રના યંત્રમાં અરિહંત પદની ઉપર એમનું સ્થાન છે એ સર્વોપરિતા સૂચક છે.
અરિહંતમાં તીર્થકરપણાનો ભાવ રહેલો છે કેમકે તે શુભ કર્મ સિવાયના આત્માઓ કે જે “ઘાતી કર્મોને નાશ કરે છે, તે “સામાન્ય કેવળી” ની કટિમાં આવે છે. તેઓ પણ ઉપદેશ દેવાની શકિત ધરાવે છે અને દેવકૃત “સુવર્ણ કમળ’ પર બેસી તેમ કરે છે. પ્રાતિહાર્ય કે અતિશયપણુની સંપદા તેમને નથી હોતી.

Page #11

જૈનધર્મ. આમાં તીર્થકરપણુ રૂપ શુભ કર્મના ઉદયની તરતમતા રહેલી છે; બાકી સિદ્ધ દશામાં ઉભયને સરખું જ સ્થાન છે.
જૈન ધર્મ “કાળ” ને ચક્રની ઉપમા આપે છે એટલે કે ચક્ર જેમ સતત ગતિમાન હોઈ શકે છે તેમ કાળ પણ પોતાનું કાર્ય અખલિત રીતે કયેજ જાય છે. અસ્તોદય રૂપ કાળપક્ષીની ઉભય પાંખોની સરખામણીમાં અત્રે અવસર્પિણું, ઉત્સપિણીરૂપ કાળચકની બે બાજુઓ છે, ચક્રમાં જેમ “આરા” કિંવા લાકડાના સાંધા
ઓ જેડયા હોય છે, તેમ અત્રે પણ વખતની ઓછી વસ્તી બાંધણી રૂપ નાના મોટા અથવા સૂક્ષ્મ સ્થલ ગણત્રીવાળા “ આરા' છે તેની સંખ્યા ૭ ની છે. અવસર્પિણી કાળ એટલે જે વેળા સર્વ પદાર્થોમાં ક્રમશઃ ઘટવાપણું પ્રવર્તતું હોય તે કાળ
જ્યારે ઉત્સર્પિણીમાં એથી ઉ૮ટું વધવાપણું થતું રહેતું હોય તે કાળ. હાલ આટલી સામાન્ય સમજુતીથી આગળ વધવું શ્રેયસ્કર છે કેમકે એ સંબંધમાં આગળ વધુ વિવેચન આવવાનું જ છે.
જૈન ધર્મ મુજબ આપણે વસીએ છીએ તે મનુષ્ય લેક દ્વીપ પછી સમુદ્ર અને પછી દ્વીપ પાછો સમુદ્ર એવી રીતે ગણનાને ઉલંઘી જાય તેટલા દ્વીપ સમુ
થી વેષ્ટિત છે આમાં ઉદ્ઘલેક કે અધે લેકની વાત નથી આવતી એ ધ્યાનમાં રાખવું. આપણે અત્રે એ વિસ્તૃત સાંકળને એક બાજુ રાખી શાસ્ત્રકાર જેને ખરે મનુષ્ય લક કહે છે અર્થાત જ્યાં માનવીઓનો વસવાટ હોય છેજ તેવા જ બુદ્વીપ ધાતકીખંડ અને અર્ધ પુષ્કરવર દ્વિપ રૂપ અઢી દ્વિપનુજ કામ છે; કારણકે આપણે જેને છ ખંડ ધરતી માનીએ છીએ અને યુરેપ, એશિઆ, આફ્રિકા, અમેરિકાને ઓસ્ટ્રેલીયા આદિ ભાગેથી ઓળખીએ છીએ તે માત્ર ઉકત જંબુદ્વીપનો તે એક નાનો અને છેડાનો ભાગ જે ૮ ભરતક્ષેત્ર” નામે ઓળખાય છે તેના માત્ર અર્ધભાગ રૂપે જ છે; બાકીનો અર્થ તો આજે અદશ્ય છે કેમકે એને દષ્ટિગોચર કરવામાં ચકીપણાની વીર્યશકિત જોઈએ. જેવો એક છેડે ભરત તે સામે છેડે ઐરવ્રત નામનો દેશ છે, વચલા ભાગમાં અતિ વિશાળ અને ઘણે ઉંચે એવો
મેરૂ” નામનો પર્વત છે જેની ઉભય બાજુએ “મહા વિદેહ”નામા વિશાળ ક્ષેત્ર છે. આ રીતે એકલા જબુદ્વિપમાં બાજુના “ભરત” ને “એરવ્રત ” અને વચન માનું “મહાવિદેહ’ મળી ત્રણ ક્ષેત્રો આવેલા છે તેવી જ રીતે “ધાતકી ખંડમાં” અને પુષ્કરાઈમાં ત્રણથી બમણા એટલે એજ નામવાળા છ છ ક્ષેત્રો આવેલાં છે. હાલ આપણને આ ક્ષેત્રો સહ સબંધ હોવાથી એ દ્વીપ સંબંધી બીજી વાતમાં નહીં ઉતરતાં એ ક્ષેત્રો કે જે “કર્મ ભૂમિ” ના નામથી ઓળખાય છે તેની સાથે તીર્થકરોને શો સંબંધ છે તે જોઈએ.
જ્યાં અસિ (તરવાર) કૃષિ (ખેતી) અને મષિ (શાહી-લેખન કાય) રૂપ ત્રિવેણુ દ્વારા જીવન નિભાવવાનું હોય છે અર્થાત દરેક કરણીમાં ઉકત ત્રિપુ

Page #12

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. ટીમાંની એકાદની પ્રધાનતા હોય છે તે કર્મભૂમિ અને કર્મભૂમિ વિના ન તે તીર્થ કરાદિ જેવા લાધ્ય મહાત્માઓ કે ચકી, વાસુદેવ જેવા બળાઢય વીરે જન્મી શકે એ પણ એક સત્ય દુન્યવી નિયમાનુસારે મધ્ય કક્ષામાં રહેનાર જીવંત કે નિર્જીવ વરતુઓને અંતિમ ભાગે રહેનાર કરતાં સુખાશયિતા વિશેષ હોય છે તેમ અત્રે પણ તીરકાંત તરિકેના ભરત ઍરવ્રત કરતાં મધ્ય પ્રદેશવતી મહાવિદેહને એક લાભ વિશેષ છે અને તે એ કે ઉભયને કાલચકનો નિયમ સદેવ લાગુ પડે છે જ્યારે મહાવિદેહમાં તેની સત્તા માત્ર છ આરામાંના ચોથા” જેટલીજ છે.
તીર્થકરોની ઉત્પત્તિ તેમજ નિર્વાણ ત્રિીજા અને ચોથા આરામાંજ સમાઈ જાય છે. ન તો પાંચમે કે ન તે બીજે કદિ એ સમય નિરખવા ભાગ્યશાળી થતા હોય છે તેમ મહાવિદેહમાં સદા ચોથા આરાના ભાવ હોવાથી તીર્થકરનું ઉત્પત્તિ નિર્વાણ પણ કલ્લોલિનીના સલિલ માફક વહેતું જ રહે છે.
ભરત એરવ્રત માટે દરેક સર્પિણી કિંવા પક્ષમાં ચોવીશ” તીર્થકરને આંક નિયત કરાયેલો છે. છતાં એનો ક્રમ એક પછી બીજાને હોવાથી હૈયાતિ તો એકની જ છે જ્યારે મહા વિદેહમાં વધારેમાં વધારે બત્રીશને સદ્ભાવ તે કમતીમાં કમતી “ચાર”નો યોગ દેખાડે છે. આ રીતે ઉત્કૃષ્ટ કાલે જબુદ્વિપમાં ( ભરતમાં ૧ એરવ્રતમાં ૧ મહાવિદેહમાં ૩૨-૩૪) ચોત્રીશ તીર્થકરે હોય અને એ હિસાબે અઢીદ્વીપના પંદર ક્ષેત્રમાં ૧૭૦ જીનવર વિચરતા હાય.
VÝTVUDOVDD000000"OOH જ કૃપણુતા કે આત્મરમણતા ? છે
આત્મ ઉપગમાં રહીને વ્યવહારિક કાર્યો કરતાં જગતના ભાગ્યશાળી જીનું વતન સ્થળદ્રષ્ટિથી નિરીક્ષણ કરનારાઓને કેટલીક વખત શંકાશીલ બનાવે છે અને એવા નિર્દોષ માર્ગાનુસારી ભવ્ય જીના ચારિત્ર માટે સ્થળદષ્ટિવાળાઓ તરેહવાર કલ્પનાઓ અને ચર્ચાઓ કરે છે; પણ એવા ભ્રમનું જ્યારે સમાધાન થવા પામે છે ત્યારે એવા આત્મ ઉપયોગી જીવોમાં રહેલી દિવ્યતા અને શકિતનું ખરું ભાન સ્થળદષ્ટિવાળાઓને થાય છે. કાર્ય કરનાર કોઇપણ વ્યકિતને આંતરીક હેતુ અથવા મર્મ જાણ્યા તથા સમજ્યા વગર તે વ્યકિતના ચારિત્ર માટે ગમે તેવો મત બાંધવા તથા અભિપ્રાય જાહેરમાં મુકવાની ઉતાવળ કરવા જતાં પિતાના સાહસ માટે પસ્તાવો કરવાને વખત ન આવે તે માટે સાવધાન રહેવા જ્ઞાની ગુરૂઓ આપણને સતત્ ઉપદેશ આપતા રહે છે, અને તે ઉપદેશ આપણું કલ્યાણને માટે જ છે એમ નિશંકપણે માનીને આપણે તે અવધારે જોઈએ.

Page #13

કૃપણતા કે આત્મરમણતા ?
લગભગ પ૩૮ વર્ષ ઉપર અઢળક દ્રવ્ય ખરચીને રાણકપુરનું અનુપમ અને જગતના જીવનને સદાકાળ આનંદ આપનારૂં ભવ્ય જીનાલય બાંધનાર અને પ્રાતઃસ્મરણીય સેમસુંદરસુરિ જેવા મહાન પ્રભાવિક આચાર્ય સાથે વિમળાચળને સંઘ કાઢીને ઇંદ્રમાળ પહેરનાર ધરણશાહ જેવા ધનિક અને સુશીલ શ્રાવક શ્રેણી ઘીના ગાડવામાં પડીને મરી ગયેલી એક માખના શરીર ઉપર વળગેલું ઘી પોતાની આંગળી વડે લુછી લેતા હતા, તે જોઈને એજ રાણકપુરનું મંદિર બાંધનાર કારીગરના મનમાં સંશય ઉત્પન્ન થતાં તેના અંતર ઉદ્દગારો એવા નીકળી ગયા કે “આ માખી ચૂસ વાણીઓ તે શું મંદિર બાંધવાને હતે.” ધરણાશાહ શેઠનું આવું કૃત્ય કૃપણુતાનું દશ્ય રજુ કરે અને કારીગરના અંતરમાંથી મvખીચુસ એવા ઉદ્દગારો નીકળે તેથી આપણે આશ્ચર્ય પામીશું નહી; પણ એ કારીગરની ચતુરાઈ તથા ડહાપણ તો ખરેખર આનંદ સાથે આશ્ચર્ય ઉત્પન્ન કરનારાં છે, કારણકે એ કારીગરે શ્રેષ્ઠીના આ દશ્યની જાહેરમાં ચર્ચા કરીને તેમને હલકા પાડવાની કે તેમની પ્રતિષ્ઠાને ધક્કો પહોંચે તે એક પણ શબ્દ જનસમાજ આગળ ન ઉચ્ચારતાં શેઠ ખરેખરા કૃપણ છે કે કેમ તેની પરીક્ષા કરવાને પોતાના મન સાથે નિશ્ચય કર્યો અને બે ત્રણ દિવસ જવા દઈ એક સવારે ધરણાશાહ શેઠ પોતાના નિત્યકર્મથી પરવારી પોતાનું મકાન જે આ મંદિરની સામે જ આવેલું હતું તેનાં ચોકમાં સ્વસ્થ થઈને બેઠા હતા તે વખતે કારીગર શેઠની પાસે આવ્યું અને પોતે તૈયાર કરેલા મંદિરનો નકશે બતાવી તથા તે સંબંધમાં કેટલોક વાતોલાપ કરી બોલ્યો કે શેઠજી, આ મંદિરના ગરાડા (પાયા) પુરવા માટે મારે તે સીસું જોઈશે વગેરે. કારીગરની વાત સાંભળી શેઠે જરાપણ આશ્ચર્ય ચકિત થયા વગર પોતાના એક વિશ્વાસુ માણસને બોલાવીને આદેશ કર્યો કે આ કારીગરને જેટલું સીસું જોઈએ તેટલું અપાવો અને એ સંબંધમાં ફરીથી મને પુછવા કે વધતું એાછું અપાવવાની પરવાનગી લેવા આવશો જ નહિ પણ નિઃશં. કપણે એ કહે તેટલું અપાવજે. શેઠના હુકમ પ્રમાણે આ માણસે બજારમાંથી સીસું મોકલવાનું શરૂ કર્યું. સીસું આવતું જઈ કરગરની તે આંખજ ઉઘડી ગઈ અને ધરણશાહ શેઠના મનની મેટાઈ તથા ઉદારતાએ આ કારીગરના મન ઉપર કાંઈક જુદા જ પ્રકારની અસર કરી. કારીગર શેઠ પાસે આવી કહેવા લાગ્યું કે શેઠજી, બસ! હવે સીસું મોકલવાનું બંધ કરે. મહારે જરૂર હતી તે કરતાં પણ વધારે સીસું આવી ગયું છે, શેઠે હસતું વદને કહ્યું કે ભાઈ હવે પછી પણ બીજું જોઈએ તે જરાએ અચકાયા વગર સુખે માગજો.
એક વખત માખીના શરીર ઉપર ચોંટેલું ઘી આંગળી વડે લુછી લેનાર અને બીજી વખતે કારીગર કહે તેટલું સીસું મંદિર માટે ખરીદીને મોકલી આપવાને અનિવાર્ય આદેશ આપનાર ધરણાશાહ શેઠ પોતેજ હતા, પણ આ બન્ને પ્રસંગ

Page #14

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ગોએ કારીગરના આત્માએ જુદો જુદો ભાવ ભજવ્યો હતો, તેથી પોતાના મનનું સમાધાન કરવાની શુભ નિષ્ઠાથી કારીગરે દીનમુખે પૂછયું કે શેઠજી આપે તે દિવસે માખીના શરીર ઉપર વળગેલું ઘી આંગળી વડે લુછી લીધેલું મેં નજરે જોયું હતું, તે ઉપરથી મેં આપની પરીક્ષા કરવા માટે સીસાની માગણી કરી હતી. આ માગણી કરતી વખતે મેં સ્વને પણ આશા રાખી નહોતી કે સીસા માટેની મારી માગણને સ્વીકાર આપ તરફથી થશે. પણ હારી અજાયબી વચ્ચે આપે તે એકે બેલે હારે જોઈએ તેટલું નહીં પણ હું કહું તેટલું સીસું અપાવવાને આદેશ આપના માણસને કર્યો. એનું કારણ શું ? ધરણશાહ શેઠે વિવેકપૂર્વક ખુલાસો કર્યો કે ભલા માણસ, મરી ગયેલી માખના શરીર ઉપર વળગેલું ઘી રહેવા દેવામાં મને શું લાભ હતો ? વળગેલા ઘી સહિત જે એ માખીને હું બીજી જગ્યાએ મુકત તો બીજી માખીઓ અગર સૂક્ષમ જીવજંતુઓ તેના ઉપર ચૂંટીને મરી જાત, તે મહને દોષ લાગત એટલે માખીના શરીર ઉપર ઘી રહેવા દેવામાં મહને લાભ નહિ પણ હાનિ હતી, તો પછી તે ઘી હું કેમ લુછી ન લઉં ? ‘પણ તેં માગેલું સીસું મહારે હુને આપી દેવાનું નહોતું પણ મેક્ષના મહેલરૂપ જીન મંદિર બાંધવાના કામમાં એ વપરાવાનું હોવાથી મહને અનંત લાભનું કારણ હતું, તે પછી હારી માગણી હું કેમ ન સ્વીકારૂં? ધરણશાહ શેઠે કરેલા - આ ખુલાસાથી કારીગરના મનનું સશે સમાધાન થયું. અને પ્રથમ પ્રસંગે પિતાના મનમાં શેઠને માટે ઉદ્દભવેલા વિચારો માટે એક તરફથી પશ્ચાતાપ કરતા - અને લાભાલાભને વિચાર કરીને જ પોતાનાં દરેક વ્યવહાર કાર્યો કરવામાં કુશળ
એવા આ શ્રેષ્ઠીના આત્મ ઉપયોગીપણું માટે અનુભવ થયો તેથી બીજી તરફથી પિતાના આત્મામાં આનંદ લેતો કારીગર વિસર્જન થયે.
ધરણુશાહ શેઠનું આત્મઉપગીપણું અને કારીગરની કાર્યદક્ષતા એવાં બે અમૂલ્ય ચિત્રો આપણુ અંત:કરણના ચિત્રપટ ઉપર આળેખવાની જરૂર છે. શાસનના શણગારરૂપ, દેવગુરૂ અને ધર્મ ઉપર અડગ શ્રદ્ધા રાખનાર બત્રીશ વર્ષની જુવાન વયે બ્રહ્મચર્ય વ્રત અંગીકાર કરનાર અને પોતાનાં ધન, યૌવન અને ઠકુરાઈનું સાર્થક કરી પોતાનું નામ અમર કરી જનાર ધરણશાહ શ્રેષ્ઠી અને એવા જ પ્રભાવિક બીજા પુરૂષોનાં ચરિત્રનું શાન્તિથી મનન કરતાં આપણે આત્મા અલભ્ય લાભ મેળવી શકે માટે એમના ગુણેનું અનુકરણ કરીને આપણું સંસાર વ્યવહારના દરેક કાર્યોમાં સાવધાન રહી આપણે પણ આત્મઉપયોગ કદી પણ છેડી દેવો જોઈએ નહીં, કે જેથી દુર્લભ એવા આ મનુષ્ય જન્મનું સાર્થક કેટલેક અશે આપણે પણ કરી શકીએ.
બંધુજને ! આ ચાતુર્માસ દરમ્યાન વ્યાખ્યાનદાતા એક મુનિરાજે આત્મભાવના વિષયમાં ઉપલે ઐતિહાસિક બનાવ ઘણી સરસ શૈલી અને માધુર્ય

Page #15

મહાન વિભૂતાને? ભાષામાં ઘટાવ્યું હતું તે હુને રૂચવાથી તથા આવા ઉચ કેટીના પુણ્યાત્માએનું સ્મરણ આપણું અંતઃકરણમાં તાજું રહી આપણુ આત્માને પણ નિર્મળ બનાવે એવા શુભ હેતુથી હારી પિતાની શુષ્ક ભાષામાં રજુ કર્યો છે તે કદાચ ન્યુનાધિક લખાયું હોય અગર તેમાં કાંઈ દેષ હોય તો તે માટે હુને ક્ષમા આપશે એવી યચના સાથે વિરમું છું.
શાહ છગનલાલ નહાનચંદ નાણુંવટી
- વેજલપુર–ભરૂચ. FFFFFFFFFFFFFFFFF કે મહાન વિભૂતીને ! ?
REFFFFFFFFFERE. ૧ હે જગદ્દવંઘ? જ્યારે આપની રાગદ્વેષ વર્જિત અને નિર્વિકારી અને પ્રશાન્ત મુદ્રા દષ્ટિગોચર થાય છે ત્યારે હૃદય હર્ષથી તૃપ્ત થાય છે અને આનંદાયક ઉમઓ પ્રગટે છે.
૨ હે હદયકુંજ શિરામણ? જ્યારે કોઈ મહાન લેખકને આપનું જીવન આળેખતે જોઉં છું ત્યારે મને પણ ટુંકુ ખ્યાને રચવાની ઈચ્છા થાય છે અને કોઇ સુયોગ્ય શીપીકારને આપની મને મુગ્ધક–નેત્રાનંદકારી પ્રતિમાને કેતરતા જેવું છું ત્યારે મારું મન પણ તેની અંદર યત્કિંચિત્ પ્રયાસ કરવા પ્રેરાય છે.
૩ હે યોગીશ? આપની સુધાર્યાદીની વાણીના સમૂહ રૂપ “વીરાગમ” રૂપી પુષ્પવાટિકા જ્યારે દ્રશ્યમાન થાય છે તદા તેની ભેગી મકરંદ બની ગુજા૨વ કરવાની તીવ્ર જીજ્ઞાસા ઉદ્ભવે છે.
૪ સુરાસુરનરાધીશ પૂજિત? પ્રતિભાવાન અને અનાદ્યનંત આપના જૈન ધર્મને તજીને મનુષ્ય અન્યપંથમાં ભળતા જોવાય છે ત્યારે અનુકંપાની દષ્ટિથી અવકી રહું છું કે બીચારા મનુષ્ય અનંત નો સંસાર ઉપાર્જે છે.
૫ હે જગદ્ગવિભે? આપનામાં રહેલા, સમતા દઢપ્રતિજ્ઞત્વ, મને સંયમ, ઉપસગ પ્રતિ સહનશીલતા, વિ૦ ગુણરૂપી મહાસાગરનું વર્ણન શ્રવણ કરું છું ત્યારે સ્થલ દેહરૂપી નૌકામાં બેસી વિહાર કરીને અલ્પ પણ જળ ગ્રહણ કરવાની ઈચ્છા થાય છે.
૬ હે શાસનાધિપતિ ? આપના ગુણેના સમૂહરૂપી મેઘ જાલમાંથી તેના એકજ બિંદુને વરસાવ. જેજે હે, ઈચ્છિત મેળવવાને ઉઘુકત થયેલા ચાતકને નિરાશ ન કરતે
એજ અંતિમ પ્રાર્થના. લે હારેજ બાળ-ગાંડાલાલ જે. શાહ એસાણા.

Page #16

શ્રા આત્માનંદ પ્રકાશ.
“જ્ઞાન અને વિનય.”
©J====
$
=
=
==
(રાગ-હરિગીત.) વિધવિધ જનો આ જગતમાં જુઓ અહા! કંઈએ થયા, જ્ઞાની થયા તેતે રહ્યા બાકી બધા ચાલ્યા ગયા; વિનય વિસરતાં જ્ઞાન પણ વિસ્મૃત થયા જગથી અહા ! અંધારૂ છે આ જીંદગીમાં જ્ઞાનને વિનય વિના. ૧ હા! ઝળક ઝળકે જ્ઞાન તેજે જ્ઞાન ચક્ષુ જ્ઞાનની, જે દિવ્ય તેજે એ જુએ હા! સકળ વસ્તુ વિશ્વની અજ્ઞાન જી ના જુએ પળમાં જુએ તે જ્ઞાની હા ! અંધારૂ છે આ જીંદગીમાં જ્ઞાનને વિનય વિના. ૨ આ જગ્ન ચાલે ચકથી બે જ્ઞાન ને વિનય તણા, બે મિત્ર સમ બે ચક્ર એ દે હાય સજજનને સદા; પ્રકાશ નાંખે એક ને મેહાન્ત ટાળે અન્ય હા! અંધારૂ છે આ જીંદગીમાં જ્ઞાનને વિનય વિના. ૩ જ્ઞાની ગ્રહે હા ! પ્રેમથી અમૃત પ્યાલા જ્ઞાનના, ને પાન એ રરાનું કરી આનંદ પામે તે સદા; નિજ જ્ઞાનમાં જ્ઞાની જુએ હા ! દિવ્ય આનંદ દીવડા, અંધારૂ છે આ જીંદગીમાં જ્ઞાન ને વિનય વિના. ૪ માટે કહ્યું છે! સજજનો!વિદ્યાગ્રહો વિનય કરે, ને હેય શું ? ને ય ઉપાદેય શું ? તે ઓળખે; વિનય કરી વળી જ્ઞાન નિર્મળ પામી લોકાલોકનું, સુખધામ પરમાનંદનું પામે સદાયે વાંછુ હું. ૫
==
===
a
2
=a2)
વાડીલાલ જીવાભાઇ ચેકસી.
ખંભાત,

Page #17

ચર્ચા પત્ર.
હા g ~ ~ ~ ~ ~ ~g
ચર્ચાપત્ર.
8000000008 અમારા આત્માનંદ પ્રકાશના ૨૬ મા (ચાલુ) વર્ષના પ્રથમ અંકમાં “ નૂતન વર્ષનું મંગળમય વિધાન” નામના પ્રથમ લેખમાં પા. ૯ મેં “સામાજીક અને ધાર્મિક પરિસ્થિતિ ” ના મથાળા નીચે જે લખાણ છે, તેમાં સામાજીક પરિસ્થિતિવાળા ફકરા માટે રા. મોતીચંદ ભાઈએ પોતાને અંગત ખુલાસે (જવાબ) અમને લખી મોકલ્યો છે, તે આ નીચે પ્રગટ કરવામાં આવે છે, અને રા. મેતીચંદભાઈના તે અંગત ખુલાસાને જવાબ પણ આત્માનંદ પ્રકાશ માસિક કમીટીએ સાથેસાથ આપ્યો તે રા. મોતીચંદભાઇના ખુલાસા પછી (નીચે) આપવામાં આવ્યો છે. અમારા પ્રથમ અંકમાં “ નૂતન વર્ષનું મંગલમય વિધાન” એ નામનો લેખ માસિક કમીટીએ લખેલે છે અને દર વર્ષના પ્રથમ અંકમાં તેવોજ લેખ માસિક કમીટી તરફથી મુકવામાં આવે છે, એ રા. મોતીચંદ ભાઈને જાણમાં ન હોય તે સ્વાભાવિક છે જેથી તેમના અંગત લેખમાં બીજા પારેગ્રાફમાં અધિપતિ કે તેને ઉદ્દેશીને કરેલ લખાણું અસ્થાને અને બીન ઉપયોગી છે વળી તેવીજ વ્યક્તિગત અંગત હકીક્ત તેમના બીજા પાનામાં પણ છે જે આત્માનંદ પ્રકાશ “નૂતન વર્ષના મંગળમય વિધાન” વાળો લેખ માસિક કમીટીનો હોવાથી તેને સંબંધ નથી.
માસિક કમિટિ.
મુંબઈ તા. ૨૧-૯-૧૯૨૮ સામાજિક પરિસ્થિતિના અમારા લેખ સંબંધી મી. મોતીચંદને ખુલાસો. શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશના અધિપતિ જગઃ
મુ. ભાવનગર, આપના માસિકના ગત શ્રાવણના અંકમાં “નુતન વર્ષનું મંગળમય વિધાન” એ શિર્ષક નીચે લખેલા લંબાણ લેખ સંબંધમાં મારે અંગત ખુલાસો કરવાને છે તેને આપ આપના પત્રમાં સ્થાન આપશેજી.
આપના સદર લેખમાં અન્ય લેખકનું નામ ન હોવાથી તે અધિપતિને લેખ ગણાય અથવા તે અન્ય લેખક પાસે લખાવી તેની જવાબદારી તમે સ્વીકારી ગણાય. એ દષ્ટિએ મારા વિચાર લખું છું. એ લેખમાં અનેક ચર્ચા ઉપસ્થિત કરેલી છે તેમાંની કોઈપણ બાબતનો સ્વીકાર કે અસ્વીકાર કર્યા વગર માત્ર મારા જનધર્મ પ્રકાશના લેખને અંગે જે ટીકા કરી છે તેટલા ભાગને અંગેજ આ મારૂં કે લખાણ છે એ આપશ્રીને રોશન થાય. એ આપનો લેખ “સામાજિક અને ધાર્મિક પરિસ્થિતિ” ના પેટા શિર્ષક નીચે શરૂ થાય છે.
સામાજિક અને ધાર્મિક વિષયની ચર્ચા કરવાની વાત શરૂ કરીને આપ અવિષ્યમાં થવાના ઝગડાનો નિકાલ થઈ શકશે નહિ અને તેમાં નૈતિક કાયદાનો આશ્રય જોઈશે જ એમ લખે છે “ધર્મના કાયદાના મૂળ રૂપ નૈતિક કાય”

Page #18

શ્રી:આત્માનંદ પ્રકાશ.
કર્યો હશે તે મારા જેવામાં આવ્યું નથી. મારા અભ્યાસમાં આવ્યું નથી–છતાં આપ તે કઈ કાયદો જાણતા હશે. પછી આપે મારે માટે જે ટીકા કરી છે તે તદન અસ્તવ્યસ્ત અને મારે લેખ વાંચ્યા વગરની છે. એ વાત એટલી ગુંચવણ ભરેલી છે કે આપે સ્થળને ભેગે પણ મારે વૈશાખના જૈન ધર્મ પ્રકાશના અંકને તે લેખ પ્રગટ કરવો યોગ્ય ગણાય. મારો તે લેખ નીચે પ્રમાણે છે. ( અહીં પૃ. ૭૧-૨ ને આખો લેખ દાખલ કર ) (આ લેખ વગર નકામું છે.) નાના ટાઈપે છાપી શકશે.
સદર લેખમાં એકજ મુદ્દો મેં ચર્ચે છે. આ જમાનામાં સામાજિક પ્રશ્નો કેમ સમુખ વારંવાર આવશે, જે સભેર આવશે, તે વખતે ધર્મનું ક્ષેત્ર કેટલું ને જ્ઞાતિઓનું ક્ષેત્ર કહ્યું એ વાતની હવે ચોખવટ કરી નાખવાની જરૂર છે. એ ચેખવટ નહિ થાય તો ભવિષ્યમાં ઘણે કચવાટ વધી પડશે.
સદર મુદ્દાને અંગે મેં જ્ઞાતિઓને અંદર અંદર લગ્ન કરવાની વાત કરી નથી કે વિધવાઓને પરણવાની વાત કરી નથી, સાદામાં સાદી ગુજરાતી ભાષામાં મેં એકજ મુદ્દા પર લેખ લખે છે. મેં શરૂઆતમાં જણાવ્યું તેમ તે માસમાં (ચૈત્રમાં ) મુંબઈમાં અગ્રવાલ કેમનું મોટું સંમેલન થયું હતું અને ત્યાં ધર્મ અને જ્ઞાતિ પ્રશ્નની પૃથક્કારિતા ન હોઈને એવો મોટે ગોટાળે થયો હતો કે તમે જે મુંબઇનાં દૈનિકે વાંચ્યાં હોય તો નૂતનતા લાગે. એવે ગેટાળે આપણી સમા જમાં ન થાય તેથી ધાર્મિક ક્ષેત્ર અને સાંસારિક ક્ષેત્રને પૃથક કરવાની અને તેની રેષા દેરી તેમાં ગુંચવણ ન થાય તેની વ્યાખ્યા કરવાની મારી ધારણા હતી અને હું ધારું છું ત્યાં સુધી મારા એ વિચાર એ વિષયમાં હું મારી અપૂર્ણ ભાષામાં બતાવી શક છું.
આપ એ લેખમાંથી બ્રાહ્મણ શુદ્ર પરણે અથવા વિધવાઓ પરણે એવો સાર ક્યાંથી લઈ આવ્યા તે મારી સમજ શક્તિની બહાર છે. આપે વિધવા વિવાહનું ત્યાયપણું બતાવવા શ્રીવિજયવલ્લભસૂરિનું ટાંચણુ કરી વ્યવહારની પ્રરૂપણું કરી એ ઉપરાંત આપ આર્ય દાંપત્યભાવના અને લગ્નના ઉચ્ચ આદર્શો યોગ્ય રીતે બતાવી શકત. પણ મારે આપને જણાવવું જોઈએ કે એ ફલિતાર્થ મારા લેખમાંથી નીકળતે નથી અને આપ એવો વિચાર કાઢી આપો તો હું તે ખરેખર આપને ત્રણી થઈશ.
મારે આપને જણાવવું જોઈએ કે સદર મારા લેખમાં હું જણાવું છું તેમ એ સર્વ પ્રશ્નો ઉપર હું લખવા ધારું છું અને લખીશ, પણ સદર લેખમાં તો સદરહુ પ્રશ્નોને અંગે મારૂં વલણ શું છે એની આપ કલ્પના કરો તેને માટે પણ સ્થાન નથી. મેં ત્યાં સ્પષ્ટ લખ્યું છે કે એ પ્રશ્નોને વિચાર કરવો પડશે પણ એને અંગે મારું મંતવ્ય શું છે તેના પર “ અવકાશે વિચાર થશે” એમ મેં લખીજ દીધું છે. આપ એ સર્વ વીસરી ગયા જણાઓ છે.

Page #19

૭૩
ચર્ચાપત્ર. આપ છેવટે લખો છો કે “કન્યાવિક્રય, વૃદ્ધવિવાહ અને બાળલગ્ન જે વિધવા વિવાહનો સવાલ ઉપસ્થિત કરાવે છે તે નાબુદ કેમ થાય તેના વિચારનું વાતાવરણ વધારે તેવા સામાજિક ઉન્નતિના માગે અધિક ઉત્સાહવાળી લેખિનીથી પ્રયત્નશીલ થશે” એવી આપે મને “સપ્રસંગ સૂચના” કરી છે. આપની રૂપે સૂચનાને હું હૃદયથી વધાવી લઉં છું. અત્યાર સુધી મેં કઈ પણ સાંસારિક પ્રશ્નપર લેખ લખ્યા છે તે એજ ધેર છે. આપને તો કદાચ ધ્યાનમાં નહિ હોય પણ ખુદ આપને અંગેજ એવો લેખ મેં “સપ્રસંગ” લખ્યો હતો અને આપ તેથી ખુશી જ થયા હશે પણ મારે અત્યારે એટલું જ જણાવવાનું કે જ્ઞાતિઓમાં “સંકર લગ્ન” કે “ વિધવા વિવાહ” અંગે જૈન કોમે શું વલણ લેવું તેના પૃથકકરણ સિવાય મારા અભિપ્રાયનું સદર લેખમાં દર્શન પણ નથી અને વારંવાર વાંચતાં આપ જે લખો છે તેવી સૂચનાને સ્થાન પણ તેમાંથી મળતું નથી.
કદાચ મારી સમજ ફેર હોય તેથી મેં બહુશ્રત અને તદ્ધિત ભાષા શાસ્ત્રીઓ પાસે મારે સદર લેખ વારંવાર વંચાવ્યું છે અને સર્વે એક મતે કહે છે કે તેને અંગે આપનો લેખ અસ્થાને અગ્ય અને કલ્પનાતીત છે. આપ લખે છે તેને છાંટે પણ મારા લેખમાંથી નીકળી શકે તેમ નથી, છતાં આપ બતાવવા પ્રયત્ન કરશે તે જરૂર હું આભારી થઈશ અને ન કરી શકે તો આપની સદર ટીકા અસ્થાને હતી એટલી વાત સ્વીકાર કરવાની વિશાળતા જરૂર દાખવશે.
એક વાત કહી દઉં: હું ચર્ચાના લેખે ચર્ચા ઉપસ્થિત કરવા માટે જ લખું છું, ચર્ચાથી ડરતા નથી અને લેખનો જવાબ આપતા નથી, પણ અસત્કહપના કે કલિપત આપ સકારણ થયા ભાસે ત્યારેજ “સપ્રસંગ” આ લેખની લખવો પ્રયત્નશીલ થાય છે.
આપે મારે લેખ વાંચ્યા વગરજ લેખ લખી નાખે છે એમ લખું તો ધૃષ્ટતા કહેવાય, પણ વિચાર્યા વગર જરૂર લખે છે એમ કહું તો ક્ષમા કરશે. મને ન્યાય ખાતર નીચેના મુદ્દા મારા લેખમાંથી સીધી કે આડકતરી કેવી રીતે પ્રાપ્ત થાય છે તે જણાવશે અથવા થયેલ ખલના દૂર કરશે. ૧. મારા લેખમાંથી તમે કેમ તારવી શક્યા છે કે મારા કહેવા પ્રમાણે જેન
ધર્મ પાળતી વ્યક્તિને ગમે તે વર્ણાશ્રમમાં કન્યા આપી શકાય ? ૨. બેટી વ્યવહાર અને કન્યા લેવડદેવડમાં તમે શું તફાવત માનો છો ? ( તમે
પૃ. ૧૦ ની પ્રથમ ત્રણ પંકિતમાં તફાવત કરે છે તે જુઓ.) ૩. દંભી જૈન અને અનર્થની તમારી કલ્પના મારા લેખમાંથી કેવી રીતે ફલિતાર્થ
થાય છે ?

Page #20

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. ૪. વિધવા વિવાહનો પ્રશ્ન વિચાર એટલે વિધવાઓને પરણાવી દેવી એવી ક
૯પના કરવાનું કારણ આપને શું મળ્યું ? મારા લેખમાં એવો આશય પણ
બતાવી શકશે ? ૫. વિધવા વિવાહની વિરૂદ્ધ દલીલો આપે કરી છે તે સાથે વિધવાના દુઃખે દૂર કરવાની વિચારણું આપને કર્તવ્ય નથી લાગતી ? વિધવાને ખાવાપીવાને અને જીવવાનો હકક તો સ્વીકારશે કે એને સારૂ બે આંસું પાડવાં એ પણ “શુદ્ધ વ્યવહારથી ” વેગળું ગણે છો? મુદ્દાની વાત એ છે કે એ સંભાષણ
મારા લેખના કયા ભાગમાંથી ઉદ્ધયું? ૬. આપે બેટી વ્યવહાર વર્ણાશ્રમ અને વિધવા વિવાહના પ્રશ્ન સંકેલી લેવા જેવા
ધાર્યા તે આપનો મત ધારણ કરવા આપ મુખત્યાર છે પણ આપને એમ નથી લાગ્યું કે એવા વિચારોને નિમંત્રવા માટે જ મારો લેખ હતો? પણ
એમાં મારો મત કદિ દર્શાવાયે નથી. ૭. વૃદ્ધ વિવાહ નાબુદ કરવા જતાં આ અસ્થાને આરોપ થયો છે તેના પ્રતિકાર
અને પ્રાયશ્ચિત માટે આપ શું સહાય કરશે? ૮. અનેક સાંસારિક પ્રશ્નો સંબંધી વિચાર બતાવવા સાથે હું પણ મારા વિચાર હવે પછી બતાવીશ એમ સદર લેખમાં મેં લખ્યું છે એ વાકય તરફ આપનું
ધ્યાન ખેંચાયલું ખરૂં ? સદર બાબતનો ખુલાસો કરશોજી. આપ ગમે તે મત ધરાવે તે સામે મારે વાંધો હોઈ શકે જ નહિ, પણ આપશ્રી મારા ઉપર ખોટા આરોપ કરે છે અને આપે મારા કેવા લેખ લખવા જોઈએ એ સંબંધી “સૂચના” કરવા પહેલાં મારો લેખ જરૂર વાંચો હતો એટલું જે આપ સ્વીકારશે તો હું ઉપકૃત થઈશ. આ ચર્ચા હું લંબાવવા ઈચ્છતો નથી, પણ અઘટીત આક્ષેપ પૂરતો જ જરૂર હશે તે જવાબ આપીશ.
સેવક, મોતીચંદ ગિરધરલાલ કાપડીઆ.
રા, મોતીચંદભાઈના ખુલાસાનું અમારૂં સ્પષ્ટીકરણ.
પ્રસ્તુત પત્ર માટે શ્રીયુત મોતીચંદભાઈએ મોકલેલ લેખ “સહાનુભૂતિ પૂર્વક” અમેએ ઉપર દાખલ કરેલો છે; હવે તે સંબંધમાં અમારો પ્રત્યુતર અમે નીચે મુજબ પણ કરીએ છીએ. પ્રથમ દષ્ટિએ શ્રીયુત મોતીચંદભાઈને વિદિત થાય કે આત્માનંદ પ્રકાશનું નિયમન કાર્ય “માસિક કમિટી” તરફથી થતું હો

Page #21

ચર્ચાપત્ર.
૭૫
વાથી અધિપતિ અથવા લેખક સંબંધમાં આપે જે કાંઈ જણાવ્યું તેને ખુલાસો અસ્થાને છે. હવે શ્રીયુત મોતીચંદભાઈએ જે ઉપર લેખ અમારા તરફ મેકત્યા છે તેના મુખ્ય વનિ તરીકે એ ફલિત થાય છે કે “મારો આશય નહિ સમજવાને અંગે આમાનંદ પ્રકાશના શ્રાવણમાસના મંગલમય વિધાનમાં મારે માટે જુદી સમજવાનું લખાણ આવેલ છે. તેના સંબંધમાં જણાવવું જોઈએ કે જૈન ધર્મ પ્રકાશ–વૈશાકમાસનો તેમનો આખો લેખ “સ્થળ સંકોચ” હોવાથી “અક્ષરશ:” અમે દાખલ કરી શકયા નથી; તટસ્થ વાચક વર્ગો એ આખો લેખ પ્રથમ વાંચી પછી મંગલમય વિધાનવાળે લેખ અને પછીથી આ પત્રમાં આવેલા તેમના તથા અમારા બંને લેખ વાંચવા એ અમારી ભલામણ છે; હવે વૈશાક માસના તેમના લેખના જે વિભાગે અમોને તેમના વિચાર સામે પ્રમાણિક વિધ ઉત્પન્ન કરવાની ફરજ પાડી છે અને જે વિરોધ અમોએ મંગળમય વિધાનમાં ” પ્રદશિત કરેલો છે તે વિચારોનો વિભાગ આ છે.
“તેથી આપણે કદાચ એ પણ નિર્ણય કર પડશે કે જ્ઞાતિના પ્રશ્નમાં સામાજિક બાબતમાં ધર્મને લાગે વળગે નહિં. આહારના પ્રશ્નમાં જૈન ગમે તે જ્ઞાતિને હોય તેની સાથે આપણે જમાય કે નહિં? અને વર્ણાશ્રમ ધર્મ માત્ર વેદાનુયાયીને લાગે છે કે જૈનને એની સાથે કોઈ સંબંધ ખરે? એ વિચારવાનું છે અને જન અરસપરસ કન્યા વ્યવહાર કરે તેમાં ધર્મની નજરે કાંઈ વાંધો આવે છે કે નહિ? અને છેવટે વિધવાવિવાહના પ્રશ્નને પણ વિચાર તે કરજ પડશે.”
ઉપરનાં વાક્યોને અનુસરીને અમને એમ લાગ્યું છે કે મેતીચંદભાઈ જેવા વિદ્વાન વિચારક જે “વિધવા પુર્નલગ્નનો સવાલ તેમજ વર્ણાશ્રમ ધર્મ એ વેદ વિહિતજ માત્ર હોઈ જૈનને અમાન્ય હવાને અંગે રોટી બેટી વ્યવહારના પ્રશ્ન સાથે સાંકળવાનો વિચાર ” જ્ઞાતિ સમક્ષ ચર્ચવા સપાટી ઉપર લાવવા કટિબદ્ધ થાય તેમાં અનેક અને ધાર્મિક તેમજ સામાજીક દષ્ટિએ રહેલા છે; અમે માનસ શાસ્ત્રની (psychology ) દષ્ટિએ એમ માનવાવાળા છીએ કે પ્રત્યેક વિ. ચારનું સજન ( creative power ) પ્રથમ માનસ દ્વારા ( mental ) ઉત્પન્ન થાય છે પછી શબ્દદ્વારા ચચત્મક બને છે અને પછીથી નિર્ણયાત્મક બનતાં સક્રિય આચારમાં મુકાય છે. વસ્તુસ્થિતિ આમ હાઈ કેટલાક પ્રશ્નો એવાજ હોય છે કે જે ધર્મના નૈતિક નિયમથી ( moral principles) વિરોધી હોય તેને વિચારણું માટે અવકાશ આપવાની આવશ્યકતા હોતી નથી; જેમકે જૈન ધર્મ પ્રકાશના ભાદરવા માસના અંકમાં પૃ. ૨૨૨ નેંધ અને ચર્ચામાં જ્ઞાતિ કલહના હેડીંગ નીચે ર. મોતીચંદભાઈએ પિોતેજ દર્શાવેલ શબ્દો “આપણા ધર્મ અને વ્યવહાર

Page #22

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. એવી રીતે સંકલિત થયેલા છે કે એને અત્યારે એક બીજાથી જુદા પાડી શકાય તેમ નથી” તેને અનુસરીને તેમજ જ્ઞાતિના નૈતિક નિયમ અને ધર્મ વચ્ચે આ
ધ્યાત્મિક કાર્ય કારણને નિયમ ( law of spiritual cause & effect) ચાલુ હોય છે તેથી સ્થલ દષ્ટાંત તરીકે “સટ્ટામાં અનેક મનુષ્ય કદાચ શ્રીમંત થઈ જાય છે, તેમ બનવાથી સામાજિક કાયદાની વિચારણામાં “સટ્ટો” સમાજની દરેક વ્યકિતએ શા માટે ન કરે ? એ પ્રશ્નનો વિચાર કરવા માટે અમુક મનુષ્ય સમાજમાં દરખાસ્ત લાવે તે વિચાર “પરિણામ વાદ” ની દષ્ટિએ સમાજને વિધ્વ સ કરનાર હોવાથી તે વિચાર લાવનાર ઉત્તેજનને પાત્ર ન થઈ શકે તેવી જ રીતે વિધવા વિવાહની વિચારણું કરવા માટે સમાજને અવકાશ આપી શકાય નહિં, કેમકે “સટ્ટો ” એ વ્રતનો એક પ્રકાર છે અને ઘૂત વિગેરે સપ્ત વ્યસનેએ જૈન ધર્મના સૈદ્ધાંતિક કાયદાનું નહિં પરંતુ નિતિક કાયદાનું ( Maral law ) ઉલ્લંઘન છે; આ નૈતિક નિયમોના ભંગદ્વારા ધાર્મિક અધ:પતન સરજાય છે માટે તેને આદર આપી શકાય નહિ; તેવી જ રીતે બહુશ્રુત પૂજ્યપાદ શ્રીમદ્ વિજયવલ્લભસૂરિએ બાળલગ્ન, વૃદ્ધલક્ષ્ય અને વિધવાવિવાહ મર્યાદા બહાર સૂચવેલાં હોવાથી નૈતિક નિયમના ભંગ તરીકે હોઈ તે કરવાનો કાયદે કરવાનો પ્રશ્ન સમાજમાં લાવી શકાય નહીં; આ અમારી પ્રમાણિક માન્યતા અમોએ શાસ્ત્રીય રીતે વિચાર્યા પછીજ સમાજ સમક્ષ મુકેલી છે.
હવે ભાઈશ્રી મોતીચંદભાઈના અન્ય પ્રશ્નના પ્રત્યુત્તરમાં “નૈતિક કાયદો ” કોને કહેવાય ? તે સંબંધમાં નિવેદન કરવાનું કે ગૃહસ્થ ધર્મના પાંચ અણુવ્રતો એ ધર્મના સિદ્ધાંતનો “વ્યવહાર વિભાગ” (practical division) છે જેના પાલનદ્વારા મનુષ્ય “ આધ્યાત્મિક નિશ્ચય વિભાગ (spiritual absolute division) “આત્મ ધર્મ તરફ પ્રગતિ કરી શકે છે, પ્રસ્તુત વ્યવહાર વિભાગને ટકાવી રાખનાર વ્રતોમાં અતિચાર નહિ લગાડવા રૂપ ધર્મનો નૈતિક વિભાગ છે; આ નૈતિક વિભાગના પાલન વગર મનુષ્યનું ધાર્મિક વ્યવહારૂ જીવન પ્રગતિ કરી શકે નહિં; જેમકે થાપણ ન ઓળવવી, ખોટી સાક્ષી ન પુરવી, દાણચોરી ન કરવી, મદિરા વિગેરે સપ્ત વ્યસનો ન સેવવાં, વિધવા વિવાહ વડે થતા એક પતિવ્રતમાં” ક્ષતિ-વિષય વાસનાની અમર્યાદિત વૃદ્ધિ અને પતિહત્યા પર્યત પહોંચતા અન
ની પરંપરાથી સંરક્ષણ, બાળલગ્ન અને વૃદ્ધ લગ્નની મર્યાદામાં રહેવું વિગેરે જેને નીતિના સામાન્ય નિયમો કહેવામાં આવ્યા છે અને જે નિયમેના પાલન દ્વારા ધર્મના વ્યવહાર-વિભાગ-વતને ક્ષતિ પહોંચતી નથી; સમાજ જે નિયમે સાચવવાથી ધાર્મિક તેમજ સામાજીક દષ્ટિએ ( religious & relative view ) ઉત્કાં

Page #23

ચર્ચાપત્ર.
તિમાં (evolution) પ્રગતિ કરે છે તેને શાસ્ત્રકારોએ “નૈતિક નિયમેના પાલન પુર્વક વિશુદ્ધ વ્યવહાર” ના નામથી સંબોધન કરેલું છે.
હવે વિધવા વિવાહના સવાલને અંગે જે કે અત્યારે અનેક વર્તમાન પત્રોમાં અનેક જ્ઞાતિઓ અને સમેલનમાં પુષ્કળ ચર્ચાઓ તેની તરફેણમાં થાય છે પરંતુ તે ઉપરથી જૈન ધર્મ પાળતી જ્ઞાતિઓ તે સવાલને ચર્ચવા કટિબદ્ધ થાય અને કદાચ એકઠી થયેલી બહુમતિના નિર્ણયને માન આપી તે પ્રચલિત કરે તો અમો તે તે સમાજનું અધ:પતન માનવાવાળા હેઈને તેવા વિચારોને ચર્ચવા અવકાશ આપવા સમત થઈ શકતો નથી; એટલી ભલે અમારી સંકુચિતતા રા. મેતીચંદ ભાઈને દેખાય; માત્ર અમોએ તે વિચારપૂર્વક એટલું જ જણાવેલું છે કે ભાઈશ્રી મોતીચંદભાઈ જેવી અગ્રગણ્ય વ્યક્તિ પ્રસ્તુત વિધવાવિવાહના વિચારે પ્રચલિત કરાવવાદ્વારા પરિણામે થતા ધાર્મિક અધ:પતનના નિમિત્તભૂત તરીકે ન થાય; એટલું “મિત્રભાવે ” ઈચ્છવા સાથે અમારે અમારા વિચારો પ્રમાણિકપણે દર્શાવવાની અમારી ફરજ હતી; હવે તે અમારા વિચારે તેમને ઉચિત લાગે કે નહિં તે ઉપર અમારે તેમને આગ્રહ હોઈ શકે જ નહિ; તેઓ તેમના વિચારો ચચાવી શકે છે. અમારે તેમના વિચારોનો ધાર્મિક દષ્ટિએ પ્રમાણિક વિરોધ કરવો તે અમારા અભિપ્રાય સવાલ છે.
પ્રસંગોપાત્ત પ્રસ્તુત પ્રશ્નને અંગે એક વિશેષ મુદા તરફ રા. મોતીચંદ ભાઈનું અમે લક્ષ ખેંચીએ છીએ; રા. કુંવરજીભાઈ કે જેઓ ગૃહસ્થ પંક્તિમાં બહુશ્રત અને અનુભવી વ્યકિત તરીકે સુપ્રસિદ્ધ છે. તેમણે તાજેતર પ્રસિદ્ધ કરેલા ગૌતમકુલક પ્રકરણના વિવેચન પૃ. ૬૬ આ શબ્દો ટાંકેલા છે –
પુરૂષની જેવી છુટ વાપરવાની ઈચ્છાવાળી સ્ત્રીઓ બ્રહ્મચર્યનું ખરું સ્વરૂપ સમજતી નથી એમ જાણવું; કેમકે પુરૂષ જેવી છુટ ભેગવવા જતાં સ્ત્રીને શિયળ દઢપણે પાળવું તે પણ મુશ્કેલ થઈ પડે છે. ” - આ ઉપરથી પુરૂષ એક સ્ત્રીને અભાવે મર્યાદિત ઉમ્મરમાં બીજી સ્ત્રી, પરણે છે” તે દષ્ટાંત સ્ત્રી તરફથી લેવાથી અનર્થોનું મૂળ “પરિણામવાદ” માં રહેલું છે એ સ્પષ્ટ રીતે ફલિત થતું હોવાથી વિધવા પુનર્લગ્નના સવાલને પણ સમાજ સમક્ષ ઉપસ્થિત કરવામાં અનર્થ પરંપરા રહેલી છે એમ અમારૂં મંતવ્ય છે.
હવે રા. મોતીચંદભાઈએ “વર્ણાશ્રમ વ્યવહાર” ના અનુસંધાનમાં તેમના જે વાક્ય અમેએ મેટા અક્ષરોથો ઉપર દર્શાવેલા છે તેના પ્રત્યુત્તરમાં નિવે
૧ તો ધર્મ પ્રધાનો વારતિસત્ર ૫૪ ધર્મબિંદુ શ્રીમદ્દ હરિભદ્રસુરિ અધ્યાય ત્રીજે.

Page #24

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. દન કરવાનું એ છે કે જૈનધર્મ એ વિશ્વધર્મ હોઈ તેમાં “મૈત્રીભાવ” પ્રત્યેક વ્યક્તિ સાથે કરવાને સિદ્ધાંત છે; તેને અનુસરીને પ્રત્યેક વ્યક્તિને આપણું બંધુ તરીકે ગણું વિશાળભાવનાની દષ્ટિએ આપણે દરેક આશ્રમની વ્યકિત જે તે જૈનધર્મ પાળતી હોય તે તેને તમામ અન્ય સગવડો આપી ઉન્નત કરવા બંધુ ભાવનો સક્રિય અમલ કરે એ તરફ અમે સંપૂર્ણ સહાનુભૂતિ ધરાવીએ છીએ, પરંતુ તે ઉપરથી “વર્ણાશ્રમ ધર્મ” કે જેમાં વૈજ્ઞાનિક દ્રષ્ટિએ (Scientific view) દરેક જૈનધર્મ પાળનાર વ્યક્તિ સાથે “આંતર લેહી વહેંચી શકાય નહિ, તેમાં પરમાણુ ale (Materialism) 912HILA 24411991€ ( Inherited naturalism ) ayat 21માજ અપક્રાંતિવાદ (Social involutionism) ના પુષ્કળ સવાલે કુદરતના નિયમોને અનુસરીને રહેલા છે. એક દષ્ટીએ જેમ મનુસ્મૃતિ પ્રમાણે અનુલોમ-પ્રતિલોમ લગ્નના કાયદાના ભંગને અનુસરીને અનર્થો ઉત્પન થાય છે તેમ બીજી દ્રષ્ટિએ
જુંગિત’(શુદ્ધ) ને જ્યાં દીક્ષા દેવાનો અધિકાર ધર્મબિંદુની ટીકામાં શ્રીમદ્ મુનિચંદ્રસૂરિ આપવાની ના પાડે છે ત્યાં ઉચ્ચ વ્યવહાર-વિશુદ્ધવ્યવહારને દાવો ધરાવતે સમાજ શુદ્ર વિગેરે વર્ષો વચ્ચે કન્યા લેવડ દેવડને વ્યવહાર” કેમ વિચારી શકે ? આ હકીકત અમારી સામાન્ય સમજ સાથે પણ બંધ બેસતી નથી; શ્રીયુત મોતીચંદભાઈ જેવા દીર્ઘ મનનવાળા વિચારક તે પ્રશ્નને સમાજ સમક્ષ ચર્ચવા ખડે કરે એ પણ બેવડું આશ્ચર્ય ઉત્પન્ન કરાવે છે.
ભાઈશ્રી મોતીચંદભાઈના પાંચમા પ્રશ્નના પ્રત્યુત્તરમાં નિવેદન કરવાનું એ રહે છે કે તેઓ વિધવાવિવાહ વિરૂદ્ધ વિધવાઓની અન્ય તમામ પરિસ્થિતિઓ સુધારવા માટે પિતાની વિદ્વત્તા અને લાગવગને ઉચ્ચ આશયવાળ હેતુ પાર પાડવા તૈયાર રહેતા હોય તો અમે પણ અમારાથી બનતી સહાય આપવાનું તેમને વચન આપીએ છીએ અને તેમના એ વિચારો માટે એ અમારી મંગલ મન:કામના સંપૂર્ણ સહાનુભૂતિ સાથે વ્યકત કરીએ છીએ અને વિશેષમાં એ સૂચના તેમને કરીએ છીએ કે વિધવાવિવાહનો પ્રશ્ન સમાજ સમક્ષ ઉપસ્થિત નહિં કરતાં વિધવા ઉદ્ધારમાં લાખોની સખાવત કરાવવા તેઓ જેન શ્રીમંતોને પ્રેરણું કરી વિધવાઓની આશિષે જલ્દી પ્રાપ્ત કરે અને એ દ્વારા વિધવાઓનાં ધાર્મિક જીવનને પરિપુષ્ટ કરાવી તેમના જેવી આગેવાન વ્યકિત વિધવાઓની ઉન્નતિ સંબંધમાં સારામાં સારૂ રચનાત્મક ( Constructive) કાર્ય કરી બતાવે.
આ રીતે એમના લેખના વિચાર પરત્વેનો અમારો આરોપ “ધાર્મિક દ્રષ્ટિએ ” અસ્થાને નથી થય એ નમ્ર પણ દઢપણે નિવેદન કરતાં અમારે જણાવવું જોઈએ કે શ્રીયુત મેતીચંદભાઈના તમામ પ્રશ્નોને ઉતર જુદાં જુદાં દ્રષ્ટિ

Page #25

ચર્ચાપત્ર.
બિંદુઓથી સમુચ્ચય રીતે અપાઈ ગયો છે છતાં પણ તેમણે પુછેલા પ્રશ્નોના ઉત્તરે નીચે મુજબ તેમાંથી તારવી શકાય. (૧) આપના જે વિચારોનો વિભાગ અમોએ ઉપર આપનાજ વાક્યમાં નીચે
મોટા અક્ષરોથી દર્શાવેલ છે તેનેજ અંગે અમને “પ્રમાણિક વિરોધ ઉત્પન્ન કરવાની ફરજ પડી છે. તે ઉપરથી આપને આપે ઉપસ્થિત કરેલા પ્રશ્નોનો
ખ્યાલ આવી જશે. (૨) બેટી વ્યવહાર અને કન્યા લેવડદેવડમાં અમે તફાવત માનતા નથી; શ્રાવણ
માસના આત્માનંદ પ્રકાશ પૃ. ૧૦ ની પ્રથમની ત્રણ પંકિતમાં આપ વિચારીને જશે તો માલુમ પડશે કે અમોએ બન્ને હકીકતમાં કશી વિરૂદ્ધતા પ્રતિપાદન કરેલી નથી, બલકે “ટી બેટી વ્યવહાર” એ શબ્દની આગળ અધ્યાહાર તરીકે વર્તમાન જૈન જ્ઞાતિઓ વચ્ચે” એ શબ્દ ગ્રહણ કરી
લેશે તો સમજમાં આવી જશે. (૩) વર્ણાશ્રમ રોટી બેટી વ્યવહારમાં અનર્થ પરંપરાની અમારી કલ્પના ભિન્ન
ભિન્ન આશ્રમોની વ્યકિતઓના સ્વભાવ અને પરમાણુવાદની વૈજ્ઞાનિક દષ્ટિએ અમોએ ઉપરોક્ત હકીકતમાં દર્શાવેલી છે અને “નીચે લીંટીવાળા” ઉપર દર્શાવેલા આપના પ્રશ્નોએ આપ તે હકીકત સમાજ સમક્ષ ચર્ચવા સપાટી ઉપર લાવે છે તેથી ક૯પના કરવાનું કારણ અને ઉપસ્થિત થયેલું છે. “ દંભી જૈન ” ની અમારી કલ્પના વર્ણાશ્રમને અંગે સ્થલ દષ્ટિએ અને સ્વભાવ અને પરમાણુવાદની દષ્ટિએ તે કલ્પના આજ રોજ અમોએ સૂક્ષમ આકારમાં પ્રદર્શિત કરેલી છે તે લક્ષમાં લેશે. ) વિધવા વિવાહના પ્રશ્નની વિચારણામાં આપ વિધવા-વિવાહ એટલે વિધવાએને પરણાવી દેવાના વિચારમાં છે એવી કલપના અમોએ અમારા લેખના કોઈ પણ વિભાગમાં કરી નથી જ; પરંતુ ઉપરોકતરીતે આપના જેવી ધાર્મિક વ્યકિત સમાજને અને ધર્મને અધોગતિમાં લાવનાર “તેવા” પ્રશ્નને
ચર્ચાના ક્ષેત્રમાં મુકે એ અમને આશ્ચર્યજનક લાગે તે સ્વાભાવિક છે. (૫) વિધવાવિવાહની વિરૂદ્ધ દલીલો આગળ કરી અમે વિધવાનાં અન્ય તમામ
દુઃખો દૂર કરવામાં આપની સાથે મજબુત સહાનુભૂતિ દર્શાવીએ છીએ. આપ વિધવા દુઃખ નિવારણનું એ કાર્ય અધિક ઉત્સાહ અને ત્વરાથી જીવનનાં અગત્યનાં કર્તવ્ય તરીકે સ્વીકારતા હો તે અમે અમારાથી બનતી સહાય અર્પવા વચન આપીએ છીએ, અને એ કાર્યને અમે “શુદ્ધ વ્યવહાર

Page #26

૯૦
શ્રો આત્માનં પ્રકાશ.
'
થો વેગળુ નહિ ગણતાં · વિશુદ્ધ વ્યવહારની ' સાથે ધાર્મિક ' તેમજ આધ્યાત્મિક ' ઉન્નતિજનક પરંપરાએ માનીએ છીએ; તેમજ વિધવાવિવાહના પ્રશ્ન ઉત્પન્ન થવાના કારણેા વૃદ્ધવિવાહ અને ખાળલગ્ન અટકાવવા ઉત્સાહપૂર્વક પ્રગતિમાન રહેશે એવી સદિચ્છા આપના માટે અમે રાખીએ તે અસ્થાને નથી.
( ૬ ) વિચારાને નિમંત્રવા એ જુદી હકીકત અને આપના મત એ જુદી હકીકત એ ભલે માનસશાસ્રની દૃષ્ટિએ હાય પર ંતુ આપ વિધવા વિવાહના વિચારના નિણ્ યને સમ્મત નજ હા એમ અમેા માની લઇએ તાપણુ આપના જેવી ધાર્મિક વ્યક્તિ સમાજને વિધવાવિવાહના વિચાર કરવા માટે પણ નિમંત્રણ કરી શકે નહિ; આ અમારા ‘ પ્રમાણિક વિધ ’ છે.
:
(૭) અમારા આરેાપ અસ્થાને થયેા નથીજ; આપના શબ્દો અને તે ઉપર અમારૂ નિવેદન શાંતિપૂર્વક તપાસશે। તેા સાબીત કરી આપશે; કેમકે અમેા સમાજને ધર્મના વ્યવહારૂ અને નૈતિક વિભાગથી જુદા પાડવાની માન્યતાવાળા નથી; મોટા અક્ષરેાથી શરૂઆતનુ ઉપર દર્શાવેલું આપનું વાકય “ તેથી.... નહિ આપ તપાસશે તે સાથે આપેજ જૈનધર્મ પ્રકાશના ભાદરવા અંકમાં નોંધ અને ચર્ચામાં રૃ. ૨૨૨ જ્ઞાતિકલહના ડેડીંગ નીચે દર્શાવેલુ 66 આપણા ધર્મ અને વ્યવહાર એવીરીતે સ’કલિત થયેલા છે કે એને અત્યારે એક બીજાથી જુદા પાડી શકાય તેમ નથી. * આપનાં વૈશાક માસનાં વાકયાથી · વિરોધી ર્દિષ...દુ ’ રજુ કરે છે; અમા ભાદરવા માસમાં આપે નિવેદન કરેલા “ આપણા...નથી” એ આપના વાક્યને સમ્મત હાવાથી પ્રતીકાર કે પ્રાયશ્ચિત્તની આવશ્યકતા આપને રહે તે સ્વાભાવિક છે; પ્રત્યેક વ્યક્તિ પાતપેાતાના વિચારે દર્શાવવાને તેમજ ખીજી વખતે ફેરવવાને સ્વતંત્ર છે; એટલે અમે તેમાં સહાય શું આપી શકીએ તે અમે સમજી શકતા નથી.
.
(૮) ચર્ચાના સ્થાનેાની ‘ નામરેખા અને અવકાશે તેના ઉપર વિચારે કરવાની આગાહી ’ એ બન્નેમાં- આપણે કદાચ એવા પણ નિર્ણય કરવા પડશે. વિગેરે વિગેરે તેમજ વિધવા વિવાહના પ્રશ્નના પણ વિચાર તે કરવાજ પડશે. એ આપના શબ્દો દ્વારા આપ માત્ર નામરેખા ’તુ સ્વરૂપ દર્શાવેા છે. તે અમે સમજી શકતા નથી બલ્કે એમ માનીએ છીએ કે ‘ નિર્ણÎય ’ અને ‘ જ ’ શબ્દો આપનાં વિચારાનુ પ્રાથમિક સ્વરૂપ છે
*

Page #27

ચર્ચાપત્ર.
અને વિચારોનું દ્વિતીય સ્વરૂપ (Second stage) અપ અવકાશે મુકવા ધારો છો; આ અમારી માન્યતા અસ્થાને નથી; એમ અમને લાગ્યું છે.
હવે આ ચર્ચા આટલેથી સમાપત કરીએ છીએ; કેમકે શ્રીમદ્ આનંદઘનજીના તર્ક વિચારે કે વાદ પરંપરા”એ અનુભવી વાક્યને અનુસરીને ચર્ચાને નીકાલ થઈ શકે નહિં; નાહક તેમાંથી વિતંડાવાદ જન્મ અને વિચાર ભેદને અવકાશ વ્યક્તિગત ભેદ ટાવે જે કદી પણ ઈચ્છવા જેગ હોઈ શકે નહિ. આ ઉપરથી રા, મોતીચંદભાઈને વિદિત થાય કે અમારે આપના તરફ વ્યક્તિગત કશે પણ આરોપ હતું નહિં; માત્ર વિચારભેદને અંગે વિચારો તરફ હતા; તદુપરાંત ને નક નિયમેની વ્યાખ્યા આપે માગેલી તે સિદ્ધ કરવા જતાં તેમજ ઉપરોક્ત બને હકીકતો “વર્ણાશ્રમ વ્યવહાર અને વિધવાવિવાહ સમાજસમક્ષ ચચવા માટે ઉપસ્થિત કરો તે અયોગ્ય છે તે દર્શાવવા ખાતર પ્રસ્તુત લેખમાં કાંઈ વિષયાંતર જેવું આપને લાગતું હોય તો તે સકારણ છે તે લક્ષમાં લેશો; એટલું સ્પષ્ટીકરણ કરી વિરમીએ છીએ.
'' [ આત્માનંદ પ્રકાશ માસિક કમિટી ].
ચચ પત્ર. (બીજું) સુજ્ઞ મહાય:
આપના મે માસના “ આત્માનંદ પ્રકાશ” ના અંકમાં “શિખર પરથી દ્રષ્ટિપાત” લેખમાં પા. ૨૮૫ પર જૈન સાહિત્ય પ્રચાર કેવી રીતે થાય, તે વિશે થોડા વિચારો દર્શાવવામાં આવ્યા છે. જે વિચારો ઉત્તમ કાટીના કહી શકાય
તમારા વિચારને હું લગભગ મળતો છું છતાં પણ થોડા વિચારો દર્શાવું છું તે અયોગ તે નહિ જ ગણાય.
આપના જણાવેલ વિચારો પ્રમાણે વર્તવાને આપણે “જૈન સમાજ” તૈયાર છે કે કેમ – મદદ આપે તેમ છે કે કમ–અને મદદ આપે તો કયા પ્રકારની એ સર્વ જાણવું આવશ્યક છે.
હારા નીચેના વિચારો તમને યોગ્ય લાગે તો તમારા આત્માનંદ પ્રકાશના આવતા અંક માં છાપવાને તસ્દી લઈ કૃતાર્થ બનાવશે.
આપણે આપણા જેન ધર્મ તેમજ તેને લગતું સાહિત્ય પ્રચારમાં લાવવાને એક ગુજરાતી સસ્તા સાહિત્ય જેવી બલ્ક તેથી ઉંચ પ્રકારની સંસ્થા સ્થાપવી જોઈએ. પણ તેમ કરવાને નીચેની જરૂરીઆત પુરી પાડવી જોઈએ.
(૧) શીઆઓ તરફથા પૈસાની સારી મદદ મળવી જોઈએ. (૨) સંસ્થા સ્થાપવા માટે કરી પી: ( Cash) છે તે નક્કી કરવું જોઇએ

Page #28

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
(૩) અમુક જૈન ભાઈઓએ પગારથી કે બીન પગારથી સંસ્થાના આ ફંડ માટે ગામે ગામ ફરવું જોઈએ. અથવા “ સૌરાષ્ટ્ર પત્ર” જેમ હુંડી મોકલે છે તેવી રીતે આપણે પણ એકાદ જૈન પત્રમાં હુંડી મોકલવી. (જે હુંડી સ્વીકારાય તે ઠીક નહિં તો માં બતાવ્યા પ્રમાણે થવું જોઈએ.)
(૪) વ્યવસ્થાપક વિશ્વાસ પાત્ર તેમજ ખંતીલા લેવા જોઇએ.
(૫) સાહિત્ય બહાર પાડ્યા પછી કેટલાક માણસોને ગામે ગામ પ્રચાર કરવા મોકલવા જોઈએ.
(૬) સાહિત્ય બને ત્યાં સુધી મફત અને તેમ બનવું અરાજ્ય લાગે તે અડધી કીંમતે વેચાવું જોઈએ.
અંગ્રેજ લૉકાની માફક આપણે જેને ધર્મ ફેલાવવાને જૈન સાહિત્ય મફત આપવું જોઈએ.
તેઓ જેવી રીતે કે “લુકના ” “ઈસુના” વિગેરેના જીવન વૃતાંત pamphlets રૂપી બહાર પાડે છે અને પૈસે કે બે પૈસે વેચે છે તેવીજ રીતે આપણે પણ વીર પ્રભુના તેમજ વિદ્વાન સાધુ પુરૂષનાવન વૃતાંત pamphlets રૂપે બહાર પાડયા જોઈએ અને એકદમ જુજ કિમતે વેચવા જોઈએ.
મારા ધારવા પ્રમાણે આપણું જૈન ધર્મમાં એક પણ પુસ્તક એવું નથી કે ફકત તે એક જ પુસ્તક વાંચ્યાથી કોઈ પણ મનુષ્ય જૈન ધર્મ અંગીકાર કરે. અરે ! આપણા તને સંપૂર્ણ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો હોય એવું પણ એકે પુસ્તક નથી. આપણી પાસે જે કેાઈ આપણું ધર્મને સમાવેશ થતું પુસ્તક માગે તે એવા વખતે આપણે નીચું ઘાલવું પડે છે, એમ કહું તો પણ ચાલે-તે પછી શા માટે આપણે એક આવું પુસ્તક પ્રથમ છપાવવું ન જોઈએ ? અને સંસ્થા સ્થપાયા પછી આ કામ આપણે પ્રથમ કરવાનું છે-આ૫ણું છુટું છવાયું સાહિત્ય ભેગુ કરીએ તેજ આ કાર્ય થઈ શકે તેમ છે માટે આપણું સાહિત્ય અત્યારથી ભેગું થવા માંડે તે શું ખોટું !
અંગ્રેજ લેકે તેમનું ધર્મ પુસ્તક “બાઈબલ” મફત આપે છે તેવી જ રીતે આપણે આ પણું આવું પુસ્તક મફત જ આપવું જોઈએ.
આપણું સાહિત્ય દરેકે દરેક કામને આપવું જોઈએ. મુસલમાનને આપવાને પણ બાદ જણાતો નથી.
આપણે “જૈન” ધર્મ ધીમે ધીમે અગતાએ પહોંચતા જાય છે તે તેને તેના મૂળ સ્થાને લાવવાને આપણે જૈન સમાજ આટલું નજીવું કાર્ય કરવામાં આવે તેમાં કાંઈ નવાઈ તે નજ ગણી શકાય. અને છૂટે હાથે મદદ તે આપશે જ એમ સર્વ કઈ ધારી શકે.
આપણે લાખો રૂપીઆ ઉજમણાં-જાત્રા–સંધ વિગેરેમાં ખચી નાખીએ છીએ. તે પુન્ય થશે એવી માન્યતાઓ પણ હારા વહાલા બંધુઓ તમને તેથી પણ વધારે પુન્ય આપણે એક આવી સંસ્થા ઉભી કરી તેમાં આપવાથી થશે, ઉપરાંત આપણા ધર્મને અને આપણું સાહિત્ય

Page #29

૮૩
પ્રકીર્ણ. ને બહોળો ફેલા થશે-વિવંશમાં આપણો “જૈન ધર્મ” અગતિના છેલે પગથીએ પહોંચતા અટકી પશે.
જૈન ભાઈઓ હારી આટલી વિનંતી ધ્યાનમાં લેશે તો ખોટું નહિ ગણાય. હારા સુક્ષ્મ વિચારે જેન બંધુઓ આગળ રજુ કરી વરમું છું.
શાંતીલાલ વી. શેઠ. મહેસાણા – – પ્રકીર્ણ.
શ્રી ગાંધીજીના પાકની વાળાના લેખ અને કૃત્ય સંબંધી અમારા વિચારે.
અહિંસા, સત્ય અને સાદાઇના પાઠ હિંદની પ્રજાને શિખવનાર અને વર્તનમાં મુકાવનાર અને જેને લઈને મહાત્મા જેવું બિરૂદ ધરાવનાર શ્રીયુત ગાંધીજી જેવી પ્રભાવશાલી ગણાતી વ્યક્તિ જ્યારે એક વાછરડાનું આયુષ્ય પૂર્ણ થયા સિવાય ઈરાદાપૂર્વક તેના પ્રાણ હરણ કરાવે તેને મરાવી નાખે અને તેમ છતાં પણ પોતે પોતાની મનની માનેલી અહિંસા કહી દુનીયા પાસે પણ તેવી ( જીવલેણ હિંસા છતાં) અહિંસા કહેવરાવવા માંગે છે જાણે હિંદની સર્વ આર્યપ્રજા દિલગીર થાય તે સ્વાભાવિક છે. હિંદની આર્યપ્રજા કે જેમના ધર્મને મૂળ સિદ્ધાંત “અહિંસા પરમો ધર્મ ” છે તે પ્રજાનો કોઈ પણ મનુષ્ય ગાંધીજીએ કરેલા ઇરાદાપૂર્વકના હિંસાના આ કૃત્યને અહિંસા કહે તે બનવા જોગ નથી પરંતુ ગાંધીજીએ કરેલ અહિંસાના કાર્યને લઈને તેમને પૂજનારાઓને પણ તેમના પ્રત્યે કદાચ પૂજ્યભાવ ઓછો થાય તે પણ બનવાજોગ છે. રીબાતા વાછરડાને પ્રાર્થહરણ કરાવ્યા છતાં ગાંધીજીએ તા. ૩૦-૯-૧૯૨૮ના નવજીવનના પાવકની જવાળાના પિતાના લેખમાં પોતાની છા અને સ્વતંત્રતાની અવધિ કરવા સાથે તેઓ હદ ઓળંગી ગયા છે.
અત્યારસુધી શ્રીયુત ગાંધીજી જે વસ્તુ સ્વરૂપને અહિંસા કહેતા હતા અને દુનીયાભરને અહિંસા જે સ્વરૂપમાં જણાવતા હતા, તે આ વાછરડાને પ્રાણુહરણ કરતી વખતે અને તેવું હિંસાનું કાર્ય કર્યા પછી પણ તે કાર્યને અહિંસા કહેવા બહાર આવે છે ત્યારે પણ જણાઈ શકે છે તેઓશ્રીમાં શુદ્ધ અહિંસા હેવાની અમે આ પ્રસંગને લઈને સાફ ના પાડીયે છીયે. કોઈપણ મનુષ્યનું આવું પગલું ભારતવર્ષની “અહિંસા પરમો ધર્મ ” ના સિદ્ધાંતનું ચોખું અપમાન અને તે સિદ્ધાંતને નષ્ટ કરવાનું એક પગલું છે, ગમે તેમ છે, પણ આર્યાવર્તની ધાર્મિકભાવના આવા કેઈપણું કર્તવ્યથી નષ્ટ થવાની નથી અને તે સનાતન અવિચલ રહેશે. પોતાની માની લીધેલી અહિંસાથી, અને ધારેલી માન્યતા કે સ્વાર્થની ખાતર રીબાતા વાછડાના પ્રાણુહરણ કરવાથી તે નિરા૫રાધિ પશુના પ્રાણ લેવાની તેમની બુદ્ધિ આર્ય પ્રજાની દયાભાવનાની દષ્ટિએ કેટલીક વિપરીત થયેલી છે, તેમજ જૈન દર્શનમાં જણાવેલા દયાના ઉચ્ચસિદ્ધાંતથી જૈન પ્રજાની દૃષ્ટિએ ધાર્મિકભાવનાની કેટલી વિનાશક છે તે સમજનારા આર્ય પ્રજાજનોએ શ્રીયુત ગાંધીજી જેવા એક અગ્રગણ્ય અને પ્રતિભાશાળી ગણાતા હિંદુ (પુરૂષ) ના હાથે ભારતવર્ષની મૃત્યુ . પામતી સંસ્કૃતીને બચાવી લેવા ઉપાયો લેવાની ખાસ જરૂર છે, જેને પ્રજાને તો આવા

Page #30

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. હિંસાત્મક કાર્ય અને તે વળી ગાંધીજી જેવા પુરૂષને હાથે થતું જોઈ પારાવાર ખેદ થાય, કારણ કે અહિંસાનું સુકમમાં સુકમ સ્વરૂપ જેને દર્શનમાં જે બતાવ્યું છે તેવું બીજે સ્થળે નથી, તે તેથી જેના કામે તેની જાહેર સંસ્થાઓએ, આગેવાનોએ, ધર્માચાર્યોએ શાંતિ અને સભ્યતાપૂર્વક શ્રીયુત ગાંધીજી પાસે લેખીત ખુલાસા માંગી, તેમજ તેમણે કરેલું કે માની લીધેલું કૃત્ય અહિંસાનું નથી પણ હિંસાનું છે તેમ સમજાવવા સાથે ખરી અહિંસા કોને કહેવી તે જણાવવા વગેરે પ્રયત્નો અને ડરા કરવાની ખાસ જરૂર છે.
વર્તમાન સમાચાર. જીe == = @gae====9@
શિવપુરીમાં મહોત્સવ. બનારસ પાઠશાળાના આદર્શથીજ મુંબઈમાં સ્થાપન થયેલ અને શિવપુરીમાં સ્થા થયેલ શ્રી વીરતત્વ પ્રકાશ મંડળ પિતાનો વિકાસ અત્યારે સાધી રહેલ છે. તા. ૨૮-૨૯-૩૦ સપટેમ્બરના રોજ ત્રણ દિવસમાં નવા બનાવેલ છાત્રાલયની ઉદ્દઘાટન ક્રિયા શેઠ અમૃતલાલ કાળીદાસના હાથે દબદબા ભરી રીતે કરી શ્રી વિજયધર્મસૂરીશ્વરની જયન્તી પણ સાથે ધામધૂમ પૂર્વક ઉજવાઈ હતી. જુદા જુદા ગામોમાંથી લગભગ બસંહ પરણાઓએ હાજરી આપી હતી. સીંધીયા સરકારના અધિકારી વર્ગ પણ હાજર હતો. સેક્રેટરી શ્રીયુત મેહનલાલ બોડીદાસે ઉકત સંસ્થા ની પ્રથમથી આજસુધીની કાર્યવાહી રજુ કરી હતી. બહાર ગામથી મુબારકબાદીના અનેક સં. દિશાઓ આવ્યા હતા. ત્રણે દિવસમાં જ્ઞાન, અને દેવગુરુની ભક્તિ પણ સારી રીતે કરવામાં આવી છે. અમે આ સંસ્થાની ઉન્નતિ ઇછીયે છીયે.
વાછરડાને વધ, શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કોન્ફરન્સના વિરોધ માટે મુંબઇમાં ખાસ મળેલી
કમિટીની સભા. શ્રી જૈન વેતાંબર કોન્ફરન્સની સ્ટેડીંગ કમિટીની એક બેઠક ગઈલ તા. ૧૬-૧૦-૨૮ આશ્વિન શદ ૩ મંગળવારના રોજ રાતના ૭-૩૦ વાગતે સંસ્થાની ઓફીસમાં મળી હતી. જે વખતે સભાનું પ્રમુખસ્થાન રા. શેઠ જીવતલાલ પ્રતાપશીએ સ્વીકાર્યું હતું. જે વખતે અમદાવાદ ખાતે પિતાના આશ્રમમાં વાછરડાના-અકાલે પ્રાણ લે , વાંદરા વગેરેને મારી નાંખવા સંબંધે અણઘટતા વિચારે પ્રકટ કરી શ્રીયુત ગાંધીજીએ જેને કામની અહિંસાની ભાવનાપર પિતાના-વિચિત્ર વિચારો વડે જે પ્રચંડ આઘાત કર્યો છે તે બદલ સર્વાનુમતે નીચે મુજબ ઠરાવ કરવામાં આવ્યો હતો.
શ્રીયુત ગાંધીજીએ પશુઓ, વાંદરાઓ વિગેરેના વધ સંબંધે જાહેર કરેલા વિચારે તરફ શ્રી જેન વેતાંબર કેન્ફરન્સની સ્ટેન્ડીંગ કમિટીની આ સભા સખ્ત વિરોધ જાહેર કરે છે. કોઈ પણ પ્રાણને કઈપણ સંજોગોમાં વધ કરો તેને હીંસા તરીકે આ સભા

Page #31

વર્તમાન સમાચાર,
માને છે અને તેવી હિંસા કોઈ પણ સંયોગોમાં કરવી ઇષ્ટ નથી તેવું ભારપૂર્વક જાહેર
દરેક સ્થળના શ્રી જૈન સંઘાને વિનંતિ કરવામાં આવે છે કે ઉપરોક્ત ઠરાવ લક્ષમાં લઈ કમિટીએ કરેલા સદરહુ ઠરાવને અનુમતિ આપતાં શ્રીયુત ગાંધીજી પર વિરોધના ઠરાવો મોકલી આપવા ઈષ્ટ છે.
લી. સેવકે; . નગીનદાસ કરમચંદ. ચીનુભાઈ લાલભાઇ શેઠ.
રેસીડેન્ટ જનરલ સેક્રેટરીએ.
શેઠ આણંદજી પરશોતમના દવાખાનામાં ભાગ લેનાર દર્દીઓનું લીસ્ટ.
મુનિરાજ સાધ્વીજી. શ્રાવક. | શ્રાવિકા જેનેતર બાળક.
કુલ સંખ્યા.
૧૫
કારતક માગશર
૩૯૨૦ ૪૨૭૭
પાપ
૪૧૮૪
૭૫૯ ૮૮૮ ૧૪૭૧
૧૫૦૬ ૭૬ ૮ | ૧૦૧૫ | ૧૨૫૨ ७८४
૧૩૫૩ ૫૬૫
૬૩૮ ૧૨૮૩ ૪૩૮
૮૨૬
માલા
છ૪૨ ૯૦ ૧૦૨૧
૯૨૧ ૧૦૩૨ ૬૯૯ ૫૨૫
૩૭૯૫
ફાગણ
ચેક
૧૪૨
૩૬ ૯૭ ૨૩૩૯ ૨૨૮૪ ૩૦૪૬
૩૫૪
૪૮૯
८१४
૪૨૨
૫૭૫
૧૧૩૬
૮૧૮
વૈશાક જેઠ અશાડ શ્રાવણુ પ્ર૦|
४८६
૭૫૬
૮૮૪
૩૩૩૧
૧૨૪૫ ૧૨૨૭
૨૪
૧૧૫૯
૪૧૯૫
૧૫૭
૬૯૫ ] ૫૮૧૯ [ ૭૪૮૫૧૨૮૫૧ ૮૭૭૧ | ૩૪૯૭૮
શ્રી વડવા જૈન મિત્ર મંડળને વાર્ષિક મહેસવ:–ત્રીને આ શદ ૧૦ ને બુધ'વારના રોજ ભાવનગર જહાંગીર મીલના સે. અંબાલાલ ડાહ્યાભાઈ શેઠના પ્રમુખપણા નીચે વડવા ઉપાશ્રયમાં ઉજવવામાં આવ્યે હતે. જ્યારે આ મંડળના સેક્રેટરી મી૦ હરલાલ દેવચંદ શેઠે મંડળની રથા , ઉદેશ અને અને આખા વર્ષની કાર્યવાહીનો રીપોર્ટ વાંચી સંભળાવ્યો હતો. ત્યાર બાદ જુદા જુદા વકતાઓએ આ મંડળીની ઉત્તમ કાર્યવાહી માટે વિવેચને કર્યા હતા. છેવટે પ્રમુખશ્રીએ આ મેળાવડા માટે સંતોષ અને ન્યાય આપ્યો હતો. વગર
દેવ
, કપાકમાં જાંગીર

Page #32

e
શ્રી આત્માન। પ્રકાશ.
આખરે, સતત પ્રયત્ને, અને ઐકયતાથી આ મ`ડળ સમાજ સેવાના કાર્યાં અને પેાતાની પ્રગતિ કયે જાય છે. માંદાની માવજતના સેવાના ઉત્તમ કાર્યવાહી જોઇ અત્રેના જૈન સમાજે બધી પ્રકારે તે મંડળને સહાયની જરૂર છે. અમેા તેની ઉન્નતિ ઇચ્છીયે છીયે.
આચાય મહારાજ શ્રી વિજયકમલસૂરિધરજી મહારાજની જય'તી.
આસે શુદ ૧૦ ના રાજ આચાર્ય મહારાજની સ્ત્ર વાસતીથી હાવાથી શ્રીન આત્માનંદ સભા તરફથી જયંતી ઉજવવામાં આવી હતી. સવારમાં મેટા જીનાલયમાં શ્રી નવપદજી મહારાજની પૂજા ભાવના પૂર્વક ભણાવવામાં આવી હતી સાથે પરમાત્માની આંગી રચાવવામાં આવી હતી. અપેારના સભાસદોનુ સ્વામીવાત્સલ્ય દર વર્ષ મુજબ ફરવામાં આવ્યું હતું,
સ્વીકાર અને સમાલોચના.
દ્રુપતીજીવન દિપિકા—લેખક શ્રીયુત માહનલાલ દી. ચોકસી, પ્રકાશક સ્તંભતીર્થ જૈન મડલ મુંબઇ કિંમત એ આના દંપતી જીવન છત્રનારને જીવનનુ જ્ઞાન ખાસ ઉપયોગી છે અને તેટલા માટે આ ગ્રંથના લેખક મહાશયે આ પ્રયત્ન સેવલે છે. સસારમાં આપણે જોઇએ છીયે ક પરિણીત છંદગીમાં પેાતાનુ શુ કબ છે તે ભાગ્યેજ કાર્ય જાગુતા હશે, તેને લઇને દંપતી જીવનમાં ઘેરઘેર જે શાયનીય સ્થિતિ જોવાય છે તેમને સાચે ખ્યાલ આવી શકે અને દરેક ૬ પતી પેાતાનેા ધમ સમજી શકે, અને જીવન નિયમિત, સુંદર, દરેક પ્રાણીને ઉપકારક બની ઉત્તમ જીવન જીવી શકે તેજ ઉદેશથી અનેક પ્રથામાંથી દેહન કરી આ ગ્રંથમાં સંગ્રહ કરી લેખક અધુ મેાહનલાલભાઇએ સકળના કરેલ છે, જેનું પનપાન કરનાર મનુષ્યને કેટલેક અંશે ઉપકારક બની શકે તેવું છે. આ ગ્રંથમાં આવેલા પતિ, પત્નીનેા સંબંધ, પતિ પત્નીના આવશ્યક ગુણ્ણા, બ્રહ્મચની આવશ્યકતા, પુરૂષ, સ્ત્રીઓના પ્રકાર સતીની વ્યાખ્યા, સાચું સા બાળઉછેર અને વિકાસ વિગેરે વિષયે સક્ષિપ્તમાં આપવામાં આવેલા છે તે મનનપૂર્વક વાંચવા જેવા છે આવા લધુ ગ્રંથને મ્હોળા પ્રમાણમાં પ્રચાર કરવા જરૂર છે.
હું સુંદરલાલ અને મિત્ર મંડળ અને શ્રી નિર્મળ કાવ્યમાળા—લેખક વાડીલાલ જીવાભાઇ ચેાકસી ખંભાત. પ્રકાશક શ્રી યંગમેન્સ જૈન સેાસાયટી ગુજરાત મચ્છુકા ત્રીજે. મૂલ્ય એ આના. ધાર્મિક અને વ્યવહારિક કેળવણીના ફેલાવા થવા સાથે જૈન યુવકૈાના ધર્મ ઉપર શ્રદ્ધા કમ અવિચલ રહે તે સંબધ ફ્રૂટ વિવેચન વાર્તારૂપે એક સુશિક્ષીત અને ધર્માંશ્રદ્ધાળુ બધુની કૃતિના આ લઘુ ગ્રંથ છે, વાર્તા સરલ અને અસરકારક હાવાથી અમેા સને વાંચવાની સૂચના કરીયે છીયે. જૈન સમાજની વર્તમાન સ્થિતિમાં યાગ્ય સુધારા કરવા અને કેળવણીની વૃદ્ધિ જોવાના અભિલાષીઓ માટે આવા ટુકાટુ કા નિબંધ, વાર્તા સાહિત્ય વિકાસ માટેઆવક્ષક હોવા સાથે આવા શિક્ષણ અને શ્રદ્ધાળુ યુવક બધુઓને ખાસ ઉત્તેજન આપી તૈયાર કરવા જરૂર છે, બીજા ખંડમાં તેજ લેખક રચિત કાવ્યા કેળવણી વિષે અને સામાજિક તેમજ ધાર્મિ ક છે તે સરલ અને અસરકારક છે. પ્રકટકર્તા સંસ્થા આવા પુષ્પ! પ્રગટ કરી પેાતાના ઉદ્દેશ પણ સાચવે છે તેમ જણાવવુ તે અસ્થાને નથી.

Page #33

સ્વીકાર અને સમાલોચના.
૮)
શ્રી પાટણ જૈન સમાજ સેવક મંડળ સં. ૧૯૮૨ ના ફાગણ સુદ ૧ થી સં. ૧૯૮૪ ના ચૈત્ર વદી ૦)) સુધીનો રીપોર્ટ. ધર્મ અને કમને લગતી પ્રવૃત્તિઓમાં યથાશકિત સેવા આપવાને આ મંડળનો ઉદેશ હોઈ રીપોર્ટમાં બતાવેલા વર્ષોમાં માંદાની માવજત, જીવદયા, રેલ સંકટ અને શેઠ નગીનદાસ કરમચંદ વગેરે બંધુઓ તરફથી ગીરનારછ કચ્છ-ભદ્રવરને નીકળેલ મહાન સંધ વગેરે પ્રસંગોએ લાગણી પૂર્વક સેવા કરેલ છે. રીપોર્ટના વર્ષના દરમ્યાનમાં કરેલ વ્યય વહીવટ હિસાબ ચોખવટવાળો છે. અમો આ મંડળને અભ્યદય ઇચ્છીએ છીએ.
કલ્પતરૂ કક્કાવલી અથવા રમણિક બાળ ગીતા–પ્રયોજક વેલચંદ ધનછ સંધવી પ્રકારક હિંમતલાલ અને અનંતરાય તે શેઠ ઝવેરભાઈ ભાઈચંદના પૌત્રો ભાવનગર કિંમત અમૂલ્ય. સ્વર-વ્યંજન-મૂળાક્ષરનું જ્ઞાન થવા સાથે બાળકોને વિવિધ પ્રકારે બધ કરી રસવૃત્તિને વિકસીત કરે એવા વાકય કવિતારૂપે આકૃતિમાં મુકવાને રચનારનો ઉચ્ચ ઉદેશ આ લઘુ બુકમાં જણાઈ આવે છે, કેટલાક શબ્દો સરલ હોવા સાથે કેટલાક શબ્દો બાળકને અપરિચિત હોવાથી તે તે બાળકો પ્રહણ કરી શકે છતાં રસ ઉત્પન્ન ન કરે, જીજ્ઞાસા ન વધે કે ગુણગ્રાહી ન થઈ શકે તેવા વાક્યથી શિક્ષણ આપવા કરતાં સરલ, સાદા અને ભાવવાહી અને તેમજ સહજ બંધ થાય તેવી
આ કૃતિએ નવીન વસ્તુ હોઈ અમુક અંશે બાલકોને આકર્ષે તેવી છે એમ તો અમારે કહેવું જોઈએ. લેખક એક વ્યાપારી જીવન ગાળનાર છતાં કવિતા બનાવવાના તેમના શોખે–પ્રેમે તેમને આ કૃતિ બનાવવા તરફ પ્રેર્યા હોઇ તેઓ સામાન્ય કવિ તરીકે એક પગલું આગળ વધ્યા કહેવાય. રચનારના આ પ્રયાસને અમો આવકારદાયક લેખીએ છીએ અને પ્રકાર કેએ પોતાના સ્વર્ગવાસી લધુબંધુ ના રમથે પ્રકટ કરી જનસમાજને લાભ આપવા માટે ધન્યવાદ આપીયે છીએ.
શ્રી પંચપ્રતિક્રમણાદિ સૂત્ર-પ્રકાશક મેસર્સ એ. એમ. એન્ડ કુર પાલીતાણું.
આવશ્યક ક્રિયાની આ બુકે ઘણા પ્રકાશક તરફથી વારંવાર પ્રસિદ્ધ થાય છે, તેની સમાલોચનાની જરૂર હોઈ શકે ? સમાલોચનાની એટલા માટે જરૂર હોઈ શકે કે ધાર્મિક શિક્ષણ માટે બાળકોને શિખવા માટે આ પ્રતિકમણ સૂત્રની બુક પ્રથમ છે, જેથી તેવી બુક કઈ ઉપયોગી વધારે છે તે જાણી શકાય. આ બુક માટે અમારે કહેવું જોઈએ કે તેની શુદ્ધિ માટે તેના પ્રકાશકે પૂરતી કાળજી રાખી છે, તેથી વળી આ બુકમાં જેટલા પદ્યમાં સુત્રો પાઠો છે તે એક લાઈનમાં એક ૫દ તેવી રીતે એટલે પદ્ધતિસર છપાયેલ છે કે જેથી બાળકને શિખતાં સુગમ પડે, સારા કાગળ અને સુંદર ટાઈપ ઉપર પાકા કપડા બાઈડીગથી પણ તૈયાર કરાવેલ આ બુક હોવાથી તેનું કદ પણ સુંદર હોવાથી બીજી બધી બુ કરતાં આ બુક ધાર્મિકશાળાઓમાં પ્રતિક્રમણ શિખવવા માટે ખાસ ચલાવવાની જરૂર છે, એમ અમારો નમ્ર અભિપ્રાય છે. કિંમત આઠ આના તે યોગ્ય છે.
મળવાનું ઠેકાણુ–મેસર્સ એ, એમ, એન્ડ કંપની-પાલીતાણા

Page #34

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. શ્રી યશોવિજયજી જૈન ગુરૂકુળ પાલીતાણું. સં. ૧૯૮૩ ની
સાલને રીપોર્ટ તથા હિસાબ. ક્રમે ક્રમે આગળ વધતી, જુદા જુદા અનેક ગામો યા શહેરને બાળકો વિદ્યાર્થીઓને પિવતી. આ સંસ્થાને તમામ કાર્યવાહીને આ રીપોર્ટ વાંચતા સર્વને આનંદ થાય તે સ્વાભાવિક છે. વિદ્યાર્થીઓના ભરણપોષણ સાથે ધાર્મિક, માનસિક અને શારીરિક ત્રણ પ્રકારનું શિક્ષણ, બાળકે પોતાની ઉન્નતિક્રમમાં આગળ વધે તેમ આ સંસ્થાના કાર્યવાહકે તેની આર્થિક સંપત્તિ પ્રમાણે તન મન ધનને ભોગ સાથે આપી સેવા કરી રહ્યા છે. જેથી તેઓ ખરેખર ધન્યવાદને પાત્ર છે, અમે જાણીયે કે માનીયે છીયે ત્યાં સુધી (૧૧૪) આટલી સંખ્યા વિદ્યાર્થીઓની { આ સંસ્થાને સ્થાયી ફંડ નહિ હોવા છતાં આર્થિક સ્થિતિ જોઈએ તેવી નહિં છતાં) હોવા છતાં તેમને પુરતી કેળવણી આપતી હિંદુસ્તાનની કોઈપણ જૈન સંસ્થામાં નહિં હોય તેમ કહેવું પડે છે.
કેટલીક અગવડતા હોવા છતાં પણ આટલી બાળકોની સંખ્યાને તેની કમીટી પિતાના બાળકવત્ ગણું ચલાવે જાય છે તે ખરેખર પ્રશંસનીય ગણાય. રીપોર્ટ વાંચતા તેની ઉત્તમકાર્યવાહી અને વહીવટ તથા હીસાબની ચોખવટ (દરેકે દરેક વસ્તુનું ફૂટ દિગદર્શન) તે અન્યને અનુકરણીય ગણુય. છેલ્લી જનરલ મીટીંગમાં માન્યવર પ્રમુખશ્રીનું ભાષણ મનનીય હોવા સાથે આ રીપોર્ટમાં તેના ઉદેશમાં ભવિષ્યની અભિલાષાઓ, આકાંક્ષાઓ, આ સંસ્થાની વિશેષ ઉન્નતિ ક્રમ દર્શાવે છે, પરંતુ એમ જલદી થવા આ સંસ્થાના કમીટીના મનોરથ જલદી પૂર્ણ કરવા અને અનેક આપણું બાળકાના ભાવિ સુધારવા શહેરી બનાવવા અને ધાર્મિક નરવીર-શ્રાવક રત્ન બનાવવા તે જૈન સમાજના હાથમાં છે. શ્રીમંતોએ લક્ષ્મીથી, વિદ્વાનોએ પોતાની વિદ્વતાથી, બુદ્ધિમાનેએ પોતાની બુદ્ધિથી અને લાગણીવાળા પુરૂષોએ પોતાની લાગણીથી આ સંસ્થાને ભવિષ્યમાં વિશેષ પગભર થાય તે માટે જલદીથી તન મન અને ધનનો ભોગ આપવાની જરૂર છે. આ સંસ્થા દરેક રીતે મદદને પાત્ર છે એમ નિશંક કહેવું પડે છે. અને તેની ભવિષ્યમાં આબાદિ ઈચ્છીયે છીયે.
ખેદકારક નોંધે.
મુનિરાજશ્રી મેલીવિજયજી મહારાજનું મુક્તિ માર્ગે પ્રયાણ.
ગત ભાદ્રપદ વદી ૧૪ ના રોજ રાત્રિના સાડાબાર વાગે સીતેર વર્ષની વૃદ્ધવયે સુમારે ચાલીશ વર્ષ દીક્ષા પર્યાય નિરતિચારપણે પાળી, પાટણ શહેરમાં શાંતમૃતિ મુનિરાજ શ્રી મોતીવિજયજી મહારાજ કાળધર્મ પામ્યા છે. મુનિરાજશ્રી માતવિજયજી મહારાજની જન્મ ભૂમિ ગોઘા હતી. ત્રીશ વર્ષની વયે પ્રાતઃસ્મરણીય આત્મારામજી મહારાજના શુભ હસ્તે પાલનપુરમાં ચારિત્ર ગ્રહણ કર્યું હતું. ચાળીશ વર્ષના દીક્ષા પર્યાયનું શુદ્ધ રીતે પાલન કર્યું હતું. સ્વભાવે શાંત

Page #35

સરલ, ક્રિયાપાત્ર મુનિરત્ન હતા. અંતિમ વખતે પણ મુનિપણાની સાધના કરી સમાધિ પૂર્વક કાળધર્મ પામ્યા. આવા એક વૃદ્ધ મુનિરત્નની જૈન સમાજને અને આ સભાને પણ ખોટ પડી છે, તે માટે આ સભા પોતાની સંપૂર્ણ દિલગીરી જાહેર કરે છે અને તેઓશ્રીના પવિત્ર અ માને અખંડ, અનંત શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ તેમ પરમાત્માની પ્રાર્થના કરે છે.
શેઠ મોતીલાલ જુઠાભાઈને સ્વર્ગવાસ. ગત્ ભાદરવા વદી ૩ ના રોજ ટુંક વખત ની બિમારી ભેગવી સુમારે અઠ્ઠાવન વર્ષની વયે બંધુ શ્રી મેતીલાલ જુઠાભાઈ સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે. બધુ માતાભાઇ આ શહેરની જેમ કામ અને તેમની જ્ઞાતિના અગ્રગણ્ય પુરૂષ હતા. દેવગુર અને ધર્મના ઉપાસક હતા. સ્વભાવે સરલ, શાંત, મીલનસાર અને ઠાવકા હતા. આ સભા ઉપર તેઓ પ્રેમ ધરાવતા હોવા સાથે સભાના સભાસદ હતા. તેઓના સ્વર્ગવાસથી આ સભાને એક લાયક સભાસદની અને જૈન સંઘ અને તેમની જ્ઞાતિમાં એક અગ્રેસરની બે ટ પડી છે. આ સમા તે માટે સંપૂર્ણ ખેઢ જા ડેર કરે છે અને તેમના આત્માને શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ તેમ ઈચ્છે છે,
શાહુ મગનલાલ કાળીદાસને સ્વર્ગ વાસ, બધુ મગનલાલ ગત્ ભાદરવા વદી ૮ ના રોજ માત્ર એક જ દિવસની માંદગી ભોગવી શુમારે પચાશ વર્ષની વયે સ્વર્ગવાસ પામ્યા છે. ભાઈ મગનલાલ સ્વભાવે મળતાવડા, સરલ, અને હસમુખા હતા. દેવગુરૂ ધર્મ ઉપર શ્રદ્ધાવાન હતા. આ સભાના તેઓ સભાસદ હતા જેથી આ સભા પોતાની દિલગીરી જાહેર કરે છે તેઓના આત્માને શાંતિ પ્રાપ્ત થાઓ તેમ ઈચછે છે.
જોઇએ છીએ.
શ્રી વાકાણા જૈન વિદ્યાલય માટે એક વે જૈન, ઉમર લાયક, ઉંચી કેળવણી લીધેલ, સંસ્થાઓને અનુભવી, સારીવર્તણુકવાળા માણુ સની સુપ્રીન્ટેન્ડેન્ટ તરીકેની જરૂર છે. પુરા:ર લાયકાત મુજ મેં આપવામાં અાવશે.
લખાઃ –શ્રી પાર્શ્વનાથ જૈન વિદ્યાલય, મુ. વાકાણાતી રાણીથઈ (મારવાડ)

Page #36
ITHFFFFFFEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEEE તપસ્વી મશાદ દનયરોનાં વચનામત. ઈષ્ટ દેવતાઓ અનેક પ્રકારના છે કાઈના ઈષ્ટદેવ સાડા ત્રણ હાથના માણસ હોય છે, તે કોઇના ઇષ્ટદેવ બાળગોપાળ છે ! કાઈના ઈષ્ટદેવ ધનસંપતિ છે, તો કોઇના ઇષ્ટદેવ પત્ની છે, કાઈના ઈષ્ટદેવ ધ ધા રોજગાર છે, તે કેાઈના ઈષ્ટદેવ લેાક કીતિ વિગેરે હોય છે; દરેક માણસ કેકાઇને કેાઈ પદાર્થને ઈષ્ટતા આપીને ઉપાસે છે અને સાચી સમજણ આવતા સુધી અવળા સમજણે ગળામાં નાંખેલી આવી તેવી ઈષ્ટતાઓ ઉપરની આસકિત દૂર થવી મુશ્કેલ છે. ( જે માણસ સાંસારિક પદાર્થો ઉપર આસકત થતો નથી એટલુ જ નહિ પણ ઉલટ પોતાના દેહ અને આયુષ્યને સુદ્ધાં દુ:ખરૂપ અને દોષમય સમજીને તેના ઉપર પણ અસર તુષ્ટ રહે તેજ સાચો વિરાગી વીતરાગી છે. - સદાચારી ધર્મોપદેશક અને ધર્માચાર્યનું સન્માન કરવું, ભ્રાતૃવર્ગનું માન સાચવવું, સંદેહવાળી વસ્તુ લેવા હાથ ન લખાવવો, ધર્મની આજ્ઞાઓ આચરણમાં ઉતારવી અને લૌકિક પ્રવૃતિઓથી સદા દૂર રહેવું એ ધમ સાધકાની નીતિ છે. | મારા જ્ઞાનને અને અહંભાવને બાજુ મૂકી શકે તેમ હોઉં ત્યારેજ હુ’ ધર્માચાર્યનાં ઉપદેશ સાંભળવા જતા અને શુભ પરિણામ તથા પ્રભુકૃપાની આશા રાખતા. જે માણસ અહં ભાવ તથા ચંચળ ચિત ધર્માચાર્ય પાસે જાય છે તે માણસ સત્સંગ અને સાધના સાચા લાભ ઉઠાવી શકતા નથી. સાધુના સંગથી સાધુતા આવે છે, અને અસાધુના સંગથી અસાધુતા આવે છે. જ્યાં સુધી તમારું અંતઃકરણ સાંસારિક બા "તાથી ઉપરામ થઈ તે પ્રભુના માર્ગ માં આશકત અને રિથર થાય નહિ તથા પરમેશ્વરે આપી રાખેલા કાલ-બુ નાતમાં તમને દૃઢ વિશ્વાસ આવે નહિ ત્યાં સુધી તમે ગમે તેટલી ક્રિયાઓ, ઉપાસના નમાજો, ઉપવાસ અને રાજાએ વિગેરે કર્યા કરે; કથા કીતન સાંભલો કરો, તથા ગમે તેટલી માતાનું સુકુમ જ્ઞાન એકઠું કર્યા કરો પશુ ઋષિએની કૃપા આચરણ, અવસ્થા કે પદવી તમે પામી શકવાના નથી. આંતરિક પવિત્રતા જાળવવી, ઈશ્વરેચ્છા પ્રમાણે વર્તવું અને નાછુટકેજ સાધાઆ રણુ લોકોને મળવું એ પણ ઋષિપણું છે. - પોતાના ગુણ અને જ્ઞાન દર્શાવવાથી દુર રહેવું, લેકા જુએ જાણે કે પીછાણે નહિ Si એવી રહેણી કરણી રાખવી અને ખાસ જરૂર સિવાયની બીજી બધી બાબતે થી દૂર કા રહેવું એ પણ ઋષિપણુ” છે. લોકિક વિચાર, પ્રવૃત્તિ તથા સુખ--સ્વાદને વિદાયગીરી - Tii પવી એજ પ્રભુ પર વિશ્વાસ હોવાનું અથવા નિર્ભય રહેવાનું લક્ષણ છે. - 6 મુસ્લીમ મહાત્માઓ' માંથી. HFFFFFFFFFFFFFFFFFFFFF HIGHESTHETH 15414514614545454545454545454545454545454545454545455557567545454545454545454545545555555145146147 For Private And Personal Use Only