Atmanand Prakash Pustak 024 Ank 10

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531283/1

Page #1

நூல
అం అ
అ అంఅంఅంఅంఅం
000000
पु० २४ मुं
૧ પ્રેમમયી પ્રાર્થના.
२
જીનશાળામાં આવા
शुद्धि - भाहात्म्य
७
८
आत्मानन्द प्रकाश.
॥ स्रग्धरावृत्तम् ॥
जेना रक्षन्तु धर्मं विमलमतियुतास्त्यक्तरागादिदोषा जैनान् धर्मश्च पातु प्रशिथिलप्रबलकोषशत्रूनुदारान् । जैनरुत्साहशीलैः प्रिय निजबिषयैरस्तु भद्रं स्वभूमेर्
'आत्मानन्द' प्रकाशो वितरतु च सुखं भी जिनाज्ञापरेभ्यः ।। १ ।
बीर सं. २४५३. बैशाख. आत्म सं. ३१ { अंक १० मो. प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर.
વિષયાનુક્રમણિકા,
•৫G श्रीमद्विजयानन्दसूरि सद्गुरुभ्यो नमः
3
४ पापनु मान.... પ્ કેટલાક ઉપયાગી વિચારો.
६ પશ્ચાતાપ અને માપી !
તેજી કયારે થશે ? प्रश्नोत्तर.
...
అంఅం
...
***
...
श्री
y
२६८ १०
२६८ ૧૧
२७१ १२
२७४
२७८. १४
૧૫
१६
... २६७
२८०
२८१
शीरीने.
मृत्यु !.... સુધારા.
Reg. No. B. 431
... २८२
२८३
२८६
पहेशड ५६. ...
२८७
१३ अर्श, वर्तमान सभायार... २८८ સ્વીકાર અને સમાલાચના.
२५०
અમારા સત્કાર. धार्मिः सन्यासभ...
२८२ २५३
वार्षिक मूल्य ३. १) पास अर्थ ४ माना.
...
ભાવનગર-આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં રાાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈએ છાપ્યું.
అంఅంఅం
1064
...
అంఅంఅంఅం
१००
అంఅంఅంఅంఅంఅం
అంఅంఅంఅంఅం
అ అంఅంఅం

Page #2

જાહેર ખબર.
ગયા અંકમાં જણાવ્યા મુજબ આ માસિકમાં જાહેર ખબર આપવાના ભાવા નીચે મુજબ છે, જે ભાવા મધ્યમસર છે; વળી આ માસિક સમાજમાં વિશેષ પ્રકારે પ્રખ્યાતિ પામેલ હેાવાથી જાહેર ખબર આપનારને યાગ્ય લાભ જલદી થાય છે.
જૈન સંધ તથા પાંજરાપાળ જેવી ખાસ સંસ્થાની ખાસ જાહેર ખબરા સેવા આપવા તરીકે મફત છાપવામાં આવે છે.
એકજ વખત.
૩ અર્ધું પાતુ રૂા. ૫) પાંચ
૪ આખું પાનુ રૂા. ૧૦) દસ
નીચે પ્રમાણે ભાવા છે.
માત્ર જૈન ધર્મના નિયમાનુસારજ ગ્રંથા વગેરે ધર્મને લગતીજ જાહેર ખબરા લેવામાં આવશે. ૧ પ્રથમ વખત ચાર લાઇનનેા એક રૂપૈયા.
૨ કરી કરી તેજ છપાવેતા શ્રીજી વખતે ” લાઇનના એક રૂપૈયા.
66
ત્રણ માસ
રૂા. ૧૫)
ફા. ૨૫)
છ માસ
રૂા. ૨૫)
રૂા. ૫૦)
આત્મવિશુદ્ધિ ગ્રંથ. ”
જેમાં શુદ્ધ આત્માનું સ્વરૂપ, શુદ્ધ આત્માનું આરાધન, આત્મપ્રાપ્તિનાં સાધના, વિકાથી થતુ” દુઃખ, જીવતા પશ્ચાતાપ વગેરે અનેક વિષયાથી ભરપૂર સાદી સરલ ગુજરાતી ભાષામાં કોઇ પણ મનુષ્ય સમજી શકે તેવી રીતે આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયકેશરસૂરિજીએ લખેલા આ ગ્રંથ છે. જેના પઠનપાનથી વાચકને આત્માનંદ થતાં, કને નાશ કરવાની પ્રબળ ઇચ્છા થતાં મેાક્ષને નજીક લાવી મુકે છે. આત્મસ્વરૂપના ઈચ્છુક મનુષ્યને આ ગ્રંથ મનનપૂર્વક વાંચતાં પેાતાના જન્મ સફળ થયા માની તેટલા વખત તે ચાક્કસ શાંતરસવૈરાગ્યરામાં મગ્ન થાય છે. શેઠ ઝવેરભાઇ ભાચંદ સીરીઝના ત્રીજા પુષ્પ તરીકે પ્રગટ થયેલ છે. પાકું પુડું કિંમત ૦-૮-૦
એક વર્ષ
રૂા. ૪૫)
રા. ૮૧)
વસુદેવ હિંડી મૂળ—નિર્ણયસાગરપ્રેસમાં, ઊંચા ઇંગ્લીશ લેઝર પેપર ઉપર શાસ્ત્રી સુંદર ટાઇપમાં છપાય છે. તે સબંધી વિશેષ માહેતી હવે પછી આપીશુ .
શ્રી પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર અર્થ સહિત,
મૂળ, ભાવાર્થ, વિશેષાનેટ વગેરે. તદ્ન શિક્ષણની પદ્ધતિએ નવી શૈલીથી અય વગેરે સહિત રચના, બાળક, બાળકીએ જલદીથી મૂળ તથા અર્થ સરલ રીતે શીખી શકે તેવી રીતે તૈયાર કરી છપાવેલ છે. શાળાઓ માટે ખાસ ઉપયાગી, વધારે લખવા કરતાં મંગાવી ખાત્રી કરા. કિમત રૂા. ૧-૧૨-૦ મુલ કિ ંમત પોસ્ટેજ જુદું,

Page #3

Oિ TEET==d=========OTET=CET===d=CEી
Jથાના પ્રમાણો આપી સુત્રવાણીના આશયને વિશેષ પ્રમાણભૂત કરી બતાવ્યા છે. આથી તે મૂળ ગ્રંથની મહત્તામાં વૃત્તિકારે મોટો વધારો કર્યો છે, એમ નિઃસંશય કહેવું જોઈએ. | ગ્રંથકર્તા મહાનુભાવ હરિભદ્રસૂરિજીએ શ્રતઆગમ મહાન સાગરમાંથી ઉદ્ધાર કરેલા || આ ગ્રંથને એક બિદું રૂપ ગણી તેનું નામ ધર્મબિંદુ આપેલું છે, પણ આ ઉપયોગી ગ્રંથ આધુનિક જૈન પ્રજાને એક વિવિધ જ્ઞાનનો મહાસાગર રૂપ થઈ પડે તેવું છે. આ મહાન ધર્મ ગ્રંથની અષ્ટાધ્યાયી જે મુક્તામણિની માલાની જેમ કંઠમાં ધારણ કરી રાખવામાં આવે તો તેનો અભ્યાસી માવજજીવિત સદાચાર, સન્નિતિ અને સદ્ધ મંતા પરમ ઉપાસક બની પરિણામે પરમ પદને અધિકારી બને છે.
આ પ્રમાણે ગૃહસ્થ અને યુતિધર્મને વિસ્તારથી પ્રતિપાદન કરનારા આ ગ્રંથ . રચવામાં આવ્યા છે કે જે, મનનપૂર્વક વાંચવાથી અધિકારી પોતાના અધિકાર પ્રમાણે સ્વક્તવ્યના સ્વરૂપને સારી રીતે જાણી શકે છે. ઉપરાંત જૈનધર્મના આચાર, વર્તન, નીતિ વિવેક અને વિનયના શુદ્ધ સ્વરૂપ સાથે તત્ત્વના રહસ્યને સારી રીતે સમજી શકે છે. મુનિ અને ગૃહસ્થ એ દ્રિપુટી જે આ ગ્રંથને આઘત વાંચે તો સ્વધર્મ-સ્વક વ્યના યથાર્થ : સ્વરૂપને જાણી પોતાની મનાવૃતિને ધમ રૂપ ક૯પવૃક્ષનો શીતળ છાયાની આશ્રિત કરી અનુપમ આનંદના સંપાદક બને છે. ગ્રંથ લેખનની રૌલી અંદરના સિદ્ધાંત તથા પ્રાસાદિક ભાષા સર્વ શિષ્ટ જનોની પરમ સ્તુતિના પાત્ર હાઈ મનોબળ, મનોભાવ અને હૃદયશુદ્ધિને વધારનારા છે. ટુંકામાં કહેવાનું કે આ સંસારમાં પરમ શ્રેય માર્ગે જીવી મેક્ષ પર્યન્ત સાધન પ્રાપ્ત કરવાની શુભ ભાવના ભાવનાર મુનિએ તેમજ ગૃહસ્થ મહાનુભાવ હરિભદ્ર સૂરિની પ્રતિભાના આ પ્રસાદ નિરંતર પ્રાપ્ત કરવા યોગ્ય છે.
- આ ગ્રંથની આ બીજી આવૃતિ છે, તેમાં મૂળ સુત્ર શાસ્ત્રી ટાઇપમાં અને ભાષાંતર ગુજરાતી ટાઈપમાં છપાવેલ છે.
આ ગ્રંથ આપણી શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કેનિફરન્સની એજ્યુકેશન છે? ધાર્મિક અભ્યાસક્રમમાં શાળા, પાઠશાળાઓમાં ચલાવવા મંજુર કરેલ છે. તેની પ્રથમ આવૃતિ નહિં રહેવાથી આ બીજી આવૃતિ ઉંચા ગ્લેઝ કાગળ ઉપર, સુંદર ગુજરાતી ટાઈપથી છપાવી, સુશોભિત પાકા કપડાની બાઈડીંગથી મજબુત બંધાવેલ છે. ડેમી સાઈઝ માં શુમારે ચારોં પાનાના આ ગ્રંથની માત્ર રૂા. ૨-૦-૦ કિંમત રાખેલી છે. પોસ્ટેજ જુ દુઃ.
લોશ્રી જૈન આત્માનંદ સભા,
ભાવનગ૨. E='TED==0= = = =0== = = = =D= =0= = = = = =
DEDECEDEDEDEDE DEDEDECED0E EDERECEDEDED=DED
ECEO ETI

Page #4

SOEDEDEOEOEDEDEOEOEDBOEDE
LEOEEOEEOEEOEOEOEO505050E0E0E0E0EUEUEUEUEUEUEUEUEOFOEDEOEOEUEDEO)
[ =UET=CET==========d=SECEET=CEO==aI
પ્રથાના પ્રમાણા આપી સુત્રવાણીના આશયને વિશેષ પ્રમાણભૂત કરી બતાવ્યા છે. આથી તે મૂળ ગ્રંથની મહત્તામાં વૃત્તિકારે મોટો વધારો કર્યો છે, એમ નિઃસંશય કહેવું જોઈએ.
ગ્રંથકર્તા મહાનુભાવ હરિભદ્રસૂરિજીએ શ્રઆગમ મહાન સાગરમાંથી ઉદ્ધાર કરેલા - આ ગ્રંથને એક બિદું રૂપ ગણી તેનું નામ ધર્મબિંદુ આપેલું છે, પણ આ ઉપયોગી ગ્રંથ
આધુનિક જૈન પ્રજાને એક વિવિધ જ્ઞાનનો મહાસાગર રૂપ થઈ પડે તેવું છે. આ મહાન ધર્મગ્રંથની અષ્ટાધ્યાયી જે મુક્તામણિની માલાની જેમ કંઠમાં ધારણ કરી રાખવામાં આવે તો તેનો અભ્યાસી યાdજીવિત સદાચાર, સન્નિતિ અને સદ્ધર્મના પરમ ઉપાસક બની પરિણામે પરમ પદના અધિકારી બને છે.
આ પ્રમાણે ગૃહસ્થ અને યતિધર્મને વિસ્તારથી પ્રતિપાદન કરનારા આ ગ્રંથ | રચવામાં આવ્યો છે કે જે, મનનપૂર્વ ક વાંચવાથી અધિકારી પોતાના અધિકાર પ્રમાણે || સ્વતંત્રના સ્વરૂપને સારી રીતે જાણી શકે છે. ઉપરાંત જૈનધમ ના આચાર, વર્તન, નીતિ વિવેક અને વિનયના શુદ્ધ સ્વરૂપ સાથે તાના રહસ્યને સારી રીતે સમજી શકે છે. મુનિ અને ગૃહસ્થ એ દ્રિપુટી જો આ ગ્રંથને આઘત વાંચે તો સ્વધર્મ-સ્વકતવ્યના યથાર્થ : સ્વરૂપને જાણી પોતાની મનોવૃતિને ધર્મ રૂપ કલ્પવૃક્ષની શીતળ છાયાની આશ્રિત કરી અનુપમ આનંદના સંપાદક બને છે. ગ્રંથ લેખનની શૈલી અંદરના સિદ્ધાંત તથા પ્રાસાદિક ભાષા સર્વ શિષ્ટ જનાની પરમ સ્તુતિના પાત્ર હોઈ મનોબળ, મનોભાવ અને હદયશુદ્ધિને વધારનારા છે. ટુકામાં કહેવાનું કે આ સંસારમાં પરમ શ્રેય માગે છેવી મોક્ષ પર્યન્ત સાધન પ્રાપ્ત કરવાની શુભ ભાવના ભાવનાર મુનિએ તેમજ ગૃહસ્થ મહાનુભાવ હરિભદ્ર * સૂરિની પ્રતિભાના આ પ્રસાદ નિર'તર પ્રાપ્ત કરવા યોગ્ય છે.
આ ગ્રંથની આ બીજી આવૃતિ છે, તેમાં મૂળ સુત્ર શાસ્ત્રી ટાઈપમાં અને ભાષાંતર ગુજરાતી ટાઈપમાં છપાવેલ છે.
આ ગ્રંથ આપણી શ્રી જૈન વેતાંબર કેનફરન્સની એજ્યુકેશન ડે ધાર્મિક અભ્યાસક્રમમાં શાળા, પાઠશાળાઓમાં ચલાવવા મંજુર કરેલ છે. R તેની પ્રથમ આવૃતિ નહિ રહેવાથી આ બીજી આવૃતિ ઉંચા ગ્લેઝ કાગળ ઉપર, સુંદર
ગુજરાતી ટાઈપથી છપાવી, સુશોભિત પાકા કપડાની બાઈડીંગથી મજબુત બંધાવેલ છે.
ડેમી સાઈઝમાં શુમારે ચારોંહ પાનાના આ ગ્રંથની માત્ર રૂા. ૨-૦-૦ કિમત રાખેલી I છે. પોસ્ટેજ જુદુ.
લાશ્રી જૈન આત્માનંદ સભા,
ભાવનગર. = = = =D=d===0== =T==O=UET=DET=====
LEDEDEDEEDEDECEDEDEDEJEDEDEDEOEDEDEED

Page #5

C~O ~O~~-C 3 આમાનન્દ પ્રકાશ.
હO-
Youtumni
જજજ(
mahiti main
I વંદે વાર तत्पुनर्द्विविधं कर्म कुशलरूपमकुशलरूपं च । यत्तत्र कुशलरूपं तत्पुण्यं धर्मश्चोच्यते । यत्पुनरकुशलरूपं तत्पापम धर्मश्चाभिधीयते । पुण्योदयजनितः सुखानुभवः पापोदय संपाद्यो दुःखानुभवः । तयोरेव पुण्य पापयोरनंतभेदभिन्न तारतम्येन संपद्यते खन्वेषोऽधममध्यमोत्तमायनन्तभेदवर्तितया ! विचित्ररूपः संसारविस्तार इति ॥
उपमिति भवप्रपंचा कथा. TY OTOTY પુરા ર૪ મું. { વીર સંવત ર૪૩ વૈશ. મારમાંથત રૂ } સં ૨૦ મો.
mommonominiumCom
પ્રેમમયી પ્રાર્થના.
( હાલા વીર નેશ્વર જન્મ જરા એ દેશી.) જય જય અંતરજામી આજ અરજ ઉર ધારો ;
જય જય જીનવર સ્વામી સેવક સન્મુખ ભાળશે. અહનિશ અશુભ કરમ કરનારે, પાપે પેટ સદા ભરનાર; જાણ દાસ અધમ નહીં અલગ નિવારરે. જય૦ ૧ કર્મ આઠ અતિશે દુઃખકાર, સંસારે સંતાપ ન હાર; એથી નાથ દયાળ મને ઉદ્ધારરે.
જય૦ ૨ પાછળ છે મુજ વિધ્ર હજારે, જેથી જલદી પાર ઉતારે; કરૂણારસનાં પ્રેમી નયન પ્રસારરે.
જય૦ ૩

Page #6

૨૬૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
આશ્રિત જાણું આજ ઉગાર, શરણાગતનું કાજ સુધારે; હાલપણે બાળકની વિપત્ત વિદારરે. જય. ૪ તારે તાત અગર નહીં તારે, મેંતો શરણ લીજ તમારે; તારણ તરણુ બિરૂદ નિજ શુભ સંભાળજોરે. જય. પ
શાહ ઝ૦ છગનલાલ.
“ જીનશાળમાં આવો ”
(રાગ કલ્યાણ) આવો આપે બાળ, જીનશાળમાં તમામ, નિશદિન જ્ઞાન લેવા, આ વીરબાળ–એ ટેક. ઠામે ઠામે શાળા સ્થાપી, વીર બાળક સહુ કાજ; ખંત ધરી સહુ આ હશે, ધાર્મિક શિક્ષણ કાજ–આ. ૧ જિ ધર્મ જ્ઞાન વિણ જાણે મિથ્યા, માનવ જીવન સાર; શાસ્ત્ર તણું સુભણતર ભણવા, થઈ જાઓ તૈયાર—આ ૨ અભણુતાનું તિમિર હરવા, ફેકે જ્ઞાન પ્રકાશ; વિધ વિધ ઉંચું શિક્ષણ લઇને, કરજે જ્ઞાનદ્ધાર- આવો. ૩ ધર્મ બાગમાં બીજ રોપ સહ, થાવા વૃક્ષ વિશાળ; મધુર મીઠા મેવા જમવા, જઈ જળ સીંચો બાળ-આવો જ
(રચનાર–મણીલાલ માણેકચંદ મહુધાવાલા)

Page #7

બુદ્ધ-માહાભ્ય.
૨૬૯
(®જિ
. SE બુદ્ધિ-માહાભ્ય. છછછછછછછછછછછછ)
-- -- $ જ ગતમાં દષ્ટિગોચર થતા સર્વ પ્રકારનાં જીવન્ત પ્રાણીઓમાં યદિ સર્વોત્તમ છેપ્રાણુ હોય તો તે મનુષ્ય છે. ચતુર્વિધ ગતિઓમાં પણ સ્વર્ગાપવર્ગનાં
અધિકાર સંપાદન કરવામાં નિપુણતાવાળી ગતિ તે મનુષ્યગતિજ છે. ચેતન અને અચેતન યાવતીય પદાર્થો પર સત્તા ધરાવી શકે તેવી શક્તિ સંપન્ન પ્રાણી તે મનુષ્યજ છે. આ લેકની તથા પરલોકની યાવતીય વિભૂતિઓનું ભકતૃત્વ પણ મનુષ્યજ મેળવી શકે છે. એવી વિશિષ્ટ શક્તિ મનુષ્યમાં શાથી છે? અન્ય પ્રાણીઓ કરતાં શું વિશેષ તત્વ છે, તેને પ્રત્યુત્તર માત્ર એ જ છે કે, બુદ્ધિ તત્ત્વ -અન્ય જીવન્ત યાવતીય પ્રાણીઓ કરતાં મનુષ્યમાં વિશેષ છે. અને તેનાજ માહામ્યવડે મનુષ્યની મહત્તા છે, માટે આ લેખમાં બનતા પ્રયને બુદ્ધિ માહાભ્યનું વર્ણન કરવામાં આવશે. પ્રથમમાં બુદ્ધિ તત્ત્વ મનુષ્ય જીવન ઉપર કેવી રીતે ઉપકાર કરે છે તેનું વર્ણન કરવામાં આવશે. આગળ ઉપર તેના ગુણો શોધી કાઢવાની શકિત, તેને નવું રૂપ આપવાની શક્તિ તેને જવાની શક્તિ વિગેરેનું વર્ણન સવિસ્તર કરવામાં આવશે.
બુદ્ધિના સ્વરૂપમાં તો ઘણું વિવાદ છે—કેઈ તેને આત્માનો ગુણ માને છે. બુદ્ધિ, ઉપલબ્ધિ, અને જ્ઞાનને પયોય વાચક શબ્દો માને છે. કેટલાક તે તત્વની ઉત્પત્તિ મહત્ત્વથી માને છે. અને આત્માથી ભિન્ન સ્વીકાર કરે છે અને કેટલાક તેને અંત:કરણના ધર્મ રૂપે સકારે છે. અને ઘણાએ તેને આત્માથી ભિન્નભિન્ન પણ માને છે. પણ બુદ્ધિ તત્વની સર્વોપરિતા વિષે અને તેના માહામ્ય વિષે તે વિવાદ જ નથી અને આપણે કાંઈ તેના સ્વરૂપનો નિર્ણય કરવો નથી. પણ તેના માહાત્મ્યની ઉપયોગી ચર્ચાજ આ લેખમાં કરવાની છે, કારણકે તેની ઉપકારિતા, ગુણે શોધવાની શક્તિ, નવું રૂપ આપવાની શક્તિ, અને જકશક્તિ એ બધા વિષની પૃથક્ પૃથક્ ચર્ચા જનસમાજને અતીવ લાભદાયક થાય અને તે દ્વારા પિતાની બુદ્ધિની સ્થિતિનું ભાન કરી આગળ ઉપર તેના વિકાસને લાભ લઈ શકે તે હેતુથી જ આ લેખમાળા આરંભી છે—
બુદ્ધિની ઉપકારિતા. જ્યારે આપણને કોઈ પણ વસ્તુનું જ્ઞાન થાય છે, ત્યારે તેને માટે તે જ્ઞાન સંબંધી સમીપની તથા સાહચર્ય વસ્તુનું સ્મરણ અને વિચાર સ્ફરે છે અને પછી

Page #8

૨૭૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. તે સમયોગી તર્ક કરીને કાર્યમાં છએ છીએ. એ બધું બુદ્ધિનું જ કાર્ય છે. ઉદાહરણ તરીકે આપણે રાત્રિએ શરપુર્ણિમાને ચંદ્ર જે, એ થયું સામાન્ય જ્ઞાન, અને પછી તરતજ વિચાર પરંપરા ચાલે છે. જેમકે ગતવર્ષમાં થયેલ ચંદ્ર દર્શનનું સ્મરણ, તે વખતે સાથે રહેલ મિત્ર મંડળીનું જ્ઞાન, તે સાથે શરપુર્ણિમા સંબંધી ચાલતી લોક કથાઓનો વિચાર ચંદ્રમાં દેખાતા કલંકનો વિચાર, તેની સત્યતા કેટલા અંશમાં છે, તેને વિચાર તે ઉપર શાસ્ત્રોમાં અને પુરાણે વિગેરેમાં આપેલી કથાઓના વિચાર એ પ્રમાણે એક વસ્તુના જ્ઞાન માત્રથી વિચાર માળાઓની પરંપરા ચાલી નીકળે છે. તે એક બુદ્ધિનો પ્રથમ ઉપકાર છે. આ રીતે આપણને બુદ્ધિના માહાસ્યથી થતો ઉપકાર જેમાં બુદ્ધિ બળ ઓછું હોય તેવાઓ તે વિચારમાળાને સામાન્ય અનુભવમાં આવતા સામાન્ય વિચારમાં જ ગણી કાઢી તેનાથી થતા લાભથી બેદરકાર રહે છે અને કેટલાકોની વિચારમાળા વચમાંજ તુટી જાય છે, એ એક ક્ષુદ્ર બુદ્ધિનું લક્ષણ છે.
પણ જેઓમાં વિશિષ્ટ કેળવાયેલી બુદ્ધિ હોય છે, તેઓ બુદ્ધિના માહાસ્યથી થતી વિચારમાળાને નવનવું રૂપ આપી જનસમાજને આનંદ અને બોધ મળે તેવા નવા રૂપમાં ગોઠવે છે. નવીન તર્કોને ઉભવ કરે, નવી નવી કલ્પનાઓને જે અને તેથી પણ જેમ બને તેમ ઉત્કૃષ્ટ વિચારમાળાને પ્રવર્તાવી શકે છે. જેઓ પિતાની ઉત્કૃષ્ટ વિચારમાળાનાં પ્રતાપે નવું નવું ક૯પી નવી અને અનોખી રીતે જગત સમક્ષ જાહેર કરી શકે છે તે વિદ્વાનો અને કવિ તરીકે જગતમાં પ્રસિદ્ધિ મેળવે છે. એ પણ એક બુદ્ધિનો સામાન્ય ઉપકાર છે.
આપણે જ્યારે જ્યારે કોઈપણ પદાર્થનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરીએ છીએ, ત્યારે થોડા અથવા વધુ પ્રમાણમાં બુદ્ધિની ઉત્કૃષ્ટતા તથા અપકૃષ્ટતાના આધારે વિચાર માળા તો ચાલવાની જ, પણ એટલાથી જ બુદ્ધિને ઉપકાર અટકતો નથી, પણ બુદ્ધિનો વિશેષ ઉપકાર તો તેની તર્કશક્તિદ્વારા થાય છે. બુદ્ધિની–તર્કશક્તિનું સામાન્ય સ્વરૂપ એ છે કે આપણને કેઈપણ સામાન્ય વા વિશેષ વસ્તુના દર્શનથી ચાલતી વિચારમાળાઓમાંથી પૂર્વના વિચાર અને ઉત્તરના વિચાર એ બેની વચ્ચેનું સાહચર્ય અને સાદશ્ય દ્વારા પૂર્વ અને ઉત્તરના વિચાર સંકલનાને ગુંથીને શંખલાબદ્ધ પદ્ધતિથી જનસમાજને યાતો સ્વયં પોતાને ઉપયેગી થઈ પડે એવી અસર કારક રીતે મુકી શકીએ તેજ બુદ્ધિનો સદુપયોગ કર્યો કહેવાય. એમાં પૂર્વના વિચારથી થતું જ્ઞાન, અને ઉત્તરનાં વિચારથી થયેલ જ્ઞાન એ બે જ્ઞાનનાં સમન્વય કરનારૂં અને સાહચર્યવાળું ત્રીજું જ્ઞાન જે પ્રયજન સરે તેવું તારવી કાઢવું એજ તેને ખરે ઉપકારક છે.
જેમ એક ખરો-સત્યનિષ્ઠ ન્યાયાધીશ એક ગુન્હેગાર વ્યક્તિની પૂર્વની અને ઉત્તર પરિસ્થિતિ ઉભયનો વિચાર કરી ગુનહેગાર વ્યકિતને તરતને માટે કેવા

Page #9

પાપત્ર' ભાન.
૨૦૧
પ્રકારની સજા કરવાથી આગળ ઉપર એનુ ભવિષ્ય સુધરી શકશે, તેને વિચાર કરીને તદનુકુળ સજા ક્માવે છે અને તે યથાર્થ ન્યાયયુકતજ હાય છે . આ રીતે ઉપકાર કરનાર વ્યકિત તે બુદ્ધિ
દરેક શાસ્ત્રીય યા વ્યાવહારિક પદાર્થોમાંથી પણ તત્ત્વની યથાર્થ તારવણી કરી આપનાર તે બુદ્ધિ ગમે તેવા કટોકટીનાં પ્રસંગેામાં સમયાનુકૂળ આગળ પાછળના વિચાર કરી તરતમાં ઉપયોગી ઉપાયની સ્ફુર્તિ એ પણ એક બુદ્ધિને ઉપકાર છે. એથીજ ઘણા વિદ્વાનેાના મત છે કે કટાકટીના પ્રસંગ એ એક બુદ્ધિને તીક્ષ્ણ કરવાને ઉપાય છે.
બુદ્ધિનુ ચાય એ છે કે અમુક અનુમાન ઉપર આવવાને માટે વસ્તુએનાં ગુણ ધર્મમાંથી, પ્રયેાજન સરે તેવા ગુણ શેાધી કાઢવા. તેમ તેની જ્ઞાનશક્તિ એ છે કે શેાધી કાઢેલા ગુણની સાથે બીજા કયા કયા ગુણા નિકટના સંબંધ ધરાવે છે અને જ્યાં પહેલા ગુણ હાય ત્યાં બીજો ગુણ હાવાજ જોઇએ, એ જાણવાની શશિત અર્પવી એ પણ બુદ્ધિનાજ ઉપકાર છે. જેમ જેમ ઉપરોકત દર્શાવેલ શિકતઓના ઉત્તરાત્તર વિકાસ થાય તેમ તેમ મનુષ્ય પ્રાણી વધારે અને વધારે ઉન્નતિને પ્રાપ્ત કરતા જાય છે. અને આવી આવી અનેક પ્રકારની ઉપકારિતા બુદ્ધિથી મનુષ્યજ મેળવી શકે છે. તેથીજ મનુષ્ય જીવનની શ્રેષ્ઠતા અને ઉત્કૃષ્ટતા દ્રષ્ટિગાચર થાય છે. બુદ્ધિનું ચાતુર્ય અથવા તે વસ્તુઓમાં ગુણ ધર્મોનુ નિરીક્ષણ કરવાની શકિતનું સવિસ્તર વર્ણન આગામી અંકમાં આપવામાં આવશે. ઇત્યલમ્લી. વિચારક.
પાપનું ભાન.
મારૂં હૃદય નિર ંતર એમજ પુકારી રહ્યું છે કે “ હું પાપી છુ હું પાપી છુ, મધ્યાન્હે, સાંજે, દિવસના બધાજ સમયે, જ્યાં સુધી હું જાગુ છું ત્યાં સુધી, આ પાપનું ભાન હું ત્યજી શક્તા નથી. દુનિયાના શબ્દકોષમાં ચારી લુંટ વિગેરેને પાપ કહેવામાં આવે છે. મારા શબ્દકોષમાં પાપના અર્થ હૃદયના કટક, દવાળી મનસ્થિતિ, દુળતા છે. પાપી બનવાના સંભવ એ પણ મારા મનથી પાપજ છે. પાપયુકત વર્તનને જ હું પાપ માની સંતુષ્ટ રહ્યો નથી. પાપી બનવાની યેાગ્યતા હોવી, પાપને પાત્ર હાવું એ પણ મને ત્રાસદાયક છે. જ્યારે અંતરાત્માના પ્રકાશ મારા હૃદય ઉપર પહેલીવારજ રેડાયા ત્યારે મે' ત્યાં પ્રમાદ, જડતા, નિળતા,
૧ એક મુમુક્ષુના આત્મમાંચન સમયના ઉદ્ગારામાંથી સમુધૃત.

Page #10

રાકર
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
વિવિધ પ્રકારની ભેગેષણાઓ આદિ હજારો નાનાં મોટાં પાપો જોયાં. આ બધાં અનિષ્ટનાં મૂળો એવાં લપાઈને ગુપ્તપણે ત્યાં રહ્યાં હતાં, કે જે અંતરાત્માનો ( Conscience) પ્રકાશ ત્યાં પડયે હોત તો તે જોઈ શકવાનો સંભવ પણ નહોતે. જ્યાં પર્યત આ સ્થળ શરીર છે ત્યાં પર્યત ક્રોધાદિ કષાયેનાં કારણે પણ છે. મારું માનવું એમ નથી કે મનુષ્ય પાપમાંજ અવતરેલ છે. જ્યારે મનુષ્યનું વલણ વાસનાની તૃપ્તિ તરફ હોય છે ત્યારે તે વલણ પાપમાંથી જ ઉદ્ભવતું હોય છે. હું પાપ કયારે કરતો હોઉં છું ? અસત્ય બોલું ત્યારે, ચોરી કરતો હોઉં ત્યારે, અન્ય મનુષ્યની સંપત્તિ દેખીને એક ક્ષણ ભર પણ મારા મનમાં એમ આવી જાય કે આ માણસની દૈલત મારા હાથમાં આવે તો કેવું સારું ? તે વખતે ખરેજ હું એક ચોર હોઉં છું. જીવન જ્યારે સંકટમાં આવી પડ્યું હોય અને મન નબળું બની ગયું હોય ત્યારે અસત્ય બોલી જવાય છે અથવા કદાચ પ્રત્યક્ષ અસત્ય નહિ તે પણ સામાના મન ઉપર ખોટી અસર ઉપજાવવાનું બની જાય છે, આ પાપ છે તેજ પ્રકારે હું જે કાંઈ ખરી રીતે છું તેના કરતાં મારી જાતને હું જરા પણ ઉચ્ચ પ્રકારની કલ્પ એનું નામ ગુમાન છે. હૃદયમાં હું બીજા આત્માએ કરતાં મારા આત્માને વધારે ચાહું અને બીજાઓના સુખ કરતાં મારા સુખને માટે અધિક પ્રયત્ન કરું તો તેમાં સ્વાથી પણાનું પાપ છે. આ પ્રકારે મારામાં હું પાપની હજારો નાની મોટી કળાઓ નિરંતર જોયા કરું છું. નર્કમાંહેના કીડાઓની માફક મારા હૃદયમાં સતતુ ગતિ કરી રહેલા હોય છે. મારા છેલ્લાં વર્ષોમાં મેં કેટલાં આવાં પાપ કર્યો હશે એની ગણત્રી કરવા બેસું તો તેની સંખ્યા કરોડોની થવા જાય છે. મારામાં અંતરાત્માનો પ્રકાશ એ બળવાનપણે વ્યાપી રહ્યો છે કે સૂમમાં સૂક્ષ્મ પાપ પણ પકડાઈ ગયા વિના રહેતું નથી. આ પાપનું ભાન મને અસહ્ય કષ્ટ આપ્યા કરે છે. હું મારા મનની સ્થિતિનો એટલે બધે બળવાન સાક્ષી છું કે જાણે આ પાપની ગણત્રી કર્યા કરવાનેજ મારૂં નિર્માણ ન થયું હોય એમ મને લાગે છે. પ્રભાતથી માંડીને આખો દિવસ હું એજ ગણ્યા કરું છું. ક્ષણમાં એ પાપ સ્વાર્થરૂપે તો ક્ષણમાં અભિમાન રૂપે, ક્ષણમાં લાલસારૂપે તે ક્ષણમાં અસત્ય તરફની પ્રીતિરૂપે ક્ષણમાં ધન સંપત્તિના ગુમાનરૂપે તે ક્ષણમાં કોઈ તેવાજ બીજા પ્રકારે એમ પાપ મને દર્શન આપ્યા કરે છે. આ ગણત્રી કરવાનું કામ મારી બુદ્ધિ નહિ પણ હૃદય કરે છે. મારું હૃદય નિરંતર જવલન્ત શીલ રહ્યા કરે છે. તેને ક્ષણ આરામ નથી. કરોળીયાની જાળમાં જેમ માખી ફસાય કે તુરતજ કરોળીએ તેને પકડવાને દોડે છે તે પ્રકારે મારા આધ્યાત્મિક શરીરમાં કોઈ પાપરૂપી માખી ફસાય તો મારું હૃદય તેને પકડી પાડે છે.
જીવનના ગમે તે પ્રદેશમાં કોઈ અનિષ્ટ વિચાર થાય, ફરજ પુર્ણ રીતે બજાવી ન શકાય, કઈ કરવા યોગ્ય સત્કાર્ય ન બને, કઈ સદગુણની અવજ્ઞા થાય અથવા

Page #11

પાપનું ભાન.
કોઇ નિર્મળતાને સુધારી લેવામાં ન આવે તેા મારૂ નિરંતરનું જાગૃત-ઉપયાગમય હૃદય તુરતજ તે બધું જોઈ શકે છે. મારૂ હૃદય અત્યંત તીક્ષ્ણ અને મર્મવેદી છે મને દુ:ખી બનાવવાની એની શકિત પ્રચંડ છે. હુ કોઇ પ્રતિ સ્હેજ અન્યાય કર્ છુ તા મને આખા દહાડા અને રાત જરાપણ ચેન પડતું નથી. વધારે શું કહું ? દુનીયા ઉપર એક એવું પાપ નથી કે જે હું ન કરી શકું. આથી જેએ પવિત્રપણાનું ગુમાન રાખે છે તેમના ખેાલવા ઉપર મને શ્રદ્ધા નથી. મને કોઇ પાપી કહે તા હું જરાપણ શરમાતા નથી. જે મનુષ્ય હૃદયમાં રહેલાં લાખા પાપા હમેશાં ગણે છે તેને કાઇ પાપી કહીને ખેલાવે તે તેણે શા માટે ખેાટુ લગાડવુ જોઇએ ? અરે લેાકેા ચક્ષુ ખોલીને જુએ કે તમે જેને આટલુ બધુ માન આપે છે! એ આવા પાપી છે ! તમે આ પાપીને પાપી રૂપે જોઇ શકતા નથી; વિચારી પણ શકતા નથી. આથી મારો પશ્ચાત્તાપ, મારૂ વેદન વધારે ઉગ્ર બને છે.
૭૩
પરંતુ પરમાત્માની મારા ઉપર કૃપા છે કે ખીજા દૃષ્ટિબિંદુથી શ્વેતાં મારા જેવા સુખી મનુષ્યેા ઘેાડા હશે. આ નારકીના કીડાએ જે ચક્ષુદ્વારા, ક દ્વારા, જીહ્લાદ્વારા ઉભરાયા કરે છે તે મારૂં હિતજ કરે છે. એક પક્ષે જેમ હું નરકનુ ભાન વેદ્યાં કરૂ છુ, તેમ બીજા પક્ષે સ્વગ નુ ભાન હું અનુભવુ છુ. જે શરીર લાંખા કાળથી રોગવશ હાય છે અને વ્યાધિમાં ઘેરાઇ ગયેલુ હાય છે તે શરીરમાં દરદનું સ્થાન નક્કી કરવુ બહુ મુશ્કેલ છે; પરંતુ નિરોગી શરીરમાં વ્યાધિનુ ચિન્હ તુરતજ પકડી શકાય છે. આથી પાપ રૂપી દરદનુ મને સ્હેજ ભાન થાય છે કે તરતજ હું એના ઉપચાર કરવા માંડું છું અને પ્રાના અને યાગમાં નેડાઇ જઉં છુ. જો મને દશ પાપનુજ ભાન રહ્યા કરતુ હોય અથવા દશ પાપજ મારાવડે બનવાને સંભવ હું કલ્પતે હાઉં તે તેટલાનુ જ નિવારણ થયે હું મારી જાતને એક પવિત્ર મહાત્મા માની લેવાની ભૂલ કરી એસ. પરંતુ મારા અંતરાત્મા અસંખ્ય પાપનું ભાન મારામાં જાગૃત રાખ્યા જ કરે છે અને એક પછી એક એ સર્વને નિવારવા અને આગળને આગળ પ્રગતિ કરવા આર માર્યા કરે છે. કેઇ ક્ષણામાં હું એમ પણ બેાલી ઉઠું છું કે શુ પરમાત્મા હશે ? હુ પાપી મનુષ્ય પરમાત્મા થઇ શકું ? આ શકા કાળે મારૂ વેદન કેવું ઉત્કટ હાય છે તે હું શું કહું ? અરે પાપી ! હજી આ વાતની તુ શંકા કરે છે ? હું આમ દોડધામ કરીને આધ્યાત્મિક શાંતિમાં પ્રવેશું . મનુષ્ય એક વખત રાગી ન હેાય ત્યાં સુધી તેને તંદુરસ્તીની કીંમત ન સમજાય. મેં જેમ સંતાપ અનુભવ્યા છે તેમ સંતાપથી મુક્ત હાવાની આન ંદ ક્ષણા પણુ અનુભવી છે. જેમ ઘડીયાળને મીનીટ કાંટા નિરંતર કટકટ થયાજ કરે છે તેમ મારામાંથી પણ નિર ંતર સ્વર ઉઠ્યાજ કરે છે કે “ હજી તારે બહુ મેળવવાનુ છે. હજી તું કાંઇજ નથી; તારી પ્રગતિ હજી પ્રાથમિક સ્થિતિની છે. ” ઘેાડાને જેમ ચાબુક વાગે છે તેમ મને

Page #12

૨૭૪
શ્રી આત્માન પ્રકાશ. અહોનિશ આ અંતરાત્માના સ્વરને ચાબુક વાગ્યાજ કરે છે. આ સર્વેમાં નવાઈ જેવું તો એ છે કે જ્યારે હું તો હોઉં ત્યારે હસતા પણ હોઉં છું. ” જેમ મારૂં રૂદન વધારે તેમ હસવું પણ વધારે. દવા જે તંદુરસ્તી આપી શકે છે તો પછી એ કોણ હોય કે જે દવા ન લે ? હું તો એજ ઈચ્છું છું કે મારું પાપનું ભાન વધ્યાજ કરે. પાપના ભાનમાંથી ઉદ્દભવતો પશ્ચાત્તાપ અને કષ્ટ સર્વને હો એમ ઈચ્છું છું. કુદરતની સત્તા એવી પ્રેમાળ છે કે તે કચ્છના પ્રમાણમાં પાછળથી આનંદ આપે છે. અપરાધનું જે ભાન દરદ ઉપજાવે છે, તેજ ભાન આનંદ પણ ઉપજાવે છે. પાપને પશ્ચાત્તાપ આપણને પરમાત્મા સાથે સંબંધમાં લાવે છે. પરમાત્માની સત્તા અને વિશાળતા સમજ્યા પછી અને તેમની મહત્તા સાથે અભિમુખતા અનુભવ્યા પછી બધાં દર્દી અને સંતાપ શા હિસાબમાં છે ? જેણે પરમાત્મ સ્વરૂપ તરફ લક્ષ આપ્યું છે તેને શી ચિના છે? એ સત્તા આગળ પાપની સત્તા કાંઇ વિસાતમાં નથી. બધુએ, મેં તમને જીવનની અંધારી તેમજ અજવાળી ઉભય દિશાઓનું વર્ણન આપ્યું. જે તમે કાંઈ પાપ કર્યું હોય તો તમારા આત્માને પશ્ચાતાપમાં ઓગાળી દો અને શાંતિ સ્વરૂપ પરમાત્મા તમારી સમક્ષ આકર્ષાઈને તમારા હૃદયને પોતાની સ્વરૂપભૂત શાંતિથી ભરી દેશે અને તમે તેમની જેવા નિરંતર આધ્યાત્મિક શાંતિવાળા ભવિષ્યમાં થશો.
ફતેહચંદ.
છે. કેટલાક ઉપયોગી વિચારો. best, peacetabsessocછે
વિઠ્ઠલદાસ મૂ. શાહ
E
:
-
::
:
* * * * *
1
-
+
*
*
*
સારમાં એવા ઘણા થોડા લોકો જોવામાં આવે છે કે જેઓ હમેશાં પિતાની જાતને વશ રાખે છે, જેઓ સર્વ કાર્યો ઘણી જ ઉત્તમતા પૂર્વક કરે છે, જેઓ જીવનકાળમાં આવનાર સર્વ સમસ્યાઓની
મીમાંસા ધૈર્ય અને દઢતા પૂર્વક કરે છે, જેઓ વ્યવહારમાં નિપુણ તેમજ સાચા હોય છે અને જે વિદ્યા, બુદ્ધિ, ધન, બળ વિગેરેનો સારો ઉપયોગ કરે છે. આ સર્વ બાબતોને માટે સૌથી પ્રથમ આવશ્યક્તા એક જ છે કે મનુષ્ય આત્મજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવું જોઈએ. અર્થાત્ તેણે બરાબર સમજી લેવું જોઈએ કે હું કોણ છું, મારામાં કેટલી શક્તિ છે અને મારા જીવનનું ધ્યેય શું છે ?

Page #13

કેટલાક ઉપયોગી વિચારે.
ર૭૫ સંસારની બીજી વસ્તુઓની માફક મનુષ્યમાં પણ અનેક વિશેષતાઓ તેમજ અનેક ગુણો રહેલા છે. સંસારના સમસ્ત પ્રાણીઓમાં મનુષ્ય શ્રેષ્ઠ ગણાય છે. આવી સ્થિતિમાં મનુષ્ય પોતાની જાતને અગ્ય, અકર્મય, અને ભાગ્યહીન માન્યા કરે અને કઈ પ્રકારની અનીતિ અથવા અનાચારમાં પ્રવૃત્ત થાય તો તે એક પ્રકારનો મહાન દેષ કરે છે. આજકાલ સંસારમાં જેટલા દોષો જોવામાં આવે છે તેનું મુખ્ય કારણ એ છે કે મનુષ્ય પોતાની શક્તિથી પરિચિત હોતો નથી તેમજ તેને પોતાના જીવનના ધ્યેયનું જ્ઞાન હોતું નથી, જે મનુષ્ય હમેશાં પિતાને દુર્બલ, અગ્ય અને અધમ ગણે છે તે સંસારમાં કદિ પણ કોઈ મોટું કાર્ય કરી શક્તો નથી. એમ કહેવાય છે કે મનુષ્યના જેવા વિચાર હોય છે તેવો જ તે પોતે થાય છે. તેની સર્વ અવસ્થાઓ ઘણે ભાગે તેની માનસિક અવસ્થાને અનુરૂપ બની જાય છે. આવી સ્થિતિનાં મનુષ્ય પોતાની જાતને જેવી બનાવવા ચાહતો હોય તેવી જ સમજવી જોઈએ. જે મનુષ્ય પોતાની જાતને સદાચારી, સત્યનિષ્ઠ, કર્તવ્યપરાયણ, અને ભાગ્યવાન ગણે તો તે ઘણે ભાગે એવો જ બનશે. તેણે પિતાની અંદર કોઈ દેષ ન આવવા દેવો જોઈએ. સર્વ ગુણ સંપન્ન હોવાને એજ સાથી સરસ, સીધે અને સહજ ઉપાય છે.
સંસારમાં ઘણા એવા લોકો હશે કે જેઓ બીજાની સાથે ઘણેજ સારે વ્યવહાર કરતા હશે, કોઇની સાથે પણ અનીતિમય આચરણ નહિ કરતા હોય, કોઈની ઉપર અન્યાય અથવા અત્યાચાર નહિ કરતા હોય, પરંતુ તે પોતે પોતાની સાથે ઘણું જ અન્યાય પૂર્ણ વ્યવહાર કરતા હશે. પોતાની શક્તિઓનો દુરૂપયોગ કરીને, પોતાની જાતને હલકી બનાવીને, મનુષ્ય પોતાની જાત સાથે અન્યાયથી વર્તે છે. બીજાની સાથે અનુચિત વ્યવહાર કરવા જેટલું જ પોતાની જાત સાથે અનુચિત વ્યવહાર કરે ખરાબ છે. પ્રત્યેક મનુષ્યનું એ પરમ કર્તવ્ય છે કે તેણે પોતાની શારીરિક તેમજ માનસિક અવસ્થા યથા સાધ્ય ઉન્નત રાખવી જોઈએ. માત્ર આટલા કર્તવ્યનું પાલન નહિ કરવાથી જ અનેક લોકોનું જીવન ખરાબ રીતે નષ્ટ થાય છે.
આપણે એવા અનેક લોકો જોયા હશે કે જેઓએ પોતાના આખા જીવનમાં કદિપણ કોઈ પ્રકારની ઉન્નતિ નહિ કરી હોય અને જેઓ યુવાવસ્થાથી માંડીને વૃદ્ધાવસ્થા પર્યત જ્યાંને ત્યાં જ રહ્યા હશે. તેઓને પોતાને પણ સમજાતું નથી કે આપણે ઉન્નતિ કેમ કરી શક્યા નહીં. પરંતુ આપણે જે તેઓની સ્થિતિ પર જરા વિચાર કરશું તો માલુમ પડશે કે તેઓ પોતાની અવસ્થાનું ધ્યાન રાખતા નથી, પોતાના વિચાર શુદ્ધ રાખવાનો પ્રયત્ન કરતા નથી, પોતાની ઉન્નતિ, સાધવાનો કશે પ્રયાસ પણ કરતા નથી. કેટલીક વખત જેઓ મોટાં મોટાં કાર્યો કરવામાં સમર્થ હોય છે, તેઓ નાનાં નાનાં કાર્યો કરવામાં પણ અસમર્થ જેવામાં આવે છે.

Page #14

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. તેનું કારણ એ છે કે પિતાની જાત પ્રત્યે મનુષ્યનું જે કર્તવ્ય છે તેનું તેઓ પાલન કરતા નથી. તેઓ પોતાની જાત સાથે અન્યાય કરે છે.
એવાં એવાં પુસ્તકે જોવામાં આવે છે કે જેના વિચારોમાં સમજણ જ નથી પડતી. એવાં એવાં વ્યાખ્યાન સાંભળવામાં આવે છે કે જેમાં કશું તત્વ જ હેતું નથી. એનું કારણ એ છે કે લેખક અથવા વતામાં જરાપણું માનસિક બળ હોતું નથી. શિષ્યો ઉપર શિક્ષકોના ઉપદેશનો જોઈએ તેવો પ્રભાવ નથી પડતો એનું કારણ એ છે કે તેના પોતામાં જ કઈ પ્રકારનો ઉત્સાહ નથી હોતો. વેપારીઓ વેપારમાં આગળ વધતા નથી, નોકરીયાતો જીંદગીભર જ્યાં ને ત્યાં પડ્યા રહે છે. જ્યાં સુધી તેઓ હમેશાં દુ:ખી અને ઉદાસ રહે છે ત્યાં સુધી લાભ અથવા ઉન્નતિ ક્યાંથી થઈ શકે ?
યુરોપ અને અમેરીકાના મોટા મોટા વેપારીઓને, કારખાનાંના માલીકનો તથા મોટા કાર્યો કરનારાને એ સિદ્ધાંત હોય છે કે બની શકે તેટલો ખર્ચ ઓછો કરો અને કામ વધારે લેવું. ઉન્નતિ અથવા લાભ સાધવાને મુખ્ય સિદ્ધાંત એજ છે. એ સિદ્ધાંતને આપણે આપણી શક્તિઓ ઉપર ધરાવા જોઈએ. બની શકે ત્યાં સુધી આપણે શકિતઓનો નાશ ઓછો કરવો જોઈએ અને તેનાથી કામ વધારે લેવું જોઈએ. એથી ઉલટું આજકાલ તે લેકે પોતાની શક્તિઓથી જરાપણ કામ લેતા નથી અથવા હદથી વધારે કામ લઈને શક્તિઓને નષ્ટ કરે છે. અથવા તો લેકે કામ જ કરતા નથી, અને કરે છે તે એટલું બધું વધારે કરે છે કે પિતાનું સ્વાથ્ય બગાડે છે. સાંસારિક વ્યવહારની ખાતર શરીર અને મન બને માણસની પુંજી છે. જેઓ તે પુંજીને સુરક્ષિત નથી રાખતા, તેઓ કદિપણું કોઈ મહાન કાર્ય નથી કરી શકતા, પોતાના શારીરિક અને માનસિક બળને નિરર્થક નાશ કરનાર મનુષ્યને તેની સાથે સરખાવી શકાય કે જે પિતાની સઘળી દેલત ખરાબ કાર્યોમાં ગુમાવીને ભીખારી બની જાય છે.
મહાન વૈજ્ઞાનિક બરાબર પરીક્ષા કરીને એવા નિર્ણય ઉપર આવ્યા છે કે ગેસ બનાવવા માટે જે કેલસા કામમાં લેવાય છે તેની પ્રકાશક-શકિતને કેવળ એક શતાંશ ઉપયોગમાં આવે છે. નવાણું અંશ શકિત તેને ખાણમાંથી કાઢીને એંજીન સુધી પહોંચાડવામાં નષ્ટ થઈ જાય છે. અર્થાત્ એક પણ કેલસામાં જેટલી પ્રકાશક શકિત હોય છે તેને કેવળ સામે ભાગ કામમાં આવે છે, અને બાકી સર્વ વ્યર્થ નષ્ટ થઈ જાય છે.
ઘણું કરીને એજ સ્થિતિ મનુષ્યની શક્તિની પણ હોય છે. તેને ઘણે મોટો ભાગ વ્યર્થ નષ્ટ થાય છે અને ઘણે થોડો ભાગ કામમાં આવે છે. જ્યારે કોઈ યુવક પહેલવહેલો સંસારમાં પ્રવેશ કરે છે ત્યારે તેનામાં ઘણું જ બળ, ઘણેજ ઉત્સાહ

Page #15

કેટલાક ઉપયોગી વિચારે.
૨૭૭ હોય છે. તે સમયે એ એમ સમજે છે કે સંસારમાં એક પણ કાર્ય એવું નથી કે જે પોતે ન કરી શકે. તે માને છે કે મારામાં અનન્ત શકિત રહેલી છે. પરંતુ સંસારમાં પ્રવેશ કરતાવેંત તેની શકિતનો ખરાબ રીતે નાશ થવા લાગે છે. યુવકોના સમય અને શક્તિનો નાશ કેટલા રૂપોમાં અને કેટલે વધારે થાય છે તેનું વર્ણન આપવું અશકય છે. પરંતુ જરા વિચાર કરવાથી તેને સારો ખ્યાલ આવી શકે છે. જે યુવક પહેલાં પિતાની જાતને અથાગ શકિત સંપન્ન માનતો હતો તે અમુક દિવસો પછી પોતાની જાતને બિલકુલ અશકત માનવા લાગે છે. શકિતના આ હાસનું કારણ એ નથી કે તેને ઉપયોગ થઈ ગયે, પણ એ કારણ છે કે તેને દુરૂપયોગ અને નાશ થઈ ગયે. મૂર્ખતા અથવા અજ્ઞાનતાને કારણે એ શકિતને નાશ કરીને લાખો મનુષ્ય પૃથ્વીના ભારરૂપ બની ગયા અને દિનપ્રતિદિન બની રહ્યા છે.
સંપત્તિના નાશ કરતાં પણ એ સંજીવની શકિતને નાશ અનેકગણે ખરાબ છે. કેમકે નષ્ટ થયેલ સંપત્તિ કેઈપણ પ્રકારે ફરી પ્રાપ્ત થઈ શકે છે, પરંતુ નષ્ટ થયેલી શારીરિક શકિત ફરી પ્રાપ્ત કરી શકાતી નથી તેમજ સમાજ ઉપર તેને જે દુષ્ટ પ્રભાવ પડે છે તેને કશે પ્રતિકાર પણ થઈ શકતું નથી.
સંસારમાં જેટલા ખરાબ અથવા નિરર્થક કાર્યો છે તેનાથી જ આપણી શકિતને નાશ થાય છે. એ નાશ આપણે જાણીબુઝીને જ કરીએ છીએ અને જે આપણે તેનાથી બચવા ઈચ્છીએ તે તેના બદલામાં આપણને આપોઆપ ઘણોજ લાભ થઈ શકે છે. એક સમર્થ ડોકટરનું કહેવું છે કે સાધારણ રીતે કોઈ કાર્યમાં જેટલી શકિત લગાડવાની આવશ્યકતા હોય છે તેનાથી દશગણી શકિત મનુષ્ય તેમાં લગાડે છે. ઘણે લોકો હાથમાં એક કલમ પકડવામાં પણ એટલું જોર વાપરે છે કે જાણે તેઓએ હાથમાં મગદળ લીધું હોય એમ લાગે છે. પિતાના દસ્કત કરવામાં કેટલાક એટલું જોર વાપરે છે કે જેટલું જોર એક માટે પત્થર દૂર ફેંકવામાં વાપરવું જોઈએ. એક ડોકટરનું એવું માનવું છે કે એ એક માણસ પણ ભાગ્યેજ એવો નિકળશે કે જે પોતાના અંગેથી ઠીક ઠીક કામ લેવાનું અને તેને આરામ આપવાનું જાણતો હોય. એવી જ રીતે એક ડોકટરનું મંતવ્ય છે કે લેકે સાધારણ રીતે જેટલું ભજન કરે છે તેના એક તૃતીયાંશ ભાગથી જ તેઓનાં શરીરનું સારી રીતે પોષણ થઈ શકે છે. જે બે તૃતીયાંશ ભજન તજી દેવામાં આવે તો તેને લઈને તેનાં શારીરિક બળને હાસ નહિ થાય, પણ ઉ૯હું હમેશાં થનાર રોગે ઓછા થશે.
ઘણું યુવકે જરાવાર ઉભા રહેવાથી, સહેજ ચાલવાથી અથવા એકાદ કામ કરવાથી થાકી જાય છે, આનું કારણ પણ શારીરિક શકિતનો નાશ જ છે, પરંતુ જે મનુષ્યની શકિતનો ફેકટ નાશ નથી થતો તે મેટાં મોટાં કઠિન અને પરિશ્રમના કાર્યો કરીને પણ થાકતો નથી. સાધારણ રીતે યુવકને દિવસ ઉગતાં જ સુસ્તી

Page #16

૧૭૮
શ્રી આત્માનઃ પ્રકાશ
અને થાક જણાય છે અને તે દૂર કરવા માટે કાઇ ઉત્તેજક પદાર્થના ઉપયાગ કરવા પડે છે. શરીર ઉપર એ વસ્તુએની અસર પ્રથમતા ઉત્તેજક માલુમ પડે છે, પર ંતુ પાછળથી તે વસ્તુએ મનુષ્યને વિશેષ શિથિલ કરી મુકે છે. અને એ શિથિ લતા આગળ ઉપર ખરાખ કાર્યો કરવાના, તેમજ અનેક પ્રકારના દાષા કરવાના કારણરૂપ બને છે. કોઇ દિવસ રાત્રિને સમયે આપણે જરા વિચાર કરશુ કે આજ આખા દિવસમાં મારી શિતના કેટલા નાશ થયેા છે તે આપણને જરૂર આશ્ચર્ય થશે. આપણે કઇકની સાથે વ્યર્થ તકરાર કર્યા હશે, નકામી ચિતાએ કરી હશે, બીજાના દાષા જોવામાં અને ટીકા કરવામાં ઘણા સમય ગાળ્યો હશે તથા એવા પ્રકારના બીજા અનેક કામ કર્યા હશે કે જેને લઇને આપણી શક્તિના ફાકટ થય થયા હશે અને શરીર ખડુજ શ્રમિત થઈ ગયુ હશે. શિકતના આ વ્યયનું પરિ ણામ એ આવે છે કે મનુષ્ય આત્મ-સંયમ કરી શકતા નથી, કવ્ય પરાયણુ રહી શકતા નથી, પેાતાની મર્યાદાનુ ધ્યાન રાખી શકતા નથી અને એવા પ્રકારનુ કશું કામ નથી કરી શકતા કે જેનાથી મનુષ્યના ચારિત્રનું સંગઠન થઇ શકે છે.
કોઇપણ કાર્ય નિયમ વગર અવ્યવસ્થિત રીતે કરવાથી પણ શિતના નાશ થાય છે, કાઇ કાર્ય ને માટે પહેલાંથી જ બહુ ચિ ંતિત થવાથી પણ શકિત નષ્ટ થાય છે; એનું પરિણામ એ આવે છે કે જ્યારે એ કાર્ય આપણી સામે આવે છે ત્યારે આપણામાં તે કરવાની શિત જણાતી નથી. ઘણાં કાર્યમાં એકી સાથે હાથ નાંખવાથી પણ શક્તિના ઘણાજ હાસ થાય છે. આપણા વિચારા બધા કામામાં વ્હેંચાઇ જાય છે અને કોઇ એક કાર્ય ઉપર આપણું ધ્યાન પુરેપુરૂ રહી શકતુ નથી. ઘણા લેાકેાની એવી ટેવ હાય છે કે તેઓ હુંમેશાં ઘણી મમતાના વિચાર કરે છે, અને મનમાં અનેક જાતના તર્ક વિતર્ક કરે છે. આવા લેાકેા પોતાના વિચારમાં દ્રઢ નથી રહેતા. તેએાની દ્રઢતાના એ અભાવનુ કારણ પણ તેઓની કિતને હાસજ છે. તે એક પ્રકારની સ્વપ્નાવસ્થામાં જ રહે છે. તેઓના પગ જમીન ઉપર હાય છે, પરંતુ તેનુ મન ઉંચે ક્રતુ હોય છે. હવે ઘણી નાખતે ઉપર વિચાર ન કરતાં શકિતનું રક્ષણ કરવામાં આવે અને તેના ઉપયેગ કાઈ એકજ ખામતના સારી રીતે વિચાર કરવામાં અથવા એકજ કાર્ય દ્રઢતાપૂર્વક કરવામાં આવે તા ઘણ્ણા જ લાભ થવા સંભવ છે. વીતેલી ખાખતા માટે ચિંતા અને દુઃખ કરવાથી કિતના અપવ્યય થાય છે. મનુષ્યે હમેશાં પ્રત્યેક કાર્ય યથાસાધ્ય પરિશ્રમ અને ઉત્તમતાપૂર્વક કરવુ જોઇએ અને જે તે કાર્ય માં કોઇ જાતની ત્રુટિ રહી જાય તે પહેલાં એ ત્રુટિનું કારણ શેાધી કાઢવુ જોઇએ, અને એ કારણે નિશ્ચિત થઇ જાય તેા પછી એને માટે ભવિષ્યમાં હંમેશાં સાવચેત રહેવુ જોઇએ. દિવસ રાત તેની ચિ'તામાં જ આપણી શારીરિક શકિતના વ્યય કરી નાંખવા એ મૂર્ખાઇ ભરૈલુ છે. વીતી ગયેલી બાબતા યાદ કરી તેને માટે ચિંતા કરવાને બદલે ભવિષ્યને

Page #17

પશ્ચાત્તાપ અને માફી!
૨૭૮ માટે સારી બાબતોનો વિચાર કરવો જોઈએ. પ્રત્યેક કાર્ય કરવા પહેલાં મનુષ્ય એટલું વિચારી લેવું જોઈએ કે એ કાર્યનું પરિણામ કેટલે સુધી શુભ આવશે અને તેનાથી મારું પોતાનું તથા બીજાનું કેટલું હિત થઈ શકશે. માટે આપણે સંસારમાં રહીને કોઈ કાર્ય કરવા ઈચ્છતા હોઈએ તો આપણી શકિતને ફેકટ નાશ ન થવા દેવો જોઈએ. એ સિદ્ધાંત જે આપણે સારી પેઠે ધ્યાનમાં રાખશે તે આપણને કદિ પણ દુ:ખી, દરિદ્ર, વિફલ મનોરથ અથવા હતાશ થવાને પ્રસંગ નહિ આવે એ નિર્વિવાદ છે.
ચાલુ
પશ્ચાતાપ અને માફી!
(ગઝલ. ). પથારી પાપની ત્યાગી, પ્રભુજી આજ જાણું છું; કષાય ચારને બાળી, પ્રભુજી આજ જાણું છું. વિલાસ રાત દીન સેવી, ન ભાતું ભાવીનું બાંધ્યું; હવે પસ્તાઉં હું પુરો, પ્રભુજી આજ જાણું છું. ન રાખ્યાં ટેક ને નીતી, વળી વિવેક ને વૃત્તિ ગુમાવ્યાં ધર્મને ગૌરવ, પ્રભુજી આજ જાણું છું. બને તે પ્રેમને કીડા, લીધીતી પ્રેમની દીક્ષા; લપસતાં પ્રેમથી જ્યારે, પ્રભુજી આજ જાણું છું. વિષયમાં હું બન્યું ઘેલો, ન રાખ્યું ભાન દુનિઆનું જીવન ફિટકાર પામ્યું છે, પ્રભુજી આજ જાણું છું. જગત્ સમુદ્રમાં મૂકી, જુવાની નાવ મેં જ્યારે; તરંગ કેરા બરાબે ચર્ણ, પ્રભુજી આજ જાણું છું. નથી સત્કર્મ કૈ કીધા, નથી કે દાન તો દીધાં; ન પડ્યાં અન્ન વિનાને, પ્રભુજી આજ જાણું છું. કર્યા કાળાં અને ધોળાં, ગણ્યા દુષ્કર્મને પ્યારા; પ્રપંચ કેરી પ્રવૃત્તિથી, પ્રભુજી આજ જાણું છું. હૃદય હારું અરે બળતું, સળગતી હોળી હૈયાની; દયાળુ માફ કરજે તું, પ્રભુજી આજ જાણું છું. અરજ હારી હૃદય ધરજે, બૂરાં કાર્યો ને વિસરજે; રહમ આ બાલ પર કરજે, પ્રભુજી આજ જાણું છું.
લેખક–ઘેલાભાઈ પ્રાણલાલ શાહ. કલોલ.
unnar

Page #18

શ્રી આત્માન પ્રકાર See
- તેજી ચારે થશે ? -
అencourse (લેખક:-મણિલાલ માણેકચંદ મહુધાવાળા)
( નિ ) દ્રા દેવીએ એવો શો ચમત્કાર કર્યો કે અખિલ જેન આલમ કુંભકર્ણવા. . વત નિદ્રા કયારનીએ અનુભવે છે ! આ તો કોઈ અજબ અને ગજબ
ક જાદુ હોય એવું ભાસે છે. જ્યારે સારી સમસ્ત આલમ નિદ્રાદેવીનું છે ? શરણ છોડી નવી નવી પ્રવૃત્તિઓ યોજી, તેમાં પરોવાઈ જઈ કંઈ
નવનવા આશા ભર્યા સુકાર્ય અને પ્રગતિ કરી રહી છે ત્યારે આપણું જૈન જગત નિરાશારૂપી અંધકારમાં ઝંપલાઈ જઈ નિશ્ચિત ઘોર્યા કરે છે, આશા અને સૌભાગ્યનો સૂર્ય આફત આભલામાં ફુલી જઈ તેનાં આશાભર્યા પચરંગી કિરણ જાણે લુપ્ત થઈ ન ગયાં હોય તેમ જણાય છે, તેને પડછો કઈ વખતે જ થાય છે. ધન્ય છે નિંદ્રાદેવી! તારી કૃપા, તેની નિરાશા અને તોફાનને !
પ્રાચીન કાળની જલવંત જાહોજલાલી અને અર્વાચીન સમયની અધોગતિ ! કેટલો ફેરફાર ! છે તે આસમાન અને જમીન જેટલો ! કયાં વસ્તુપાળ, તેજપાળ, ભામાશા, શાલિભદ્ર, કુમારપાળ, હેમચંદ્રાચાર્ય, અન્ય મહર્ષિ, જૈન અને જૈનેતર જનતા, અને પુનિતતમ ધમ સુપ્રેમે પૂજનારા પૂજનીય નરેશો; અને નવનવાં પુસ્તકેમાં જેન ધર્મ અને તેના મહાન પુરૂ વિરૂદ્ધ અને અનુચિત લખી ઉકૃષ્ટ ધર્મ વખેડી કાઢી હાંસીપાત્ર બનાવનાર જૈનેતર સાક્ષરો-લેખકો અને પવિત્ર તીર્થોની શાંતિપૂર્વક યાત્રાનો લાભ લેતી સમાજની આડે આવનાર રાજ્યો ! ક્યાં આપણું તવંગરતા અને જ્યાં હાલની ધીમે ધીમે થતી કંગાલ સ્થિતિ! ક્યાં આપણા પ્રાચીન રાજશૂરા, રણશૂરા, ધર્મશ્રા, દેશભૂરા, વ્યાપારશૂરા, અને કેળવણીશૂરા, શ્રાવક અને શ્રાવિકાઓ અને કયાં આજની સર્વ પ્રવૃત્તિઓમાં મંદતા અને કફોડી દશા ! કયાં તે સમયની ઉભરાતી જેન વસ્તી અને ક્યાં ધીમે ધીમે ઘટતી જતી હાલની જેન આલમ ! કયાં પ્રથમની સંપેલ, પ્રેમાળ, પોપકારી, દાનશીલ, પ્રભાવશાળી, વૈભવશાળી, મર્યાદિત, લજજાળુ, દઢ નિષ્ઠાવાળી અને આશાની ઉર્મિઓથી ઉભરાતી જેન કેમ અને કયાં આજની કુસંપી, કુધારે ચઢેલી, કજીયાખોર, કનિષ્ઠ વૃત્તિઓવાળી, મતભેદી અને અમર્યાદિત જેન જનતા ! આનું નામજ જમાનાને ચાળે ! આ અવસર્પિણી કાળનું એક નમુનેદાર જેવા લાયક દશ્ય !
બસ મંદી, મંદી, મંદી, સર્વ વાતે મંદી. તેજી કયારે થશે ? ક્યારે જૈન હરણ મટી હંસ થશે અને સુખસાગરનાં મુકતાફળ નિશ્ચિત ચરશે? તેજી ત્યારે

Page #19

પ્રશ્નોત્તર,
થશે અને સુખસાગરનાં સાચાં મોતી ત્યારે ચાખશે કે જ્યારે જેન જગત સંપૂર્ણ કેળવાશે, કલહ, કુધારા, કુસંપ, કનિષ્ઠ વૃત્તિ, નિદ્રા, નિરાશા અને ઈર્ષ્યાનું જડમૂળ જશે, ત્યારેજ દુ:ખના દરિઆ શેષાઈ જશે, આ સંસારની વિકાસવેલી નવપલ્લવિત થશે અને આત્માનંદ પ્રકાશ પામશે. કેળવણીનો સમાવેશ મોટી મોટી પદવીઓ અને ડીગ્રીઓ પાયામાં નથી પણ કેળવણી એટલે સ્વતંત્રતા, સ્વાધિનતા અને મોક્ષજ. કહ્યું છે કે –
કેળવણીથી જે સ્વતંત્રતા, સ્વાધીનતા અને મોક્ષ ન મળે તો તે કેળવણી નકામી છે.” આ પ્રમાણે કેળવણી એજ સર્વસ્વ છે; તેજી માટે અમોલી દિવ્ય ચાવી છે !
અસ્તુ !
-> પ્રશ્નોત્તર. -
S ERVICES નીચના પ્રશ્નનો ખુલાસો ગણિતાનુયેગનું ખાસ જ્ઞાન ધરાવનાર કોઈ મહાશય શાસ્ત્રાધારે આપે તેવી નીચે સહી કરનારા વિનંતિ કરે છે. ૧ પૃથ્વી દડાની માફક ગોળ છે અને તે ફરે છે તેમ હાલના ભૂગોળના વિદ્વાન દાખલા દલીલોથી સિદ્ધ કરી બતાવે છે, જ્યારે આપણે જેને શાસ્ત્રોના અંગે પૃથ્વી થાળીના આકારે ગેળ છે અને તે સ્થિર છે. સૂર્ય, ચંદ્ર વગેરે ફરે છે, જબુદ્વીપને એક ભાગ જે ભરતક્ષેત્ર છે ( હાલ જે પૃથ્વી જાણમાં છે તે ભરત ક્ષેત્રમાં આવી જાય છે.) તેમાં જ સૂર્ય ઉદય થાય ત્યારે આખા ભરતક્ષેત્રમાં પ્રકાશ એક સાથે અને એક સરખો પડવો જોઈએ, પરંતુ તેમ થતું નથી કલકત્તામાં સૂર્ય ૬ વાગે ઉગે તો મુંબઈમાં ૭ વાગે ઉગે છે, વિલાયતમાં ચાર પાંચ કલાક પછી ઉગે છે અને અમેરીકામાં ૧૨ કલાક જેટલો ફેર પડે છે તે તેનું શું કારણ? આ હિસાબે તે પ્રથ્વી ગોળ દડા જેવી જ હોય તેજ આટલે ફેર ટાઈમમાં પડે. તેમજ નરમાં બબે મહીનાના દીવસ અને બબે મહીનાની રાત
હોય છે તો તે સંબંધમાં શું સમજવું ? ૨ પૃથ્વી પ્રદિક્ષણા કરવામાં જે સ્થળેથી માણસ નીકળે છે અને એકજ દિશામાં
પ્રયાણ કરે છે તે અંતે તેજ સ્થળે આવી પહોંચે છે તો તે પણ ગોળ દડા જેવી હોય તેજ થઈ શકે?
લી. મ. હા. શાહ–કલકતા.

Page #20

૨૦૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
SCIRCS&RDG0
“શી કા રી ને
300
""
ભુલાયે શી રીતે, કુદરત તણી દિવ્ય કૃતી કે ?
આ નિજન વને. જળની શુદ્ધ સરિતા; જઈ સાશ્રમ હરતા. ફરતાં;
તણા યુથ રહી ગેલ કરતાં.
અહા ! શાંતિ કેવી, પ્રસરી રહી વહે છે બાજુએ, મધુર કિનારે તેના કે, જન દીસે આનદે અહિં, વનચર કુદે દોડે ટાળે, નિ ય અહા કેવાં રમ્ય ! સુખકર મળે શાન્તિ રે, કુદરત શીકારે આવીને, ક્રૂરજનકે બિચારાં ભેાળાં એ, વનચર તાં પ્રાણ હણતાં. હત્યારાને, મન નથી જરી નિખા તણી;
ક્રિસે દશ્ય
સઘળાં;
તણાં
ગુણ
ગણતાં.
માઝ ગણતાં
દયા
નથી સ્નેહિ અતા, કુદરત તણે! દુશ્મન નકી. શીકારી શી આશે ! નિર્દય થઈ પ્રાણ હણુતા; નથી સત્તા તારી, સજીવન કરે પ્રાણ પરના. પડયું સામે જોતુ, તુજ વદન એ સ્મિત કરતું; દયાની દષ્ટીએ, નીરખી પછી એ પ્રાણ તજતું. તને સખાધે એ, “ જીવન જગમાં આમ હતાં; દયા ના રાખે, શું ! મનુષ્ય હૃદયે પત્થર ઘડ્યાં ! યા પ્રેરી દેવા, જન હૃદયમાં વાસ કરજે; વધે શાન્તિ વિવે, નિર્ભય અને પ્રાણી સઘળે.
ઝવેરી કલ્યાણચંદ કેશવલાલ - વડાદરા.

Page #21

મૃત્યુ.
૨૮૩
'
(તેને ડર કેવા પુરૂષોને ન હોય?)
:
ગતની દષ્ટિએ મૃત્યુનો વિષય આનંદજનક છે કે શોકજનક છે તેની કલ્પના કરી શકાય નહિ. તે તો અનુભવીઓ જાણે અને અનુભવથી સમજાય.
ht
જગતની જનતાની કોઈપણ સંજોગોમાં સ્વાર્થવૃત્તિ સરી પડતી હોય છે, ત્યારે તેઓ આકંદ કરી મૂકે છે. મા, બાપ, સ્ત્રી, બહેન, બંધુ અને સંસારમાં મનાતે પરિવાર વિગેરે આતજનોના આકંદમાં શું રહસ્ય સમાયું છે? તેમજ કયો વિચાર અખત્યાર કરી ગ્લાનિભાવ દર્શાવે છે ? તે જાણવા ઈચ્છીશું તે તેને સ્ફોટ થતાં આપણને નરી સ્વાર્થની જ વાસ આવશે. તેમની ઉન્નતિ કરનાર, તેમનું પાલન પોષણ કરનાર આત્મા જ્યારે લય થાય છે, ત્યારે “હવે હારૂં શું થશે !” તેવા પ્રકારનો દરેક વ્યક્તિ મનોગત વિચાર કરે છે અને તે તે વ્યક્તિઓ જાણે પોતે આ વિશાળ સંસારમાં એકલી–અટુલી ન હોય તેવા ભાવોનું સેવન કરતાં ભયભ્રાંત થાય છે અને છેવટે આકંદનું શરણ સ્વીકારે છે; પરંતુ જ્યારે ઉક્ત
વ્યકિતઓને સ્વાર્થ સ્પષ્ટ તરવરતો દૃષ્ટિગોચર થાય છે, એટલે કે કોઈના મૃત્યથી દરેકને જુદી જુદી રીતે લાભ મળવાન હોય છે (વાર, લેણું, કપડાં, મષ્ટાન્ન વિ. ) ત્યારે આનંદના અતિરેકથી તાંડવનૃત્ય કરવા મંડી જાય છે, જે કે નૃત્ય કરવાનું જીવનના છેડે પહોંચેલા બુઝર્ગોને પાલવી શકતું નથી, પણ તેઓની સ્વાર્થ, પાશવવૃત્તિ સત્તાના બળથી નૃત્ય કરાવે છે, એટલે જગની દષ્ટિએ મૃત્યુને વિષય આનંદજનક કે શોકજનક ગમે તેમ ઈચ્છાનુસાર મનાતે હોય; પરંતુ “મૃત્યુસંબંધી જ આ લેખ હોઈ “મૃત્યુ” એટલે શું તેની કંઇક અંશે ઝાંખી કરાવવી તેજ લેખકનો ક્ષુદ્ર પ્રયત્ન છે.
જે મનુષ્યને જીવતાં આવડયું તેને મરતાં આવડે છે, જેને મરતાં આવડે છે તે જ જીવી જાણે છે. જન્મ જન્ય મૃત્યુ છે.
મૃત્યુ એ જીંદગીના અંતિમ ભાગનો સમય છે; જેમ ત્રાંબાના કાણુંવાળાં નિરૂપયોગી વાસણને નવીન સ્વરૂપે આપવા માટે કારીગર તેને ઓગાળી

Page #22

૨૮૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
નાંખે છે, એટલે જ્યારે પૂર્વ સ્થિતિનો પટો કરે છે-કર પડે છે ત્યારે જ નવીનતામાં યોજી શકાય છે, તેમ મનુષ્યોને બીજો અવતાર ધરવાને કુદરતી નિયમ શરૂ થતાં જ પૂર્વસ્થિતિનું રૂપાંતર થાય છે. જેમ ત્રાંબાનું અગ્નિથી ઓગળી જઈ ભિન્ન સ્વરૂપે બહાર પડવું તેવી જ રીતે મૃત્યુથી પ્રથમ દેહનો લય થાય છે અને તરત ભિન્ન સ્વરૂપે બીજો અવતાર ધારણ કરે છે. ત્રાંબાનું પરિવર્તન અગ્નિને આભારી છે, તેમ કોઈપણ પ્રાણીના વર્તમાન અવતારનું પરિવર્તન મૃત્યુને જ આભારી છે. ત્રાંબુ જલદ ભઠ્ઠીમાં ખદખદ ઉકળે છે અને પ્રતિસમયે તેને પટો થયા કરે છે, પરંતુ તેમાં કારીગરને આનંદ છે. કારીગર એમ સમજે છે કે ત્રાંબાનો જ્યારે એકરસ થશે ત્યારે જ તેનું નવું વાસણ ઘડી શકાશે, તેથી નિશ્ચયથી માનવું પડશે કે મૃત્યુ થયા સિવાય બીજો અવતાર લઈ શકાશે નહિ અને કુદરતનો સંકેત બીજે અવતાર લેવાને થશે ત્યારે નવીન અવતાર લેવોજ પડશે. ત્રાંબા માટે કારીગરને આનંદ છે તેમ મૃત્યુ માટે પ્રત્યેકને આનંદ હોવો જોઈએ; કિન્તુ પ્રથમ નિર્દેશ કર્યા પ્રમાણે સ્વાર્થીવૃત્તિએ આનન્દ માનવાનો નથી. પિતાના મૃત્યુથી બીજાને આનંદ થાય કે શેક થાય તે વિષય અલગ છે. પ્રચલિત રૂઢિઓ કેવા પ્રકારની સમાજમાં અસ્તિત્ત્વ ધરાવે છે (રૂઢિઓ મનુષ્યવૃત્તિઓની છાયા છે) તેનું દિગદર્શન કરાવવા પુરતું જ પહેલા પેરેગ્રાફમાં વિષય ચર્યો છે. બાકી આ વિષય સ્વયં પોતાના-દરેકના પિતાના માટેજ સમજવાનો છે.
મૃત્યુ એ એક બદલાતી જીંદગીનું ચિન્હ છે યા પરિવર્તન છે, જે મૃત્યુને સહર્ષ ભેટે છે અગર તો જેને મૃત્યુને લેશમાત્ર ભય નથી, તેવા ભડવીર આત્માઓ કુટુંબની, દેશની તેમજ જગભરની સેવા ઉઠાવી શકે છે, ધર્મને વિશેષ જ્વલંત રાખે છે, સમાજમાં ચેતના પ્રગટાવે છે, કેઈ સાહસિક મહાન કાર્યો તેને અલભ્ય નથી; પરંતુ મૃત્યુથી ભયબ્રાંત થનાર કાયર એવો એક પણ સાહસિક કાર્ય કરી શકતા નથી. કોઈપણ કાર્ય કરતી વખતે તેને મુખ્યત્વે એજ પ્રશ્ન ઉદભવે છે કે
આ કાર્યમાં કદાચ હારૂં મૃત્યુ થશે તો ?' મહારી, મહારા સગાંસમૂહની શી દશા થશે ? મહારા વિના કેટલા મરી ફીટશે ? પરંતુ આ માત્ર કલ્પનાઓ અને તેને ભ્રમમૂલક આશા વળગી રહી છે. આ દુનિઆમાં કેણ કોનું છે ? અગર તે કોને કોની પડી છે? સગે ધણું મરી જવા છતાં તે સ્ત્રી બાર મહિના જેટલા ટૂંક સમય પછી દુનિઆના અન્ય સ્વછંદોમાં પડી જાય છે. (સ્વછંદ-સારૂં ખાવું સારૂં પહેરવું વિ. ) તો પછી બીજા સગાઓના સ્નેહની ગણત્રી કેટલી ? પરાયા મુખથી મૃત્યુ વિષયના બહિર્ગત થતા શબ્દો સાંભળી કાયર જીવોના કપાળ ઉપર ભયની રેષાએ અને સ્વેદાંબુઓ ઉપસી આવે છે, પરંતુ તેઓને માલુમ નથી કે જે શરીર ઉપર, લક્ષ્મી કુટુંબ પરિવાર ઉપર હારો અચળ વિશ્વાસ અને મેહ છે તે અંતે લ્હારાં નથી. તું તારી ઈચ્છાપૂર્વક તેમને ત્યજીશ નહિ તે કુદરત

Page #23

મૃત્યુ.
૧૮૫
તારી પાસેથી મળાત્કારે છેડાવશે. શરીર તા ઢગે દેતું આવ્યુ છે. અને દે છે, લક્ષ્મી કાઇની થઇ નથી અને થવાની નથી. આજ તારી પાસે છે કિન્તુ આવતી કાલના સૂર્યોદયે તેના માલીક ખીોજ હશે. પેાતાની સંપૂર્ણ ઇચ્છાથી નહિ છેડે તે કુદરતની નિય ંત્રણાનુસાર આસુરી સત્તા પ્રાયે છોડાવશે તેા પછી તેવા અન શ્ર્ચિત અને અશાશ્વત સુખેામાં મૂર્છા રાખી અને તેથી મૃત્યુના ભય રાખી શામાટે મનુષ્યત્વ ગુમાવવું ?
જેમ આપણે મેલાં થયેલાં વસ્ત્રો બદલીને ધેાયેલાં વસ્ત્રો પહેરીએ છીએ, જેમ નાટકની રંગભૂમિ ઉપર કામ કરતા એકટર એક વખત રાજાના સ્વાંગમાં દેખાય છે, જ્યારે ઘેાડી ક્ષણ પછી તેજ એકટર બીજા પ્રવેશમાં ભિક્ષાપાત્ર સાથે ભિક્ષુકના પાષાકમાં દ્રષ્ટિગોચર થાય છે. એકટરના આત્મા એકજ છે પણ તેનુ પરિવર્તન ભિન્ન ભિન્ન સ્વરૂપે પરિણમે છે, તેમ મૃત્યુ આપણને માત્ર નવીન વેશ લેવરાવે છે. આ વિષય પરત્વે એક સ્થળે જણાવવામાં આવ્યું છે કે, “ જો મરણુ એ જીંદગીની છે અરે છેલ્લી દશા;
તા પરાર્થે અપવામાં આ જીવનના માહ શા ?” ( રા’ માંડલીક ) અર્થાત્—મૃત્યુ જે વત માન જીવનની છેલ્લીજ દશા હાય તે પરાપકાર કરવામાં, અન્યનું રક્ષણ કરવામાં આપણા પ્રાણની આહુતિ આપવામાં જીદગીના માહ શા કામના ? અને મૃત્યુના ભય શા કામના ?
અને ભય રાખવાથી કઇ ખચી શકાય તેમ છે ? જંગલમાં યા વસ્તીમાં, યુવાનીમાં યા વૃદ્ધાવસ્થામાં પણ કયારેય મૃત્યુ કાઇને છેડે છે તે છોડશે ? કોઇપણ પ્રકારેથી મૃત્યુ ો પાછું જતુ હાય તા ભલે તેની પાછળ તમારી સમસ્ત શકિતવેડફેા. ચક્રવર્તી અને ૨ક ભીખારી એક સરખી રીતે મૃત્યુના ગ્રાસ થાય છે.
જેમ જે પુષ્પો ખીલ્યાં છે તે અવશ્ય કરમાવાનાં છે, જે સમુદ્રમાં ભરતીના જુવાળ ચડે છે તેની એષ્ટ અવશ્ય છે જ. તેમ જેના જન્મ થયા છે, તેને અવશ્ય લય પામવાનુ છે અને તે ‘ એક અને એક એ ’ ના જેવી સીધી મામત છે. ભય પામી ભાગી જવા છતાં મૃત્યુ તે ગમે ત્યાંથી ખેાળી કાઢશે.
જ્યારે મનુષ્ય અનેક ત્રિવિધ તાપથી દુગ્ધ થએલ પ્રાણીઓને શાંત કરવા પોતાના જીવન પ્રવાહ ઠલવે છે ત્યારે તેને કુદરતી અનેરી શાંતિ અને દૈવી આનંદ કે જે શાંતિ અને આનંદની પૂર્વે ઝાંખી પણ થઇ નહિ હાય, તે પ્રકારની કુદરતના ગર્ભાગારમાંથી પ્રાપ્ત થાય છે. ચારીના આરોપસર શક પડતા ગમે તેટલા મનુપ્યાને ન્યાયની અદાલતે ઉભા રાખવામાં આવે તપ જેણે ચારકાર્ય કર્યું નથી તે તેા સર્વથા નિશ્ચિતજ છે; તેમ જેણે ઇશ્વરની કૃતિએ સન્મુખ સ્થિર મન રાખી, ચિત્તનાં આંદોલનાના ઉપશમ કરી, અન્યના અવલખન સિવાય પેાતાનેા અને

Page #24

૨૮૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાર. બીજાનો ઉત્કર્ષ સાવ્યો છે તે મૃત્યુથી સર્વથા નિશ્ચિત છે અને જ્યારે તેવી નિશ્ચિતતા પ્રાપ્ત થાય છે ત્યારે તેના દીલ દરીઆમાં ઉછળતાં મજા એકદમ વિલીન થઈ જાય છે અને ત્યારપછી તેના હૃદયમાં કેવી ઉચ્ચ ભાવનાઓ પોષાય છે.
જગત મરણસે ડરત હૈ, મુજ મન હૈ આનંદ
કબ મરણાં કબ ભેટમાં, પુરણ પરમાનંદ ભાવાર્થ-જગતના મનુષ્ય મૃત્યુના નામ માત્રથી ભયબ્રાંત થઈ જાય છે, તેઓનાં ગાત્રો શિથિલ થઈ જાય છે. અને નાસભાગ કરે છે પણ મને તો ગમે તેવા સંજોગોમાં મૃત્યુ આવે તેની મને પરવા નથી. હું તો તેજ દિવસની ઉજવલ દિવસની માર્ગ પ્રતીક્ષા કરી રહ્યો છું કે ક્યારે મૃત્યુ આવે અને મુક્તિ પામું.
ટુંકમાં જેણે સદાચાર સેવ્યા છે, નરભવની અત્યુત્તમ ઉપયોગિતા સાધી છે, જીવન નૌકાને મેહજન્ય ખરાબ નહિ ચઢાવતા યથાસ્થિત કિનારે પહોંચાડી છે, તેને નથી મૃત્યુનો ભય, ! નથી સાક્ષાત્ યમદેવનો ભય.! “ચારના પગ કાચા ' એ ઉક્તિવત્ જેને પરલોકમાં દુ:ખ ભોગવવાની કલપના થઈ છે તેને મૃત્યુ માત્ર દુ:ખદાયી, ભયવાહી થઈ પડે છે.
મૃત્યુના વિષયથી ખેદ પામવાનું યા રાચવાનું પ્રયોજન નથી. જો કે ખેદ પામો અને રાચવું ઉભયવિષયે મનુષ્કાના વતન ઉપર અવલંબેલા છે. મૃત્યુને પાર પહોંચેલા પુરૂષે નરસિંહ સમ બની નિડરતાથી અનેક પ્રકારના કાર્યો કરી રહ્યા છે. તેજ પુરૂષ ધર્મને પણ ટકાવી રાખે છે, અને મૃત્યુથી તેઓ ડરનારા હોતા નથી.
મૃત્યુના નામથી ભય પામવો ન પડે તેવું વર્તન, તેવા વિચાર, આચાર જગના મનુષ્યો રાખે, સ્વકર્તવ્યથી જાણીતા થાય અને પરોપકાર વૃત્તિનું નિરંતર આહ્વાહન કરે તે જ અંતરેચ્છા.
લેખક–ઘેલાભાઇ પ્રાણલાલ શાહ, કલેલ.
સુધારો.
૧ ગયા અંકના પાના ૨૬૪ માં મહાવીર જયંતીના વર્તમાન સમાચારમાં ચિત્ર
શુદ ૧૩ બુધવાર છપાયેલ છે તેને બદલે ચૈત્ર સુદ ૧૩ ગુરૂવાર સમજો. ૨ અમારા “તરફથી છપાએલ જૈન પંચાંગમાં ચૈત્ર માસના શુકલ પક્ષમાં બે તેરસ
હાવાથી બીજી શુદ ૧૩ મહાવીર જયંતી” એમ છપાયેલ છે, પરંતુ પ્રથમ શુદ ૧૩ ના રોજ ઉત્તરાફાગુની નક્ષત્ર હોવાથી પ્રભુ મહાવીરના જન્મ વખતે તે નક્ષત્ર હવા સબબે પહેલી શુદ ૧૩ ના રોજ જયંતી ઉજવાયેલ છે જેથી ત્યાં પણ પ્રથમ સુદ ૧૩ ગુરૂવાર શ્રી મહાવીર જયંતી એમ સમજવું.

Page #25

ઉપદેશક પદ.
૨૮૭ E020E0E0E0E0E0E0E0E0E0E07
અકલ
©EO===©ECEO====©==OE OECEO=©==OE OE OE OE
અકલ ••
છે ઉપદેશક પદ. છછછછછછછછછ6 ( રાગ–હેરી. અકલ તેરી સકલ ગમાઈ ... વિષયાંતર મત જા ભાઈ.....
અકલ. રસના મીલી હે ગુણ ગુણ ગાવન, તાકો કતરણ બનાઈ, ગુણિ જન કે ગુણ કટની માની નિજ ગુણ ચીરની ચલાઈ.... ગુરૂ હિતકારી બચન સુનનકે, કરણ સમર્પણ ભાઈ, વે ગુરૂ વચન સુનત નહી પાપી, ગંદીલ વાણી સુહાઈ.............. પ્રભુ નીરખનકે નયન દિયે હે, જનતા સમતા દાઈ, દુ:ખિ જન દેખી સુખી કર દેના,
જીવન ભર લે કમાઈ. અકલ... કાચી કાયા ચર્મ જડી મઢીયા, હાડ રૂધિર શું ચીનાઈ, દાન દયા અરૂ તપ જપ કરણી, કર લે અવસર પાઈ. .
અકલ ભદધિ પાર ઉતારા ઉનકા, ગુરૂ ગમ જીસને પાઈ, આતમરામ ગુરૂરાજ હમારા, કાંતિ કલા મીલી આઈ.
અલ તેરી સકલ ગમાઈ...વિષયાંતર l લીંબડી–પુરીબાઈ ધર્મશાળા | પૂજ્ય પ્રવર્ણ કળ મહારાજ Ill વૈશાખ સુદિ પંચમી... | શ્રી કાંતિવિજયજી મહારાજ: SO30E0E0E0E0E0E0E0E0E0E03
આ પદ પ્રકટ કરવા માટે રા. મનસુખલાલ ડાહ્યાભાઈ વઢવાણવાળાએ મેકલેલ છે.
MOEDOE0E0E05070E0E0E0E0E0E0E0E0E0E0E0EON

Page #26

૨૮૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
પ્રકીર્ણ.
પૂર્વાચાર્ય મહાન પુરૂષોએ આપણા માટે મુકી ગયેલ અપૂર્વ પ્રથાને અમૂલ્ય વારસો આપણે બેકાળજીથી સાચવી ન શક્યા કહે, કે પ્રમાદથી રક્ષણ ન કરી શક્યા કહે કે વસ્તુને ઓળખી ન શક્યા, ગમે તે કહો પણ તેને લઈને હજારોની સંખ્યામાં તેવા અપૂર્વ હસ્ત લીખીત ગ્રંથે યુરોપીયન પ્રજા તેની કિંમત પારખી વિના મૂલ્ય—પાણીના મૂલ્ય અને ઓછી મહેનતે તે આપણું ધન પોતાના દેશમાં લઈ ગયા, કે જ્યાંની લાઈબ્રેરીમાં ગૌરવ ભરી રીતે બિરાજે છે અને રક્ષણ થાય છે, તેમ હિંદુસ્તાનમાં પણ તેવી જ સરકારી લાઇબ્રેરીમાં હજારોની સંખ્યામાં તેવા આપણુ ગ્રંથ આપણા ભંડારમાંથી ચાલ્યા જતાં ત્યાં રક્ષણ પામે છે. જેને સમાજ શું આંખ ઉઘાડીને જશે કે હવે બાકી રહેલ છેડો ઘણો સંગ્રહ પણ રક્ષણ કરી સાચવી શકશે કે ? આ કાળમાં જેન સાહિત્યનું રક્ષણ કરવું-સાચવવું, ભવિષ્યમાં તે વધારે હૈયાતી ભોગવે તેમ તેના માટે પ્રબંધ કરવા. પ્રગટ કરવા જેવું અનેક ભાષાઓમાં સરલ રીતે બહાર મુકવાનો આજે પ્રસંગ છે. જેને કામે તે દિશા તરફ પોતાનું લક્ષ ખેંચવા અને તેને માટે પૈસાને વ્યય કરવાની ખાસ જરૂર છે. આ બાબત માટે હાલમાં પુના શહેરમાં બિરાજમાન મુનિરાજ શ્રી દર્શનવિજથજી મહારાજે ત્યાંની ભાંડારકર ઇનસ્ટીટયુટમાં હસ્ત લીખીત મનનો મોટો સંગ્રહ છે. તેની મુલાકાત લીધી હતી. જેને માટે તેઓ શ્રી નીચે મુજબ જણાવી જૈન સમાજનું ધ્યાન ખેંચે છે.
મુછાત –આજે અમે મુનિ દર્શનવિજયજી વિગેરે સાધુઓ પૃનાના ભાંડારકર ઈન્સ્ટિટ્યૂટમાં ગયા હતા. ત્યાં લગભગ વીશ હજાર હસ્ત લીખીત પ્રતિઓનો સંગ્રહ છે. તેમાંથી જૈન ધર્મની હસ્ત લિખિત થોડીક પ્રત પણ જોઈ હતી. આ સંસ્થામાં જેન પ્રતો લગભગ પાંચ હજાર હોવા છતાં એ તરફ કાર્ય કરવા જૈનોનું હાલ સુધી દુલક્ષ છે. માટે હવે વિશેષ લક્ષ આપી ન છપાયેલા જૈન ગ્રંથો બનતા પ્રયાસે વિશેષ બહાર પાડવા પ્રયત્ન થવું જોઈએ વિંગેરે મહારાજ સાહેબ જણાવે છે.
- વર્તમાન સમાચાર.
અમદાવાદ શહેરમાં મહાત્સવ. દાનવીર અને ધર્મનિષ્ઠ શેઠ શ્રી જમનાભાઈ ભગુભાઈના તરફથી તેઓશ્રીના ધર્મપત્ની માગેહેને વિશતિ સ્થાનક, સૌભાગ્ય પંચમી શ્રી નવપદજી આદિ તપ કરેલું હોવાથી તે તપને ઉદ્યાપન મહોત્સવ ( ૩૪ છોડનું ઉજમણું) શ્રી સમવસરણની તથા શ્રી શત્રુંજય તીર્થની અલૌકીક સુંદર રચના, અઠ્ઠાઈ મહોત્સવ વગેરે સદ્દગત શેઠશ્રી જમનાભાઈ શેઠને જે મનોરથ મુલતવી રહેલા તે કલીભૂત કરવાનું ઉત્તમ કાર્યો પિતાની પૂજ્ય કારીશ્રી માણેક બહેન સાથે મળી શ્રીમાન શેઠ સાહેબ માણેકલાલભાઈ મનસુખભાઈએ આ માસની સુદ ૩ બુધવારથી હાથ ધર્યું છે એટલે ઉપરોકત મહોત્સવો શરૂ કર્યા છે. જેની આમંત્રણ પત્રિકા અમોને મળી છે. તે જોતાં પૂર્ણ ઉત્સાહ, ઉદારતા, અને શ્રદ્ધાપૂર્વક દેવગુરૂ જ્ઞાન અને ધર્મની ભક્તિ કરવાનું કાર્ય શરૂ થયું છે. જેથી શાસન પ્રભાવના થવા સાથે અનેક મનુષ્ય ભકિત અને અનમેદનનો લાભ મેળવશે.

Page #27

વર્તમાન સમાચાર
૨૮૯
આ માંગલિક પ્રસંગ ઉપર આચાર્ય મહારાજ શ્રીવિજયનેમીસૂરીશ્વરજી તથા આચાર્યશ્રી વિજયદર્શનસૂરિજી તથા આચાર્ય શ્રી વિજયોદયસૂરિજી તથા આચાર્ય શ્રી વિજયસિદ્ધિસૂરીશ્વરજી તથા આચાર્ય શ્રી વિજય મેઘસૂરિજી તથા શાંતતિ મુનિરાજ શ્રી હંસવિજયજી મહારાજ તથા પન્યાસજી સંપર્યાવજયજી મહારાજ વગેરે મુનિ મહારાજાઓને વિનંતિ પૂર્વક આમંત્રણ કરેલ હોવાથી તત્ર બિરાજમાન છે, જેથી દેવભકિત સાથે ગુરૂભક્તિ અને દર્શનનો પણ સારો લાભ મળશે. શુદ ૧૧ ગુરૂવાર અષ્ટોતરી સ્નાત્ર તથા નવકારશી થયેલ છે. અને આઠે દિવસ વિવિધ પૂજાઓ આંગી રચના વગેરેથી ઉમંગપૂર્વક દેવભકિત કરવામાં આવેલ છે. શ્રદ્ધા અને ઉદારતાથી મળેલ લક્ષ્મીનો ધર્મ માર્ગે વ્યય થતો હોવાથી તે કરનાર પુણ્યાનુબંધિ પુણ્યબંધ કરે છે. અમે તેની અનુમોદના કરીયે છીયે.
ઘાટકોપરમાં મુનિ મહારાજાઓનું આવાગમન. મુંબઈ જેવા અતિ વ્યવસાયી શહેરમાં જ્યારથી મુનિ મહારાજાનું આવાગમન થવા લાગ્યું ત્યારથી ત્યાં વસ્તા જેન બંધુઓ વગેરે ઉપદેશાદિનો લાભ લેવા લાગ્યા. કાંઈક ક્રિયાકાંડની પણ જાગ્રતી થતી ચાલી. હાલમાં તેજ રીતે તે શહેરને બદલે નજીકના પરાઓમાં રહેનાર જૈન બંધુઓ પણ વિદ્વાન મુનિરાજના વ્યાખ્યાન આદિ લાભ લેવા પણ પ્રવૃત થતા જાય છે, જેથી કરીને હાલમાં ગયા માસની સુદ ૬ ના રોજ પૂજ્યપાદ જેનાચાર્ય શ્રી વિજયવલ્લભ સુરીશ્વરજીના વિદ્વાન શિષ્ય મુનિરાજ શ્રી વિબુધવિજયજી તથા મુનિરાજ શ્રી વિચક્ષણવિજયજી મહારાજ ઘાટકોપરના શ્રી સંઘની વિનંતિથી ત્યાં પધાર્યા છે. ત્યાંના સંઘે સામૈયું વિગેરેથી ભક્તિ કરી છે. ચાતુર્માસ પણ ત્યાંજ થવા સંભવ છે.
હાલમાં મુનિરાજશ્રી દર્શનવિજયજી, તથા મુનિરાજ શ્રી જ્ઞાનવિજયજી તથા મુનિરાજ શ્રી ન્યાયવિજયજી મુનિરાજે પુના શહેરમાં બિરાજમાન છે. જ્યાં ધર્મા પ્રભાવના થયા કરે છે. મહારાજશ્રીના ઉપદેશથી ગયા ચૈત્ર માસની પૂર્ણિમાના દિવસે શેઠ રામચંદ પુરૂષોતમદાસે મોટા દેવવંદનની વિધિનો સમારેહ કરાવ્યો હતો. ત્યાંના સંઘમાં આ દેવભક્તિનો પ્રસંગ પ્રથમ જ હોવાથી ત્યાંના શ્રી સંધમાં અપૂર્વ ઉત્સાહ અને આનંદ વર્તાયે હતો. અને આ માંગલિક પ્રસંગની અનુમોદના સર્વ કેાઈ કરે તે સ્વાભાવિક છે.
સુરતમાં દીક્ષા મહોત્સવ. પ્રાતઃસ્મરણીય આચાર્ય મહારાજ શ્રી વિજયકમળસૂરીશ્વરજી મહારાજના પટ્ટધર આચાર્ય શ્રી વિજયલબ્ધિસૂરિજી મહારાજ હાલ સુરતમાં બિરાજમાન છે તેઓશ્રીના ઉપદેશથી નડોદ નિવાસી માસ્તર છગનલાલ ગુલાબચંદ તથા શાહ ચિમનલાલ નાથાલાલ ખેડાના બંને બંધુઓએ વૈશાખ સુદ ૩ બુધવારને રોજ રાજીખુશીથી પ્રવજ્યા લીધી છે. અનુક્રમે મુનિરાજ શ્રી પ્રવિણવિજયજી તથા મુનિરાજ શ્રી ચિત્તવિજયજી નામ રાખવામાં આવેલ છે. આ મહોત્સવ અને સ્વર્ગવાસી આચાર્ય શ્રી વિજયકમળસૂરીશ્વરજીના કાળધર્મ પામ્યા તે નિમિત્તે ચૈત્ર વદી ૧૧ થી ગુદ ૩ સુધી અઠ્ઠાઈ મહેત્સવ અને શુદ ૩ ના રોજ શાંતિસ્નાત્ર પણ ભણાવવામાં આવ્યું હતું.

Page #28

૨૯૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ODOBBE&SELGASREBBEROLA કે સ્વીકાર અને સમાલોચના.
જેનાગમ શબ્દ સંગ્રહ (અર્ધમાગધી ગુજરાતી કેષ) સ્થાનકવાસી જૈન સંપ્રદાયના વિદ્વાન અને શતાવધાની મુનિરાજ શ્રી રત્નચંદ્રજી સ્વામીએ તૈયાર કરેલે આ કોષ છે; જેમાં માગધી, સંસ્કૃત અને તેને ગુજરાતી અર્થ એટલે ત્રણ ભાષામાં તેની રચના છે. ૪૯ જુદા જુદા આગમે તથા ગ્રંથોમાંથી શબ્દ લેવામાં આવ્યા છે કે જેમાં ૨૫૦૦૦) શબ્દો કરતાં વિશેષને સંગ્રહ કરવામાં આવેલ છે. પ્રસ્તાવનામાં જણાવવામાં આવેલ છે કે બીજા બેટા કોષ ચાર ભાગમાં તૈયાર થાય છે. રચનાર મહાત્માનો પ્રયત્ન ધન્યવાદને પાત્ર છે અને માગધી ભાષા કે ગ્રંથના અભ્યાસી માટે એક ઉપયોગી સાધનનો વધારો આથી થયેલ છે. એમ જણાય છે. સંધવી ગુલાબચંદ જશરાજ શ્રી લીંબડી નિવાસીની આર્થિક સહાય વડે તેમણે પ્રસિદ્ધ કરેલ છે. કિંમત રૂા. ૩-૮-૦ પુષ્ટ ૮૧૮ જોતાં કિંમત યોગ્ય છે.
સાધુ ગીતા–લેખક અને પ્રકાશક પ્રભુદાસ અમૃતલાલ મહેતા કે જેઓ એક ઉછરતા, ઉત્સાહી, અને વિચારક યુવક છે. આ ગ્રંથના લેખક જણાવે છે કે પોતાની મુસાફરીમાં એક પ્રસંગે એક પવિત્ર મુનિવરના દર્શન થતાં તે પવિત્ર આત્માની આત્મશાંતિ અને ચારિત્ર ઉપર મુગ્ધ થતાં આ ગ્રંથ લખવાને તેઓ પ્રેરાતાં ગદ્ય પદ્યનો વિચાર ન કરતાં પોતાના આત્માને તે માટે જે સ્કર્યું તેની નોંધ રૂપે આ લઘુ ગ્રંથની રચના કરી છે. કેટલેક સ્થળે છાપવામાં અશુદ્ધિ રહેલી છે તે તેમજ પહેલેથી છેલ્લે સુધી તમામ પેજનાં લખાણમાં કોઈ ગદ્ય પદ્યનો નિયમ રહેલો નથી, તેના કરતાં તો છેવટ ગદ્યમાં પણ તે સંકળના પ્રગટ કરી હોત તો તે પોતાની સુંદરતામાં વધારો કરી શકત. તેથી તે બંને માટે હવે પછી બીજી આવૃતિ પ્રકટ થાય તો તે વખતે લેખક તે માટે યોગ્ય સુધારો કરશે તેમ જણાવવું યોગ્ય લાગે છે.
મળવાનું સ્થળ શ્રી વિજયધર્મ લક્ષ્મી જ્ઞાનમંદિર, બેલનગંજ-આગરા. પ્રકટકર્તા પાસેથી.
કિંમત આઠ આના.
--
-SF

Page #29

અમારા સત્કાર.
૧૯૧
શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયના અગીઆરમાં વાર્ષિક રીપા ( જીન ૧૯૨૫ થી મે ૧૯૨૬ સુધી ) ક્રમે ક્રમે નમુનેદાર બનતી જતી આ સંસ્થાને આ રીપેાંઢ કે જેમાં તેની તમામ પ્રકારની કાર્યવાહીને સમાવેશ કરવામાં આન્યા છે. મુંબઇ જેવા વ્યાપાર અને જાહેજલાલીવાળા કેન્દ્ર સ્થળમાં આવી સંસ્થાએ જૈન સમાજની જરૂરીયાત પુરી પાડવા સાથે સમાજની કેળવણીના કાયને ખરેખરી રીતે ઉત્તેજન આપ્યું છે. શ્રીયુત સેક્રેટરીએ, ધાર્મિક માસ્તર અને કાર્યવાહી કમીટીના ઉત્સાહ અને ખંતથી દિવસાઽદિવસ તેની ઉન્નતિ થાય તે સ્વાભાવિક છે. મુંબઇ જેવા સ્થળમાં આ સંસ્થા . હાવાથી માટી રકમને ખ ચાય પરંતુ તેને પુરેપુરા લાભ વિદ્યાર્થીઓના લાભાથેજ થતા હાવાથી અને યાગ્ય રીતે થતા હાવાથી વ્યાજમાંથી નિભાવવા પુરતુ હજી ક્રૂડ નથી, જેથી કાયમ મદદ મેળવવાની જે અપેક્ષા રહે છે તે મુ ંબઈ જેવા શહેર માટે કે જૈન શ્રીમતા યાગ્ય ન હાવાથી આ સંસ્થાને તે માટે યાચવુ ન પડે તેમ જલદી થવા જરૂર છે, તેટલુજ નહિ પણ અમે તેા આગળ વધી તેમ કહેવા અને જોવા ઇચ્છીયે છીયે કે, તે ઉપરાંત જૈનકામે વિશેષ મદદ આપી જેમ બને તેમ જલદીથી શ્રી મહાવીર જૈન કાલેજની સ્થાપના કરી જૈન સમાજનુ ગૌરવ વધારવું જોઇએ. અમેા સેક્રેટરીએ અને કમીટીને નમ્ર સુચના અને ભલામણ કરીયે છીયે અને પુછીયે છીયે કે આ વિદ્યાલયને શ્રી મહાવીર જૈન કાલેજ કયારે બનાવા છે ? પરમાત્માને પ્રાર્થના કરીયે છીયે કે તે સુપ્રસંગ જલદી પ્રાપ્ત થાઓ. રીપોર્ટમાં બતાવેલ ઉપજ ખર્ચ, હિસાબ, વગેરે તમામ ચાખવાવાળા અને સુવ્યવસ્થિત છે.
શ્રી ગાધારી વીશાશ્રીમાળી જૈન દવાખાનુ–મુંબઇને સંવત ૧૯૮૨ ની સાલના રીપોટ મળ્યા છે. રીપોર્ટ વાળા વર્ષમાં ૯૬૯૮ દરદીઓએ લાભ લીધા હતા. જેથી તેની ઉપયાગીતા કેટલી છે તે જણાઈ આવે છે. ફરી શરૂ થયાને આ દવાખાનાને ત્રીજું વર્ષ ચાલે છે; છતાં કાર્યાં વાહકેાની ખંત અને લાગણી તેમજ જ્ઞાતિભાઇઓની અપ સહાય છતાં તે વ્યવસ્થિત ચાલતું હાય તેમ જણાય છે. હિસાબ, સરવૈયુ, આવક-જાવક અને વ્યવસ્થા યોગ્ય અને ચેાખવટવાળા છે. હાલમાં તેના ખર્ચ માટે મેમ્બરશીપની યાજના કરી છે; પરંતુ અમારા માનવા પ્રમાણે ભવિષ્યમાં નભી શકવી મુશ્કેલ એટલા માટે છે કે, આપણે આરભે શૂરા છીયે અને લીધેલ કાયમ નિભાવી શકતા નથી. વળી મુંબઇમાં કાર્યાવાડા માટે પણુ અગવડતાવાળુ છે, માટે જ્ઞાતિબંધુનેા આ સંસ્થાદ્વારા આશીર્વાદ લેવા માટે આ ખાતુ કાયમી કરવા એક સારા ફ્રેંડની ખાસ જરૂર છે. જ્ઞાતિબંધુએ તેની જરૂરીયાત ધારે છે તેા અવશ્ય એક કાયમી ક્રૂડ કરી નિર ંતરને માટે દરદીએની આશિષ મેળવશે.

Page #30

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
અમારો સત્કાર.
અમારા તરફથી વિવિધ સાહિત્યના ઉત્તમ ગ્રંથ પ્રકટ થાય છે તે સર્વ વિદિત છે, પરંતુ આત્માનંદ પ્રકાશના ગ્રાહકોને પણ માસિકના વાંચન ઉપરાંત ભેટના ઉત્તમ પુસ્તકે આપી વાંચનને બહોળો લાભ આપવામાં આવે છે. જેને માટે અમે કાંઈ લખીયે તેના કરતાં સમાજના વિદ્વાન બંધુઓ કાંઈ પણ લખે કે તે માટે પિતાને સંતોષ કે આનંદ જાહેર કરે તેથી અમારી શાસનસેવા માટે સમાજમાં થતી ગણના જેઈ અમોને પણ હર્ષ થાય તે સ્વાભાવિક છે. હકીકત એ છે કે આ વખતે આત્માનંદ પ્રકાશના ગ્રાહકોને શ્રી ધર્મરત્ન પ્રકરણ નામનો ઉત્તમ ગ્રંથ ભેટ આપેલ છે તેને માટે વિરમગામનિવાસી વકીલ છોટાલાલભાઈ ત્રિકમલાલ પારેખ સભા ઉપર પત્ર લખી નીચે પ્રમાણે જણાવે છે –
શ્રી જેન આત્માનંદ સભાના સેક્રેટરી સાહેબે ભાવનગર.
“પત્ર લખવાનું મન સભા તરફથી પ્રસિદ્ધ થયેલ ધર્મરત્ન પ્રકરણનું ભાષાંતર આાંત વાંચવાથી થયેલું છે.
આ બુક વાંચી મને ઘણેજ આનંદ થયો છે અને જાણવા જોગ તથા મનન કરવા યોગ્ય ઘણી બાબતો મળી છે.
હાલના સમયમાં તેમજ કહે કે હાલના વાતા પવનના જમાનામાં, આ ગ્રંથ બરાબર વાંચવાથી તથા મનન કરવાથી માનસિક મધ્યસ્થતા પ્રાપ્ત કરવાનો તથા સાચવવાનો ઉચ્ચ હેતુ કેટલેક અંશે સાધી શકાય છે. ટુંકાણમાં આ ગ્રંથ દરેક ભાઈએ વાંચવા યોગ્ય છે.
દરેક મનુષ્ય પોતે કેવા થવું જોઈએ અને કેમ વર્તવું જોઈએ તેના માટે આ ગ્રંથ ઘણોજ ઉપયોગી છે. આ ભાષાંતર માટે તમે બધાનો આભાર માનું છું.
૨ બીજી વખત આવૃતિ છપાવવી પડે તો નીચેની સુચનાઓ ધ્યાનમાં લેશે.
કેટલેક સ્થળે કથાઓ આપી છે કેટલેક સ્થળે બીજા ગ્રંથમાં કથા જોવા જણાવેલ છે, તે બીજા ગ્રંથમાંથી ઘણુ ભાઈઓ કથાઓ વાંચતા નથી, તેવી કથાઓથી ગ્રંથ વધી જાય તેમ નથી માટે જરૂર હવે પછી બધી કથાઓ આ ગ્રંથમાંજ વગર અપવાદે આપશો.
૩ ભાષાંતર સામાન્ય રીતે ઠીક છે. પરંતુ કેટલેક સ્થળે વધારે સરલ નથી જેથી બીજી આવૃતિ વખતે બની શકે તેટલું વધારે તેવું કરવા સુચના છે. જેટલે અંશે એગ્ય લાગે તેટલે અંશે આ સુચનાઓ આપી છે. વિગેરે વિગેરે.
તા. ૧૬ એપ્રીલ સને ૧૯૨૭ દા. પિતાના.

Page #31

ધાર્મિક અભ્યાસકમ.
ર૯૩
>
ઘાર્મિક અભ્યાસક્રમ.
હું
પાલીતાણામાં આવેલા શ્રી યશોવિજયજી જૈન ગુરૂકુળમાં છેલ્લા ત્રણ વર્ષથી વિદ્યાર્થીને શિક્ષણ આપવાને અંગ્રેજી ચોથા ધોરણ સુધીની ખાસ અંગત સ્કુલ
ખોલવામાં આવી છે તે સાથે ધાર્મિક શિક્ષણ પણ વર્ગવાર ધોરણમાં નિયમીત દાખલ કરવામાં આવ્યું છે.
હાલ દેશમાં સર્વત્ર પાઠશાળાઓ ચાલે છે. અને તે માટે અભ્યાસક્રમની સામાન્ય રૂપરેખા થઈ છે. પરંતુ તે ક્રમ વિચારણાને દીર્ઘકાળ પસાર થવાથી થયેલા અનુભવો અને નવી તૈયારીઓને સાનુકુળ વેજના થવાની કમિટિને જરૂર લાગવાથી તે કામ માટે ગાંધી વલ્લભદાસ ત્રિભુવનદાસ તથા શાહ ફતેહચંદ ઝવેરભાઈની રહેનાર ભાવનગરનાની સબ કમીટીને સેંપાયું. ને તેમણે તૈયાર કરેલ કમ ગયા જાન્યુઆરી માસમાં શ્રીયુત ઉમેદચંદ દોલતચંદ બરડીયાએ ગુરૂકુળની મુલાકાતે આવતાં કમિટિ સાથે બેસી ચર્ચાપૂર્વક સ્પષ્ટ કરવા પછી જનરલ કમીટીએ તે ક્રમ ગુરૂકુળની સ્કુલમાં ચલાવવાનો નિર્ણય કર્યો છે જેમાં– ધોરણ ૧ લું–
(૧) સામાયિક અને ચૈત્યવંદન મૂળ વિધિ સહિત. (૨) ક્રિયાના ઉપકરણના નામો અને ઉપયોગ. (૩) ચૈત્યવંદન અને સ્તવન દશ દશ, પાંચ સ્તુતિઓ સાથે મુખપાઠ. (૪) શ્રી સિદ્ધચક્રજીના નવ પદોના નામ વર્ણ સાથે, ચોવીશ જીનેશ્વરોના નામ વર્ણ અને લંછન સાથે, પંચ પરમેષ્ઠીના ગુણો સંખ્યા માત્રથી. (૫) સામાન્યજ્ઞાન માટે જેનધર્મ પ્રવેશ થિી ભા. ૪ માં થી દર્શન, પૂજા અને સામાયિક, એ ત્રણે પાઠ મોઢેથી સમજાવવા. ધોરણ ૨ જુ
(૧) સામાયિક અને ચૈત્યવંદનના અર્થ. (૨) દેવશી તથા રાઈપ્રતિક્રમણ મૂળ. ( 8 ) ચૈત્યવંદન ૧૦ તથા સ્તવને ૧૦ તથા સ્તુતિઓ પાંચ. ( તીર્થોની સાથે) મુખપાઠ. (૪) મુહપત્તિના પચીશ બેલ, વાંદણુના આવશ્યકે સામાયિકના બત્રીશ દોષ, પૂજાની સપ્તશુદ્ધિ. દશત્રિક, પાંચ અભિગમ, ત્રણ નિસિદ્ધિ અને દેરાસરની આશાતનાના નામ. (૫) સમ્યકત્વના ૬૭ બેલ મૂળ તથા સામાન્ય અર્થ. ધોરણ ૩ જું
(૧) બે પ્રતિક્રમણના. અર્થ વિધિ સહિત. (૨) સકલાર્વત અને અછતશાન્તિ મૂળ. (૩) ભરફેસરની સઝાયમાં આવતા મહાન પુરૂષ તથા સતીઓના જીવનવૃત્તાંત ટુંકમાં. (૪) આચારપદેશગ્રંથમાંથી શ્રાવકાચારના બે વર્ગો ટુંકી સમજ સાથે.

Page #32

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ધોરણ ૪ થું–
(૧) અતિચાર મેટા, બૃહત શાન્તિ તથા સંતિક મૂળ. (૨) સકલાઉત અને પચખાણ અર્થ સાથે. (૩) જીવવિચાર અર્થ સાથે (૪) આચારપદેશ પૂરો ટુંકી સમજ સાથે. (૫) બાકીના ત્રણ પ્રતિક્રમણની વિધિ ધોરણ ૫ મું
(૧) નવતત્વ વિસ્તારથી અર્થ સાથે. (૨) અછતશાન્તિના અર્થ તીજયપત્ત અને નમિઉણ મુખપાઠ અર્થ સાથે. (૩) જૈનતત્વ સાર ગ્રન્થને અડધો વિભાગ સમજાવો. (૪) શ્રાદ્ધગુણવિવરણ ગ્રંથને અડધો વિભાગ સમજાવો. (૫) પંચ પરમેષ્ઠીના ૧૦૮ ગુણે વિસ્તારપૂર્વક કરાવવા. ધોરણ ૬ ઠું
(૧)ભક્તામર સ્તોત્ર મૂળ અર્થ સાથે. (૨) જેનતત્વસાર અને શ્રાદ્ધગુણવિવરણના બાકીના વિભાગે પુરા. () સાત નય, સાત ભંગ, અને ચૌદગુણસ્થાનકના નામો વિસ્તારપૂર્વક અર્થ સહીત. (૪) કર્મની મૂળ તથા ઉત્તર પ્રકૃતિના ભેદે અર્થ સહિત તથા ઉદય, ઉદીરણા, સત્તા અને બંધનું સ્વરૂપ. (૫) શ્રી મહાવીર સ્વામી ચરિત્રમાંથી અમુક અમુક પ્રસંગે સમજણ સાથે. ધોરણ ૭ મું
(૧) દ્રવ્ય (દ્રવ્યગુણ પર્યાયનો રાસ) અર્થ સહિત. (૨) કલ્યાણ મંદિર સ્તોત્ર અર્થ સાથે. (૩) આત્મજ્ઞાન પ્રવેશિકા, શાન્તિનો માર્ગ, જેનીઝમનું રહસ્ય કહેવું. ધોરણ ૮ મું–
(૧) તત્યાખ્યાનમાંથી જૈન દર્શન વિભાગ. (૨) શ્રી યશોવિજયજી કૃત જ્ઞાન સારમાંથી ચુંટી કહાડેલા ૧૨ અષ્ટકે મૂળ અર્થ સાથે. (૩) સવાસ ગાથાનું શ્રી સીમંધર સ્વામિજીનું સ્તવન અર્થ સાથે.
ઉપરના ક્રમમાં કંઇ સુચના કે સલાહ આપવા જેવું જણાય તો શિક્ષણ રસિક સંસ્થાઓ, વિદ્દ મુનિવર તથા પાઠશાળાઓના સંચાલકે એગ્ય સલાહ આપી શકે અને અનુકુળ જણાય તેઓ અનુકરણ કરી શકે તે માટે આ ક્રમ પ્રકટ કરવા વિનંતિ છે.
સ્થાનિક મીટી. યશવિજયજી જૈન ગુરૂકુળ-પાલીતાણું.

Page #33

આ સભા તરફથી બહાર પડેલ ઉત્તમોત્તમ ગુજરાતી પુસ્તકો. ૧ શ્રી જૈન તત્વાદર ( શાસ્ત્રી) પ-૦-૦ ૨૬ અધ્યાત્મમત પરીક્ષા - ૦-૪૦ ૨ નવનત્વના સુંદર બાધ ૦-૧૦-૦ ર૭ ગુરુગુણ છત્રીશી
૦-૮-૦ ૩ જીવવિચાર વૃત્તિ
૦-૬-૦ ૨૮ શ્રી શત્રુ જય તીર્થ સ્તવનાવલી - ૦-૫-૦ ૪ જૈન ધર્મ વિષયિક પ્રશ્નોત્તર = ૦-૮-૦ ૨૯ જ્ઞાનામૃત કાવ્યકું જ ( જ્ઞાનસાર ૫ જેનતત્વસાર મૂળ તથા ભાષાંતર ૦-૬-૦
અષ્ટક ગદ્ય, પદ્ય, અનુવાદ સહિત) ૦-૧ર-૦ 'હું દંડક વિચાર વૃત્તિ મૂળ. અવચૂરિ ૦-૮-૦ | ૩ ૦ શ્રી ઉપદેશ સપ્તતિક
૧-૦-૦ ૭ નયમાર્ગ દર્શક
in ૦-૧૨-૯ ૩૧ સંબધ સિત્તરી
૧-૦-૦ ૮ હંસવિદ (શાસ્ત્રી ) ૦-૧૨-૦
૩૨ ગુણમલો ( પંચપરમેષ્ઠિના ૧૮ ગુણનું ૯ કુમાર વિહાર શતક, મૂળ અવસૂરિ
વર્ણન અનેક કથાઓ સહિત ) ૧-૮-૦ અને ભાષાંતર સાથે (શાસ્ત્રી ) ૧-૮-૦
૩૭ સુમુખનુપાદિ કથા. - ૧-૦-૦ ૧૦ પ્રકરણ સંગ્રહ ૦-૪-૦
૧-૮-૦ ૧૧ નવ્વાણુ પ્રકારી પૂજા અર્થ સહિત ૭-૮-૦
૩૪ આદર્શ સ્ત્રી રત્નો ૩૫ શ્રી નેમનાથ ચરિત્ર
૨-૦-૦ ૧૨ આમવલ્લભ સ્તવનાવલી ૧૩ મોક્ષપદ સોપાન.
૦-૧૨-૦.
૩ ૬ શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર ભા, ૧ લા.૨-૦-૦ ૧૪ પ્રશ્નોત્તર પુષ્પમાલા ( શાસ્ત્રી ) ૦-૧૪-૦ ૩૭ શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ચરિત્ર ભા. ૨ ૨-૮-૦ ૧૫ શ્રાવક ક૯પતરૂ
૦-૬-૦ ૩૮ શ્રી દાન પ્રદીપ
૩-૦૧૬ આમપ્રઓલ ગ્રંથ ( શાસ્ત્રી ) ૨-૮-૧ ૩૯ શ્રી નવપદજી પૂજા અર્થ ફૂટનાટ ૧૭ આત્મલભ પૂજા સંગ્રહ ૧-૮-૦ સહિત
૧-૪-૦ ૧૮ જંબુસ્વામી ચરિત્ર ロー(-2 ૪૦ શ્રી કાલ્ સુધાકર,
૨-૮- ૧૯ જૈન ગ્રંથ ગાઈડ ( ગુજરાતી) ૧-૦-૦ ૪૬ શ્રી ધર્મરત્ન પ્રકરણ
૧-૦-૦ ૨૦ તપોરત્ન મહોદધિ ભાગ ૧-૨
૪ર શ્રી આચારોપદેશ ( રેશમી પાર્ક તમામ તપ વિધિ સાથે
કપડાનું બાઈડીંગ')
- ૦-૮-૦ ૨૧ સમ્યકત્વ સ્તવ ૦-૪-૦ ૪૩ કુમારપાળ પ્રતિધ.
છપાય છે. ૨૨ ચંપકમાળા ચરિત્ર
૦-૮-૦ ૪૪ ધર્મબિન્દુ ( આવતી બીજી ) ૨૩ શ્રી સમ્યક્ત્વ કૌમુદી
૧-૦-૦ | ૪૫ શ્રી પંચપ્રતિક્રમણ અર્થ સહિત ૧-૧૨-૦ ૨૪ પ્રકરણ પુષ્પમાલા બીજી ૦-૮-૦ | ૪૬ શ્રી પ્રભાવક ચરિત્ર
છપાય છે. ૨૫ અનુયાગદ્વાર સૂત્ર
૦–૮–૦ | ૪૭ શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર
પરચુરણ પુસ્તકો તત્વનિ યપ્રાસાદ
૧૦-૦૦ સજઝાયમાળા ભાગ ૧ લે પ્રમેયરત્નકોષ
૦-૮-૦.
ભાગ ૨ જે
૨-૦-૦ જૈનભાનું
૦–૮–૦
ભાગ ૩ જે
૨-૦-૦ વિશેષનિર્ણય
૦-૮-૦
ભાગ ૪ થી
૨- ૦-૦ વિમલવિનાદ ૦-૧૦-૦ | સમ્યકત્વદર્શન પૂજા
૦-૧-૦ સજજસન્મિત્ર૪-૦-૦ | ચૌદરાજાકે પૂજા
૦-૧-૦ અભયકુમારચરિત્ર ભાગ ૧ લા ૨-૪- | નવપદજી મંડલ
૦-૪-૦ o ભાગ ૨. જે ૩-૦-૦ | નવપદજી મંત્ર
ઉપરનાં પુસ્તકે સિવાય શ્રી ધર્મ પ્રસારક સભા, શા. મેઘજી હીરજી મુકસેલર શ્રાવક ભીમસી માણેક, લાત અમૃતલાલ અમરચંદ વિગેરેનાં પુસ્તકૈા પણ અમારે ત્યાંથી મળી શકશો. ના જ્ઞાનખાતામાં જાય છે. જેથી મંગાવનારને પણ લાજ છે.
લખા–શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા-ભાવનગર
૧-૦-૦
૨-૦-૦

Page #34

નીચેના ગ્રંથો છપાય છે.
કુમારપાળ પ્રતિબધઇતિહાસ અને ઉપદેશની દ્રષ્ટિએ અનેક કથાઓ સહિત-શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય મહારાજે કુમારપાળ રાજાને જે ઉપદેશ દષ્ટાંતકથાઓ સહિત આપી જૈન રાજા બનાવેલ છે, તે અન્યધમી વાંચતાં પણ જૈન બની જાય છે તે જૈનધમી તે વાંચતાં પરમ જૈન અને તેમાં શું નવાઈ ? ૬૦ ફોરમ શુમારે ૫૦૦ પાના રાયલ માટી સાઈઝ=શેઠ નાગરદાસભાઈ પુરૂષોતમદાસ રાણપુર નિવાસીની સહાયવડે તેમની સીરીઝ તરીકેશ્રી ધર્મબિ૬ ગ્રંથ-શ્રી હરિભદ્રસૂરિ મહારાજ કૃત મૂળ તથા ભાષાંતર સાથે. આપણી શ્રી જૈન કોન્ફરન્સની એજયુકેશનબાર્ડ પાઠશાળાઓના અભ્યાસક્રમ તરીકે દાખલ કરેલ છે. દરેક જૈન તેનો અભ્યાસી હોવાજ જોઈએ. શ્રી પેથડે માર ચરિત્ર–અવાચીન ઇતિહાસીક ગ્રંથ ઉત્તમ ચરિત્ર મૂળ
આ સભાએ છપાવેલ છે આ તેનું ભાષાંતર છે. ૪ શ્રી વિમલનાથ ચરિત્ર-વિવિધ ઉપદેશ અને ચમત્કારિક અનેક કથાઓ
સહિત ( ખાસ વાંચવા લાયક ) પ શ્રી પ્રભાવક ચરિત્ર—અવૉચીન બાવીશ મહાન ( આચાર્યાશ્રી) પુરૂષાના
ચરિત્રો ( ઇતિહાસિક ગ્રંથ ). ૬ આત્મવિશુદ્ધિ
છપાઈ તૈયાર થયેલ અપૂર્વ ગ્રંથ.
* સંતરર વિનિશ્ચવા ?? પ્રસ્તુત ગ્રંથના કર્તા ન્યાયાચાર્ય મહાપાધ્યાય શ્રીમાન યાવિજયજી મહારાજ છે. ગુરૂ - તત્ત્વના સ્વરૂપના સંગ્રહ વાંચકાને એકજ ઠેકાણે મળી શકે એવા ઉદ્દેશથી તેઓશ્રીએ જૈનાગમાનું દેહન કરી પ્રસ્તુત ગ્રંથમાં તેવા સ ગ્રહને રોચક અને સરલ છતાં પ્રૌઢમાણ માં વર્ણવેલ છે જેને ખ્યાલ વિદ્વાન વાચકને ગ્રંથના નિરીક્ષણથી આવી શકશે..
સંસ્કૃત ભાષાને નહી જાણનાર સાધારણ વાચકે પણ પ્રસ્તુત ગ્રંથ માટેની પોતાના જિજ્ઞાસા પૂર્ણ કરી શકે તે માટે ગ્રંથની આદિમાં સંપાદકે ગ્રંથનો તેમજ તેના કર્તાના પરિય કરાવી ગ્રંથના તાત્ત્વિક સાર તથા વિષયાનુક્રમ આદિ ગુજરાતી ભાષામાં આપેલ છે. અને અંતમાં ઉપયોગી પરિશિષ્ટો તથા ઉપાધ્યાયજીના અજ્ઞાત બે અપૂર્વ પ્રથાનો ઉમેરો કરવામાં આવ્યા છે.
- ખપી મુનિમહારાજે તેમજ ગૃહસ્થાએ મંગાવવા સાવધાન રહેવું. દરેક લાભ લઈ શકે તે માટે કિંમત અડધી રાખવામાં આવી છે. કિંમત રૂા ૩-૦-૦ ટપાલ ખર્ચ જુદુ પડશે અમારે ત્યાંથી મળી શકશે.

Page #35

ઐતિહાસિક સાહિત્યના રસશાને ખાસ તક. જૈન ઐતિહાસિક ગુર્જર કાવ્યસંચય. શ્રીમાન પ્રવર્ત કળજી મહારાજ શ્રી કાન્તિવિજયજી જૈન ઐતિહાસિક ગ્રંથમાળાનું આ સાતમું પુષ્પ છે, કે જેમાં જુદા જુદા એકત્રીશ મહાપુરૂષા સંબંધી તેત્રીશ કાવ્યાના સંચય છે. તેના સંગ્રાહક અને સંપાદક શ્રીમાન જિનવિજયજી આચાર્ય ગુજરાત પૂરાતત્ત્વ મંદિર છે. કાવ્યના રચનાકાળ ચૌદમા સૈકાથી પ્રારંભી વીસમા સૈકાના પ્રથમ ચરણ સુધી છે. આ સંગ્રહથી આ 'છ સૈકાના અંતર્ગત સૈકાઓનું ગુજરાતી ભાષાનું સ્વરૂપ, ધાર્મિક, સમાજ અને રાજકીય વ્યવસ્થા, રીતરીવાજો, આચારવિચાર અને તે સમયના લોકેાની ગતિનું લક્ષ્યબિંદુ એ દરેકને લગતી માહિતી મળી શકે છે. કાવ્યો તે તે વ્યક્તિ મહાશયાના રંગથી રંગાયેલ હોઈ તેમાંથી અદ્દભૂત ક૯પના, ચમત્કારિક બનાવા અને વિવિધ રસેના આસ્વાદો મળે છે. આ કાવ્યેાના છેવટે રાસસારવિભાગ ગદ્યમાં આપી આ ઐતિહાસિક ગ્રંથને વધારે સરલ બનાવ્યા છે. વિદ્વાનોની સર્વોત્તમ સાહિત્ય પ્રસાદી આમાં છે. વિશેષ લખવા કરતાં વાંચવા ભલામણ કરીએ છીએ.
કિંમત ૨–૧૨–૦ પાઉટેજ જુદુ. શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા–ભાવનગર.
- “ શ્રી આચારાપદેશ ગ્રંથ. '' આચાર એ પ્રથમ ધર્મ છે, તે શું છે તે આ ગ્રંથમાં બતાવેલ છે. રાત્રિના ચતુર્થ પહા૨ (બ્રાહ્મ મુહૂત વખતે ) શ્રાવકે જાગ્રત થઈ શુ ચિંતવવું ? ત્યાંથી માંડીને આખા દિવસની તમામ વ્યવહારિક તેમજ ધામિક કરણી કેવા આશયથી તથા કેવી વિધિથી શું કરવી ? રાત્રિએ શયનકાળ સુધીમાં, મન, વચન, કાયાની શુદ્ધિપૂર્વક ધુમ આજ્ઞાપાના પાલન તરીકેનું આચાર વિધાન કેવું હોવું જોઈએ ? વગેરે અનેક ગૃહસ્થ ઉપગી જીવનમાં પ્રતિદિન આચરવા ચાગ્ય સ૨લ, હિતકર વૈજના આ ગ્રંથમાં બતાવેલ છે. શ્રાવકધર્મને માટે શરૂઆતથી પ્રથમ શિક્ષારૂપ આ ગ્રંથ હાઈ એક ઉત્તમ કૃતિ છે. કોઈ પણ જૈન નામ ધરાવનાર વ્યક્તિ પાસે તેના પઠન પાઠન માટે આ ગ્રંથ અવશ્ય હોવા જોઈએકેટલેક સ્થળે જૈન શાળાએમાં ધાર્મિક શિક્ષણ માટે ચલાવવા નક્કી થયેલ છે. કિંમત મુદલ રૂા. ૭-૮-૦
| શ્રી ધર્મરન પ્રકરણ. ?? સર્વ ધર્મ સ્થાનની ભૂમિકારૂપ એકવીશ શ્રાવકની શુશુનું વર્ણન, ભાવશ્રાવકના લક્ષણા, ભાવ સાધુના લક્ષણા, સ્વરૂપ અને ધર્મ રનનું અનંતર, પરં પર ફળ, અનેક વિવિધ અઠ્ઠાવીશ કથાઓ સહિત આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલ છે. પ્રથમથી છેવટ સુધીના તમામ વિષયે ઉપદેશરૂપી મધુર રસથી ભરપુર હાઈ તે વાંચતા વાચક જાણે અમૃત રસનું પાન કરતા હોય તેમ સ્વાભાવિક જણાય છે. વધારે વિવેચન કરતાં તે વાંચવાની ખાસ ભલામણુ કવામાં આવે છે. કિંમત રૂા ૧-૦-૦

Page #36
8ws waarmeramanmaram? ઉદાર મની. પ્રથમ પદે સાવધાન રહેવાનું છે કે આપણા સ્નેહનું અધિષ્ઠાન યથા ન્યાય હાય; કારણ કે, સ્વત: મૈત્રીને પણ જો અન્ય વિલાભનકારણ હોય તો તે મૈત્રી ? ક્રય વિક્રયનું ભાજ્ય બને છે. સદભાગ્ય પર પોતાની મૈત્રીનો આશ્રય રાખનાર મત્રીના ગૌરવને ન્યુન કરે છે. જ્યારે કોઈ મનુષ્ય એમ કહે કે હું રાગ, કારાગ્રહ છે અથવા દરીદ્રાવસ્થામાં આવી ફસું તે સમય મિત્ર મને સાહાટ્યકારી થશે એવી રીતિના મિત્રોને વિચાર બાજી મનથી આનંદ પામવા એ તેનું માનસિક હું લાઘવ દર્શાવે છે. મારા મિત્રને હું સાહાય કરીશ એમ વિચારી મગ્ન રહે તેને ? ' વીર જાણવો. સ્વાર્થ માટે જ અન્ય સાથે સ્નેહ ખાંધે તે ખરેખરો બ્રાતિમાં ભમે છે. સ્વાર્થ પરાયણ મૈત્રી સિદ્ધિના સમયથી અધિકસ્થાયિ નીવડતી નથી અને આ કારણને લીધે સમૃદ્ધિયુક્ત પુરૂષાને તેના સંપત્તિના સમયમાં અનેક પૃષ્ઠગામિ મળે છે; પરન્તુ જ્યારે સદભાગ્યની પ્રતિકૂલ વાયુ વાય છે, ત્યારે કોઈ તેની પાસે ટુંકતુ એ નથી. અપકાલિક અને તાલિમિત્રા કસોટી કચેજ મિત્ર નિવડે જ નહિ. કેટલાક લોકો પોતાના મિત્રથી ભય પામી અથવા અન્ય સ્થળમાં પોતાના સ્વાર્થ સાધવા તેને ત્યજે છે; વળી કેટલાક તો તેને શત્રુના હાથમાં સમપે છે. સ્વાથ ને લક્ષ્ય બનાવી વતન રાખવું એ મૈત્રી નહિ, પણ સંધિક્રમ કહેવાય. વર્તમાન સમયની ધૃષ્ટતાને લીધે પ્રાચીન કાળમાં પ્રખ્યાતિ પામેલી મૈત્રી અવાચીન સમયમાં સુંઠનનું સાધન થઈ પડયું છે. તમારા ઈછાપુત્રનું અન્ય સ્વરૂપ કરો છે અને તમારો મિત્ર સત્વર તમારી ત્યાગ કરશે. મારી માન્યતા પ્રમાણે મંત્રીને { હેતુ એ છે કે, મનુષ્ય પોતાથી અધિક પોતાના મિત્રને પ્રીય ગણવા અને તેનું ડે છે સ રક્ષણ કરવા પોતાના પ્રાણુ ઉલ્લાસથી અપવા. મેં તે સિદ્ધ કરી સ્વીકાર્યુ ? 7 છે કે પ્રાજ્ઞ પુરૂષ મિત્ર થઈ શકે છે અને બાકી બીજા તા તાલીમિત્ર જાણવા. 7 અને તે બેમાં જેટલા ફેર એટલે મૈત્રી અને સ્નેહભાવમાં સમજવો; તાલીમિત્રથી વારંવાર આપણને અલાભ થાય, પરન્તુ મિત્રથી તે આપણને સદૈવ લાભ જા થાય, કારણ કે તે પોતાના મિત્રને પ્રત્યેક પ્રસ ગે સુખ અને દુ:ખમાં સમાન રીતે છે સહભાગી સાહાયક રહે છે. જે મનુષ્ય પર આપણે પ્રેમ હોય તેનાથી અતરસ્થ તે હોવા છતાં આપણ ને અતિઆશ્વાસન પ્રાપ્ત થાય છે; પરંતુ તેનું સ્વરૂપ મ્યાન 5 અને ગ્લાન ભાસે છે, પરન્તુ મિત્રના સામિપ્ય અને સન્મુખ સ ભાષણનું છે છે સુખ હદયમાં વસે છે, વિશેષત: જેવા વાં છના ચાગ્ય પુરૂષ સ્નેહનું પાત્ર થવા તે પ્રાપ્ત થાય તે પછી હૃદય સુખની સીમા નહિ. * સુખી જીવન " ameramanmar news For Private And Personal Use Only