Atmanand Prakash Pustak 024 Ank 04

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/531277/1

Page #1

බංබ්බ श्रीमद्विजयानन्दसूरि सद्गुरुभ्यो नमः
श्री
વિષય
१ अद्वैत- स्मार४.
૨ વિશ્વરચના પ્રમ‰.
३ आदर्श
४ मंत्री मुद्रा.... प्रभोत्तर.
आत्मानन्द प्रकाश,
ठेवा होवो
॥ स्रग्धरावृत्तम् ॥
जैना
रक्षन्तु
धर्मं विमलमतियुतास्त्यक्तरागादिदोषा
जैनान् धर्मश्च पातु प्रशिथिलप्रबलकोधशत्रूनुदारान् । जैनैरुत्साहशीलैः प्रिय निजविषयैरस्तु भद्रं स्वभूमेर्
'आत्मानन्द' प्रकाशो वितरतु च सुखं भी जिनाज्ञा परेभ्यः ॥ १ ॥
Reg. No. B. 431
पु० २४ मुं } वीर सं. २४५३. कार्तिक आत्म सं. ३१ { अंक ४ थो. १ प्रकाशक- श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर.
વિષયાનુક્રમણિકા.
५४
વિષય
६ सहिष्णुता....
७ जैन सभावत.
...
...८५
...& !... १०१
...११६
८.
...११०
...१०६ ८ वर्तमान समाचार...
...१२०
... ११२ १० स्त्रीअर भने समासेोयना १२१
...
पृष्ट 2
વાર્ષિક મૂલ્ય રૂ. ૧) ટપાલ ખેંચ ૪ ના.
ભાવનગર માનદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં સાહ ગુલાબચંદ લલ્લુભાઈએ છાપ્યું,
అంఅంఅంఅంఅ
అం అ
... ११५

Page #2

તૈયાર છે. ઉપગી ખાસ પ્ર’થ. 57
તૈયાર છે, “ શ્રી આચારાપદેશ ગ્રંથ. ?? આચાર એ પ્રથમ ધર્મ છે એમ શાસ્ત્રકારો કહે છે, તે શું છે તે આ ગ્રંથ માં બતાવેલ છે. રાત્રિના ચતુર્થ પહોરે ( બ્રાહ્મમુહેત વખતે ) શ્રાવકે જાગ્રત થઈ શું ચિતવવું ત્યાંથી માંડીને આખા દિવસની તમામ વ્યવહારિક તેમજ ધાર્મિક કરણી કેવા આશયથ તથા કેવી વિધિથી કરવી ? રાત્રિએ શયનકાળ સુધીમાં, મન, વચન, કાયાની શુદ્ધિપૂર્વક ધર્મ આજ્ઞાઓના પાલન તરીકેનું આચાર વિધાન કેવું
. વૃગેરે અનેક ગૃહસ્થ ઉપયોગી જીવનમાં પ્રતિદિન ખાચરવા ચાગ્ય સરલ, હિતકાર ચાજના માં ગ્રંથમાં બતાવેલ છે. શ્રાવકધર્મને માટે છ ઇંગીની શરૂઆતથી વ્યવહાર અને ધર્મના પાલન માટે પ્રથમ શિક્ષરૂિપ આ ગ્રંથ છે, ખરેખર જૈન થવા માટે એક ઉત્તમ ગ્રંથ છે. કોઈ પણ જૈન નામ ધરાવનાર વ્યક્તિ પાસે તેના પઠન પાઠન માટે આ ગ્રંથ મવશ્ય હોવા જોઈએ. કિંમત મુદલ રૂા 2-૮-૦ માત્ર માઠે આના પાસ્ટેજ જુદું. -
“ શ્રી ધર્મરત્ન પ્રકરણ.” | સર્વ ધર્મ સ્થાનની ભૂમિકારૂપ એકવીશ શ્રાવક્રના ગુણુનું વર્ણન, ભાવશ્રાવકના લક્ષણે, ભાવ સાધુના લક્ષણા સ્વરૂપ અને ધર્મરત્નનું અનંતર, પરંપર ફળ, અનેક વિવિધ અઠ્ઠાવીશ કથાઓ સહિત આ ગ્રંથમાં આપવામાં આવેલ છે, પ્રથમથી છેવટ સુધીના તમામ વિષયે ઉપદેશરૂપી મધુર રસથી ભરપુર હાઈ તે વાંચતા વાચક જાણે અમૃત રસનું પાન કરતા હોય તેમ સ્વાભાવિક જણાય છે. વધારે. વિવેચન કરતાં તે વાંચવાની ખાસ ભલામણ કરવામાં આવે છે. અનેક નવીન વસ્તુનું જ્ઞાન પણ થાય છે. કિંમત રૂા ૧-૦-૦ પટેજ જુદુ.
‘ કાવ્ય સાહિત્યનો અપૂર્વ ગ્ર’થ. *
‘‘ કાવ્ય સુધાકર.'' ( રચયિતા–આચાર્યા શ્રી અજીતસાગરજી મહારાજ.) કાવ્યક્ષા અને સાહિત્યના એક સુંદર નમુન કે જે સામાયિક રસથી ભરપૂર છે, તેવા હૃદયદ્રાવક ૪૩૫ વિવિધ કાવ્યના સંગ્રહ છે. આ કાવ્યમાં કાવ્યઝરણના નિર્મળ પ્રવાહ અખલિતપણે વહે છે, જે આ ગ્રંથમાં સંપૂર્ણ કળામાં દીપી નીકળે છે, જેથી વાચકને રસ ઉત્પન્ન કરે છે. આ ગ્રંથમાં ચાર વિભાગ ૧ કાવ્ય કિરણાવલી, ૨ કાવ્ય કૌમુદી, કે સાહિત્યસાર અને ૪ શ્રી આનંદધનજી પદનો કાવ્ય ( કવિતા ) રૂપે અનુવાદ એ ચારનો સમાવેશ કરવામાં આવેલા છે. તમામ કાવ્યા એકંદર સરલ, સુંદર, રસયુક્ત, હદયદ્રાવક, અને ભાવવાહી છે. સામાજીક, નૈતિક, ધાર્મિક, વિષયો સાથે પ્રાસંગિક અને કુદરતી વર્ણ નાયી બનેલાં આ કાવ્યા હાઈન દરેક મનુષ્યને ઉપયોગી છે. દરેક મનુષ્ય લાભ લેવા જેવું છે. ઉંચા કાગળા ઉપર સુંદર ગુજરાતી ટાઈપથી છપાવી સુંદર રેશમી કપડાના પાકા બાઈડીંગથી અલ'કૃત કરેલ સાડાચારસા પાનાના આ ગ્રંથ છે. કિંમત રૂા. ૨-૮-૦ પાસ્ટેજ જુદુ.
મળવાનું ઠેકાણુ-“ શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા ”—ભાવનગ૨.

Page #3

PS
© SOખેશ્રી OS { આમાનન્દ પ્રકાશ.
^^(
Hurriculum
*()
I હે રજૂ तत्पुनर्द्विविधं कर्म कुशलरूपमकुशलरूपं च। यत्तत्र कुशलरूपं तत्पुण्यं धर्मश्चोच्यते । यत्पुनरकुशलरूपं तत्पापम धर्मश्चाभिधीयते । पुण्योदयजनितः सुखानुभवः पापोदय
संपाद्यो दुःखानुभवः । तयोरेव पुण्य पापयोरनंतभेदभिन्न ? तारतम्येन संपद्यते खन्वेषोऽधममध्यमोत्तमाद्यनन्तभेदवर्तितया विचित्ररूपः संसारविस्तार इति ॥
उपमिति भवप्रपंचा कथा.
maniCommons
ઉત્તર મું. { થી સંતુ રજવર શશિ સરસંઘ ૨૨. } જ ક થશે.
અદ્વિતHવ. પ્રાત: પ્રભાની રમ્યતા આનંદ ઘોત પ્રસારતી, જાગૃત કરી જગ પ્રાણીને સદેશ દેવી સુણાવતી; ગત દીર્ઘકાલિક ચિત્રપટ મહાવીર ને વિક્રમતણું, આલેખવા અતર વિષે અનુપમ સમય તે આ ગણું. ૧ મહાવીર જીવન જત પર તિ અદ્વેત પ્રકાશનું, વૈભવ તજી વીતરાગ પદને બેધ પૂર્ણ કરાવતું વળી આર્ય ભૂષણ વીર વિક્રમ નરાધિશ ન અન્ય કે ! વરસાવી સંપત્તિ નેહથી સુખીઓ કર્યો આદેશ જે. ૨ યાદી કરાવે આજ પ્રાત: ભ્રાત એ વીર તણી, અનુશરણ સુજ્ઞ રહે મને હર સ્મારક તેઓનું ગણી; એ યાદ સાથે આએ નૂતન વર્ષમાં સત્ ઈસતો, સફલા થયા આશિષ છે સૌભાગ્ય સુંદર આહંત ! ૩
વેલચંદ ધનજી.

Page #4

૬
0
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
2000
00
પરિશિષ્ટ ૪ છું. || વિશ્વરચના પ્રબંધ. મૈં ગતાંક પૃષ્ટ ૭૬ થી શરૂ
જૈન ભૂગાળ વિદ્યા.
શું પૃથ્વી ગાળ તથા ગતિમાન છે ?
એક તપાસ.
જૈવડે પૃથ્વીના આકાર વિગેરેનું જ્ઞાન થાય તેને ભૂગોળવિદ્યા અથવા Geography કહેવામાં આવે છે પશ્ચિમના વિદ્વાનેાએ પૃથ્વીને દડાની માફક ગાળ તથા બે પ્રકારની ગતિવાળી માની છે તેઓ એમ માને છે કે ૨૪ કલાકમાં પૃથ્વી પોતાની કીલી ઉપર એકવાર ફરી આવે છે તેથી દિવસ અને રાત્રી જણાય છે ૩૬૫ દિવસમાં એક વાર સૂર્યની પરિક્રમા કરી આવે છે ત્યારે એક સાય વર્ષ થાય છે. જૈન આચાર્યો એ ત્રિલેાકસાર આદિ ગ્રંથામાં બરાબર આથી વિરૂદ્ધ પ્રકારનેા નિર્ણય સ્થાપ્યા છે તેનુ કિંચિત સ્વરૂપ અત્ર વિચારીએ.
પૃથ્વીના સબંધમાં જૈન સિદ્ધાંત અને યુરાપીય સિદ્ધાંત મુખ્ય બે ભેદ જોવાય છે. યુરાપીય વિદ્વાના કહે છે કે પૃથ્વી ગોળ અને ગતિમાન છે જ્યારે જેને કહે છે કે પૃથ્વી સપાટ અને સ્થિર છે. યુરેાપીય વિદ્રાનાએ પૃથ્વીના ગાળપણા તથા ગતિમાનપણા વિષે બાંધેલા અભિપ્રાયા કયાં સુધી સત્ય છે તે જોવાના હિં પ્રયત્ન કરીશું.
પૃથ્વીની ગેાળાઇના સબંધમાં યૂરોપીય વિદ્વાન આ પ્રમાણે હેતુ આપે છે કે પૃથ્વી ગેાળ છે, કારણકે દૂર દેશથી સમુદ્રમાં આવતાં વહાણુના પ્રથમ શિરેાભાગ જ નજરે પડે છે અને જેમ જેમ તે કીનારાની નજીકમાં આવતું જાય છે તેમ તેમ તેની નીચેના ભાગ દષ્ટિગોચર થતા જાય છે જ્યાં સુધી વહાણુ દૂર હાય છે ત્યાં સુધી સમુદ્રની સપાટીના ગેાળ વિભાગ વચમાં આવી જવાથી વહાણુની નીચેને ભાગનજરે પડી શકતા નથી. આથી સિદ્ધ થાય છે કે પૃથ્વી દડાની માફક ગેાળ છે. યુરાપીય વિદ્વાનેાને આ હેતુ યેાગ્ય નથી કારણ કે તે બાધિત વિષય નામક હા ભાસ વાળે છે સમુદ્રની સપાટીને ગેાળ માનવામાં આવે છે તેજ યુરોપીય વિદ્વાનના માટે ભ્રમ છે. સમુદ્રની સપાટી ગાળ નહિ પર ંતુ ચારસ છે કારણ કે તે જલ-ભાગ છે—જેટલા જેટલા જલ ભાગ હાય છે તેની સપાટી હંમેશાં ચારસ-સપાટ જ હાય છે. દાખલા તરીકે—નદી-તળાવ વિગેરે, સમુદ્ર પણ એક જલ ભાગ છે એટલા માટે તેની સપાટી પણ ચેારસ જ છે. આથી કરીને સમુદ્રની સપાટીને ગેાળ માની પૃથ્વીની ગેાળાઇના યુરાપીય વિદ્વાનાએ બાંધેલા અભિપ્રાય આદર પામતા નથી. હવે એજ અભિપ્રાય બીજી રીતે તપાસીએ, તમે થાડા વખત મારી સાથે આફ્રિકાના જંગલમાં

Page #5

વિશ્વરચના પ્રબંધ. ચાલે. આ જંગલમાં જેટલે દૂર સુધી તમારી નજર પહોંચી શકે ત્યાં સુધી સમર્થવિચક્ષણ ઇંજીનીયરને બોલાવી તેટલી જગ્યા ગુણીયા કે કોઈ એવી બીજી વસ્તુ નખાવી ચોરસ કરાવી . ત્યારપછી તમારી દષ્ટિના છેક સીમાના સ્થાન ઉપર એક વહાણ મૂકો. આમ કર્યા પછી ધારીને જોશે તે જણાશે કે સમુદ્રના જલભાગ ઉપર જેટલે અને જેવો શિરેભાગે વહાણુને નીરખાતો હતો તેટલેજ અને તે શિરો ભાગ આ મેદાનની સપાટ કિંવા ચોરસ જગ્યા ઉપર પણ જયા વિના રહેશે નહિં. આટલાજ માટે યુરોપીયન વિદ્વાનોએ સમુદ્રના જલ ભાગને ગેળ માની પૃથ્વીની ગેળાઈને બાંધેલા અભિપ્રાય પૂર્વાચાર્યોએ વ્યભિચારી ઠરાવ્યા છે એમ સહેજે સમજી શકાશે. કદાચ તમે સમુદ્રની સપાટીને ચોરસ નહીં માનતાં ગેળ અર્થાત્ કયાંઈ ઉંચી-કયાંય નીચી એમ માનશે તો સમુદ્રની સપાટીને આધારે મપાયેલા ઉંચા ઉંચા પર્વતના શિખરની ઉંચાઈના સઘળાજ પ્રમાણે રદ કરવા પડશે, કારણકે પર્વતના શિખરેનું માપ હંમેશાં સમુદ્રની સપાટીથી જ માપવામાં આવે છે અને જ્યારે સમુદ્રની સપાટી ઉંચી નીચી અર્થાત ગેળ માનશે ત્યારે અમુક શિખર સમુદ્રની સપાટીથી અમુક સંખ્યાના ફીટવાળી ઉંચાઈને છે એમ એક સરખી રીતે કહી જ કેમ શકાશે?
અહિં ઘણાઓને એવી શંકા આવવી સંભવિત છે કે જે સમુદ્રની સપાટી ચોરસ છે અને વચમાં દષ્ટિની પ્રતિબંધક વસ્તુ કઈ વચમાં છે નહિ તે પછી આખું વહાણ ન દેખાતાં તેનો અમુક ભાગજ દષ્ટિગોચર થાય છે તેનું શું કારણ? આનો ઉત્તર સ્પષ્ટ છે, પ્રાય: સર્વ વાંચનારાઓ સારી રીતે જાણતા હશે કે એક પદાર્થ જેમ જેમ આપણી દષ્ટિ મર્યાદામાંથી દૂર દૂર જવા લાગે છે તેમ તેમ તેની લંબાઈ પહોળાઈ નાની નાની ભાસવા લાગે છે. ચિત્રવિદ્યાના અભ્યાસીઓ ઘણી સહેલાઈથી સમજી શકે છે કે બે હજાર ગજ લંબાઈવાળું ચિત્ર પાંચસે ગજ ઉંચે હોય તે તેની ઉંચાઈને સુચવનારી રેખાઓ પણ ક્રમથી નાની નાની ખેંચવી પડે છે એજ રીતે સમુદ્રના કિનારાથી છુટું પડેલું વહાણ કિનારાથી જેમ જેમ હુર જતું જાય છે તેમ તેમ તે નાનું નાનું દીસવા લાગે છે અને અને તે દ્રષ્ટિથી અગોચર પણ થઈ જાય છે. જે વખતે તે બહુ નાનું જણાય છે ત્યારે તેને દેખનારા મનુષ્યો તેના શિરોભાગની કલ્પના કરી લે છે, પણ તે એક પ્રકારની ભૂલ કરે છે અગર વસ્તુતઃ તેને મથાળાને ભાગજ જણાતો હોય તે તેની ધજા તથા ધરી પણ દેખાવી જ જોઈએ પરંતુ તેમ જણાતું નથી. એ પરથી જ આ બીના સિદ્ધ થવી યોગ્ય છે કે વહાણની લઘુતા એ પૃથ્વીની ગોળાઈને નહીં પણ વહાણની દ્વરતાને સૂચવે છે અથવા આની સુગમ પરીક્ષા એક બીજી રીતે પણ થઈ શકે.
જ્યારે એક વહાણ કિનારાથી છુટું પડી જવા લાગે અને દષ્ટિની સીમાની પેલી પાર પચે ત્યાં સુધી તેના એક પછી એક એમ ચિત્રો-ફેટોગ્રાફ લેવામાં આવે

Page #6

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
-
~~
~-
-~
તે બરાબર ખાત્રી થયા વિના રહે નહિ. જે વહાણુના છેલ્લા કેટોગ્રાફમાં કેવળ વહાણના શિરોભાગનાજ આબેહુબ ફેટોગ્રાફ આવે અને બાકીના ભાગે જેને પૃથ્વીની ગળાઈ કહેવામાં આવે છે તેમાં ઢંકાઈ જાય તે આ વિષય પુનઃ વિચારવા લાયક થાય. પરીક્ષા પ્રધાની બંધુઓ આવા પ્રકારનો પ્રયત્ન કરે અને તેનો નિર્ણય પ્રગટ કરે એવી પ્રાર્થના અહીંઆ પ્રાસંગિક નહિં લેખાય.
પૃથ્વીની એ પ્રકારની ગતિ સિદ્ધ કરવા દિવસ તથા રાત્રી અને રૂતુને ફેરફારના હેતુઓ આપણી આગળ મુકવામાં આવે છે પણ તે બંન્ને હેતુ વ્યભિચારી છે, કારણકે જે રીતે સૂર્યને સ્થિર માની પૃથ્વીની ગતિથી દિવસ રાત્રી તથા રૂતુ વિગેરેના ફેરફારની કલ્પના કરવામાં આવે છે તેવી જ રીતે પૃથ્વીને સ્થિર માનવાથી અને સૂર્યને ગતિમાન માનવાથી પણ ફેરફારની સંભાવનામાં વાંધે ઉઠતો નથી, પરંતુ ખરી રીતે સૂર્યની ગતિ સિદ્ધ કરવાને વધારે સબળ કારણે છે સૂર્ય ગતિમાન છે કારણકે તે દેશ દેશાંતર પ્રાપ્તિમાન છે. જે વસ્તુ દેશ-દેશાંતર પ્રાપ્તિમાન થઈ શકે છે તે ગતિમાન હોય છે. દાખલા તરીકે વહાણ, આગગાડી, વિગેરે, સૂર્ય પણ દેશ-દેશાંતર પ્રાપ્તિમાન છે તેથી તે ગતિમાન છે. અહીં કેઈન શંકા થશે કે સૂર્ય એક દેશમાંથી બીજા દેશમાં ગતિ કરતો નથી, પણ તે એકજ જગ્યાએ સ્થિર રહે છે. પ્રેક્ષકોને સૂર્ય ફરતો જોવામાં આવે છે તે બ્રમાત્મક જ્ઞાન છે. ચાલતી આગગાડીમાં કે વહાણુમાં બેસનારાઓને જેમ આસપાસના વૃક્ષાદિ ચાલતા જણાય છે તેમ નિરંતર ફરતી પૃથ્વી ઉપર નિવસતા મનુષ્યને પણ બ્રમથી સૂર્ય દેશાન્તરમાં જતો હોય તેમ જણાય છે. આ શંકા યુક્તિ સંગત નથી કારણ કે પ્રત્યક્ષ પ્રમાણમાં જ્યાં સુધી બાધક હેતુ આવે નહિં ત્યાં સુધી તે મિથ્યા થઈ શકતું નથી. અન્યથા પ્રત્યક્ષ પ્રમાણુના ઉછેદનેજ પ્રસંગ આવે છતાં પૃથ્વીને ફરતી માનવાથી પૃથ્વીમાં જે આકર્ષણ શક્તિને આરોપ પાશ્ચાત્ય પંડિતોને કરવો પડ્યો છે તેની નિઃસારતા તપાસવાથી આ પૃથ્વીની સ્થિરતા વધારે સારી રીતે સિદ્ધ થઈ શકવા યોગ્ય છે, તેથી તે વિષય વિચારીયે. સર ઝાક ન્યુટને ફળને પૃથ્વી ઉપર પડતા જોયું અને તુરતજ પૃથ્વીમાં આકર્ષણ શક્તિ છે એ નિયમ સ્થા. આ નિયમની સાથે જ ન્યુટન સાહેબની દષ્ટિ સૂર્ય ઉપર પડી. અને ત્યાં પણ એવી જ આકર્ષણ શક્તિને પ્રાદુર્ભાવ માને. બસ ઑફેસર સાહેબના મનથી પૃથ્વી અને સૂર્ય પરસ્પર આકર્ષણ કરવા લાગ્યા. અને તે એ પ્રમાણે પૃથ્વી સૂર્યની ચારે તરફ ફરવા લાગી. આ રીતે પૃથ્વી તથા સૂર્યની આકર્ષણ શક્તિરૂપ હેતુથી પૃથ્વીની ગતિ સિદ્ધ થઈ, પરંતુ તે હેતુ યથાર્થ નથી કારણકે પૃથ્વીમાં આકર્ષણ શક્તિ હોય તે સવાલ એ થાય છે કે એ શકિત પૃથ્વીના સઘળા પરમાણુઓમાં છે કે કેવળ પૃથ્વીના કેન્દ્રસ્થ પરમાણુઓમાં છે? અગર કેન્દ્રસ્થ પરમાણુઓમાં આકર્ષણ શક્તિ હોય તો પૃથ્વીના ઢલતા સ્થાનમાં રાખેલી પથ્થરની ગોળી નીચે ગબડી

Page #7

વિશ્વરચના પ્રબંધ.
પડવી ન જોઈએ, કારણ કે જે પ્રદેશમાં ગોળી રાખવામાં આવી છે તે પ્રદેશથી પૃથ્વીના કેન્દ્ર સુધી જેટલી રેખાઓ ખેંચવામાં આવશે તે સર્વમાં નાની રેખા તે બને બિન્દુઓની વચલી સરલ રેખા બનશે. આકર્ષણ શક્તિને એક એવો નિયમ છે કે જેમ એ છે દૂર આકર્થ પદાર્થ હોય છે તેમ આકર્ષણ શક્તિને પ્રગ વધારે બલવાન થાય છે અને જે વધારે દૂર હોય છે તો આકર્ષણ શક્તિનો પ્રયોગ બહુજ શિથિલ બને છે એટલા માટે પૃથ્વીના કેન્દ્રસ્થાનથી પથ્થરની ગોળી સુધી સરલ રેખાદ્વારા પહોંચેલી આકર્ષણ શક્તિનો જ વધારે બળવાન પ્રયોગ થવાથી ગોળી ત્યાંની ત્યાં સ્થિર જ રહેવી જોઈએ; પરંતુ તેમ થતું જોવામાં આવતું નથી હવે બીજો પ્રશ્ન લઈએ, ધારો કે પૃથ્વીના સઘળાજ પરમાણુઓમાં એવી શક્તિ છે અને એક બરાબર ચોરસ જગ્યા ઉપર એક પથ્થરની ગોળી સ્થિર મુકવામાં આવી છે જે કઈ તરફ ઢળી પડતી નથી. કારણકે પૃથ્વીના ચારે તરફના પરમાણુઓ તેને એકસરખી રીતે આકર્ષતા હોવાથી તે સ્થિર જ રહે છે હવે થોડી વારે પથ્થરની ગોળીની પશ્ચિમ દિશા તરફની બે ત્રણ માટી ખોદી પૂર્વ દિશામાં મૂકવામાં આવી આથી પશ્ચિમ દિશા ઢાળ પડતી થઈ અને ત્યાંની માટી પૂર્વમાં આવવાથી પૂર્વ તરફની જમીન ઉંચી થઈ એટલે પૂર્વ તરફની પૃથ્વીના પરમાણુઓ વધારે થયાં અને પશ્ચિમ તરફનાં ઓછાં થયાં આથી કરીને ગોળી અધિક આકર્ષણ શક્તિથી ખેંચાઈને પૂર્વ તરફ જવી જોઈએ, પરંતુ તેથી જુદી જ રીતે તે પશ્ચિમ ભણું ઢળી પડતી જેવામાં આવે છે આ પરથી સિદ્ધ થાય છે કે પૃથ્વીમાં માનવામાં આવેલી આકર્ષણ શક્તિ યથાર્થ નથી.
=જૈનમત્ર. પુરાણને જંબુદ્વીપ, કુરુક્ષેત્ર=ઉત્તર કુરૂવર્ષ–ઉત્તરસમુદ્ર પાસે દક્ષિણશે છે તે કુરૂવંશીઓનું સંકેત સ્થાન. શંગવાનપત=સામાન્યવર્તમાલા. આરતાપર્વત શ્રેણીની ઉત્તરમાં રહેલ બાઈકલ
સરવરને બારનલની વચ્ચે. હિરણ્યવર્ષ=સાયાનપર્વતમાલાની મધ્યનો ભાગ.
તગિરિ=સાયાનપર્વતમાલાની દક્ષિણે રહેલ આતાઈપર્વતની શ્રેણી ચીનની ઉત્તરે. રમ્યગિરિ=આતાઇથી દક્ષિણે ને થીયાનશાન પર્વતની ઉત્તર પ્રદેશ. નીલપર્વતથીયાનશાન (તે પાસે નીલવર્ષ જણાવે છે) (+) ચીનના વાયવ્ય
ખૂણે-પૂર્વતુર્કસ્થાનની ઉત્તરે છે. કેતુમાલવર્ષ=હિંદુકુશપાસેનું ક્ષેત્ર; બંગ ને રાઢનો પ્રદેશ. ગન્ધમાદન હિંદુકુશ પર્વત. ઈલાવૃત=-ગ. ઈરાવતી પંજાબ કે બ્રહ્મદેશની નદી તે પામીરની માલાભૂમિ.

Page #8

૧૦૦
માનંદ પ્રકારા,
મેરૂપર્વત=જે પર્વતશ્રેણી સાઈબેરીયાના ઉ૦ પૂ૦ ના મધ્યખુણેથી નીકળી અંગ્રેજી
માન ચિત્રને સ્તાનેઈ ઇયાળ્યાનેઈ સાયાનું પમીરને મધ્યભાગ આઇતાંગ હિંદુકુશ, કાશ્યપીયન આગરના દક્ષિણ ભાગ ભાગી જઈ
એશિયામાઈનોર પર્યત ગયો છે ને એશિયાખંડના બે ભાગ કર્યા છે. માલ્યવાનપર્વત=આતિન તાગપર્વત. ભદ્રાશ્વવર્ષ=આલ્લીનતાગનીપૂર્વે–તીબેટના ઈશાનમાં ને ચીનથી ( ઉ. પૂ.
કાનસુનો પ્રદેશ. નિષધ પર્વત પામીરનો મુસ્તાગ અથવા કારકોરમ. હરિવર્ષક્ષેત્ર કાશ્મીરની ઉત્તરે કારાકોરમ પાસેને પ્રદેશ. હીમકુટગીરી= કિંપુરૂષક્ષેત્ર=વર્ષ કાશ્મીર. હીમવાનપર્વત= ભરતક્ષેત્ર=કુમારિથી ગંગા સુધી. નવમ દ્વીપ તેની ઉત્તરમાં ચીન છે. જાંબુનાદ તીબેટની મોટી ચમ્યુ નદી. સિધુ=સિધુ, ચક્ષુ આમુદરીયા, અક્ષિ=એકસુસનદીઓ. દ્વીપત્ર(બ) જલમાશે, શક=ચક્ષુઅલિમબે, સશ્કિયાના-ચીક. જંબુદ્વીપ કેઈભાગ, લક્ષદ્વિપ=સિંધુસામુદરીયા મધ્યે. ધાતકીખંડ-પંજાબ, ઇંદ્ધિપ=બ્રાદેશ, અક્ષ=અમરકટકમાલ ભૂમિ. ઉત્તરોતરે અફઘાનિસ્તાન વિગેરે; તામ્રપર્ણસિંહલપિ. ચક્ષુ–અક્ષિ=જલ, મયુરક્ષિ=ોર જેવું પાણી.
સાત પર્વત હિમાલય હિમાલય.
વિધ્ય=મધ્ય પ્રદેશની પર્વતની શ્રેણી. પરિપાત્ર=વિંધ્યાચલ.
સંપાદ્રિ=પશ્ચિમઘાટ તરફની શ્રેણી. શક્તિ =
મલય = દક્ષિણને આનામલ પર્વત. મહેન્દ્ર=ડિગ્યાનો નિલગીરી.
લી. માર્યોનેલ, અને નેકીથ.

Page #9

- ૧૦૧
આદર્શ જેન કેવો હોવો જોઇએ. persoaiceaconexe acero છે આદર્શ જન કેવો હોવો જોઈએ.* હૃees®$k હEDDDXCહsts
( લે. વાડીલાલ મેહેકમલાલ શાહ બી. એ. )
h
=
રત વર્ષમાં આજદીન સુધી અવનવા અત્યુત્તમ આદર્શો આળે ખનાર, આખી જીવનમાં ભેળવનાર, અને તે આદર્શમય જીવ
નનું સ્વર્ગીય નાવ સંસારસાગરમાં ઝંપલાવી પ્રકીર્ણ રીતે પાર જિક ઉતારનાર, પરમ પૂજ્ય મહીંના કર્ણપ્રિય અને જાજવલ્યમાન ---- નામે આપણે સાંભળ્યા છે, અને તેથી આપણે એમ અનુમાન બાંધી શકીયે કે ભારતમાતાને જેટલા આદર્શ પુત્રોની માતા થવાનું માન મળ્યું છે તેટલા આદર્શ પુત્રોની માતા થવાનું માન ભાગ્યે કોઈપણ દેશને મળ્યું હશે. ગમે તે ધર્મ , ગમે તે વાત જુવો અગર ગમે તે સોસાયટી તપાસો, ત્યાં તમને જરૂર એકાદ-બે ઉત્તમ હીરા હાથમાં આવ્યા વગર નહી રહે. તેમાંએ સાથી વધારે આદર્શ રત્ન ઉત્પન્ન કર્યાનું માન તો ન કેમને જ આપી શકાય. આ એવું નગ્ન સત્ય છે કે જેનશાસ્ત્રના હેજ પણ અભ્યાસીને તરતજ માલુમ પડી આવશે, તેના ઘણાજ કારણે છે. (૧) જૈન ધર્મ એક ઘણાજ પુરાતન ધર્મ છે. નથી જડતી તેની આદિ કે નથી ખાળી શકાતું એનું પ્રેરકત્વ. નહોતી થતી એના અનુયાયીઓની ગણત્રી કે નહોતી એની જ્ઞાન ક્રિયામાં ઉણપ. એક અતિ વિશાળ ઉદધિની માફક એ ધર્મ ચારે સીમાઓમાં પોતાનો પ્રેમપ્રકાશ પાડી ભારતપુત્રોને અહીંસાના અનુપમ ઝરામાં સ્નાન કરાવી પવિત્રતાની પરાકેટીનું પાન કરાવતો હતા. જેમાં સમુદ્ર, હજારો અમૂલ્ય મોકિતકના જનેતા હોવાનું માન ધરાવે છે તેમ, આ અતિ વિશાળ વીર–શાસન પણ હજારો આદર્શ વીરોના જનેતા હોવાનું મહાભાગ્ય ધરાવે છે. પછી કયાં આદર્શ રત્નોની ખોટ હોય ? (૨) જેનોને આદર્શત્વના શિખરે સહેલ કરવાને જોઇતી સર્વે સામગ્રી મળી શકતી. કારણ પહેલાના વખતમાં રાજ્ય કારભાર, રાજ્યધુરા અને રાજ્યાવહન પણ તેમનાજ હાથમાં હતું. આપણે ધર્મ ક્ષત્રિયોનો ધર્મ હતો અને એ જેન નરાધિપ અને જૈન મંત્રી જ આપણા આદશ જેનો હતા. નહી કે તેમનામાં રાજ્ય કરવાના ગુણે હતા તેથી; પરન્તુ તેમનામાં સાથે સાથે સાચા જૈનત્વના પણ પુરા ગુણ હતા. વળી તીર્થકર વાણી અને ગણધર બુદ્ધિથી ગુંથાયેલા આપણું વિશાળ શાસ્ત્રોનું હંમેશનું વાચન, મનન અને પરિણમન પણ સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ કરાવવા માટે સમર્થ છે. આ બધા કારણે જેમાં ઘણા આદર્શ રત્ન હતા એના
* ( શ્રી જૈન બાળ મીત્ર મંડળ તરફથી લખાયેલ ઇનામી નીબંધ).

Page #10

૧૦૨
શ્રી આત્માન દ પ્રકાશ. સ્પષ્ટીકરણ માટે પુરતા છે. આદર્શત્વને આ પ્રમાણે સમજ્યા પછી હવે આદર્શ જેન કેમ થવાય, તે વિષે વિચાર કરીયે.
આદર્શ જૈન હંમેશા સમ્યકત્વાભિમુખ હોય, સંસારમાં રહી સંસાર કારભૂત બાહ્યાભંતર કિયા સેવતો થકો હંમેશા તેની વૃત્તિઓ સમ્યકત્વ તરફ પલટાવી જોઈયે. તેનું સંસારી કાર્યમાત્ર પશ્ચાત્તાપપૂર્વક થતું હોય. જેમ જળમાં કમળ રહે છે પણ જળને સ્પર્શ નથી કરતું તેવી રીતે સંસારી જીવ સંસારમાં રહ્યા છતાં સંસારથી બાહ્ય થવા પ્રયત્ન કરે. દુનિયાની ક્ષણિકતા અને જીવની અમરતાનું ભાન થાય એટલે વૈરાગ્ય આવે, અને વૈરાગ્યની વૃદ્ધિ થતાંજ જે વસ્તુ જેવી છે તેને તેવીજ નિહાળે એટલે સમ્યકત્વ પેદા થાય. સમ્યકત્વ એટલે સમ્યફદશન, સમ્યફજ્ઞાન અને સમૃરિત્ર. સમ્યકત્વ એટલે આત્માનું ખરું ભાન તેજ સર્વ પ્રકારના પાપ ધોવા માટે તીર્થરૂપ છે, અને આત્માની અનંત શકિતઓના વિકાસ માટે સહાયરૂપ છે. વળી આદર્શ જૈન હંમેશા પરમાત્માની જ ભાવના ભાવે. પિતાના આત્માને પહેલાં અંતરાત્મા બનાવે અને એ અંતરાત્માને પરમાત્મા બનાવવા માટે યથાશકિત પ્રયાસ કરે.
આદર્શ જૈનને નિરંતર શાસ્ત્રનો અભ્યાસ ચાલુ રહેવો જોઈયે. શ્રુતજ્ઞાન એ સમ્યકત્વની સાધનાનું બીજું દ્વાર શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે, ધર્મના પુસ્તકનું અધ્યયન એ તેને જીવનમંત્ર હોવો જોઈએ. સાહિત્યને શેખ એને કુદરતી જ હોય. કહ્યું છે કે રાજા મહારાજાઓ કરતાં પણ અધિક પૂજાસ્થાન હંમેશા પંડિતો જ હોય છે. એટલે આપણે આદર્શ જૈન પણ નયાગમ વિગેરે સઘળી વાતોને જાણ હોય કે જેથી તે પોતાનું અને પરનું કલ્યાણ કરી શકે.
શાસ્ત્ર વાંચન જોડે શ્રદ્ધા તે જોઈયેજ. કારણ શ્રદ્ધા વિના જ્ઞાનનો ઉદ્ભવજ નથી. શાસ્ત્રમાં પણ ચોકખું કહ્યું છે કે પહેલાં, શ્રદ્ધા ત્યારપછીજ જ્ઞાન. આદર્શ જેનમાં શ્રદ્ધાપૂર્વક, શાસ્ત્ર વાંચન મનન અને પરિશીલન હોવું જ જોઇયે. શ્રદ્ધા વડેજ જ્ઞાનના સઘળા આચાર સચવાય છે, જ્ઞાનનું બહુમાન થાય છે. જ્ઞાનાવરણીય દેશોને નાશ કરી શકાય છે અને શ્રદ્ધાથીજ સમકિત દ્વાર ખુલ્લા થાય છે. માટે સઘળું જ્ઞાન શ્રદ્ધાપૂર્વકજ હોવું જોઇયે.
આટલી આદર્શ જેન માટેની માનસિક જીવનની વ્યુત્પત્તિ કેરાઈ કારણ હંમેશાં “મન સાધ્યું તેણે સઘળું સાધ્યું ” એ નિયમ પ્રમાણે મન નિર્મળ હોય તેજ સંસારી જીવ માટે આવશ્યક બાહ્યાચારોમાં નિર્મળતા આવે. હવે આપણે આપણા આદશ જૈનના સાંસારીક વ્યવહાર તરફ પાછી ફેરવીએ.
આદર્શ જૈન સાંસારી જીવ હોઈ સંસારીક ઉપાધિમાંથી કદાપિ બચી શકે નહી એ વાત ખરી, છતાં પણ જેમ બને તેમ ન્યારો રહી સંસારની અંદર કેવળ ધર્મકરણી માટે પોતાનું જીવન વ્યતીત કરે અને ધાર્મિક કાર્યો કરવામાં જ મશગુલ

Page #11

આદર્શ જૈન કેવા હેાવા જોઇએ ?
૧૦૩
ખને, ઉરનિર્વાહ કરવા માટે દ્રવ્યેાપાર્જન કરવુ પડે તથાપિ એ મહાપુરૂષ તે હમેશાં ન્યાયથીજ પૈસા પેદા કરવાના રસ્તા ચેાજે. એના સઘળે વૈભવ ન્યાયસ પન્ન જ હાવા જોઇયે, “ન્યાય સંપન્ન વિભવ” એ સૂત્ર જૈન ધર્મનુ પ્રથમ અંગ છે. એ ધર્મને ગ્રહણ કરનાર જૈનેાની હાલની સ્થિતિ નીહાળીશુ તેા કાંઇ જુદાજ વર્તાવ જણાશે. આજે જૈના માથે અનીતિથી પૈસા પેદા કરવાનું કલંક છે. ભારતવર્ષની અંદર વાણિજ્યમાં પ્રથમ પદ ભાગવતી જૈન કામ અત્યારે પૈસાની ગુલામ બની ગઇ છે. પૈસા કોઈપણ પ્રકારે પ્રાપ્ત કરવા એ તેનું ધ્યેય થઇ પડયુ છે. જોતા નથી તેમાં ન્યાય કે અન્યાય, દોષ કે ગુણુ, નીતિ કે વ્યવહાર. આદશ જૈન આ નીતિથી તદ્દન નિરાળા હાય, તેનાથી કાઇને છેતરાય તા નહીજ, ન્યાયમાગે ભલે ગમે તેટલું દ્રવ્ય એકઠુ કરે; પર'તુ ન્યાયનું લીલામ કરી, ખુલ્લે હાથે લેાકનાં ગળાં રૅસી એક પાઇ પણ ન મેળવે, આદર્શ જૈનના · ન્યાય સંપન્ન વિભવ: ’ એ પહેલા આદર્શ હાવા જોઇએ.
આદર્શ જૈન ઉછાંછળી બુદ્ધિવાળા ન હોય, સ્વપરના ઉપકાર કરવામાંજ અહાભાગ્ય માનતા હાય અને પારકાં છિદ્રોને ખાળવાની તેનામાં સ્વપ્ને પણ બુદ્ધિ ન હેાય. ધર્મની બાબતમાં ઉછાંછળી બુદ્ધિ કદિ પણ કામમાં નથી આવતી. તેને માટે તે ડાહ્યો અને ઠરેલ માણસ જોઇયે અને તેને સારાખેાટાને વિવેક કરતાં પણ આવડવા જોઇએ. તેની મગજશકિત એવા અનુભવરૂપી અન્નથી વિકસેલી હાવી જોઇયે કે જે અનુભવના પ્રભાવ વડે તે કોઈપણ બાબતના દીર્ઘદૃષ્ટિયે વિચાર કરવા તેહમ ંદ થાય. શાસ્ત્રમાં મનુષ્યના ત્રણ ભાગ પાડયા છે, અને તેને નાવ જોડે સરખાવ્યા છે. પહેલું પત્થરનું નાવ. જે પોતે પણ ડુબે અને આશ્રિતાને પણ ડુબાડે. ખીજું કાગળનું નાવ કે જે પોતે તરે નહી અને બીજાને તારે નહી, અને ત્રીજી કાષ્ટનુ નાવ કે જે પોતે પણ્ તરે અને તેના સઘળાં આશ્રિતાને પણ તારવા સમર્થ થાય. આપણા આદશ જૈન કાષ્ટના નાવ સમાન જોઇયે. જેથી તે પેાતે તે તરે પણ તેનું અવલંબન કરનારાઓને પણ તારે. વળી તેનું હૃદય સાગર જેટલુ પહેાળુ અને ગંભીર જોઇયે, પારકી વાત તે કદાપિ ઉઘાડી ન પાડે અને હંમેશાં વિશ્વાસપાત્ર થવાના પ્રયત્ના કરે, તેની શ્રોત્રેન્દ્રિય, સદુપદેશ સાંભળવાને અર્થે હાય, નહી કે ખેાટી નિષ્ઠાએમાં ભાગ લેવાને અર્થે. તેની જિલ્લા, સદુપદેશ દેવાને અર્થે હાય, નહી કે ચાડી ચુગલી કરવાને માટે. ઈંગ્રેજીમાં કહેવત છે કે~ "Give thy ears to all but thy judgment to none એટલે સાનુ સાંભળે પણ પાતાના અભિપ્રાય તા કેાઈને પણ ન આપે, જેથી કરી કાછને પણ વિના કારણે ખાટુ લગાડવાના પ્રસંગેામાંથી તે મરે.
વળી તે લેાકપ્રિય થવા માટે પણ હમેશાં પ્રયત્ન કરે, કારણ શાસનસેવા અને લાકપ્રિયતાની ગાંઠો એટલી બધી મજબૂત ખંધાઇ છે કે શાસન સેવકને લેાકપ્રિય

Page #12

૧૦૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. થવું જ પડે. અસલના આચાર્યો શાસન ઘરાને અથાગ ભાર હંમેશા લોકપ્રિય જેને જ સોંપતા હતા. જેથી શાસનની પ્રભાવના થાય અને સેવાના ઉત્તમોત્તમ ફળ જનતા ચાખે. લોકપ્રિયતાના ગુણવડે, આદર્શ જેનનું આદર્શત્વ ઘણે દરજજે સહેલું થઈ પડે છે માટે એ ગુણ ઘણે જરૂરીયાતનો છે
આદર્શ જેન પ્રાયે કરી શાંત પ્રકૃતિ વાળો હોય, કદાપિ કેઈન ઉપર ગુસ્સે ન થાય અને કોઈને ગુસ્સે થવાના પ્રસંગો પણ ન આપે. પિતાને સહજ સ્વભાવજ એવો હોય કે, પાસેનું સઘળું વાતાવરણ પણ શાંતિમય બની જાય, અને તેના સમાગમમાં આવતાં સઘળા જીવોને શાંતિ મળે. સૃષ્ટિને આંગણે સારામાં સારો આવકાર શાંત જીવોને જ મળે છે. હમણાં હમણાં જ કેટલાક શાંત મનુષ્યએ આખી દુનિયાનું નેતૃત્વ ભોગવ્યું છે. માટે જ મોટા અને આદર્શ મનુષ્યોમાં શાંતિને ગુણ તો હાયજ.
આદશ જૈન હંમેશાં દયાળુ હોય. આ ગુણના યથાવિધ સ્પષ્ટીકરણ માટે જૈન શાસ્ત્રામાં એટલું બધું લખ્યું છે કે પાનાના પાના ભરાય તોએ આ ન આવે. દયા અને અહિંસા લગભગ એકમય હોઈ આપણે એ બન્નેને સાથે લઈશું. દયા ધર્મનું મૂળ છે એટલે હરકોઈ પ્રાણ તરફ દયા બતાવવી તે દરેકની ફરજ છે. ગમે તો તે પ્રાણ ન્હાને હોય યા મહેટ હોય, એનિંદ્રીય હાય વા પંચદ્રીય હાય તે પણ તે બધાને આદર્શ જેન અભયદાન આપે. કોઈ પણ જીવની હિંસા કરતો તે અચકાય. અહિંસા, સંયમ અને તપ ઉપર તો આખા જૈન ધર્મને આધાર છે. જૈન ધર્મ એટલેજ અહિંસા અને જેને એટલે જ અહિંસાને નમુનો “અહિંસા પરમ ધર્મ ” એ આપણે આદર્શ છે, આપણા શાસ્ત્રનો પ્રથમ સિદ્ધાંત છે અને આપણું શાસનને પ્રથમ સ્થંભ છે. અહિંસા વિનાનો જૈન ધર્મ સંભવેજ નહી. આજ કોઈ પણ જેને છાતી ઠોકીને કહી શકશે કે ન્હાનામ્હોટા જગતના સર્વ જીવોને અભયદાન આપવામાં જેનોએ જેટલી બાથ ભીડી છે અને જેટલી શકિત કેળવી છે તેટલી તો કોઈ પણ ધર્મના અનુ યાયીયોએ કેળવી નહી હોય. આદર્શ જૈનની મુખ્ય ફરજ એ છે કે પિતે તો મન વચન અને કાયાથી અહિંસા પાળે પરંતુ આખા જગતને પણ અહિંસાના નિર્મળ ઝરામાં સ્નાન કરાવી પુનિત બનાવે. જગતનું ભલું દયા માર્ગથી જ થશે. દયા નહી હોય ત્યાં મનુષ્યત્વ નહીં સંભવે. દુનિયાને હાલ એક અહિંસાની હાકલ મારનાર વ્યકિતની ખાસ જરૂર છે અને તે જરૂર આપણે આદર્શ જેન પુરી પાડશે. અહિંસા રૂપી નાવનું સુકાન તેજ લેશે અને અહિંસાનું સૂત્ર પણ જગતને તેજ શીખવશે. આદર્શ જૈનની સઘળી પ્રવૃત્તિ દયા અને અહિંસામય હોય.
આપણા આદર્શ જૈનમાં ક્ષમાભાવને કરે તે હંમેશાં વહ્યા જ કરે. તે કદાપિ કોઇની સામે વેરભાવની દૃષ્ટિયે નજ જુવે કે વેર લેવાની આશા ન રાખે.

Page #13

આદર્શ જેન કેવો હોવો જોઈયે?
૧૦૫ હંમેશા તે પર અપરાધ ભૂલી જઈ ક્ષમા આપવા તૈયાર થાય. તેને આદર્શ એજ હોય કે ક્ષમા વીરસ્ય ભૂષણમ્ ” ! ક્ષમા માટે આપણું ચરમ તીર્થંકર ભગવાન મહાવીરનો દાખલો હંમેશા મનન કરવા જેવો છે. ક્ષમા એ મનને કાબુમાં લાવવા માટે ઉત્તમ સાધન છે. જે મનને જીતવું એ મનુષ્ય માત્રની ફરજ હોય તો ક્ષમા આપવી એ પણ મનુષ્ય માત્રની ફરજ હોય. આત્માના પરિણામની નિર્મળતા એ ક્ષમા-સમતા આદિ ઉચ્ચ ગુણો ઉપર વધુ આધાર રાખે છે. માટે આત્માનું ઈષ્ટ ઈચ્છનાર આપણા આદર્શજેને હંમેશા આવા ગુણો કેળવવા જોઈએ.
આદર્શ જૈન હંમેશા ગુણાનુરાગી હોય. તે હંમેશાં બધામાંથી ગુણ મેળવવાજ પ્રયત્ન કરે. જ્ઞાન ઉપાર્જન કરવા માટે ગુણાનુરાગીતાની ખાસ જરૂર છે. તે હંમેશાં ગુણી જનનું બહુમાન કરે, વિનય કરે અને તે પ્રકારે જ તેના ગુણની પ્રાપ્તિ કરે.
આદર્શ જેન એટલે આદર્શ દેશવિરતી અને દેશવિરતી ધર્મને ગ્રહણ કરનાર, હરઘડી સર્વ વિરતીની ઈચ્છાવાળે હોય અને સમય આવે સર્વ વિરતીને ગ્રહણ કરનાર હોય. તેનામાં સર્વ વિરતીની ભાવના ઠાંસી ઠાંસીને ભરી હોય. કદાચ શકિતની મંદતાને લઈ સર્વવિરતી ન લે તો પણ સર્વ વિરતીઓની અનુમોદના કરવાનું તો જરાપણ ચૂકે નહી.
આદર્શ જૈન સંસાર વ્યવહારને શાસ્ત્રમાં કહ્યા પ્રમાણે શુદ્ધ રીતે મેહ વિના સેવે, શ્રાવકના સઘળા ગુગેનું પાલન કરે, પોતે વધુ પાળી શકતો નથી એ માટે પશ્ચાતાપ કરે અને જેમ બને તેમ વહેલું સમકિત પદ લેવા માટે વખત આવે સર્વવિરતી ગ્રહણ કરે કે જ્યાંથી પોતે જ્ઞાન, દર્શન ચારિત્ર શુદ્ધ કરી, મોક્ષ રમણીને વરે. જેનના આદશતાની પરાકોટી એટલે આત્માને મોક્ષ અને તેને માટે થતા પ્રવાસે તે એનું ધ્યેય. આદર્શ જૈનનું આદર્શત્વ ત્યાંજ સમાયેલું છે, અને એ આદર્શ ને ખીલવવાની શકિત પણ ઉપર કહેલા ગુણોને ખીલવવાથી જ મળી શકે છે. માટે સર્વ આદર્શ જેનોએ ઉપર કહેલા ગુણોને અક્ષરશ: પાળી સમ્યકત્વના ધ્યેયને વધુ સહેલો બનાવવો જોઈયે. અટલું થાય એટલે આદર્શન કહેવાય. બીજા જૈનોને આદર્શ મળે અને તેને અનુસરે. એ આદર્શ જૈન બીજાઓ માટે એક ઝળહળતી દીપિકા બને. તેની તેજોમય જતથી અંજાઈ–તેની રમતાથી બે ઘડી આનંદ પામી જગતના સર્વ પામર છે તેની તરફ આકર્ષાય, તેની કોટે બાધી પડે અને તેને અનુસરે.
લેખક. વાડીલાલ મહેકમલાલ શાહ. બી. એ.

Page #14

૧૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
98989 છે મંત્રી મુદ્રા. છે.
“એક ઐતિહાસિક ઘટના.” પ્રકરણ ૧લું=“વનક્રીડા.”
સ્વીસન પૂર્વે ૪૧૦માં હિન્દુસ્તાનના ઈતિહાસના પાના નિરખતાં વા અનેક દેવી વ્યકિતના અસ્તિત્વને આપણને પરિચય થાય છે. તેની શા પૂર્વકાલના ચાલતા આવેલા દૈવી જીવનને આ સદીયે પણ બહુજ
સારી રીતે પોષણ આપવાનું ઈતિહાસ અજવાળું પાડે છે. તે અર“ છે સામાં પ્રજા આબાદ-સુખી હતી, મનુષ્ય નીતિમય અને વિચારશીલ હતા. રાજ્ય વ્યવહાર રાજા પ્રજાની ઐક્યતાથી તથા પવિત્રપણે ચાલતો હતો.
વસંત રૂતુનો સમય હતો, દિશાઓ ચારે તરફથી સુગંધિત થઈ રહી હતી, વૃક્ષઘટા શોભા પૂર્ણ બની રહી હતી, ભ્રમરે આનંદમાં મસ્ત બની માલતા હતા, અવનવા બનાવો પણ માનુષી જીવનમાં હર્ષોલ્લાસ પ્રગટાવતા હતા. અને કાયેલો પણુ પંચમ સ્વરના નિનાદ વડે વનને અદ્વૈતાનંદમય બનાવી રહી હતી. આ પ્રસંગે પાટલીપુત્ર નગરના કીડાવનમાં સહસાવધિ લેકે આનંદભેગ કરતા હતા, કોઈ ગાતા હતા, કોઈ નાચતા હતા, કેાઈ કુદતા હતા અને કઈ તો આગંતુક જન– સમુદાયને એકદમ આકષી પોતાની સાથે ખેલવા માટે આમંત્રણ કરતી હોયની શું ? એવા ચલસ્વભાવવાલા વિવિધ રંગી ઝાડો અને કુલેને જોવામાં તલ્લીન બન્યા હતા. ક્રમે લોકોમાં આનંદની મધુર લહરી રેલમછેલ કરવા લાગી ! ખરેખર સૃષ્ટિના સર્ગિક સૌન્દર્યમાં કોણ મુગ્ધ ન બને ?
દિવસને ત્રીજો પહોર પૂર્ણ થતાંજ લેકની મેદની ઘટવા લાગી, ને દરેક મનુષ્ય પોતપોતાના ઘર પ્રત્યે ચાલવા લાગ્યા, ટુંક મુદત પહેલાં જે વન, જન સમૂહના કોલાહલથી શબ્દગ્રસ્ત લાગતું હતું, તેમાં હવે માત્ર ઝોણે ગુણગુણ શબ્દ સંભળાતો હતો. હવે તો વનની શાન્તિનો ભંગ કરનાર માત્ર એક યુવકમંડળ પણ સહાસ્ય વદને વનમાંથી બહાર નીકળી ગ્રામ પ્રત્યે ચાલવા લાગ્યું, અને ગામમાં પ્રવેશ કરી, કેટલાક રાજમાર્ગ ઓળંગી, એકદમ એક સુન્દર મકાનની નીચે જઈ અટક્યું. આ યુવક મંડળની ગતિને રાધ થવાનું કારણ એક આછી ઓઢણીમાં ચમકતી સ્ત્રીને શબ્દ હતું, તે સ્ત્રી, મંડળમાં દીપી નીકળતા એક કામદેવ સ્વરૂપ કુમાર પાસે જઈ, તેની સાથે કેટલીક વાતચીત કરી, અને તે તેજસ્વી કુમારને હાથ પકડી, પિતાના મહેલમાં ચાલી ગઈ.

Page #15

મંત્રી મુદ્રા.
પ્રકરણ ૨ જું.
નેહબંધની પાશ. રાત્રીએ પોતાની સાડી પૃથ્વીપટમાં પાથરી હતી, અહિં તહિં ભટકીને થાકી ગયેલા પક્ષીઓ, પિતાના બચ્ચાને ગોદમાં રાખી શાંત્ત ચિત્તથી નિદ્રાને ભાગ લેતા હતા.
ચાર ઘડી રાત્રી જતાં એક આલીશાન રાત્રી ભુવનમાં આરામ પલંગ ઉપર એક યુવતિ ખિન્નવદને બેઠી હતી. તેની સામે એક યુવક પણ બેઠો બેઠો શૂન્ય ચિત્ત કાંઈક શોચી રહ્યો હતો, આનંદમંદિરનો મધ્ય ભાગ ફરનીચરથી મોહક બન્યા હતા, અને મધ્યમાં ગોઠવેલ દીવો ઉંચા ડોકીયાં કરી યુવક-યુવતિને ચમકાવતો હતો.
આ યુવક યુવતિના હૃદયમાં અસ્થિરતા અને મુખ ઉપર લજજાની સંપૂર્ણ છાયા હતી. બન્ને બોલવાને તલસી રહ્યા હતા, પણ શબ્દો હોઠ પાસે આવતાજ વિલંબ થતો હતો, આથી પ્રથમ કેણ બોલશે તે સમજી શકાતું ન હતું.
અંતે આ માન સહન ન થઈ શકવાથી યુવતિ પોતાના તીવ્ર કટાક્ષને રંગીલા યુવક પર નાખતી સહાસ્ય બોલી કે મંત્રીપુત્ર ? આપ કેમ બોલતા નથી ? ક્ષણવાર સુધી યુવતિને પોતાના પ્રશ્નનો ઉત્તર મળે નહિં એટલે તે અધીરાઈથી ફરીવાર બોલી કે–અમારા અતિથિ બની આમ અબોલા રહેવાથી કેમ ચાલશે ? બોલો જોઇએ-મારું હૃદય તમને હંમેશના અતિથિ બનાવવાનું કહે છે તે તેમ બનશે?
- આ કોયલના ટહુકાર જેવા પ્રેમભીના સ્વરથી અને શબ્દ ચમકથી યુવકની વિચારમાળા તૂટી પડી, અને સ્વસ્થ ચિત્ત કરી તે હાસ્ય કરતો બોલ્યો કે રમણી, મારે ને તમારે પરસ્પર ઓળખાણ ન હોવા છતાં પણ તમે મને આટલે આદરસત્કાર કેમ આપે છે ?
મહાશય! આપના પ્રશ્નનો ઉત્તર આપને સહેજે મળી શકે તેમ છે, પરંતુ મારા પ્રશ્નને પ્રથમ ખુલાસો કરે. યુવકની વાતને વમળમાં નાંખતાં યુવતીએ મીઠું આમંત્રણ કર્યું
આ સ્થાન જતાં સ્ત્રીઓના સહવાસવાળું છે? કઈ પણ પુરૂષ દેખાતો નથી. જેથી અહિંની વિચિત્રતા કાંઈ સમજી શકાતી નથી. વળી તમે મને બંધવવા માગો છો તો સ્થાનનાં પરિચય વિના હું કેમ વચન આપી શકું ? આટલું બોલી તે યુવકે તે સ્ત્રી સામે દ્રષ્ટિ નાંખી.
મહાપુરૂષ ! આવેલ અતિથિને પોતાની પરિસ્થિતિથી દુર રાખી ઠગબાજી

Page #16

૧૦૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. દેખાડવી એ સજજનતાને ધર્મ નથી, તો હું સત્ય કહું છું કે આ સ્થાન તે વેશ્યાનું વિલાસભુવન છે, યુવતીએ આંખમાં મદની ખુમારી લાવી હદય ખાલી કરી સરળ ઉત્તર આપે.
વેશ્યાનું સ્થાન એ ઘણું કુકર્મવાળું હોય છે ત્યારે તમારી દરેક વ્યકિતમાં સરળતા ને શુદ્ધ પ્રેમ કેમ અનુભવાય છે, વિસ્મય પામતા યુવકે પ્રાસંગિક જાળ પાથરી.
આપ કહો છો તે સત્ય છે. વેશ્યાનું કૃત્ય પ્રચંડ પાપ છે. વેશ્યાઓ દર પોષણ માટે સંગીત, કે નીચવૃત્તિરૂપી બે માર્ગને અવલંબે છે, તેમાંની સંગીતવૃત્તિવાળી વેશ્યાઓ સંતોષથી સદાચાર પાળે છે, ને નીચવૃત્તિવાળી વેશ્યાઓ પણ ભૂલ કરતાં હંમેશા મનમાં સંકોચાય છે–પીડાય છે-દુ:ભાય છે, અને અનુકૂળ સાધનોની પ્રાપ્તિના અભાવે અક્ષમ્ય ભૂલ કર્યો જાય છે. પણ સાનુકૂળતા પ્રાપ્ત થતાં પિતાની નીચવૃત્તિને તિલાંજલી આપે છે.
વેશ્યાએ ભ્રમસ્ફોટ કરતાં ટકોર કરી મન પકડયું, વળી બીજી પળમાં ગર્જના કરતી બોલી ઉઠી કે, મહાશય! આ દેહ સત્ય પ્રેમને ભૂખ્યો છે, કહો હવે આ ઘરના અતિથિ બનવા હા પાડશે? આ વખતે વેશ્યાના મુખ ઉપર અને ઓજસ ઝળકતો હતો.
- કોસ્યા ! તમારૂ કહેવું સર્વથા સત્ય હશે; પરંતુ તમને શું ઉત્તર આપ તેને નિશ્ચય હજી મારા મનમાં થયો નથી, ગુંચવાયેલું કોકડું ઉકેલતાં યુવક સપાટામાં એટલા શબ્દ બોલી ગયો.
યુવતિની રગેરગમાં ઝનુન હતું, તેની કેમલ દેહલતા કંપતી હતી, તે મંત્રી પુત્રને અધુરે ઉત્તર સાંભળીને તેના હાથને પોતાના હાથમાં લઇ બોલવા લાગી કે શું હજી તમને મારા પર અવિશ્વાસ આવે છે? સુજ્ઞ પુરૂષો વિષ્ટામાંથી પણ રત્ન લઈ લે છે એ નીતિ સૂત્રાનુસારે જીગરથી ચાહનાર સ્ત્રીરત્નનું આતિથ્ય ન સ્વીકારી શકે એ શું તમારી જેવા ચતુર પુરૂષને ઉચિત છે ? શું મનમાં દુઃખ પામતી ને અનાચારમાં પ્રવૃત એક સુન્દર બાળાનો ઉદ્ધાર કરવા તમારું મન ના પાડે છે? અધમ રસ્તે ચડેલીને અધમતામાં રીબાવી રાખવી કે રસ્તેથી સમાગમાં આવતી હોય તો આવવા દેવી? કહો, તમારું હૃદય શું કહે છે?
હું તો તમારા સહવાસમાં અન્ય પુરૂષને નહિં ચાહવાને હદયમાં ચોક્કસ કરી ચુકી છું, હું મંત્રીપુત્રને જ વરી ચુકી છું, તમે જ મારું સર્વસ્વ છો, તમે સુન્દર યુવક હોવા છતાં એક પ્રેમભૂખી નિર્દોષ યુવતિનું હૃદય ન સમજી શકે એ કેવી નવાઈની વાત છે ? વધારે ન સતાવતાં સત્વર જવાબ આપે અને આ કોસ્યા આ હદયની સદાના અતિથિ થવાની હકારની જ માત્ર રાહ જોઈ રહી છે.
મુખ જેવા માત્રથી તમારી શુભ ભાવના સ્પષ્ટ સમજી શકાય છે, ને હું

Page #17

મત્રો સુદ્રા.
૧૦૯
તમારા કથનથી વિરૂદ્ધ જવાને ઇચ્છતા પણ નથી. તેના પ્રત્યક્ષ પુરાવામાં તમને એટલુ ખસ છે, તેા કેણુ આ યુવાવસ્થાની અનુકૂળ પણ............
જોતાં મારૂ મન આકર્ષાય છે, સામગ્રીના લાભ ન લઇ શકે.
આટલું બેાલી મત્રીપુત્ર ગમગીન થઇ એકદમ વિચારમાં પડી ગયેા.
“ પ્રિયતમ ! આપ એકદમ એટલતા કેમ અટકી ગયા ? કાયાને કબુલત આપવામાં મત્રીપુત્રને શે અ દેશેા રહે છે ? ાપના સહવાસનુ સુખ ભાગવનાર કાઇ સુંદર રમણી રત્ને આપનું મન પ્રથમથી ખરીદી લીધું છે કે શું ? કે પચાવન મણુના પથ્થર છાતી ઉપર મુકી મારી આશાના અંકુરાને છૂંદી નાખેા છે, આ શબ્દો કહેતાં કાસ્યાએ એક હૃદયવેધક નિ:શ્વાસ મૂકયા.
તારા જેવી ગૃહલક્ષ્મી ચાંદલા કરવા આવવા છતાં કયા નિર્ભાગ્યશેખર મેહુ ધાવા ચાલ્યા જાય, પરંતુ........યુવકને ઉત્તર આપવામાં ગુચવણી થવાથી વળી માન પકડયું.
હૃદયેશ ! તે પછી મને કાં સ ંતાપા છે ? ખરેખર મારૂ કેવું દુર્ભાગ્ય કે તમારી જેવા ઉત્તમ પુરૂષને પામીને પણ ુતા હતાશજ બની રહું, આપને મારી માગણી કબુલવામાં શી હરકત છે તે તુરત જણાવા, કે આ હતભાગિની અબળા પછી ( પેાતાના નિમ`ળ રસ્તા-સબળ રસ્તા શેાધે અંતીમ માગ્ યે ) સબળને શરણ જવા તૈયારી કરે. યુવતિએ આવેશમાં આવી પ્રેમ અને યમની મધ્યમાં ઝંપલાવ્યું–દિગ્દર્શન કરાવ્યુ.
કાશ્યા ! ખરેખર તું રમણી રત્ન છે, તું અધીરી શામાટે થાય છે, તુ કહે છે તે વાત હું કબુલ કરૂ છું. માત્ર મારા પિતાજીને તથા માતાજીને જણાવવુ જોઇએ. યુવકના આ શબ્દો કાશ્યાની પ્રેમયાચના માટે બસ હતા.
કાસ્યા એકદમ હર્ષિત થઇ એકલી કે અહા એમાં તે શું વિચારવાનું છે ? તે જોખમ મારે માથે લઉં છું.
વ્હાલા ! હવે તેા આપણા દામ્પત્ય પ્રેમ-સ્નેહ અહેાનિશ વૃદ્ધિ પામે એજ ઇચ્છું છું, વેશ્યાએ આ શબ્દોના તાનમાં મંત્રીપુત્રના હાથને મીઠું ચુંબન કર્યું.
પ્રકરણ ૩ જી.
કૃપાપાત્ર.
સ્વામીનાથ ! આજે શું વિચારમાં છે ? લાછલદેવીએ દાંતની કળી દેખાડતાં પૂછ્યું. વ્હાલી ! વડીલ પુત્ર સ્થલીભદ્ર ઘણા કાળથી પોતાના ઘરના ત્યાગ કરી

Page #18

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. કશ્યાવેશ્યાને ત્યાં વાસ કરી રહ્યા છે, પણ હવે તે ઘેર આવે તો ઠીક? મંત્રીએ માથુ ખંજવળાતાં ઉત્તર આપે.
લાછલદેવી બોલી કે મંત્રીરાજ ! એવો તે શું વિચાર કરતા હશે ? જે સ્થલીભદ્રને અહિં આવવું હોત તો વસન્ત રૂતુની કીડામાંથીજ ઘેર આવત, વળી તેને વચમાં રોકી રાખનાર કોશ્યાવેશ્યા કેટલી ચતુર હશે, અને તે કુમારને ઘેર પણ કેમ આવવા દેશે?
મને પણ એજ વિચારો થાય છે, મંત્રીએ જણાવ્યું.
પણ તમે ધારશે તો હરકોઈ પ્રયત્ન સ્થલીભદ્રને ઘેર લાવી શકશે. એવી બીનાને તેડ લાવવાને મંત્રીબુદ્ધિને કયાં સમુદ્ર ખોળવો છે? લાછલદેવે વાર્તાનું મુખ ફેરવ્યું અને મોહકતાથી શકપાલ મંત્રીને ઉદ્દેશી બોલી કે, વહાલા તમે મારા કેસનો ચુકાદો તે ન કર્યો. તમે દરેકને ન્યાય આપવાને માટે અમુક તિથિ મુકરર કરે છે. પણ મારા કેસની કેટલી મુદત નાખી છે?
મંત્રી સંભ્રમથી બોલ્ય–હાલી તારે શું કામ છે? જલદી કહી દે મારે તારું શું કામ કરવાનું છે? તે પ્રસંગની કિંમત આંકી લાછલદેવે જે કહેવાનું હોય તે ટુંકમાંજ કહી દેવાનું ચોગ્ય ધાર્યું ને ત્વરાથી બેલી કે–
મહારાજા નંદરાજાની સભામાં આપના કહેવા પ્રમાણે સર્વ રાજ્યના કાર્ય થાય છે, આપની સમ્મતિ પ્રમાણે જ આગંતુક પંડિત વિગેરેને વિદ્યાદાન-ઇનામ અપાય છે તે પંડિત વરૂણી જે આપણી જાતિનો છે, જે પોતાની શક્તિથી નિરંતર નવનવા એકસેને આઠ લેકો બનાવી નંદરાજાની સ્તુતિ કરે છે, છતાં તેને કેમ ઈનામ નથી અપાવતાં તે હમેશાં અહિં મારી પાસે આવે છે. અને આપને વિનવવાનું કહે છે, આ વૃતાંત આપને મેં એકવાર કહેલ છે, જેના ઉત્તરમાં આપ કહે છે કે તે હિંસાધમી છે તેથી તેને ઈનામ અપાવવાને ઉત્સાહ થતો નથી તે આગ્રહપૂર્વક જણાવીશ કે રાજા જે ઈનામ આપે છે તેમાં તે પાત્રાપાત્રની શોધ કરતા નથી પણ તેની કાવ્ય ચમત્કૃતિને ખીલવવા અથવા તેની મહેનતને સફલ બનાવવા વિદ્યાદાન આપે છે. તો રાજા વરૂચીને દાન આપે એવી સમ્મતિ આપવી; મારૂં આ વચન માન્ય રાખશે એવી મારી વિનવણી છે.
શકપાલ મંત્રીને આ વિષયમાં ઓછું લક્ષ હતું પણ પિતાની પત્નીના કથનને વશ બની તેણે લાછલદેવીની વાત કબુલ કરી.
• બીજે દિવસે નંદરાજાની સભા મનુષ્યોથી પરિપૂર્ણ હતી. રાજ્ય ધુરંધર પુરૂષે પોતપોતાના આસન પર શાંતિને અનુભવ કરી રહ્યા હતા, ટુંક મુદતમાં પંડિત વરૂચીએ આવી રાજસભામાં પ્રવેશ કર્યો, રાજાને, અમાત્યવર્ગને, તથા

Page #19

મંત્રી મુદ્રા.
૧૧૧
પ્રજાવર્ગને નમન કરી નવાં એકસોને આઠ લેકો બનાવી નંદરાજાની સ્તુતિ કરી. એટલે રાજાએ મંત્રી ઉપર અર્થસૂચક દષ્ટી નાખી, અને શાકડાલ મંત્રીએ પણ વરરૂચીની સમાચિત પ્રશંસા કરી, જેથી રાજાએ વરરચીને એકસોને આઠ સુવર્ણ મુદ્રિકાની હર્ષ સહિત ભેટ આપી. આજથી આરંભીને પંડિત વરરૂચીને નંદરાજાની સ્તુતિથી એકસો આઠ સોનામહોરોની પ્રાપ્તિ નિરંતર થવા લાગી.
એક દિવસે મંત્રીએ રાજાને પૂછ્યું કે મહારાજાધિરાજ ! આપ પંડિત વરરૂચીને આટલું બધું દાન કેમ આપે છે?
રાજા બોલ્યો કે મંત્રી ! તમે પંડિતની પ્રશંસા કરે છે તેથી જ હું તેને એટલું બધું દાન આપું છું.
મંત્રી નાક સંકેચી બે રાજન્ ? હું તો માત્ર આપના ગુણગર્ભિત સ્તુતિમાં રહેલ ચમત્કૃતિની પ્રશંસા કરૂ છું. કારણ કે અલૌકિક ચમકૃતિ પંડિતેના મનને આકર્ષે છે.
આથી એમ સમજાય છે કે પંડિતજીના કાવ્યો સુંદર છે પણ તેના કરતાં વરરૂચીજ નથી. રાજાએ પોતેજ મંત્રીના રહસ્યને સ્પષ્ટ કર્યું, મારી તો એ માન્યતા............ આ પ્રમાણે અધુરૂં સમ્મતિ વાકય બેલી મંત્રી મન રહ્યો.
રાજાએ અધીરાઈથી જિજ્ઞાસા કરી કે–પણ એમ માનવામાં અબાધિત પ્રમાણ શું છે?
એની ખાત્રી કાલે થઈ રહેશે. મંત્રીએ ટુંકે જવાબ વાળે. ગામમાં દરેક લોકોને ખબર થઈ હતી કે આજે રાજસભામાં કાંઈ ન ઢંગ દેખાવાનો છે, તેથી નગરના મનુષ્યો ખાસ રમત જેવાના ઉદ્દેશથીજ બહુ આવ્યા હતા, રાજસભામાં એક તરફ કનાત તાણીને પડદે બાંધેલ હતો ને તેમાં શંકડાલ મંત્રીની સાત પુત્રીઓને બેસાડવામાં આવી હતી. આ સાતે હુનો બહુ બુદ્ધિશાલી હતી અને પવિત્રાચારમાં આદર્શ સ્ત્રીઓની પ્રથમ પંકિતએ મનાતી હતી. તેમજ એક વિશેષ આશ્ચર્યજનક ઘટના એ હતી કે તે સાત પૈકીની કક્ષા નામની મંત્રીપુત્રીને હરકોઈ વસ્તુ એક વાર સાંભળવામાં આવતી કે તુરત યાદ રહી જતી હતી, અને ત્યારપછીની છ બહેનોમાં અનુક્રમે એવોજ બુદ્ધિભવ હતો કે જેઓને અનુક્રમે બે, ત્રણ, ચાર, પાંચ, છ, અને સાતવાર તે સાંભળતાં યાદ રહી જતી હતી. શકતાલ મંત્રીએ પોતાની તરફેણમાં આ બુદ્ધિનો લાભ લેવા માટે આ સાતે કન્યાઓને પડદામાં બેસાડેલ હતી.
થોડેક ટાઇમ વ્યતીત થયા પછી વરરૂચી સભાગૃહમાં આવી, રાજાને નમી, તેની ૧૦૮ લોકો વડે સ્તુતિ કરી અને રાજા સામે ઉભે રહ્યો. રાજાએ પણ મંત્રીના તરફ દષ્ટિ કેરવી, એટલે મંત્રીના કહેવાથી મંત્રીની સાત પુત્રીઓયે વરરૂચી બો હતો તેજ પિતાની સ્મરણ શકિતથી યાદ રાખેલા ૧૦૮ લોકો રાજાને કહી સંભળાવ્યા.

Page #20

૧૧૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
રાજા ચમત્કાર પામી બેલી ઉઠે કે અહીં મંત્રીની સાતે પુત્રીઓ સરસ્વતી તુલ્ય છે, અને વરરૂચીપર ગુસ્સે થઈ તેને દાન આપવાનું બંધ કર્યું.
આજથીજ મંત્રી અને વરસીના છેષનું બીજ રોપાયું, અહો સ્વાથી જીવો પોતાની સુખશયામાં આવી જ રીતે કાંટા પાથરે છે.
(ચાલુ)
જ પ્રશ્નોત્તર. આ
જગ વિખ્યાત જૈનાચાર્ય શ્રી શ્રી શ્રી ૧૦૮ શ્રીમદ્ વિજયવલ્લભ સૂરીશ્વરજી મહારાજને પૂછાયેલા પ્રશ્નો અને તેના તેઓ સાહેબ
તરફથી મળેલા ખુલાસા.
(ગયા અંકના પૃષ્ટ ૮૧ થી શરૂ ) પ્રશ્ન–જેમ મનુષ્યોને જન્મ-મરણ છે તેમ દેવતાને ખરું કે નહીં? નહીં તો તેઓ
કેવી રીતે ઉપજતા હશે અને મરણ કેવી રીતે થતું હશે? જવાબ–જન્મ-મરણ તે દરેકે દરેક સંસારીક જીવોને હોય પણ તે સર્વની એક
સરખી જ રીતન હોય. જે જે જાતિના જીવોની જન્મ-મરણની રીતિ જ્ઞાની મહારાજે જ્ઞાનમાં જેવી જઈ તેવી વર્ણન કરી. આપણને તેનો અનુભવ થવો સંભવે નહીં. કારણકે આપણું શરીરની સ્થિતિ એ દારિક–જુદા પ્રકારની, અને દેવતાના શરીરની સ્થિતિ વૈક્રિય–જુદા પ્રકારની. માટે જ્ઞાની મહારાજ ફરમાવે તે સત્ય માનવું ગ્ય છે. દેવતા શય્યામાં ઉત્પન્ન થાય છે અને મરે છે ત્યારે તેમના શરીરના પરમાણુઓ કપૂરની માફક
ઉડી જાય છે. પ્રશ્ન-દેને માતા પિતા પુત્ર આદિ કુટુંબ ખરું કે નહીં? વળી દેવ અને દેવીનો
સંબંધ (લગ્ન) મનુષ્યની પેઠે ખરે કે નહીં ? જવાબ–માતા પિતા પુત્રાદિક દેવતાઓને કાંઈ પણ હેતું નથી–લગ્નાદિ વ્યવહાર
પણ ત્યાં નથી. ત્યાંની અનાદિની રીતિ જે છે તેજ કાયમ રહે છે. પ્રશ્ન–કોઈ દેવીનો દેવ (સ્વામિ) તે દેવીના પહેલાં મૃત્યુ પામે તો પછી રહેલી
દેવી તેમજ દેવ બીજા દેવ દેવી સાથે સંબંધ જોડતા હશે કે કેમ ? જવાબ–જે દેવીને સ્વામિ (દેવ) કાળ કરી જાય તેના સ્થાનમાં જે બીજે દેવ
પેદા થાય તે જ દેવતા રહેલી દેવીને સ્વામિ–દેવ જાણો તેજ પ્રમાણે દેવી મરી જાય અને તેના સ્થાનમાં જે નવી દેવી ઉત્પન્ન થાય તે પહેલા દેવની દેવી જાણવી.

Page #21

પ્રશ્નોત્તર પ્રશ્ન–દેવતાઓ મનુષ્યની માફક આહાર નિહાર કરતા હશે ? જવાબ–દેવતા મનુષ્યની પેઠે કવલાહાર કરતા નથી એટલે તેમને નિવારણ પણ
જરૂરત ન રહી. તેઓને અમુક સમય પછી આહાર લેવાની ઈચ્છા થાય
ત્યારે દેવશકિતથી શુભ પુણેલો આહારપણે પરણમાવી લે. પ્રશ્ન-દેવતાઓ વ્રત પચ્ચકખાણ કરતા હશે કે નહીં? જવાબ–ચોથા અવિરતિસમ્યમ્ દષ્ટિ ગુણસ્થાન સિવાય ઉપરનાં ગુણસ્થાન ત્યાં
હોતાંજ નથી એટલે વ્રત પચ્ચખાણને ઉદય ત્યાં નથી. પ્રશ્ન–મોક્ષ એ પાંચમી ગતિ કહેવાય છે, પણ કોઈ કોઈ સ્થળે અષ્ટમી ગતિ
વર્ણવેલ છે તે શી રીતે ? જવાબ-નરક ગતિ, તિર્યંચગતિ, હલકી જાતિનાં નિંદિત મનુષ્યની મનુષ્યગતિ,
અને કિટિબષિક આદિ હલકી જાતિના દેવોની દેવગતિ, એ ચાર અશુભ ગતિ જાણવી. તથા ઊંચી જાતના દેવેની દેવગતિ, ઉંચા કુલના (તિર્થ કર આદિ મહાપુરૂષોની અપેક્ષાએ) મનુષ્યની મનુષ્યગતિ, અને યુગલીયા આદિ સારા કુલમાં પેદા થયેલા મનુષ્યોની ગતિ, એ ત્રણ ભેદ શુભ ગતિના જાણવા તે પૂર્વોકત ચાર અશુભ ગતિ સાથે મેળવતાં સાત
થઈ અને આઠમી સિદ્ધગતિ. પ્રશ્ન–ભવિ અને અભવિ, તેમાં ભવિ છે મેક્ષ પામવાના સ્વભાવવાળા હોય છે
અને અભવિ કદિ મેક્ષ જતા નથી. પરંતુ ભવિ જી કોને માનવા ? જવાબ–જેના મનમાં એવી શંકા થાય કે મારો આત્મા ભવિ હશે કે અભવિ?
તેને નિશ્ચય ભવિજ જાણ. પ્રશ્ન–શારદા પૂજન અને જ્ઞાન પૂજનની રકમ પુસ્તક મંગાવવામાં વાપરી
શકાય છે? જવાબ-શારદા જ્ઞાનપૂજનના પૈસા પુસ્તક મંગાવવામાં ખરચી શકાય છે. પ્રશ્ન–રોગાદિ કારણે સ્નાન ન થઈ શકે તો પ્રભુની તસ્બીર કે સિદ્ધચકજીના
ગટ્ટાની અડીને વાસક્ષેપ પૂજા થઈ શકે ? જવાબ-કારણે સર્વ સ્નાન ન થઈ શકે તો પંચાંગ (બે હાથ બે પગ અને મેટું)
શુદ્ધ કરી ઉચેથી વાસક્ષેપ પધરાવી પૂજા કરી હોવી ઠીક છે. બનતાં સુધી
ન અડાય તો સારું છે. પ્રશ્ન–માણસના મૃત્યુ સમયે પાછળના માણસો તેને તપસ્યા વિગેરે કરવાનું કહે
છે તેને સંપૂર્ણ લાભ મરનારને મળી શકે ? જવાબ–એ એક રૂઢી પડેલી જણાય છે. બાકી કર્મની નિર્જરા તો તપસ્યા કરના

Page #22

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. ૨નીજ થાય છે. હા, તપસ્યા કરનારની અનુમોદના કરવાથી બીજાને પણ ફળ મળે છે પણ તે તપસ્યાનું નહીં, કિંતુ અનુમોદનાનું. તેવી જ રીતે કોઈએ કેઈની પેઠે કહ્યું કે હું અમુક તપસ્યા કરીશ તે સાંભળી સાંભળનાર ઘણું જે ખુશી માની લે અને અનુમોદના કરી લે તો પિતાની ભાવનાના પ્રમાણમાં પોતાને ફળ મળી ગયું જાણવું, પણ તપસ્યાનું ફળ તે
શુદ્ધ મનથી તપસ્યા કરનારને જ મળે. પ્રશ્ન–કોઈ માસક્ષમણઆદિ તપસ્યાવાળો પોતાની તપસ્યાનું ફળ સામા માણ
સને અમુક રકમ લેઈ વેચાતી આપે યા બક્ષિસ આપે તો તેને પૂર્ણ યા
અલ્પ પણ લાભ લેનાર માણસને મળી શકે ? જવાબ—તપસ્યા વેચાતી નથી તેમ વેચાતી લેવાતી પણ નથી. પરંતુ એથી તપ
ચા વેચનાર માણસ પોતાની તપસ્યાનું ફળ (જે કર્મોની નિર્જરા ) તેને હારી જાય છે. વળી લેનાર માણસના હાથમાં પણ તપસ્યાનું જે ફળ કહીયે તે આવતું નથી. પણ લેનાર માણસ જે તેની અનુમોદના
કરી લે તો અનુમોદનાનું ફળ ભાવનાના પ્રમાણમાં મેળવી શકે. પ્રશ્ન—કાઈની પેઠે સાધારણ ખાતે યા શુભ ખાતે કઈ રકમ વાપરવા કહેલી હોય
તે ધર્મ સંબંધી સર્વ કાર્યમાં વાપરી શકાય ? જવાબ–આજ કાલની રૂઢી મુજબ વાંધો જણાતો નથી. કારણ કે ઘણું જીવો
લપણુથી શુભ યા સાધારણ ખાતું દરેક ધર્મકાર્યોના માટે સમજી બોલી
દે છે. માટે ધર્મ સંબંધી સર્વ કાર્યોમાં વાપરવામાં વાંધો જણાતો નથી. પ્રશ્ન-કઈ વૈરાગ્યવાળાં ભજનો યા પદો સઝાયના સ્થળે બેલી શકાય કે ? જવાબ-હા, તેમાં હરકત નથી. પ્રશ્ન–ગુરૂ મહારાજના વિયોગે શ્રાવક શ્રાવિકા સામાયિક આદિ ક્રિયામાં જે
સ્થાપના કરે છે તેમાં પુસ્તક અને નવકારવાળી બને જોઈએ કે
એકલું પુસ્તક યા નવકારવાળી ચાલી શકે? જવાબ–બન્નેમાંથી એક હોય તો પણ ચાલે અને બન્ને હોય તે વધારે સારૂં. પ્રશ્ન–સામાયિક આદિ કિયા કરતાં પુરૂષને સ્ત્રી અને સ્ત્રીને પુરૂષ અડી જાય તો
ક્રિયા કરનાર અને અડકનાર બન્નેને દેષ લાગે કે કોને ? જવાબ–જે ક્રિયા કરનાર હોય તેને પ્રાયશ્ચિત્ત આવે. હા, જે ક્રિયા કરનારને
બીજે જાણી જોઈ સંઘદો કરે તો તેને જરૂર વધારે પ્રાયશ્ચિત આવે. પ્રશ્ન- સલીયોવાળી અગરબત્તી જેનોનાં દેરાસર આદિમાં વપરાતી નથી તેનું
શું કારણ?

Page #23

પ્રશ્ન--શરણાગત કહેતાં શુ ? જવાઅ—શરણે આવેલે પ્રશ્ન-શિરતાજ એટલે શુ ?
હિષ્ણુતા.
૧૧૫
જવામ—સુગ ધવાળી હેાય અને તેમાં અશુદ્ધ કાઇ ચીજ પડતી ન હેાય તેા વાપરવામાં વાંધેા નથી. વિશેષ ખુલાસે બનાવનાર પાસે કરી લેવેા ઠીક છે. પ્રશ્ન—પુરૂષાદાની પાર્શ્વ જીનેશ્વર તેમાં પુરષાદાની એટલે શુ ? જવાબ—પુરૂષામાં આદાનિય એટલે ગ્રાહ્ય-ગ્રહણ કરવા ચૈાગ્ય કહેતાં જેનુ
વચન કોઇ લેાપી શકે નહીં તે.
જવાબ- મસ્તક મુગટ. પ્રશ્ન--ગરિષ્ઠ નિવાજ એટલે શુ ? જવામ—ગરીમાની સ ંભાળ લેનાર.
પ્રશ્ન--ઘરમાં સુવાવડ હોય ત્યારે પ્રભુની તસ્બીરે પુસ્તક વિગેરે ઘરમાં હેાય તે સુવાવડવાળા ખડથી બીજા ખંડમાં અગર મેડી ઉપર એકાંતે મૂકી દેવામાં આવે તે હરકત છે ?
સ
જવાબ—પ્રસૂતિવાળા ખડ છેાડી ખીજા ખંડમાં અગર મેડી ઉપર રાખવામાં વાંધા જણાતા નથી. ઘરની વસ્તુ ઘરમાંજ ગૃહસ્થ રાખી શકે. ઘર છેાડી કયાં મૂકી આવે? પણ જેમ બને તેમ વિવેકથી કામ કરવાની જરૂર છે. પૂર્વોકત પ્રશ્નો ઘણા સાદા અને સામાન્ય માલુમ પડશે, પણ મધ્યમ દૃષ્ટિ જીવાને અવશ્ય ઉપયેગી થઇ પડશે એમ જાણી પ્રસિદ્ધિમાં મૂકયા છે.
શાહે અ॰ છગનલાલ—સુરવાડા.
સહિષ્ણુતા.
ગુલાચંદ મૂળચંદ ભાવિશી,——આફ્રિકાવાળા.
હિષ્ણુ થવું એટલે સહેવું–ધૈર્ય ધરવું. ઉદાર થવું. ખામેાશી રાખવી. જતું કરવું. ખંડનાત્મક ભાવનાઓ અને વર્તનથી અળગા રહેવું. એ બધુંય કરવું એટલે સહિષ્ણુતા ધારણ કરવી.
સહિષ્ણુ થવું એટલે મન, વાણી અને વન ઉપર સયમ રાખતા શીખવું. સમયને પિછાણી, ન્યાયશીલ થવું: કર્દિ કેાઈનું દિલ ન દભવવું.

Page #24

૧૧૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
સહિષ્ણુ થવુ એટલે કેાઇનું હૃદય ન દુ:ભવવું. કેાઈને કટુ વેણુ ન કહેવું. બીજાની માત તેવા સ ંદેશા ન પહોંચાડવા. આ પ્રસંગ નેકર અને શેડને એયને આવે તેમાંયે શેઠ જે હાય તેણે તેા બહુજ સયમ રાખવા જોઇએ. સામા પક્ષ તરફથી કે ક આઘાત થાય, કૈક ન ગમવાનુ ઉપસ્થિત થાય, ન ઇચ્છવાનુ બને, ત્યારે પેતે અસહિષ્ણુતા ધારણ કરે છે, અને પેાતાના પિત્તો ગુમાવી બેસે છે. આમ થવામાં પ્રથમ સ્થાન ક્રોધ–તામસને મળેછે અને પિરણામે ચડકેાશિક સપ જેવી સ્થિતિ થાય છે.
જે માણસમાં ક્રોધ ભર્યા છે તેની સાથે વાત કરવાનાયે ધર્મ નથી, તેના સહકાર પણ માઠું પરિણામ લઈ આવે છે. તેનાથી થતા ક્ષણિક લાભ પણ નુકસાન કરે છે. અને તે બધુંય સહિષ્ણુતા ન જાળવવાથી બને છે. માટે દરેક અન્ધુએ અને હેને સહિષ્ણુ થવા જરૂર કેાશિષ કરવી.
એક માણસ ભણેલા, કેળવાએલા અને પૈસાદાર હાય માટે તે સહિષ્ણુ છે એમ માની નજ લેવુ જોઇએ. કેવળ અભણ માણસ પણ સહિષ્ણુ હાઇ શકે છે,ત્યારે ભણેલ માણસે સહિષ્ણુ થવુ તેતેા ઇચ્છવા જેવુ જ છે, માટે સહિષ્ણુતાને સદ્ગુણુ દરેક જૈન બંધુએ અવશ્ય ધારણ કરવા રહ્યો. જીરૂ ઇચ્છનાર, અને ગુરૂ કરનાર તરફ આપણે પ્રેમ ભાવ રાખીયે તો જરૂર તે આપણા તરફ તેવેાજ પ્રેમભાવ રાખવાને. એ બધું છતાં તે તેવાજ કઠોર હૃદયના માલુમ પડે તેા તેના તરફ દયા ખાવી. પછી ભલે તે ગરીમ હાય કે પૈસાદાર હાય.
આપણા ઉત્તમેાત્તમ જૈન ધર્માંમાં પણ કાષ્ઠનુ ભુરૂ કરી, કાઇનુ માઠું ઇચ્છી, ક્રોધ કરી, કાઇને મળતી મદદ અટકાવી, કેાઇને હલકા પાડી, કેાઇનુ વાંકુ એાલવાનુ અને હૃદય દુભવવાનુ કહ્યું નથી, તેમજ આપણા પૂજ્ય મુનિરાજ સાહેબે પણ આપણુને તેવાજ એધ આપે છે તે આપણે સોએ ભૂત કાળના ભેદને-દુ:ખને-કટુ વેણને વિસરી જઈ, સહિષ્ણુ અને સંયમી બની આપણું જૈન જીવન જરૂર સુધારવું રહ્યું.
co
જૈન સખાવત.
>>>>>
o
જૈન કામદરવરસે અનેક જાતના ફંડામાં હારે રૂપીઆ સખાવતના આકારમાં અર્પણ કરે છે છતાં પણ જયાં ત્યાં આપણને કામની ગિરબાઇ, હાડમારી અને જીવન નિર્વાહના સાધનાના અભાવે દુ:ખી થતા જ્ઞાતિબ ધુએની હાજતા ભાગવતા જ્ઞાતિબ આ નજરે પડે છે તે તરફ લક્ષ આપવા સારૂ કામની બાંહેધરી નીચે સાર્વજનિક હિતના કામના પ્રશ્નના ઉકેલ કરવાના દાવા કરનારા તરફથી કાંઇ પણ ઉપાયેા યાજવાનું, આજ વર્ષો થયાં, અની શકતુ નથી. આપણી સખાવતાનું પ્રમાણુ એવી અંધાધુ ધીથી ચલાવવામાં આવે છે કે તેમાં દાક્ષિણ્યતા

Page #25

જૈન સખાવત.
૧૧૭
અથવા લાગવગ સિવાય; જે હેતુથી સખાવત કરવામાં આવે છે તેનો સદુપયેગનો તથા હિતને ભાગ્યે જ થોડાક જ વિચાર કરતા હશે. અમુક પક્ષ અથવા તો અમુક સંસ્થાઓ ફંડાને મોટા કરવા સારૂ કેમની દીલજી હમેશાં ખેંચતા જ રહે છે. આવી ખેંચતાણથી નાણાની મોટી રકમ વેરાઈ જાય છે અને સે નાની નાની રકમો લઈ જાય છે, પણ એક ખરા હાજત ભરેલા કાર્ય માટે જોઈતું નાણું ખર્ચ. વામાં આવતું નથી તે ખરેખર કોમની કમનસીબી છે. આજકાલ કીતિના લોભે જેટલી સખાવત થાય છે તેટલે દરજે કાર્યની આવશ્યકતાની તરફ નજર કરનાર ભાગ્યેજ જુજ ભાગ હોય છે; દિન-પ્રતિદિન કેમની અનેક હાજતો વધતી જાય છે; અનેક સંસ્થાઓ કોમ તરફ જ હાથ લંબાવે છે અને ફંડ માટે લીસ્ટ અને અપીલો દરવરસે સંખ્યાબંધ બહાર પડે છે; છતાં તેના પરિણામ તરફ કેમની નજર ખેંચવામાં આવે તો જે જે સખાવતો કીતિના લોભે કમાગે ઘસડાઈ જાય છે તે નિયમ તદ્દન વખોડી કાઢવા યોગ્ય છે. કોઈ પણ નિયમ વગર, ગમેતેમ પુરતો વિચાર કર્યા વગર પૈસે આપવામાં આવે અને તે પુન્ય કર્યું છે એમ મનને મનાવવાની ખાતર ભલે દેખાવમાં આવે પરંતુ તે એક ભૂલ છે; આવી રીતભાતથી તો કમના ખરેખરા હાજતમંદોને તેને લાભ મળી શકતો નથી; એ અનુભવ અને અભ્યાસ વિના સમજી શકાય તેમ નથી; તેટલાજ માટે સખાવત કરનારે, પુરતો વિચાર અને અનુભવ કેમનું આજકાલનું બંધારણ, અગાઉની સ્થિતિ, ભૂતકાળની સખાવતોથી મળેલો અનુભવ વર્તમાનકાળમાં ઉભા થતા જરૂરી કાર્યો તરફ નજર રાખવાની જરૂરીઆત હરીફાઈની કોમોના આગળ વધવા ઉપર વિચાર કરવાની તક; વેપાર વણજનું ભવિષ્ય; કોમની ગરીબાઈ; બીમારીપણું સુખશાંતીપણું હાડમારી, શરીરના દુ:ખા, ચાલુ બીમારી; ખોરાકીની ચીજોની મેઘવારી, દવાના ખર્ચ, રહેવાના મકાનોનો શહેરી જીવનમાં–દુકાળ વગેરે વગેરે આખા કોમી બંધારણ ઉપર વિચાર કરવો જોઈએ છે; અને પિતાની અક્કલ હુશી આરીથી સમાગે જાતી અનુભવે જ પોતાનો પૈસો ગમે ત્યાં ખર્ચાય તેજ વ્યાજબી છે; આ દુનીઆમાં આગળ વધવા સારૂ અને પોતાની મહત્વતા જાહેર સન્મુખ રજુ કરવા સારૂ વ્યવહારિક રીતે પ્રથમ સારા કાર્યો કરવાની પ્રથમ જરૂર છે એ સિદ્ધાંત સર્વમાન્ય છે તેટલાજ સારૂ વ્યવહારિક કાર્યની જરૂર છે. આવા લેકોપયોગી અથવા તો કોમેપગી કાર્યોથી એક બીજા સાથે નજીકના સંબંધમાં અવાય છે અને તેને લીધે કોપયોગી કાર્યો સહેલાઈથી પાર પાડી શકાય છે; પરંતુ આટલું છતાં પણ સેવાના કાર્યો કરી જશ મેળવવાનો માર્ગ દરેકના નસીબમાં હેત નથી યાતો મળતો નથી; કારણકે કોમપયેગી કાર્યો કરવા સારૂ પ્રથમ તે વ્યવહારીક જ્ઞાન હોવાની ખાસ જરૂર છે; આજકાલ તો હરકે જે કાંઈ કાર્ય કરે છે તેના મનમાં એક એવી જ જાતનો ખ્યાલ બેસી જાય છે કે હું કરું છું તેજ સત્ય છે અને સખાવત કરનારા પણ એમ સમજે છે કે મારા પૈસા

Page #26

૧૧૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
બહુજ સારે માર્ગે ખર્યા છે. આવી આવી તેઓની માન્યતા ભૂલ ખવરાવનારી તેમજ નુકશાનકર્તા નીવડે છે, દરેક મનુષ્ય અમુક બાબતમાં કાંઈ સંપૂર્ણ જ્ઞાન કુદરતી રીતે ધરાવી શકતો નથી તેમજ અમુક પ્રકારના અભ્યાસ વગર વગર વિચારે કરેલું કાર્ય ઉલટું નાસીપાસ ઉપજાવનારૂં જ થાય છે, કેમની સખાવતનો ઝરે એકજ દિશાએ વહ્યા કરે છે પણ કોમમાં હુન્નર ઉદ્યોગની કેળવણીના પ્રચારાર્થે કાંઈ પણ ઉપાય થયો નથી. જેને કોમમાં એવા હાજતમંદો હશે કે જેઓને પેટપુરતું ખાવાનું પણ ભાગ્યે જ મળતું હશે અને કેટલાકને તો ફકત દુઃખમાં દીલાસે લઈ ચલાવી લેવું પડતું હશે; કોમની અંદર અનેક યુવાનો ઉદ્યોગ જીવન ગુજારવાને તલપી રહ્યા હશે પણ સાધનના અભાવે પાછા હઠે છે; અનેક જીવે કંગાલીયતમાં અબડીને, કમનસીબે, આ ફાની દુનીઆને નમસ્કાર કરી છુટા પડે છે તોપણ કોમના હિતના પ્રશ્નને માટે જાહેરની સન્મુખ લેટફોર્મ ઉપરથી મોટા મોટા વાકચાત્ય ભરેલા શબ્દોથી ભાષણો કરી કેમનું હિત આ રીતે અને પેલી રીતે થઈ શકશે એવું તે આવનારાની આળસાઈ અને બેદરકારીથી કોમને નીચે પડતી અટકાવવાની ફરજ તેઓ જોઈ શકતા નથી તે ઓછું દીલગીરી ભરેલું નથી; ઘણાક ધારે છે કે કેમના હિતને માટે કોમના પૈસાના ફંડથી કોમનું હિત થઈ શકશે એમ વિચારી જાહેર સન્મુખ પોતાના નામને પ્રસિદ્ધિ માં લાવવા સારૂ સારી સારી રકમ એકઠી કરવામાં આવતા છતાં પણ તેવું કામનું ઉજવળ ભવિષ્ય દેખાતું નથી. એક વખત એ હતો કે જે વખતે કોમ પિતાના ઝળકતા ભવિષ્ય માટે મગરૂર હતી; આજે તે કોમ આળસાઈ અને બેદરકારીને લીધે વેપાર વણજમાં પણ બીજી કો માની પાછળ પડી જાય છે; મોટા મોટા વેપારમાં હાલ જૈને નહિજ જેવા જુજ છે અને તેથી કોમની આબાદી અને દ્રવ્ય મેળવવાના સાધનો ખુલ્લી રીતે દૂર થતા જાય છે; ગરીબાઈને ડંખ જેન કોમને લાગે છે તેના ખરા કારણેમાં મુખ્ય તો જેવું જોઈએ તેવું કોમી અભિમાન કે જે ભાગ્યેજ દષ્ટિગોચર થાય છે. બીજી કેમે જાતમહેનત અને ખંતથી પિતાની કોમમાં પૈસો ખેંચી જાય છે, પરંતુ જેને અંદરથી મગરૂર રહી પોતાના વડવાઓની કીર્તિ પકડી બેસી રહેવાથી, તેમજ પુરતી કેળવણી પણ લીધેલ ન હોવાથી આજે કામ નથી ધંધો ચાલતો નથી અથવા તો થતો નથી; તબીયત ઠીક નથી રહી શકતી વગેરે વગેરે બાબતો આગળ કરવામાં આવે છે તેનું કારણ શું છે? અગાઉના વખતમાં આવી જાતના રોદણ નહોતા; અગાઉ એવા માણસે મેં સે પિતપોતાની ફરજ સારી રીતે સમજતા અને અણના વખતે એક બીજાને મદદ કરતા થઈ પડતા; અત્યારે તે જીવનનિર્વાહ પણ મજશેખવાળ થઈ ગએલ છે અને ખોટા ખર્ચા પણ પુષ્કળ વધતા જાય છે તે સૌ જાતિ અનુભવથી સમજી શકે તેમ છે. હાલના વખતમાં કેળવણીના ક્ષેત્રમાં દિન પ્રતિદિન જૈન કમ આગળ

Page #27

પ્રકીર્ણ.
૧૧૯
વધતી જાય છે પણ કયાં નામાંકિત પુરૂષો પહેલ કરી શક્યા છે ? વિદ્યા કળા અને હુન્નર ઉદ્યોગમાં પ્રસિદ્ધ થયેલ આપણી કોમમાં કેટલા છે? આજે જેન કોમની દરેક વ્યકિત જો ખુલી આંખેથી જુએ, કાનથી સાંભળે અને કેમ મદદ અને તેને પ્રકાર કે હવે જોઈએ તે ઉપર ભવિષ્યના ખરા કર્તવ્યના લાભ વિચાર કરે અને પોતાના જ્ઞાન અનુભવ અને દ્રવ્યનો સદુપયોગ કરે છે તે કાર્ય હમેશાં વિશ્વાસ ને જશને પાત્ર નીવડે છે. તેટલાજ માટે જે જે જાહેરના કાર્યો થાય તે કમાભિમાનની નજરે થવા જોઈએ; આજકાલ સખાવતો થાય છે તેમાં ઘણે ભાગે કોમનો પૈસા બરબાદ થાય છે અને તે સખાવત કરનારને બીન અનુભવ અને લાંબી કુનેહ વગર ને બેદરકારીને આભારી છે અને તેને લીધે જ કોમની સ્થિતિ સુધરવાને બદલે દીવસે દીવસે કડી અને દયાહીન થતી જાય છે. આવી જાતની વિપતિને અટકાવ કરનાર હજુ સુધી કેઈપણ સંસ્થા અથવા વ્યકિત જોવામાં આવતી નથી તે કોમની કમનસીબી છે; તેટલાજ માટે કે મને આબાદ કરવા અને લાચારીમાંથી દૂર કરવા સારૂ સખાવતની દિશા બદલવાની જરૂર છે જે કદાચ ચાલુ સમયમાં નહિ બને તો ભવિષ્યમાં ધીમે ધીમે બદલાશે ત્યારે તેના રૂડાં ફળ જોઈ શકાશે.
૧ પ્રકીર્ણ.
જૈન વિદ્યાર્થીઓના લાભાર્થે શ્રી જૈન વિદ્યોતેજક સહકારી મંડળી લીમીટેડ નામની સંસ્થા અમદાવાદમાં સ્થાપન થયેલ છે. તેના ઓનરરી ઓરગેનાઈઝર કેળવણપ્રિય અને ઉત્તેજન આપનાર બંધુ સારાભાઈ મગનભાઈ મેંદી છે. આ સંસ્થા મુંબઈ ઇલાકાના વિદ્યાર્થીઓને નાણું ઉછીના આપશે. આ સંસ્થાનું ભંડોળ પાંચ લાખ રૂપિયા કરવાનું રાખ્યું છે. અને પચીશ પચીશ રૂપિયાનો એક શેર તેવા ૨૦૦૦૦ શેર કાઢયા છે. તેના પ્રોસ્પેકટસમાં જે પ્રકુટ થયેલ છે તેમાં જણાવે છે કે રૂ. ૨૫૦૦) શેઠ અંબાલાલ સારાભાઈએ આ સંસ્થાને ભેટ આપ્યા છે, અને રૂા. ૪૫૦૦)ના શેર ભરાઈ ગયા છે. અમે એમ માનીયે છીયે કે છુટી છુટી મદદ કરતાં આવી રીતે સહકારી લીમીટેડ મંડળેથી કેળવણીને સારું ઉત્તેજન મળી શકે અને રીતસર વિદ્યાર્થીઓ લાભ મેળવી શકે તે નિસંદેહ છે. લાગણીવાળા અને પ્રમાણિક કાર્યવાહકો અને કરકસરથી ખર્ચ ચલાવી આ સંસ્થા કાર્ય કરશે તે અવશ્ય જૈન વિદ્યાર્થીઓ સારે લાભ મેળવી શકશે. અમો આ મંડળને દરેક પ્રકારની સહાય આપવા ભલામણ કરીયે છીયે.
જૈન સમાજને સૂચના. * શ્રી પાલીતાણામાં ગેરક્ષા પાંજરાપોળ આ નામની સંસ્થા ચાલે છે તે જેનોની નથી. તે શેઠ આણંદજી કલ્યાણજી તથા પાલીતાણા જૈન સંઘ સાથે કાંઇ નિસબત

Page #28

૧૨૦
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ
સંબંધ ધરાવતી નથી તેમ તેઓની કઈ રીતે દેખરેખમાં કે વ્યવસ્થામાં નથી. કહેવામાં આવે છે કે અશા હેરોને ત્યાં રાખવામાં આવતા નથી. શેઠ આણંદજી કલ્યાણજી તેના વહીવટ માટે કાંઈ પણુ ખાત્રી આપતા નથી. શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીની સંસ્થા-પાંજરાપોળ છાપરીયાળી છે તે જેન સંસ્થા છે. જેથી શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીના નામે આ સંસ્થા તરફથી કોઇ પૈસા લેવા આવે કે માંગે તો શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીના કાર્યવાહકેની ખાત્રી લઈ આપવા. (મળેલુ)
વર્તમાન સમાચાર.
જયંતી. શ્રીમદ્દ ચારિત્રવિજયજી મહારાજ (કચ્છી) ની સ્વર્ગવાસ તીથિ ગયા માસની વદી ૧૦ના રોજ હોવાથી મુંબઈમાં મુનિરાજ શ્રી વિચિક્ષણવિજયજીના પ્રમુખપણા નીચે જયંતી ઉજવાઈ હતી. ઉક્ત મહાત્માના સાંસારિક અને સાધુ જીવન વિશે વિસ્તારથી નિબંધ મુનિરાજ શ્રી દર્શનવિજયજી મહારાજે શ્રી ચતુર્વિધ સંઘ સમસ્ત રજુ કર્યો હતો. સાધુ જીવનમાં વિદ્યાભ્યાસ માટે કાશી ગમન ત્યાંથી આવ્યા બાદ પાલીતાણાને વિદ્યાપુરી બનાવવાના મનોરથ, પાઠશાળા અને શ્રી યશોવિજયજી જેન ગુરૂકુળનાં સ્વરૂપ, નવું સ્વરૂપ ધારણ કરનારી સંસ્થાને જન્મ, તે સ્થળે જળપ્રલય વખતની ભગીરથ સેવા, તેમની ઉપદેશક શૈલી, અન્તિમ ભાવના અને સેવાના મનોરથ, સ્વર્ગગમન વગેરે વિવેચન કરેલ જે નિબંધરૂપે બુક શાહ ડુંગરશી પુરૂષોત્તમ શાહે અંગીયા ( કચ્છ ) છપાવેલ છે તે વાંચવા જેવી છે. રેક મુનિ મહારાજ તથા સાધ્વી મહારાજની આ રીતે જમાનાને અનુસરતી ઓછી વધતી સેવા કરવા નમ્ર વિનંતિ કરીયે છીયે.
શ્રી મુહરીપાર્શ્વનાથનું પ્રાચીન મહાતીર્થ. આ તીર્થ મહીકાંઠા એજન્સિમાં ઈડર જીલ્લાના ટીંટોઈ ગામમાં આવેલ છે. આ તીર્થ ઘણું જાનું છે. આ પ્રતિમાજીને શ્રી ગૌતમસ્વામીજીએ અષ્ટાપદ ઉપર બનાવેલ જગચિતામણી ચૈત્યવંદનમાં, (મુહરિ પાસ દુહ દૂરિઆ ખંડણ) એ નામથી નમસ્કાર કરેલ છે. આ પ્રતિમાજી ટીંટોઈ ગામથી પાંચ ગાઉ ઉપર સામલાજી ગામ છે તેની પાસે દેવની મેહરી ગામના ડુંગરમાં આ પ્રતિમા દેરાસર સાથે હતાં. ત્યાં વસ્તિ ન હોવાથી પ્રતિમાજી અપૂજ્ય રહેલ જેથી અધિષ્ઠાયક દેવે વિ. સં. ૧૦૨૮ ની સાલમાં ટટાઈમાં વસતાં રાજા કનકસિહજીના કારભારી, જેઈતા રહીયાને સ્વમ આપ્યું તે ઉપરથી તે લેકે એક મુસલમાનનું ગાડું લઈ મેહરી ગામે ગયા પણ મુસલમાન ગાડું હાંકનારે હોવાથી પ્રભુ મૂલ જગ્યા ઉપરથી ચલાયમાન થયા નહી, જેથી અધીછાયકે કરીને સ્વપ્ન આપ્યું કે મુસલમાનહાંકનારને બદલે હિંદુને લાવો. તેમ કરવાથી પ્રભુને પુષ્પ માફક ગાડામાં પધરાવી ટીંટોઈ ગામમાં લાવી એક ઘરમાં પરૂણા મુજબ રાખ્યા. ત્યારપછી દેશ દેશાવર ખબર થતાં તેમજ ટીંટાઈ ગામથી કેશરીયાળ તિર્થ ૩૦-૩૫ માઈલ દુર હોવાથી ને પગરસ્તે જવાને મુખ્ય માર્ગ તે હેવાથી જતા સંધની મદદથી દેરાસર તૈયાર કરાવી તે પ્રભુને ભારે ધામધુમથી વિ. સં. ૧૯૧૨ ની સાલમાં નવા દેરાસરમાં પધરાવ્યા છે. દેરાસર ત્રણ શિખરબંધી મનહર ને નલીના ગુમ વિમાતના આકારમાં બનાવેલ છે તે આવા પવિત્ર તીર્થનાં અવશ્ય દર્શન કરવા જ જોઈએ.

Page #29

સ્વીકાર અને સમાલાચના.
૧૨૧
આ તીથે જવાના રસ્તા અમદાવાદથી નીકળેલ પ્રાંતીજ લાઇનના તલેાદ સ્ટેશને ઉતરતાં મેટર, ઘેાડાગાડીનુ સાધન મલે છે ત્યાંથી મેડાસા જવાય છે. મેડાસેથી સાત ગાઉ ટીંટાઇ ગામ છે. મેાડાસે ટીંટાઇના શા॰ મગનલાલ મેાહનલાલની દુકાન છે, તે સગવટ કરી આપે છે. તેમજ ઉંટ ગાડાંનાં સાધન મલે છે તે તીર્થનાં દર્શોન કરી જો ત્યાંથી કેશરીયાજી જવુ હોય તે ઉંટ ગાડાંનુ સાધન મલે છે.
શહેર ભાવનગરમાં આચાય -પદવી મહેાત્સવ.
કારતક સુદ ૧૨ ના રાજ શ્રી દેરાસરજીમાં અત્રેને શ્રી સધ મળ્યા હતા. પંન્યાસજી કેસરવિજયજી મહારાજને આચાયવી કારતક વદ ૬ ના રોજ આપવાનું નકી થયું હતું. કારતક સુદ ૧૩ ના રાજ પન્યાસજી શ્રી કેસરવિજયજી મહારાજને વ્યાખ્યાનમાં ચતુવિધ શ્રી સંઘે આચાર્ય પદવી આપવા વિનંતિ કરતાં શ્રી આદિશ્વર ભગવાનની જય ખેલી હતી. પન્યાસજી ધ્રુવવિજયજી મહારાજને ઉપાધ્યાયજી પદ તથા પન્યાસજી શ્રી લાવિજયજી મહારાજને પ્રવર્તી ક પદવી પણ સાથે આપવાનેા શ્રી સધે ઠરાવ કર્યો છે. તે નિમિત્તે અટ્ઠાઇ—મહાત્સવ કારતક શુદ ૧૫ થી કુંભ સ્થાપના સાથે થશે—શ્નો શત્રુંજય તીર્થનો રચના પણ કરવામાં આવી છે. સ્વામીવાત્સલ્ય, શાંતિસ્નાત્ર અને વરધોડાના ખર્ચ શ્રી રાણપુર નિવાસી શેઠ વાડીલાલભાઇ પુરૂષાતમદાસ તરફથી ગુરૂભક્તિ નિમિત્તે આપવાનું ઠરેલ છે. આઠે દિવસ પૂજા આંગી વગેરેને ખર્ચ વારા જુઠાભાઈ સાકરચંદ તરફથી આપવાનું નકી થયું છે. પરમાત્માની કૃપાથી તે માંગલિક કાર્ય શરૂ થઇ ગયેલ છે.
આભાર સ્વીકાર અને સમાલોચના.
ચેત્યવદન ચાવીશી અને પ્રશ્નોત્તર રત્નચિંતામણિ અને નવપદના દુહુ અ સહિત.
ઉપરોકત નામની બુક પ્રકાશક શેઠ ચુનીલાલ રાયચંદ ભરૂચ તરફથી ભેટ મળેલ છે. આ ત્રણે કૃતિના રચયિતા સ્વર્ગવાસી શેઠ અનુપચંદભાઇ મલુકચંદ ભરૂચ નિવાસી છે. તેઓનું જીવન ધાર્મિ`કમય હતું અને જૈન તત્વજ્ઞાનના તે ચુનંદા અભ્યાસી હતા. વળી ન્યાયયંભેાનિધિ શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરીશ્વરજીના પરમ ભક્ત હોઇ કેટલાક અભ્યાસ પણ આ ગુરૂવર્ય પાસે કરેલ હાઇ

Page #30

૧૨૨
શ્રી અ ભામંદ પ્રકાશ.
આવી કૃતિ તેઓ બનાવે તે સંભવિત છે. આ ગ્રંથમ જૈન ધર્મનું તત્વજ્ઞાન ભરેલું છે. અને તે ખાસ વાંચન અને મનન કરવા યોગ્ય છે.પ્રકાટકને અમો આ ગ્રંથ પ્રકટ કરવા માટે ધન્યવાદ આપીયે છીયે. મિત ચૌદ આના યોગ્ય છે.
નિત્ય-પાઠાવલી. સંપાદક મુનિશ્રી તિલકવજયજી પ્રકાશક ચિમનલાલ લખમીચંદ જેન મેનેજર આત્મતિલક ગ્રંથ સેસાઇટી ૯૫ રવિવાર વેંઠ પુના. આ બુકમાં શ્રી અમિત ગતિ સૂરિકૃત પરમાત્મઠાત્રિશિકા અને શ્રી રત્નાકરસૂરિકૃત પચીશી બંને મૂળ સાથે હિંદિપદ્યમાં અનુવાદ આપેલ છે. હિંદિ અનુવાદ કરનાર સરસ્વતી માસકના લેખક સુકવિ પંડિત રામચરિત ઉપાધ્યાયે કરેલો અને તે ભાષા તેમની હોઈ અનુવાદ સુંદર બનેલ છે. કિંમત બે આના. પ્રકાશકને ત્યાંથી મળશે.
સ્યાદ્વાદ (અનેકાંતવાદ ) ની સાર્થકતા. મહર્ષિ વેદં વ્યાસ અને આદ્ય શંકરાચાર્યને દૃષ્ટિ ભેદ. લેખકશ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરીશ્વરજીના શિષ્ય મુનિરાજ શ્રી અમરવિજયજી મહારાજના શિષ્ય મુનિશ્રી ચતુરવિજયજી મહારાજે સ્યાદ્વાદની સાર્થકતા ઉપર લખેલો એક નિબંધ છે, જેમાં કેટલાક જૈનેતર વિદ્વાનો સ્યાદ્વાદની સાર્થકતા જાહેર કરે છે. આ નિબંધ સ્યાદ્વાદના સ્વરૂપ સાથેજ મહર્ષ વેદ વ્યાસ અને આદ્ય શ્રીમાન શંકરાચાર્યનો તે માટે દૃષ્ટિભેદ ખુલ્લું પાડે છે. અડધા આનાની ટીકીટ મોકલનારને વધારેમાં વધારે ત્રણ બુકે તેના ખપીને પ્રકાશક તરફથી મોકલવામાં આવશે. પ્રકટકર્તા–શેઠ માણેકચંદ મેલાપચંદ ઉડીવખાર–ભરૂચ.
નીચેના ગ્રંથો ભેટ મળેલા છે. ૧ શ્રા વ્યવહારસૂત્રસ્ય પીઠિકાડનંતર તૃતીય વિભાગ. મુનિરાજશ્રી જ્ઞાનસુંદરજી મહારાજ
તરફથી ૨ જૈન જાતિ નિર્ણય પ્રથમ બીજો અંક. ૩ જૈન તત્ત્વજ્ઞાન. શ્રી આત્માનંદ જેન ટ્રેકટ સેસાઇટી અંબાલા પંજાબ. ૪ શ્રાદ્ધ ગુણ વિવરણ હિદિ ભાગ આઠમ ૫ શ્રી કુમારપાળ ચરિત્ર મહાકાવ્ય. પંન્યાસ શ્રી ખાંતિવિજયજી મહારાજ સુરત. ૬ શ્રી ભક્તામર સ્તોત્રની પાદપૂર્તિરૂપ કાવ્ય સંગ્રહ-પ્રથમ ભાગ. શ્રી આગમેદય સમિતિ૭ સુબોધ લહરી–પી. એન. શાહ થરાદ. ૮ શારદા પૂજન વિધિ. માસ્તર છગનલાલ ગુલાબચંદ.

Page #31

૯ શ્રી જ્ઞાનપંચમી મહાભ્ય. મુનિરાજ શ્રી માનસાગરજી. ૧૦ શ્રી જૈન યુવક મંડળ રીપાટ ( સાતમા વર્ષના ) ૧૧ શ્રી વડવા જૈન મિત્રમંડળના પ્રથમ વર્ષના રીપોર્ટ. ૧૨ શ્રી વિજયધર્મપ્રકાશ સભાને ત્રીજો રીપેટ".
ઉપાધ્યાયજી શ્રી ક્ષમા કલ્યાણુકજી મહારાજ તથા શ્રીમાન શાષનમુનિ પ્રણિત
સંત ચૈત્યવંદન સ્તુતિ ચાવીશી ૧ યુનારાજ શ્રીમદૂહરિસાગરજી મહારાજના સમુદાયના સાધ્વીજી શ્રી પ્રતાપશ્રીજી તથા
ચૈતન્યશ્રી જીના ઉપદેશથી પ્રકાશક ગોપાળચંદ્રજી મૂલચંદ્રજી બાંડીયા બીકાનેર-રાજપુતાના. આ બુકમાં બે મહાત્માઓની રચેલી સ્તુતિએ છે. સંસ્કૃતના જાણકાર માટે તો ખાસ ભક્તિના સાધન રૂપ છે. પ્રચાર થવા વિના મુલ્ય અપાય છે. શ્રીમાન સુખસાગરજી મહારાજની સીરીઝ તરિકે
૧૧ મા નંબર છે. શ્રીમાન હરિસાગરજી મહારાજ સાહિત્ય પ્રચારાર્થે ગુરૂભક્તિ સારી કરે છે. ૨ જીવાજીવ રાસી પ્રકાશ અને દંડકનો યત્ર-આ બુક પણ ઉપરોકત મહાત્માની સીરીઝ
તરીકે ૯-૧૦ નંબર ની છે. આ બુકમાં છુટા છુટા બેલા આપી જીવાજીવના ભેદી બતાવવા સાથે દંડકના અભ્યાસી માટે આપેલ યંત્ર ખાસ ઉપયોગી છે. આ બુક પણ ભેટ અપાય છે. પ્રકાશક-નાનચંદ્ર કાચર~બીકાનેર. ઇરિયાવહીની આલોચનાના નકશા–૧૮૨૪૧૨૦ પ્રકારે થતી આલોચના આ નકશામાં આપી છે–આવી મળેલ બાબત છતાં જૈન દર્શનનું તત્ત્વજ્ઞાન કેવુ’ ઉંચુ છે તે બતાવનાર છે—જૈન દશ ન માનનારા ધણા બંધુએ આ જાણતા પણ નહિ હાયેકે ઈરિયાવહીની આલોચના આટલી છે. ઉપરોકત મહાત્માના અનુયાયી સાધ્વીજી વિમલશ્રીજી તથા શ્રી પ્રમોદશ્રીજીના ઉપદેશથી જીતમલજી સૌભાગ્યમલજી કોઠારી ઈદેર નિવાસીએ પ્રક્ટ કરેલ છે. સુખસાગરજી મહારાજ જ્ઞાન બિન્દુ નાં-૮ ભેટ અપાય છે. ૪ દંડકના ચોવીશ દ્વારા યંત્ર-દંડકના અભ્યાસી માટે ઉપયોગી છે. મુનિરાજ શ્રી હરિસાગરજી મહારાજના ઉપદેશથી જ્ઞાનચંદ્ર કાચર પ્રકાશક છે. વિના મૂલ્ય અપાય છે.
શ્રી પંચપ્રતિક્રમણ સૂત્ર અથ સહિત. | મૂળ, ભાવાર્થ, વિશેષાર્થ, નોટ વગેરે. તદ્દન શિક્ષણુની પદ્ધતિએ નવી શૈલીથી અર્થ સહિત વિગેરેની રચના, બાળક, બાળકીઓ જલદીથી મૂળ તથા અર્થ સરલ રીતે શીખી શકે તેવી રીતે તૈયાર કરી છપાવેલ છે. વધારે લખવા કરતાં મંગાવી ખાત્રી કરી. કિંમત રૂ ૧-૧૨-૦ સુલ કિંમત પાટેજ જુદું.

Page #32
કલાનું હાદ" 86 લેખકોને ખુશ કરવા ખાતર જે પોતાની કલ્પના શક્તિ કેળવે છે, રૂપ કાઢે છે, આકર્ષક પદાર્થો નિર્માણ કરે છે, અથવા માહિક આલાપ લે છે તે જ નર્તકની કટીના માણસ છે. એની વિદ્યા કે કળા જોકે દુનિયાને પ્રસન્ન કરે છે, II, પણુ એના સમાધાનને અર્થે તે બસ નથી હોતી. લાકે એના સંગીતના જા ભૂખ્યા હોય છે, અને એ લોકોની વાહવાહને ભૂખ્યા હોય છે. સંગીતમાં જે , નિરતિશય આનદ હોય છે તે મેળવવા જેટલું હદય એણે કેળવ્યું નથી. કંઠ લા i કેળવ્યા એમાં એને શો લાભ થયો ? એ સમાજના આશ્રિત છે. જેને અંદરથી આનંદ મળે છે તે નિત્યતૃત હોય છે, સ્વસ્થ હોય છે. સહેજે ચીડાઈ જાય અથવા કુલાઈ જાય એવા સ્વભાવવાળા માણસને હું જોઉં ત્યારે મનમાં કહું છું " આ માણસ ગુણી છે, પણ કળાધર નથી.” યુદ્ધ કળામાં અનેક આવડતા જોઈએ છે, પણ મુખ્ય વાત તો માતની બે પુરવાઈ, મરવાની તૈયારી , વીરતા એજ હોય છે, તેમ કળામાં અનેક વસ્તુઓની આવશ્યકતા હોય તો પણ વાવિ ડોરાદિ મુનિ કુસુમારિ એવું હૃદયનું આયત્વ એ મુખ્ય હોવું જોઈએ, આને જ આપણે ધાર્મિકતાને નામે ઓળખીએ છીએ. એજ જીવન વાની કળા છે. એ જ્યાં ન હોય ત્યાં વિષયને વિલાસજ છે–પછી એને ગમે તેટલું સુંદર નામ આપે.” કાકા કાલેલકર, For Private And Personal use only