Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Rg. N. B.431
श्रीमजियानन्दसूरि सद्गुरुभ्यो नमः। pooooooooश्री ooooooo
ooooooooo
आत्मानन्द
द प्रकाश
oooooooooooooooooooo शार्दूलविक्रीडितवृत्तम् ।
। कालो दुस्तर आगतो जनमनो भोगेषु मग्नं भृशम् । धर्मो विस्मृत आत्मरूपमहहा न ज्ञायते केनचित् ।। धावन्तीह जना धनाय बहुशः कामाहतास्तद्हृदि ।
"आत्मानन्द प्रकाश' दीपकिरणं प्रामोतु शश्वत्पदम् ॥१॥ पु. २०. वीर सं. २४४६. मार्गशिर्ष आत्म सं.२७ अंक ५ मो. प्रकाशक-श्री जैन आत्मानन्द सभा-भावनगर.
વિષયાનુક્રમણિકા.
पट
विषय १संसार तर 9) ૨ લક્ષમાં રાખવા યોગ્ય જરૂર નાંધ. * घटेक्षा धनावना.....
४ शुभे अभाव पचम भाराना नही?... पहिव्य वन.
१०७ १०८ १११
૧૧૫
१२०
8
g
....
१२८
વાર્ષિક મૂલ્ય ૨. ૧) ટપાલ ખચ ના ૪. | આનંદ પ્રીન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ ગુલાબચંદ લલુભાઈએ કાપ્યું-ભાવનગ૨.
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ખાસ વાંચવા યોગ્ય જૈન ઇતિહાસિક ગ્રંથ
* શ્રી કુમારવિહાર શતક.
(મૂળ અવસૂરિ અને સવિસ્તર ભાષાંતર સાથે ) આ ગ્રંથના મૂળ કર્તા શ્રીમાન રામચંદ્ર ગણિ કે જેએ કલિકાલ સર્વજ્ઞ શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યના મુખ્ય વિદ્વાન શિષ્ય હતા. જેમણે આ ગ્રંથ બારમા સૈકાના અંતમાં બનાવ્યા છે, તેના ઉપર * શ્રી સામસુંદરસારના પરિવારમાં થયેલા સુધાભૂષણ ગણીએ અચૂરી (સંસ્કૃતમાં) બનાવી છે. - તે બંને સાથેનું સવિસતર ભાષાંતર પણ આ ગ્રંથમાં આપવામાં આપેલું છે. જેમ સ કૃત કાશ્મન દ્રષ્ટિએ આ ગ્રંથ પ્રતિભાવાન છે, જૈન સાહિત્યનું ઉચ્ચ સ્વરૂપ છે, તેમ જૈન ઇતિહાસની દષ્ટિએ તેરમા સૈકામાં જેનાની જાહોજલાલી, ગૌરવતા, માચીનતા, પ્રભાવશિલતા ખુતાવનાર પશુ આ એક અપૂર્વ પ્રદેશ છે. કારણ કે આ ગ્રંથમાં ગુર્જરપતિ જેન મહારાજા શ્રી કુમારપાળે અણહિ લપુર પાટણ માં પોતાના પિતાશ્રી ત્રિભુવનપાલના નામથી બનાવેલ પ્રાસાદ ( જીનમઃદિર જેમાં શ્રીમાન હેમચંદ્રસૂરિએ શ્રી પાર્શ્વનાથ પ્રભુ પ્રતિષ્ઠિત કરેલ છે; તે ચિત્યમંદિરની અદ્ ભુત શોભાનું ચમત્કારિક વર્ણન આપેલું છે. આ પ્રાસાદમાં હાંતર દેવકુલીકા હતા. ચોવીશ રત્નની, ચાવીરા | સુવર્ણની, ચોવીશ રૂપાની અને ચોવીશ પીતળની, તેમ અતિત અનાગત અને વર્તમાન કાળનાં પ્રભુપ્રતિમા હતા. મુખ્ય મંદિરમાં એકસાવીશ આગળ ચંદ્રકાન્તમણીની પ્રતિમા હતા. મંદિરનું બાંધકામ, રચના, તેનું ચિત્રકામર્નશ૯૫કામની અપૂર્વ સુંદરતા એટલી બધી છે કે જે આ ગ્રંથ વાંચવાથી આત્માને અપૂર્વ આનંદ સાથે કુમારપાળ રાજની દેવભક્તિ માટે આશ્ચર્ય ઉત્પન્ન થાય છે; સાથે તે વખતના ઇતિહાસ પણ જાણવામાં આવે છે. ગ્રંથ ખરેખર વાંચવા-જાણવા જેવા છે. | આ ગ્રંથ લાંબા સમય સચવાય તે માટે ઉંચા ઈગ્લીશ આર્ટ પેપર ઉપર સુંદર ટાઈપમાં છપાવેલ છે. તમામ લાભ લઈ શકે તે માટે પ્રતિ આકારમાં છપાવેલ છે પાટલી પણ ઉંચા કપડાની કરવામાં આવેલ છે છતાં કિંમત રૂા. ૧-૮-૦ પાસ્ટ ખર્ચ જીદ. |
લખે—શ્રી જેન આત્માન સભા-ભાવનગર
ગ્રંથાલલાકન. આગમાદ્ધિાર અધ્યાત્મ ગીતા-અધ્યાત્મ જ્ઞાન પ્રસારક મંડળ તરફથી આ ગ્રંથ અભિપ્રાય માટે ભેટ મળેલ છે. શ્રીમાન બુદ્ધિસાગરસૂરિજી ગ્રંથમાળાના નં. ૫૭ ૫૮ આ ગ્રંથ છે. આ બંને પ્રથાના કર્તા શ્રી દેવચંદ્રજી મહારાજ છે તેમજ શ્રી કુંવર્યાવિજયજી મહારાજની કૃતિના અધ્યાત્મ ગીતાના ટબા સહિત આ બંને સાથે છપાવેલ છે. પુષ્પ પૂજી ” તથા “ ગુણ સ્થાન વિચાર ” આ બે વિષય આ ગ્રંથમાં વધારે દાખલ કરવામાં આવેલ છે. શ્રી કુંવરવિજયજી કેત અધ્યાત્મ ગીતા ના ટએ વિસ્તૃત હાઈ ઉયયોગી છે. આ ગ્રંથ મૂળ કિ મતથી અડધી કિંમતે (માત્ર છ આના) રાખવામાં આવેલ છે. શ્રીમાન દેવચંદ્રજી મહારાજની કૃતિના અનેક સ થા આ સ'સ્થા તરફથી પ્રકટ થયેલ છે. આ પ્રકારે જૈનસાહિત્યની અભિવૃદ્ધિ ઇસ્વા યોગ્ય છે. | શેઠ દેવચંદ લાલભાઈ જેના પુસ્તકોદ્ધાર ફડના સ'. ૧૯૭૬ ની સાલના રીપાટી હિસાબ સાથે અમાને મન્યા છે. આ ખાતા તરફથી કુલ ગ્રથા આગમ વગેરે પપ પ્રસિદ્ધ થયા છે. કેટલીક કાપીયા ભંડારા તેમજ સાધુ મુનિરાજોને ભેટ અપાય છે બાકીની મૂળ કિંમત વેચાય છે જે પૈસા આ ક્રૂડ ખાતામાં બીજા” પુસ્તકો પ્રસિદ્ધ કરવા ખાતે જમે લઈ જવાય છે. આ
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
શ્રી
[ a[ ] = કાશ
आशा अने तृष्णा
>
|| વઢે વોર્મ્ ॥
|| परोपकारः सम्यक् क्रियमाणो धीरतामभिवर्धयति, दीनतामपकर्षति, उदारचित्ततां वित्ते, आत्मम्भरितां मोचयति, चेतोवैमल्यं वितनुते प्रभुत्वमाविर्भावयति; तdisसौ प्रादुर्भूतवीर्योल्लासः प्रणष्टरजोमोहः परोपकारकरणपरः पुरुषो जन्मान्तरवप्युत्तरोत्तरक्रमेण चारुतरं सन्मार्गविशेषमासादयति ॥ पुस्तक २० ] वीर संवत् २४४९ मागशर. आत्म. संवत् २७. [ अंक ५ मो.
--> ક
मोरलीमां लयलीनता --
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
,
संसार तरंग.
( હરિગીત. )
(૧)
પ્રાણી સહુ ભવ વાસ સરિતા સ્રોતમાં ખેચાય છે, આશા અને તૃષ્ણા તણા સંગમ વિષે અથડાય છે; ચાલે પ્રતિ શ્રોતે તિહાં મુનિ રાજહુસ સુસાધ્યથી, લૈકિક માર્ગે ત્યજિ ગૃહે લેાકેાત્તર સદ્દભાગ્યથી.
(૨) દેખા મદારી માહુની આ મારલીના તાનમાં, નિજ આત્મધર્મ જિ બન્યા લયલીન તેના ગાનમાં; પુદ્ગલ વિષે લયલીનતા તેહવી પ્રભુપદપર કરે, સધ્યાનથી ધ્યાતા ખરેખર ધ્યેયને સહેજે વધે. રા. રા. વેલચંદ ધનજી
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ,
જૈન કેળવણું સંસ્થા તથા સમાજના ઉદય માટે કાર્યવાહકો વિગેરે
સહુએ લક્ષમાં રાખવા યોગ્ય જરૂરી નોંધ.
(લે-મુનિરાજ શ્રી કરવિજયજી મહારાજ.) ૧ દરેક જેને પિતાની આજીવિકાનું સાધન પિતાની મેળે ગમે તે રીતે પ્રાપ્ત કરી લેવું જોઈએ, પછી ભલે મજુરી કરીને તે કરવું પડતું હોય તેની ફિકર નહીં. - ૨ ત્યારબાદ બચતા વખતનો ને બચતી શક્તિનો ઉપગ ધાર્મિક શિક્ષણમાં અને ધાર્મિક થવામાં કરવું જોઈએ.
૩ ધાર્મિક શિક્ષણ આપવામાં રોટલો પિદા કરાવી આપવાની લાલચ ધાર્મિક ભાવનાને કલંક લગાડે છે, માટે જેઓએ લે છેડી હોય કે છેડવાના હોય લગભગ મેટ્રીકની આજુબાજુ અભ્યાસ હેય એટલે અંગ્રેજી ચાર કે પાંચથી લઈને મેટ્રીક કે ત્યાર પછીના એકાદ બે વર્ષવાળા વિદ્યાથીઓમાંથી નીચેની સરેતે ઉમેદવારો પસંદ કરવા જોઈએ.
૪ કલાક કે બે કલાક કે ત્રણ કલાક એવું કામ કરવાનું શીખેલ હોય કે શીખી લે. કે જેથી પિતાને હંમેશનો ખર્ચ તેમાંથી કાઢી શકે અને કરકસરથી રહી શકે. તેવી વૃત્તિવાળા જેને યુવકને મેળવી લેવા અને તેના આગેવાનોએ પણ તે પ્રમાણે ઘણે ભાગે વર્તવું જોઈએ અને ઉપરાંત ગુટી રહે તેટલા પુરતું જ ખર્ચ સંસ્થામાંથી લેવું ઘટે.
૫ ઉપરના વિદ્યાથીએ જાત મહેનતવડે ધાર્મિક તથા શરીરબળ કેળવી સારી રીતભાત વિગેરેથી ટેવાઈ જાય તેવું સંસ્થાનું અને સંસ્થાના શિક્ષકોનું વર્તન જ હોવું જોઈએ.
૬ ઉપરની બાબતનું પુસ્તકનું શિક્ષણ નહિંજ, પરંતુટેવાઈ જવાવું જોઈએ. ગમે ત્યાં ચાલીને જવું હોય, બોજો ઊપાડ હેયા, વિગેરે બાબતેમાં વિદ્યાથી કસાઈ જવા જોઈએ. જેથી કોઈના આધારે નકામું બેસી રહેવું ન પડે અને મનધાર્યું કામ વખતસર સરલતાથી નિયમિત થવા પામે.
૭ ઉપરાંત-દુનિયાદારીના ભિન્ન ભિન્ન વિષયેનું અમુક અમુક વખતે જ્ઞાન આપવું. તેની સાથે સાથે જૈન તત્વજ્ઞાનનું જ્ઞાન આપવું. પ્રથમ સામાયિક ભલે ન કરે, પરંતુ જે જૈન આચાર પાળે તે બરાબર જીવનમાં ઘડાઈ જાય તેવી રીતે પાળેપાળતાં શીખે.
૮ જેમ જેમ ઈચ્છાશક્તિ વધતી જાય તેમ તેમ સહ સંયમના નિયમો વધારે પાળતા જાય. આ બધે આધાર શિક્ષકે ઉપર છે. અશક્ય જણાય છતાં શિક્ષકે ધારે છે અને પોતાનામાં ઈચ્છાશક્તિ મજબૂત હોય તો આગળ આગળ ગમે તેવા વિકટ પ્રસંગોમાંથી પણ વિદ્યાર્થીઓને આનંદપૂર્વક ખેંચી પાર ઉતારે.
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
લક્ષમાં રાખવા યોગ્ય જરૂરી છે.
૧૦૦
૯ આ રીતે સદ્ભાવથી વિદ્યાર્થીઓ અને શિક્ષકો પિતાનું કામ શરૂ કરે અને તેમાં મુશ્કેલી વચ્ચે માર્ગ કયે જતા હોય, તેવે પ્રસંગે એવા ભવિષ્યના પુરૂષે ઘડવાના કામમાં લાગેલ મંડળને પોતાની ફરજ સમજીને ભક્તિપૂર્વક સેવા બુદ્ધિથી મદદ કરવા સમાજના આગેવાનોએ દોડી જવું ઘટે, વળી તેની સન્માનપૂર્વકની સહાય સ્વીકારવામાં વિદ્યાર્થીઓનું મહત્ત્વ છે અને તેવા વિદ્યાથીજ સ્વપરનું દાલદર ફેંકી શકે, બાકી તો આશ્રિતતા વધી જવાની, તથા જવાબદારીનું ઉત્તમ તત્વ ઘટી જવાનું.
૧૦ આવી રીતે વિદ્યાભ્યાસ કરતા વિદ્યાથીઓને જરૂર પૂરતી મદદ પહેચાડવી એજ સમાજનું કર્તવ્ય હોવું જોઈએ. મદદ લેતા વિદ્યાથીઓના મગજમાં જરા પણ ન રહેવું જોઈએ કે હું કોઈના ઉપકાર તળે દબાઉં છું. તેણે દેશ સમાજ અને પોતાના પ્રત્યેની ફરજ સમજીને વિદ્યાભ્યાસ કરવો જોઈએ. આવું જે ન સમજતા હોય તે ભલે અભ્યાસ ન કરે તેમાં કાંઈ નુકસાન નથી..
૧૧ આજ સુધી આપણે વ્યવહારૂ મા લેવાની ઈગ્રેજી રાજનૈતિક ચાવીને વળગી રહીને સિદ્ધાન્તોનો ત્યાગ કરતા થયા તેમ તેમ પડતા–પતિત થતા ગયા. એક સારામાં સારા સિદ્ધાન્ત (નિશ્ચિત માર્ગ) ને લક્ષમાં રાખીને કામ કરવાનું ભૂલતા ગયા. પરંતુ હવે એવે વખત આવ્યા છે કે નિશ્ચિત માર્ગે ચાલવું મુશ્કેલ હોય, છતાં પણ મરણના ભોગે પણ તે માર્ગ પ્રાપ્ત કરવો જોઈએ. એ અશકિતને લીધે વ્યવહારૂતાને સો વળગ્યા અને સિદ્ધાંત વાત કરે મૂકતા ગયા તેમ તેમ આપ. હું અડગ ધય ખવાતું ગયું. આવી જાતની એક અશકિત પેદા થઈ, જે દૂર કરવા ભગીરથ પ્રયત્ન કર્યો જ છુટકો.
૧૨ મારા આ વિચારો સામે એવા વિચારો આવશે કે આ બધી બાબત હાલ જરૂરી નથી. પરંતુ આપણે એવું કરવું જોઈએ કે વિદ્યાથીઓ સારી રીતે અભ્યાસ કરી શકે. ભિન્ન ભિન્ન લાઈનોમાં કુશળ થઈ શકે. બીજી સ્કૂલેમાં કે કૈલેજેમાં ભાગ લઈ શકે. એવી ભૂમિકાવાળા તૈયાર થાય. અને તેવા તૈયાર થાય માટે હાલ અપાય છે તેના કરતાં બોળા પ્રમાણમાં સાધને આપવાં. આવા કેઈ નિર્ણયપર આવશે.
૧૩ અમુક કેળવણી સંબંધી સંસ્થામાં પુષ્કળ ખર્ચ થવા છતાં ધાર્યું ફળપરિણામ મળી ન શકે તેમાં બાહોશ સંચાલક તથા ખરા દીલસોજ શાસનપ્રેમી શિક્ષક હોવાની ખામી મુખ્ય કારણ લેખી તેવી ગંભીર ખામી જલદી દૂર કરવા બનતે પ્રયત્ન કરવો જોઈએ.
૧૪ બીજે સુધારો એ કરવો ઘટે કે બહુધા વિદ્યાથીઓ માટે ફંડમાંથી બેરાક પૂરો પાડવામાં આવે છે તેને બદલે વિદ્યાથીઓ કંઈ પણ પિતા માટે જાતે
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ. ઉત્પન્ન કરી શકે તેવી સ્થિતિમાં તેમને મૂકવા જોઈએ, એટલે બે ત્રણ કલાક કામ ક. રતાં તેઓ પોતાનું ચાલુ ખર્ચ નભાવવામાં મદદગાર થઈ શકે. ભલે કદાચ એમ કરતાં અભ્યાસક્રમ શેડો વધારે વખત લંબાય તેમાં પરિણમે અમને માટે લાભ જણાય છે.
આસપાસના સ્થિતિ-સંગો તપાસી વિદ્યાથીઓથી સહેજે બને અને તેઓ સ્વાભાવલંબી–રવાશ્રયી નીવડે એવાં ગમે તે નિર્દોષ પ્રાયઃ કામ શીખવી તેમને કુશળ બનાવવામાં સ્વપરની ઉન્નતિ રહેલી છે.
૧૫ સુશીલીયાપણાની ગંધ તેમનામાંથી તદૃન ઉડાવી દેવી જોઈએ તથા સેવાધર્મ રસિકતામાં તેમનામાં ખૂબ જેશભર ઉલ્લાસથી પ્રગટાવવી જોઈએ અને તેમને સંસ્થા મધ્યેજ સ્થાનિક સેવા કરતાં કરી દેવાજ જોઈએ.
- ૧૬ સેવાધર્મ સંબંધી પુસ્તકાદિકમાંથી વાચે જાણે એટલાથીજ બસ નથી. અંત:કરણથી તેના લાભ સમજી તેને આદર કરે, પ્રગટ આવતા (મળતા) લાભને જતે નજ કરે એજ ખરી કેળવણી લેખાય. પ્રથમ ન કર્યું હોય તેને આવું કામ કરવું કદાચ મુશ્કેલ તે પડે જ. પરંતુ એવું કામ રસપૂર્વક કરતાં રહેવાથી બધી મુશ્કેલીઓ આપોઆપ અળપાઈ જાય અને ઉલટો અપૂર્વ આનંદ પેદા થાય. તેથીજ હૈયે રાખી આવી અનેક કસેટીઓમાંથી પસાર થતાં શીખવું એ સહુ વિદ્યાર્થી વર્ગને ભારે જરૂરનું લેખાય. તેથી ઠીક જ કહેવાય છે કે “કસાવું તેજ કેળવાવું” એમ કરતાં કાર્યદક્ષતા-કુશળતા આવે. પછી બચતા વખતનો અને બુદ્ધિ-શકિતનો ઉપયોગ સ્વપરને અધિક હિતાવહ શુભ માગે સુખે કરી શકાય, અને એમ કરવું જરૂરનું પણ છે.
૧૭ આ બધું શાળામાં કાયદા રચવા માત્રથી બની ન શકે, પરંતુ વિદ્યાથી. એની આજુ બાજુ એવું મનહર વાતાવરણ ઉભું થવું જોઈએ.
૧૮ આવી વૃત્તિવાળા વિદ્યાર્થીઓ અને શિક્ષકે મેળવવા મથવું જોઈએ. એથી થોડા ખર્ચમાં ઘણું સારું સંગીન કામ કરી શકાશે. તેમ છતાં કોઈ તેવા આવી પડતા સંગેને પહોંચી વળવા સંસ્થાના નાણાને જરૂર પૂરતો ઉપયોગ કરે પડે, તે પણ શકિત વધારવાના કામમાં. ધારેલી શકિત ખીલ્યા પછી તે તે પણ નિયમવું ઘટે. આવું થાય-કરી શકાય તે જ જૈન પાઠશાળા, વિદ્યાલયાદિક ધાર્મિક સંસ્થા કાઢવાની સાર્થકતા. અન્યથા તે પરાશ્રિતતા–પરાધીનતા વધતી જતી ભાગ્યેજ અટકવાની.
ઈતિશમ.
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ઘડેલી ધ ભાવના,
જૈન બન્ધુઓને વિજ્ઞપ્તિ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧
“ વિ જીવ કરૂં શાસન રસી, એસી ભાવ દયા મન ઉલ્લુસર્યું ”
પરંતુ
“ સેવાધર્માં પરમાદને, योगिनामप्यगम्यः
તાપણ
“ જુમે યથાશક્તિ ચૂતનીયમ્ ટેલી ધર્મ ભાવના
શું લખું ? શું વિનવું ? જૈન બ ંધુએ મારેા અવાજ સાંભળશે ? અરણ્ય રૂદન તે નહીં થાય ?
''
૧૧
""
થવું હાય તે થાય, સાંભળવું હાય તે સાંભળે; પરંતુ અવાજ પાકા જ છુટકા. કારણ ?
કારણુ એટલું જ કે હું આપણામાંના એક હાઇ, જે બામતમાં આપણે ચેતવું જોઇએ તે ખાખતમાં ન ચેતાવુ તે મારી કુજ ચુકયા ગણાઉં.
પરંતુ ખ ંધુએ ! આડી અવળી વાતેા કરી, લાંબા લાંબા લખાણેા કરી તમારા વખત રેાકીશ નહીં, તમારી બુદ્ધિ ભમાવીશ નહીં, આપણા દરેક માટે જે માર્ગો સારામાં સારા જણાશે, તે સૂચવીશ, સમજાવીશ ને વિનવીશ.
તે વાંચવા કે ન વાંચવા, વિચારવા કે ન વિચારવા તે તમારા અધિકારની વાત છે, સૌની પેાતાની મરજીની વાત છે. પરંતુ અવાજ પાકાર્યે જ છુટકા.
For Private And Personal Use Only
વીર બાળ ! તું બાળક હેા કે વિદ્યાથી હા ! યુવક હા કે ધંધાદારી હા; વૃદ્ધ હા, કે ધર્મ ચુસ્ત ધાર્મિક પુરૂષ હા, માળા હા કે ગૃહિણી હા; વૃદ્ધા હા કે વિધવા હા, પૂજ્ય ભિક્ષુ હા, કે પૂજ્ય ભિક્ષુણી હા; જે હા તે છે। હા, પરંતુ એકાંતમાં શાંતિમાં વિચાર કરજે કે–શું થયું ?
શુ થયું એટલે?
શું થયું એટલે દશવીશ વર્ષ માં જે માટે ફેરફાર થયા તે. શું તે ફેરફાર તમે નથી જોઈ શકતા ?
જે ફેરફાર થયા છે, તેજ તમારી નજર આગળ લાવવા માગું છું; એજ મામત ચેતવવા ઇચ્છું છું અને તેજ ખાખત માટે જાગૃત કરવા માગુ છું.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ચેતિ? જાગિણું ? જાગિએ, જાગિએ, હવે જાગિએ. પ્રાત:કાળ શરૂ થયો છે. દશ વશ વર્ષમાં શો મોટો ફેરફાર થયો? તે સમજાવે.
વીર બાળ ! તું જે હો તે છો છે. પરંતુ એકાંતમાં શાંત ચિત્તે વિચાર કરી જે, કે દશવીશ વર્ષ પહેલાં ધર્મની જાહોજલાલી જેવી જેવાતી હતી, તેવી આજે જોવામાં આવે છે?
હા, તેથી પણ સારી દેખાય છે, જુઓ.
દશ વીશ વર્ષમાં અનેક જન સામાન્ય સ્થિતિમાંથી સદગૃહસ્થની સ્થિતિમાં આવ્યા, અનેક તીર્થ સ્થળેનો ઉદ્ધાર થઈ ઉજજવળજીનોથી મંડિત થયા, અનેક યુવક વિદ્યાભ્યાસ કરી વિના મેળવી રહેલ છે. અનેક જાતનાં ધાર્મિક, વ્યવહારિક, પુસ્તકો બહાર પડી રહ્યા છે, જેનો લાભ સર્વ સાધારણ વર્ગ મેળવી રહેલ છે. અનેક જાતની ભિન્ન ભિન્ન સંથાઓ ખેલાઈ રહી છે. સ્ત્રીઓ, ને બાળાઓ માટે સંસ્થાઓ સ્થપાઈ રહી છે. ધનસંપત્તિ વધવાને લીધે ધાર્મિક ઉત્સવમાં ઉદારતા પૂર્વક ધન ખર્ચાય છે. શું આ બધી બાબતોમાં તમને ધર્મની જાહોજલાલી નથી જણાતી.
ના, ના, નથી જણાતી. જોકે બાદ સામગ્રી વધી છે, પરંતુ તેની પાછળ જે ધર્મ પ્રેમ, લાગણીને જેસ, વિગેરે હતા તે કયાં છે ? જેમ જેમ અંતરબળ ઘટતું ગયું તેમ તેમ બાહ્ય ચળકાટ વધ ગયે એજ સાબિત કરે છે કે ધર્મ ભાવનાનો પ્રવાહ (પૂર્વ કાળની અપેક્ષા એ ઘણે છે, પરંતુ આજ કાલની અપેક્ષાએ ઘણે જે સરવાળે) આપણું હૃદયમાં રહેતો હતો, ઉછળતો હતો, તે મંદ પડયો છે. હૃદયમાં શુષ્કતાને લવલેશ સંચાર થયેલ હોય તેવું નથી જણાતું ? "
ડું ભણતાં, દાણું આચરતાં, ઘણી સંપતિઓ સાદાઈ વધારે હતી. મુનિ મહારાજેઓને ચાતુર્માસ માટે વિનંતિની તીવ્રતાઓ, તેઓનું પધારવું અને દરેકનું આનંદમાં ગરકાવ થવું, વ્યાયાનાદિકમાં સંભળાય છે ન સંભળાય, સમજાય કે ન સમજાય પરંતુ શ્રદ્ધા પૂર્વક જવું, ગુરૂ તપસ્વી વિગેરેની સેવા ભક્તિ વિગેરેમાં એક સરખે શેર ભક્ત પ્રવાહ ! રબા વિગેરે વર્તન એવાને એવા શાલ છે. છતાં તેની પાછળ જે ધર્મ ભાવનાને જોસ હતો, તે માત્ર મંદ પડયો છે, નાશ નથી પામ્યો. એટલું જ માત્ર મારે કહેવાનું છે. દશ વીશ વર્ષ પહેલાં ધર્મ પ્રેમ આપણા દરેકના હૃદયમાં છલોછલ ઉભરાતા હતા. તેમાં મંદતા અાવી છે. આ વાતને અનુભવ દરેક વીરબાળને થયા વિના રહેશે નહીં
દરેક શાંતિથી વિચાર કરે અથવા તમારી આજુ બાજુની સમજુ વ્યક્તિ સાથે ચર્ચા કરશો તો ચોક્કસ જણાશે કે “આપણામાં પુર્વે ધર્મ ભાવનાનું જે જેસ હતું તેમાં થોડે ઘણે અંશે પણ કંઇક ફેર પડયો છે.”
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઘટેલી ધર્મ ભાવના.
૧૧૩
આ માત્ર દરેકના પોતપોતાના અનુભવનો વિષય છે. સૈ પિતાની મેળે, જાતેજ અનુભવ વિચારી જુએ, તોપણ જણાય તેમ છે એવું બન્યું છે કે ન રહી અંધ શ્રદ્ધા કે ન આવી સાચી શ્રદ્ધા.
બીજી રીતે વિચાર કરતાં જે ધર્મ પ્રેમ વૃદ્ધમાં હશે, તે હાલના યુવકમાં આવેલ નહીં જણાય, અને જે યુવકમાં હશે તે ધર્મ પ્રેમ બાળકમાં નહીં જણાય. મેટી ઉમરની સ્ત્રીઓમાં છે તેવો ધર્મ પ્રેમ અભ્યાસ કરતાં છત બાળામાં નહીં જણાય. કોઈ વૃદ્ધ કરતાં કોઈ બાળક માં, અને કોઈ શ્રઢ બાઈ કરતાં કોઈ બાળામાં કદાચ આજુ બાજુના સારા સંસ્કારોના વારસાને પરિણામે ધર્મ પ્રેમ વધારે હોય એવું બને, પરંતુ એકંદર સામાન્ય ધોરણે વિચાર કરતાં ઉતરોત્તર ધર્મને જેસ મંદ મંદ જણાય છે. શું આ રીતે ધર્મ ભાવનાને આપણે ઘટવા દઈશું ? નહીં, નહીં, કદી નહીં.
સાધમ બધું, પ્રભુદાસ બેચરદાસ પારેખ.
કેટલાક પ્રશ્નોના ઉત્તર, ૧ ધર્મ ભાવના એટલે?
આપણે જે ધર્મને માન આપતા હોઈએ તે તરફ પ્રેમ લાગણી. આવી પ્રેમ લાગણીનું જેસ એ ધાર્મિકતાનું પ્રથમ લક્ષણ છે. ૨ આપણી ધર્મ ભાવના પહેલા કેવી હતી ?
પહેલા એટલે દશવીશ વર્ષ પહેલા અને હાલની પરિસ્થિતિને જ મુકાબલે કરવા ઈચ્છું છું. એટલે હાલ કરતાં ધર્મ પ્રેમનો જસ પહેલાં વધારે હતે.
દરેક ભાઈ પિતાનાં હદય ઉપરથી પોતાના શહેર કે ગામના વાતાવરણ ઉપરથી ખાત્રી કરીને જરૂર કહી શકશે કે પહેલા કે હતે, ને હાલ ધર્મ પ્રેમ કેવો છે?
આ પ્રશ્ન જુના નવા વિચારના દરેકે વિચારવાનું છે. જેમને ધર્મ ઉપર પુરો પ્રેમ છે તેમને આ સ્થિતિ કેમ પાલવે ?
૩ ઈમ પ્રેમ ન હોય તે નુકશાન શું?
ધાર્મિકતાનો આધાર ધર્મ પ્રેમ ઉપર હોય છે. અને ધર્મ પ્રેમ હોય તેજ જીવન નૈતિક અને ન્યાયી બને છે. દશવીશ વર્ષ પહેલાના લોકોનાં હૃદયે આપણું કરતાં વધારે નૈતિક અને ન્યાયી હતા. કેટલાકને એમ જણાશે કે આપણે કરતાં તેઓ નૈતિક અને ન્યાયી ઓછા હતા. પરંતુ એમ માનવું એ ગંભીર ભૂલ છે. કારણકે એ વખતના લેકનું જે જાતનું જીવન હતું, આજુબાજુની જેવી પરિસ્થિતિ હતી, તેના પ્રાણમાં જરૂર તેઓ નૈતિક હતા. અને સમાજમાં કેઈનું અનૈતિકપણું સાંખી
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
--
-
-
-
--
-
-
-
-
-
૧૧૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશે. શકતા નહીં, આપણને લાગે છે કે તે વખતના લોકો એક બીજાને નિંદતાં અને એકબીજાના દોષે જોવામાં વધારે વખત ગાળતાં એ પણ એક જાતનો વહેમ છે. તેઓ નિંદતા નહીં, પરંતુ પોતાના સમાજમાંના કોઈ પણ વ્યકિતની નાની કે મેટી નેતિક ભૂલ સાંખી શકતા નહીં. આ અંતરને અવાજ નિંદા રૂપે આપણને જણાય જેકે ક્રોધ અને અભિમાનની લાગણીનું મિશ્રણ હતું તે ઈચ્છવા લાયક ન ગણાય.
ઘણેજ વિચાર કરતાં બરાબર જણાય તેમ છે કે– આર્થિક વિગેરે સગવડના જોર ઉપર ગમે તેવાં ધાર્મિક કામે કરવામાં આવે છે તેના કરતાં તદ્દન સાદી સગવવડવાળા પુરૂષ પોતાનાથી બને તેટલું પુરેપુરા ભાવથી કરે તો તે પ્રથમના કરતાં વધી જાય છે. દાખલા તરીકે કુમારપાળ મહારાજની પૂર્વ ભવની સ્થિતિનો વિચાર કરતા જણાશે કે પૂર્વ ભવમાં તેમની સ્થિતિ, ને પાંચ કોડીની પ્રાપ્તિ. એક ગરીબ માણસ પાસે એક પાઈ ન હય, ને તેને કંઈ પણ મળી જાય, તે તેના મનમાં તેની કિંમત કેટલી બધી હોય? પિતાની સ્થિતિની અમૂલ્ય મિલકત સમાન પાંચ કેડીના કુલ લઈ જીનેવર પ્રભુની ભકિત કરી.
આ ભકિતની કિંમત વધારે કે એક કરોડપતિ ઝવેરાતની આંગી હેજ રચાવે તેની કિંમત વધારે ?
અર્થાત્ દશવીશ વર્ષ પહેલાં લેકે સાદી, ને ટૂંકી સામગ્રીના પ્રમાણમાં મેટે ભાગે વધારે નૈતિક, ન્યાયી, અને ધાર્મિક હતા. ત્યારે હાલ આપણે સામગ્રીના પ્રમાણમાં મોટે ભાગે એાછા નૈતિક, ન્યાયી અને ધાર્મિક છીએ. આ રીત આમને આમ ચાલુ રહે તે પચ્ચાસ વર્ષે કેટલો ફેર પડશે તેની વાચક વર્ગ કલ્પના કરી લેશે, અને એટલે નિશ્ચય કરી શકે કે હજુ વૃદ્ધોમાં ભાવના ઘણે અંશે જાગૃત છે, પરંતુ નવી પ્રજામાં ઘટી છે, અને ઉત્તરોત્તર નવી પ્રજામાં ઘટતી જશે, અને પચાસ વર્ષે આ પચ્ચીસ વર્ષમાં આવ્યું તેના કરતાં વધારે ગંભીર પરિણામ આવશે. એ વાતને બરાબર ખ્યાલ જે એક જ વ્યકિતને થાય તે જે તે ખરેખર પુરૂષ હાય અથવા તે ખરેખર સ્ત્રી હોય છે, તેનો ઉપાય કર્યા વિના જરાપણ જંપે નહી. જે આ ખ્યાલ કોઈ પણ સંઘ કે સમુદાયના ધ્યાનમાં આવી જાય, અને જે તે પિતાના ધર્મ માટે લાગણી ધરાવતો હોય તે તે ગમે તેટલે ભેગે પણ ધાર્મિક ભાવના જાગૃત કરવાના ઉપાય લીધા વિના જરૂર ન રહે.
પ્ર બે-પારેખ પાટણ.
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
6
શું એ પ્રભાવે પંચમ આરાના નહી ?
જૈન બન્ધુઓને વિજ્ઞપ્તિ.
શું એ પ્રભાવ પાંચમ આરાના નહીં?
· સર્વિ જીવ કરૂં શાસન રસી, એસી ભાવ દયા મન ઉલ્લુસઇ, ’’
પરંતુ 'सेवाधर्मो परमगहनो योगिनामप्यगम्यः "
તે પણ
शुभे यथाशक्ति यतनीयम्.
ઘટી છે ધર્મ ભાવના ખરી, તેમાં મીન મેખ નહીં જરી, પરતુ તેમાં આપણે શુ કરીએ ? એ પ્રભાવ પંચમ આરાના, કળીયુગના છે. કાળદોષે કરી, આયુષ્ય, ખળ, નીતિ, ધર્મ વિગેરે ઝાંખા થશે, એવું શ્રી વીરવચન છે, તે શું ખેાટું ?
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
??
નહીં, નહીં, કદાપિ શ્રી વીરવચન ખાટુ હોઇ શકેજ નહીં. એ શ્રી ભગવાન્ ત્રિકાળદીના વચનમાં જરાપણું જુઠાણું નજ સંભવે, પરંતુ આપણી સમજ શક્તિના દોષ તે અવશ્ય સ’ભવે, કેમકે આપણે છદ્મસ્થ રહ્યા.
આયુષ્ય, બળ, નીતિ, ધર્મ, જ્ઞાન વિગેરે આખા થશે, એવુ શ્રી વીરવચન છે, તેના અર્થ આ પ્રમાણે સમજવા જોઇએ.
'
ભગવાન મહાવીર પ્રભુના સમયના મનુષ્યમાં જ્ઞાન, સરળતા, આત્મકલ્યાણ કરવાની પ્રબળ ભાવના, અડગ ધૈર્ય, નિર્ભયતા, સત્યપરાયણતા, વિગેરે ગુણેા જેવાં દીપતા હતા, તેમાં અનુક્રમે ઝાંખાશ આવવાની. ’ એ પ્રમાણે પ્રભુજીના નિર્વાણ પછી ધીમે ધીમે ઉપરના ગુણા ઝાંખા થયા છે, સંયમ શક્તિ ઘટી છે, અને ભવિષ્યમાં ઉત્તરાત્તર તે ઘટતાં જશે, એ પણ ખરૂં. આપણે ગમે તેટલી મહેનત કરીશુ, તાપણુ મહાવીર સ્વામીના સમયમાં જે જે ગુણા જેવાં જેવાં દીપતા હતા, તે પાછાં તેવાંને તેવાં પ્રકાશમાં આવે, એ વાત ચાંદરણીમાં અર્થાત્ એ બની શકે તેમ નથીજ.
કેમકે એ ઘટાડા કાળદેાષને લીધે, પંચમ આરાને પ્રસાવે થયેા છે. તે સદાને માટેજ થયા છે, એમ સમજવું.
For Private And Personal Use Only
પ
શું આપણે ગમે તેટલા પ્રયત્ન કરીએ તેપણુ ભગવાન મહાવીર જેવા મહા પુરૂષા આ કાળમાં મળી શકશે ? અરે એતે દૂર રહ્યા, પરંતુ ભગવાન ગાતમ સ્વામી જેવા, ભગવાન સુધમાં સ્વામી જેવા, શ્રી ભદ્રબાહુ સ્વામી જેવા મહાજ્ઞાની, સ્થૂલભદ્રસ્વામી જેવા મહા સયી, ને ધન્નાશાળીભદ્ર જેવા મહા ત્યાગી પુરૂષ એવીળ શકીશું ?
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ આ કાળમાં તેવા પુરૂષો મેળવવાનું અશકય છે. તેવું આપણું ભાગ્યબળ નથી. અને કાળદેષ પણ તેજ છે. છતાં મધ્યમ કોટિના સાત્વિક પુરૂષે અવશ્ય મેળવી શકીયે.
ભગવાન મહાવીર સ્વામીના વચનની સમજ ઉપર પ્રમાણે છે, તેને સાર એ છે કે-જે શક્તિ તેઓશ્રીના વખતમાં હતી, તેવીને તેવી શક્તિ આ કાળમાં કઈ રીતે આવી શકે તેમ નથી જ. ઉલટું તેથી એ ઉત્તરોત્તર આયુષ્ય વિગેરે ઘટતાં છે, એવાં તેઓશ્રીના વચને બરાબર સર્વથા સત્યજ છે,
પરંતુ દશવીશ વર્ષમાં ધર્મ ભાવના ઘટી છે, તે પંચમ આરાને પ્રભાવ નથી, વશ વર્ષમાં આટલી બધી હાનિ પંચમ આરો કરી નાંખે તેટલે એ દૃર નથી. પંચમ આરે ઓછાશ કરે છે, તે એટલી બધી ધીમી ગતિએ કરે છે, કે જે આપણા ખ્યાલમાંજ ન આવે.
ઘણા વખતની થયેલી હાનિને સરવાળો કરીએ ત્યારે જ માલુમ પડી શકે કે, પંચમઆરાએ આટલા પ્રમાણમાં નુકસાન કર્યું.
આ દશવીશ વર્ષમાં જે નુકસાન થયું છે, તે એટલું બધું થયું છે કે જેને વિચાર કરતાં આપણું હૈયું કંપી ઉઠે તેમ છે. એ નુકશાન આપણે આપણેજ હાથે કર્યું છે; પંચમ આરાએ નથી કર્યું. એ નુકસાન થવાની જવાબદાર આપણે પિતેજ છીએ, પંચમ આ જવાબદાર નથી, જે પંચમ આરે આટલી ઝડપથી હાનિ કરે, તે ઝપાટાબંધ છઠ્ઠો આરે આવી જાય. પરંતુ છઠ્ઠા આરાને વાર છે.
પંચમ આરાને લીધે જે હાનિ થઈ છે, તે આપણે સુધારી શકીએ તેમ નથીજ. કેમકે તે કુદરતી જ કાળદોષને લીધે થઈ છે તેમાં આપણે ઉપાય શો? જ્યારે કાળદેષ ફરશે ત્યારે તેની મેળે બધું ફરશે. પરંતુ દશવીશ વર્ષમાંની હાનિ આપણુજ હાથની ભૂલનું પરિણામ છે. આપણે હાથે જે ભૂલ કરી છે, તે આપણે જ સુધારી શકીએ.
ગઈ વિજ્ઞપ્તિમાં મેં સૂચવ્યું છે કે–જે આ પ્રમાણે ધર્મભાવનાને ઘટાડે ચાલુ રહેશે તે શી દશા થશે ? ધર્મભાવના ઘટ્યા પછી મનુષ્યનાં જીવનમાં આનંદ શે રહેશે? ભવિષ્યના એટલે વીશ પચ્ચીશ વર્ષ પછીના મનુષ્યનાં હૃદયમાં આવવાની શુષ્કતા કલ્પીને, તેઓ ઉપર શું તમને દયા નથી આવતી? પૈસાજ મેળવવા વલખા મારતી ને તે ખાતર સ્વધર્મ ચૂકતી એ ભવિષ્યની સંતતિ ઉપર દયા આવવી જ જોઈએ. અને તેઓનું ભવિષ્ય સારું રહે તેને માટે આપણે કરેલી ભૂલ આપણેજ સુધારી લેવી જોઈએ, જેનું કડવું પરિણામ એ બિચારાઓને ભેગ વવું ન પડે.
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શું એ પ્રભાવ પંચમ આરાતા નહીં?
૧૧૭
ફાઇ ભાઇ પૂછશે કે-દૃશ વીશ વર્ષ પહેલાં પશુ શુ ધન મેળવવાની ચિંતા ન્હાતી ? અરે ! ભાઈ ! ચિંતા હતી, પરંતુ ચાલુ સમયમાં તે હદ વળી ગઇ છે. તેઓ સ્વધર્મ ચૂકતાં નહી, શાંતિ હતી, સ ંતોષ હતા, સહાનુભૂતિ હતી, શારીરિક મળનુ પેાષક નિશ્ચિંત સાદું જીવન હતું. ચાલુ જમાનામાં તે બધી માખતની હદ વળી છે. હવે એ વાતના વિસ્તાર કરી સમજાવવાની ષિલ્કુલ જરૂરજ જણાતી નથી. માળ, વૃદ્ધ સૌ જમાનાની વિચિત્રતા ફળી ગયા છે.
આવેા જમાના આવી ગયા છે. તેમાં આપણે કયાં કયાં અને શું શું ભૂલ કરી છે તે રેાદણાં રાવાના અવસર નથી. કદાચ પ્રસંગે જીજ્ઞાસુઓને સમજાવીશ, પરંતુ હવે તે ભૂલ સુધારી લેવીજ જોઇએ.
ભૂલા થઇ ગઇ છે. તેથી હવે શું થશે? એમ જરાપણ ગભરાવાની જરૂર નથીજ. કારણુ આપણે હાથે કર્યું છે તે આપણેજ સુધારીશુ. હાય, ભૂલા થાય ને સુધરે. જ્યારે આપણને આપણી ભૂલે સમજાશે, કે તુરત તેને સુધારા કરવા લાગીશુ. એટલે ભવિષ્યને માટે પણ ચિંતા કરવાની જરૂર નહી રહે. એવું ભવિષ્ય પણ શાનું આવે ? આપણે ચેતી જઇએ અને વલણ બદલી નાંખીએ, તેથી ભવિષ્ય પણ મદલી જાય. પરંતુ જો ચેતીએ નહીં અને વલણ બદલીએ નહી. તેા અવશ્ય ભવિષ્ય શયકર છે.
પર ંતુ એમ નજ મને, આપણને ચેતાવનાર મળી જવાના, આપણે ચેતી જવાના, અને ભવિષ્ય સુધરી જવાનું. અને ફરી ધ ભાવના જાગૃત થઇ જશે. કેમકે બનાવટી ખાખત કેટલીવાર ટંકે ? ચાલુ હાનિ અનાવટી છે. કુદરતી નથી. પંચમ આરાએ કરી તે હાનિ કુદરતી છે. તેમાં ફેરફાર નહીં જ થાય, પર ંતુ બના વટી હાનિના બદલેા લેઇ શકીશું. ખનાવટી હાનિના બદલે લેઇશુ અને ધ ભાવના જાગૃત કરીશુ. એ ચાક્કસ છે. માટે ચાલુ સ’જોગાથી ગભરાઇ જવાની બિલ્કુલ જરૂર નથી. ભગવાનનું શાસન ( ધર્મ ભાવના ) પંચમ આરાના અંત સુધી ટકનાર છે. તે પણ અગડી સુધારવાના પ્રયત્ન કરવામાં આપણે જરાપણ પાછા પડવાનું નથીજ, શાસન ટકશે એ વાત ખરી, પર ંતુ તે તે સમયના સમજી પુરૂષાન્ત પ્રયત્ન તેને ટકાવી રાખવામાં મળવાજ જોઇએ, તેવા પુરૂષા મળીજ રહે, ને શાસન ટકે. આ વસ્તુસ્થિતિ છે.
માટે આપણા સમયમાં આપણે મગાડેલું આપણેજ સુધારી લેવુ જોઇએ. પ્રાયશ્ચિત્ત કરી શુદ્ધ થવું જોઇએ. નહીતર પાપનું ફળ આપણે ભોગવવુંજ પડશે. આપે। સન્મતિ સૈાને શાસન દેવ !
ભગવાન મહાવીર પ્રભુ વિચરતા તે સમયે ચેાથે આરો હતા, ત્યાર પછી પાંચમે આરે શરૂ થયા, ને આપણે અહીં દરેક વિશિષ્ટ શક્તિઓની ધીમે
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
ધીમે નતા થઈ. પરંતુ પાંચમા આરાની અસરે હિંદુસ્થાન ઉપરજ થઈ. અને યુરોપ અમેરીકા ઉપર તેની શું બિલકુલ અસરજ ન થઇ? આપણું કરતાં તેઓ વિશેષ ઉન્નતિ ભોગવે છે તેનું શું કારણ?
આધ્યાત્મિક ઉન્નતિ અને આધિભૌતિક [ આર્થિક ઉન્નતિ ] બંને ઉન્નતિની ભિન્ન ભિન્ન દિશા છે તે ખ્યાલમાં ન રહેવાથી, આ પ્રશ્ન થે તદ્દન સ્વાભાવિક છે. તેથી આ ગુંચવાડો જેના જેના મનમાં હોય તેના મનનું સમાધાન કરવું, એ મારી ફરજ સમજુ છું.
વિચાર કરતાં પ્રશ્ન ગંભીર છે. તેનો જવાબ આપ પણ. એટલેજ ગંભીર છે તેથી જવાબ આપવામાં બહુજ સંભાળ રાખવી જોઈએ જવાબ ન આપી શકાય તેમ હોય તે, તે બાબત પોતાની અશક્તિ કબૂલ કરી મન રહેવું જોઈએ. ગમે તેવી રીતે જવાબ આપીને કદાચ સામાના મનનું સમાધાન કરી શકાય. પરંતુ વસ્તુ સ્થિતિથી વિરૂદ્ધ જતાં લાભને બદલે નુકસાન થાય છે. વસ્તુસ્થિતિથી વિરૂદ્ધ જવું એજ જુઠાણું. તેને માટે બરાબર સંભાળ રાખવી જોઈએ.
મહાવીર પ્રભુ સમકાલે હિંદુસ્થાનની પ્રજા ચાલુ સમયની કરતાં દરેક રીતે સુખી અને સુધારાસંપન્ન હતી. પ્રજામાં શરીરની ઐઢતા, શરીરબળ, વ્યક્તિ સ્વાતંત્ર્ય વિગેરે ઉંચા પ્રકારના હતા. આ બાબતમાં યુરોપની તે વખતની પ્રજા પણ તેવીજ હતી. માત્ર હિંદુસ્થાનમાં આધ્યાત્મિક શક્તિ બહુજ ઉંચા પ્રકારની હતી. તેને બદલે ગ્રીસ, રોમ વિગેરે યુરોપના સ્થળમાં પણ કેટલેક અંશે આધ્યાત્મિક શક્તિ હતી, છતાં હિંદુસ્થાન સર્વોપરિ હતું.
હિંદુસ્થાનમાં જેમ પંચમ આરાને પ્રભાવે શરીરની પ્રઢતા, શરીરબળ, વ્યક્તિ સ્વાતંત્ર્ય વિગેરે કમી થતા ગયા તેજ પ્રમાણે યુરોપમાં પણ બન્યું. હાલના યુરોપીય શરીરના બંધારણમાં અને પૂર્વ કાળના યુરોપીય મનુષ્યના શરીરના બાંધામાં આપણું પેકેજ ફેર પડ્યોજ છે. માનુષી વ્યક્તિ સ્વાતંત્ર્ય ઘટયું છે. કેમકે દિવસે દિવસે બંધારણે વધ્યા છે. કોઈ ભાઈ કહેશે કે ઈગ્લાંડ વિગેરેના મૂળ વતનીએ તદ્દન જંગલી હાલતમાં હતા. અને રંગેલા પત્થરો બાંધીને શરીર શણગારતા, પરસ્પર લડતા, અને અતિ ક્રૂર હતા.
અરે ભાઈ, એમ છતાં પ્રેમ અને સ્નેહ પણ શરીરના પ્રમાણમાં તેઓનાં પ્રબળ હતા, તે બહુજ બચાવ કરતા હતા, તેઓની માનુષી શક્તિ ખૂબ હતી, એવી સ્થિતિમાં પણ તે લેકે પોતે પોતાને બચાવ કરી જીવન ટકાવી શક્તા. જે માત્ર તેઓમાં સદગુણને વાસ થાય તે સારી રીતે તે સદગુણે ભાવી શકે તેટલી તેઓની તાકાત હતી. હાલ આપણે સદગુણેની કિંમત સમજીએ છીએ. પરંતુ આચરતા ધ્રુજ છુટે છે. જે તેઓને સુધારાને સંપર્ક થાય, અને તેઓને ગમી જાય તે આપણું હાલના મનુષ્ય કરતાં વધારે સારી રીતે દીપાવી શકે. પરંતુ
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શું એ પ્રભાવ પંચમ આરાને નહીં ?
૧૧૯ સુધારાને વેગ થવે. દરેક વખતે દરેકના ભાગ્યમાં નથી હતું. એટલે આધ્યાત્મિકતા સિવાય તે વખતના હિંદુસ્થાનના મનુષ્ય જેવાંજ બીજા દેશોના મનુષ્યો હતા. આધ્યાત્મિકતાના ભેદને લીધે આચાર, વ્યહવાર, ખાનપાન વિગેરે બાબતમાં ભેદ હતા, (ને છે.)
જેમ પંચમઆરાની અસર આપણું ઉપર થઈ, તેમ તેઓ ઉપર પણ થઈ છે. તેને પરિણામે શરીર બળ ઉપર, અને તેને પરિણામે બુદ્ધિ, વિગેરે ઉપર પણ અસર થઈ. ક્રમે ક્રમે સિા ઘટવા લાગ્યાં. આપણે અહીં આધ્યાત્મિકતા ઘટતી ગઈ, તેમ નૈતિક બંધારણ ઢીલું પડતું ગયું. નૈતિક બંધારણ ઢીલું થવાને પરિણામે ભિન્ન ભિન્ન દેશમાં દૂર દૂર વસવાને લીધે એકદેશીયતા ભૂલી જવાને પરિણામે પરદેશીઓના હુમલા પ્રસંગે, ઘણું પાછા વળ્યા; કંઈક પરદેશીઓને અંદર જ સમાવી દીધા, છતાં પરિણમે પરદેશીઓના હાથમાં સપડાઈ જવા વારે આવ્યા. તેથી જેકે આધ્યાત્મિક-બળ ઘટયું હતું, છતાં સમાજવ્યવસ્થાઓ મોટે ભાગે અક્ષત હતી. હિંદુસ્થાનની મધ્યકાલીન સ્થિતિ આ હતી.
આ તરફ યુરોપ કેટલાયે આંતર કલહ કરતું કરતું આર્થિક ઉન્નતિ કરવા તરફ લલચાયું. એટલે પૂર્વે યુરોપની આર્થિક તેમજ આધ્યાત્મિક એ બને શક્તિઓ નહીં જેવી જ હતી. હિંદુસ્થાનને હિસાબે કંઇજ નહીં.
પોતાની આંતર શક્તિની મગરૂબીમાં અને આર્થિક સંપત્તિ મેળવવાના પરદેશીઓના તાત્કાલીક ઉપાયની ઝમકમાં અંજાઈ ગયેલ હિંદ જરા સુસ્ત બન્યું. તેવી જ રીતે બીજા દેશોની પણ એજ દશા કરી યુપે આર્થિક ઉન્નતિ પ્રાપ્ત કરી. આ માત્ર તાત્કાલીક દાવની જીત છે. આખી સંસ્કૃતિ દરમ્યાન છેવટે કેની જીત થાય છે, તેજ રેવાનું છે.
હવે કલ્પના કરીએ કે કોઈની પરતંત્રતા વિના, તેમજ કોઈને દબાવ્યા વિના જે દેશ આર્થિક ઉન્નતિ કરી શકે, તે દેશ ખરે આર્થિક ઉન્નત કહેવાય. બીજાને દબાવીને ઉશત થયેલને આપણે ઉન્નતિને શિખરે પહોંચેલ કહીએ છીએ, તે દેખાદેખીથી, જમણાથી, ઉન્નતિને ખરે અર્થ સમજ્યા વિના, આજ સુધી યુરેપ ઉન્નતિને શિખરે છે, ઉન્નતિને શિખરે છે; એમ ગાયા કર્યું.
અર્થાત યુરોપ આર્થિક ઉન્નતિમાં હાલ સર્વોપરિ જણાય છે એ ખરું, અને આપણને પણ છેડે વખત થયા તે ભાવનાનો ચેપ લાગ્યો હતો. તે ચેપને પરિણામે આપણે પણ ઘણાજ ધમ પછાડા કર્યા, અને કરીએ છીએ. પરંતુ એ બાબતમાં ગમે તેટલા દેડવા છતાં આપણે યુરાપને પહોંચી વળીએ એ આશા વ્યર્થ જણાય છે. –ચાલુ.
પ્ર. એપારેખ મુ–પાટણ.
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૦
શ્રી આમાનંદ પ્રકાશ.
દિવ્ય જીવન.
કુદરતના મહા રાજ્યમાં જ્યાં જ્યાં ઉન્નતિ, અસ્પૃદય, વિકાસ કે સંવર્ધન જેવામાં આવે છે, ત્યાં ત્યાં તે ઘણું જ ધીરે ધીરે કમપૂર્વક થયેલું જોવામાં આવે છે. કઈ સ્થળે એકાએક આકરિમક પરિવર્તન જોવામાં આવતું નથી. ક્ષુદ્ર વનસ્પતિથી માંડી એક પ્રકાન્ડ પર્વત પર્વત, ક્ષુદ્ર કિટથી લઈને સૃષ્ટિના રાજા ગણાતા માનવ પત, સર્વ સ્થાને જે કાંઈ વિકાસ થયેલું હોય છે તે ધીરે ધીરે અને નિયમિત કમપૂર્વક થયેલું હોય છે. આ વિશ્વનું પરિચાલક તત્વ ભલે કઈ સત્તા વિશેષ હોય કે સ્વભાવ વિશેષ હોય, પરંતુ તે જે કાંઇ હોય તેના સંબંધે એટલા ઉદ્દગાર કાઢયા વિના તે ચાલતું જ નથી કે તેની સહિષ્ણુતા, તેની ધીરજ, તેની ધીરી ગતિએ ચોકકસપણે કાર્ય કરવાની શક્તિ તે અસીમ છે. પ્રકૃતિના પ્રત્યેક રાજ્યમાં જ્યારે બારીકીથી નિહાળીએ છીએ, ત્યારે માલુમ પડે છે કે કુદરત કદર્યતામાંથી સોન્દર્યને વિકાસ કરવામાં સેંકડે યુગોને વખત ગાળે છે, અનિયમમાંથી નિયમ ઉપજાવવામાં, વિશૃંખલામાંથી શંખલા પેદા કરવામાં, તે ધીરજપૂર્વક કાળની કાંઈ પણ ગણના કર્યા વગર ધીરી ગતિએ પિતાનું કાર્ય કર્યેજ જાય છે. કુદરતના કોઈ વિભાગમાં ઉતાવળ, તાબડતોબ પણું કે અધેય નથી. આપણી અધીરાઈના કારણથી એ વિલંબ આપણે સહી શક્તા નથી. આપણે દરેક વાતનું પરિણામ તુર્તજ મેળવવાને તલપાપડ રહીએ છીએ. ચોમાસાના વખતમાં નાના બાળકો ભેગા થઈ એક ઠેકાણે આંબાની ગેટલી વાવે છે અને બીજે દિવસે સવારમાં ભેગા થઈ તે ગોટલીમાંથી આંબાનું મોટું વૃક્ષ થયેલું નિહાળવાની આશાથી ત્યાં આવે છે. આ બાળકોની ગમે તેટલી અધીરાઈ છતાં કુદરત જરાપણ ઉતાવળે પોતાનું કામ લેતી નથી. બાળકના ઉદ્વેગની તેને કશીજ અસર થતી નથી. કુદરતને જે કાંઈ કરવાનું છે તે ધીરે ધીરે, રહી રહીને ઉપજાવે છે. નિરૂપગી તનું અપે અપે વર્જન અને ઉપયોગી તનું અપે અપે ગ્રહણ કરે છે. આ પ્રક્રિયાને બુદ્ધિમાન પુરૂષે “વિવર્તન પ્રકિયા” ના નામથી સંબોધે છે.
આ પ્રક્રિયા, પ્રકૃતિ રાજ્યના પ્રત્યેક વિભાગમાં અવિરતપણે, અશાંતપણે, અચુકપણે કાર્ય કરી રહી છે. તે કાર્ય એકલા ભૈતિક પ્રદેશમાંજ ચાલી રહ્યું છે એમ નથી, પરંતુ માનવ સમાજની સભ્યતા, સંસ્કૃતિ, ઉન્નતિ અને અસ્પૃદયના પ્રદેશમાં પણ એ પ્રક્રિયા દષ્ટિગોચર થાય છે. મનુષ્ય તેની મૂળ અવસ્થામાં નગ્નદેહ જડ હતું. કાળે કરી તેની ઉન્નતિ થતા થતા અત્યારે તે ઉન્નત, જ્ઞાન-સંપન્ન, સભ્ય મનુષ્યની હદે આવી પહોંચે છે, પરંતુ તે પ્રાથમિક અવસ્થામાંથી હાલની સભ્ય સ્થિતિમાં આવતા તેને કેટલા પ્રયત્નની જરૂર પડી છે, કેટલે વિકટ રસ્તો ક્રમ–વિ
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દિવ્ય જીવન.
૧૨૧
કાસના મહામાર્ગ ઉપર કાપ પડે છે, કેટલું શીખવું પડયું છે. કેટલું વજન, કેટલુ ગ્રહણ કરવું પડ્યું છે, તેની કલ્પના પણ થઈ શકે તેમ નથી. સર્વત્ર એજ વિવર્તન-પ્રક્રિયા” કામ કરી રહી છે. વ્યકિતમાં, પરિવારમાં, સમાજમાં, ધર્મ માં, દેશમાં, વિશ્વમાં, એ એકજ નિયમનું અખંડ અનિમેષ પ્રવર્તન ચાલી રહ્યું છે.
આ “વિવર્તન-પ્રક્રિયાનું આંતરિક રહસ્ય એ છે કે કોઈ પણ પ્રાણું પદાર્થમાં કશું જ નવું તત્વ આવતું નથી. પરંતુ તેમાં જે કાંઈ મૂળથીજ હતું તેનું ઉત્તમરૂપે પરિવર્તન માત્ર થાય છે, માત્ર રૂપાંતરજ થાય છે. દરેક પરવતી અવસ્થાનું કારણ તત્વ તેની પૂર્વાવસ્થામાં સૂક્ષમ ભાવે હોયજ છે. વિવર્તન-પ્રક્રિયામાં મૂળ તત્વોને કાજ ફેરફાર થતો નથી; પરંતુ એ મૂળ તત્વે કાયમ રહીને માત્ર તેનું ઉચ્ચતર રૂપાંતર થયા કરે છે.
હવે મનુષ્યના ધર્મ–જીવન સબંધે આ નિયમ કેવી રીતે પ્રવર્તે છે તે જોઈએ. જે મહાનુભાવોએ મનુષ્યના ધર્મ–જીવન સંબંધે બહુ વિચાર કરેલા છે અને એ વિષયમાં સમાજની ઉન્નતિ કેવી રીતે થાય તેનું ચિંતન કર્યું છે, તેમને એમ જણાયું છે કે મનુષ્યના ધર્મ–જીવનની ઉન્નતિ તેના મનની અવસ્થા ઉપર આધાર રાખે છે. અને મનની ગતિ પવનના જેવી છે, એટલે કે મનનું પ્રવર્તન વાયુના જેવું અનિય ત્રિત અને અનિદ્દેશ્ય છે. ભગવદ્ ગીતામાં “મન અતિશય ચંચળ છે. અતિશય અશાસિત છે, તેનો નિગ્રહ કરે એ વાયુના નિગ્રહ કરવા જેવું કઠિન છે. ” એમ કહેલ છે. મનની ગતિને વાયુની ઉપમા આપવામાં પ્રથમ દષ્ટિએ એક વાણીના અલંકાર જેવું ભાસે એ સ્વાભાવિક છે, પરંતુ જરા ઉંડા ઉતરી વિચાર કરતા એ ઉપમા અક્ષરશ: સત્ય જણાય છે. વાયુની સાથે ઉપમા આપવાનું તાત્પર્ય એમ જણાય છે કે મન અને પવન એ ઉભયની ગતિને નિયમાધિન રાખવી, અગર તે ઉભય સંબંધે કાંઈ પણ સુનિશ્ચિતરૂપે કહેવું એ અશકય છે. જેમ વાયુ પિતાની દિશા અકસ્માત ફેરવી નાખી બીજીજ દીશામાં વહેવા માંડે છે, તેમ મન પણ અણુધાયે સમયે પિતાની ગતિ બદલાવીને આપણી ઈચ્છાથી વિરોધી દિશામાં વહે છે. પવનની દિશા જેમ આપણા ધાર્યા પ્રમાણે રાખી શકાતી નથી, તેમ મનની દિશા પણ આપણી ઈચ્છાનુસાર આપણે રાખી શકતા નથી. ચોમાસાની રૂતુમાં આપણે જોઈએ છીએ કે રાત્રે શયનકાળે આકાશ સ્વચછ હોય છે, તારામંડળ પ્રસન્ન વદને દેદીપ્યમાન હોય છે, મેઘ કે તોફાનનું નામ નિશાન હેતું નથી, પરંતુ અર્ધરાત્રિએ પવન પ્રચંડ ગતિએ વહેવા લાગે છે. અને વરસાદ મૂશળધાર વરસે છે. વાયુની ગતિ કેવી શીધ્ર અને અતર્કિત ભાવે ફેરફાર, પામી ગઈ તેની કલ્પના પણ થઈ શકતી નથી. માનવનું મન પણ કાંઈક આવાજ પ્રકારે કામ કરે છે. જેને આજે આપણે અમુક પ્રકારના મનભાવવાળા, રામાજ, ધર્મ અને નીતિ-વિષયક અમુક જાતની ભાવના ધરાવતા જોઈએ છીએ, તેમને ચેડા જ વખતમાં તેથી વિપરીત
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ર
શ્રી. આત્માનંદ પ્રકાશ.
દિશામાં ગતિ કરતા જોઇએ છીએ. આજે તેમણે જે પથનુ અવલંબન કર્યું... હાય છે, તેનાથી જુદીજ રીતનુ ગૃહણ તેઓએ ત્રીજે દીવસે કરેલુ હાય છે. આ પ્રકારે મનની પ્રકૃતિ અને ગતિમાં આકસ્મિક અને મહાન પરિવર્તન વખતેાવખત થાય છે, એ આપણા નિત્યના અનુભવ છે.
ખાસ કરીને ધર્મના ક્ષેત્રમાં આવી ઘટનાઓ સિવશેષરૂપે દૃષ્ટિગોચર થાય છે. બુદ્ધ, ખ્રીસ્ત વિગેરે અનેક સ ંપ્રદાયે જ્યારે તેમના આદિ પુરૂષોના પ્રતાપથી અગાધ શક્તિ-સ’પન્ન હતા તે વખતે તે તે દનાના અનુયાયી સમાજમાં જબરજસ્ત ઉછાળા થયા હતા. સેંકડા મનુષ્યેાના મનમાં ધર્મ–ભાવનાના પ્રખળ પ્રવાહ ઉભરાઇ આવ્યા હતા. તેમના જીવનમાં જે પરિવર્તન થયું હતું તે ખરેખર વિસ્મય જનક હતું. પ્રભુ મહાવીરના ઘેાડી ક્ષણુના ઉપદેશથી સેંકડા મનુષ્યેા ાતાના પ્રિય ઘરમાર અને વૈભવ વિલાસ ત્યાગી તેમણે પ્રવર્તાવેલા શાસનને આધીન બન્યા હતા. ઘેાડીજ ક્ષણામાં તેમના જીવનમાં એટલું મહાન પરિવર્તન થયું હતુ કે જેને મુકાખલા તેના જીવનની પૂર્વાવસ્થા સાથે કેાઇ રીતે ખની શકે નહીં. તે જીવાની મનની બેચાર ભાવનાએજ માત્ર ફી હતી એમ ન હતુ, પર ંતુ તેમનું જીવન અને પ્રકૃતિ સમગ્રરૂપે પરિવર્તિત થઇ હતી. અમે ઉપર જે “ વિવર્તન-પ્રક્રિયા ” ના સિદ્ધાંતના ઉલ્લેખ કર્યા છે, તે સાથે આ પ્રકારના મહાન પરિવર્તનની મીમાંસા થઈ શકે તેમ નથી. અર્થાત એ સિદ્ધાંત આ સ્થળે લાગુ પડતા નથી. ટુંકામાં મનની ગતિમાં ફેરફાર ઘણીવાર થાય છે તે એટલા બધા મહાન અને એકાએક થાય છે કે તેને મુકાબલા ફક્ત વાયુની સાથેજ થઈ શકે.
મનની ગતિને વાયુની સાથે સરખાવવામાં એક બીજું પણ કારણ વિચારકરતાં જણાય છે. વાયુના મહાસાગરમાં જે અનંત પ્રકારની સૂક્ષ્મ, અતીન્દ્રિય શક્તિઓ કાર્ય કરી રહી છે તે શક્તિના આપણાથી કશે નિર્ણય કે લક્ષ્ય ખની શકતા નથી. તેજ પ્રકારે મનુષ્યના મનેપ્રદેશમાં કેટલા પ્રકારની સૂક્ષ્મ ઇન્દ્રિયાતીત શક્તિઓનું પ્રવર્તન થતું હશે તેના પણ આપણાથી કશેાજ નિર્ણય થાય તેમ નથી. આ અનંત વાયુમંડળમાં કેટલા સંખ્યાતીત વિદ્યુતપ્રવાહા વહેતા હશે, કેવા પ્રકારના સૂક્ષ્મ પરમાણું એના તર ંગો ઉડતા હશે અને શમી જતા હશે, કેટલા શબ્દો, કેટલી ગતિએનુ ઉત્થાન અને લય થતું હશે, તેના નિ ય કેનાથી ખની શકે તેમ છે? પ્રકાશ, વિદ્યુત, તાપ, શીત વગેરે તત્વાની જે અનંત શક્તિ પ્રક્રિયા તેમાં કામ કરી રહી છે તેના નિર્ધાર કેણુ કરી શકે તેમ છે ? તેજ પ્રમાણે મનુષ્યનું મન પણ કેટલી શક્તિઓનુ લીલાક્ષેત્ર છે, કેટલી ગતિવિધિઓની પ્રવન ભૂમિ છે, તેની ગણુના કેણુ કરી શકે તેમ છે? આપણે જે આહાર ગૃહણ કરીએ છીએ તેની અસર, બહારનાં સંજોગોની વિવિધ પ્રકારની અસર, જમાનાના શક્તિશાળી અને પ્રતિભાવાન પુરૂષાના પ્રભાવ, સમા
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દિવ્ય જીવન.
૧૨૩
જના રીતિ રીવાજોની અસર, ધર્મ ગુરૂઓના ઉપદેશની અસર, આપણે પોતાના હદયમાં નિવાસ કરી રહેલા ઇશ્વરના આદેશનો અસર, એ સર્વની અસર અને પ્રભાવ, શક્તિરૂપે આપણું મનમાં યુગપત કાર્ય કરી રહેલ છે. એટલા માટે માનવ–મનની કયારે શું અવસ્થા હોય તેને નિર્ણય કરે એ વાયુની ગતિના નિર્ણય જેવો કઠિન છે.
માનવ-મનમાં સમયે સમયે જે પરિવર્તન થાય છે તેના બે પ્રકાર પાડી શકાય. એક સંયેગથી ઉત્પન્ન થએલે, અને બીજે સ્વભાવથી ઉત્પન્ન થએલો. પ્રથમ ફેરફાર આંશિક, સામયિક, ક્ષણિક, અલપ-કાલીન છે, બીજે ફેરફાર સ્થાયી, મૂળગત, અમર છે. વ્યક્તિ કે સમાજના મનમાં ઘણીવાર એવા ઉછાળા આવે છે કે તે વખતે અમુક ભાવો અત્યંત પ્રબળપણે વર્તતા હોય છે, અને અમુક સમય પર્યત તેનો પ્રભાવ પ્રચંડ તોફાન જેવા બળવાન રહે છે. તેટલા વખત સુધી બીજા બધા પ્રકારના ભાવે ગૌણ પામી જાય છે, તે વખતે વ્યક્તિને કે સમાજને જાણે ભૂત વળગ્યું હોય તેમ તે ચકકસ ભાવનાએાના પ્રભાવને વશ બની દોડડ કરી મૂકે છે. બીજી તમામ ચિંતા અને વિચારે બાજુએ મુકી દે છે; પરંતુ જે સંગેથી એ પ્રબળ તેફાન ઉપડયું હતું તે સગો ઢીલા પડવા વ્યક્તિ કે સમાજ નરમ પડી જાય છે, અને થોડા સમય પછી તે એ ભાવના મનમાંથી તદ્દન સરી પડે છે. અગર માત્ર સ્મૃતિના એક ક્ષુદ્ર અવશેષરૂપે રહે છે. દષ્ટાંત સ્વરૂપ, આપણું પર્યુષણના દિવસોમાં આપણા સમાજ માં થતો ધર્મભાવનાનો પ્રચંડ ઉછાળે યાદ લાવે. આઠ દિવસ સુધી બીજી તમામ પ્રવૃત્તિ બાજુએ મુકાએલી હોય છે; પરેઢી એથી માંડી રાતના બાર બજ્યા સુધી માત્ર એકલી ધર્મની જ વાત, ધર્મના જ પ્રશ્નો, વાંચન, મનન, શ્રવણ, ખરડા, લ્હાણી, પ્રભાવના, વિગેરે વિગેરેની પરંપરા શરૂ રહે છે. ધર્મ સિવાય બીજી વાતને યાદ કરવી એ તે દિવસોમાં અધાર્મિકતા ગણાય છે. પરં ત નવમે દિવસે એ ભરતી એકાએક શમી જાય છે. એ આઠ દિવસની વાત પણ કેઈ યાદ કરતું નથી. સહુ કોઈ પોત પોતાની જુની પ્રવૃત્તિમાં લાગી જાય છે. આને કારણ શું ? એટલું જ કે જે વિશેષ કારણથી એ ભાવનો આવિર્ભાવ થયે હતા એ કારણ જ્યારે ચાલ્યું જાય છે, ત્યારે એ પૂવોક્ત ભાવ પણ મંદ અને શક્તિહીન બની જાય છે. આવી સંયોગ જન્ય ભાવનાઓથી પ્રેરાઈને જેઓ અમક સમયે અમક પથે વળેલા હોય છે, તેઓને તે સંગે બદલાતા, બીજા પથે ચઢી જતા વાર વાગતી નથી. આ વાતના ઘણા ઘણું દષ્ટાંત દરેક વ્યક્તિ, સમાજ અને દેશના જીવનમાં મળી શકે છે. બધા દેશમાં જન મંડળમાં સમયે સમયે એવી વિશેષ ભાવનાઓને ઉછાળે આવે છે, અને તે અમૂક સમય કાર્ય કરીને પાછી મંદ પડી જાય છે. પોતાના સ્વદેશ ઉપર વિદેશીઓનું આક્રમણ થાય છે, ત્યારે સ્વદેશના લેકનાં મનમાં દેશ-પ્રિયતાની ભાવના જાગી ઉઠે છે. અણધાર્યા ઠેકા
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. થી વીરતાની વિસ્મય જનક કહાણુઓ શ્રુતિ-ગોચર થવા માંડે છે, અને આશ્ચર્ય પમાડે તેવી ઘટનાઓ ઉપજી આવે છે. પચીશ સૈકા પહેલાં, યજ્ઞ યાગના ઘાતકી હત્યાકાન્ડની સામે પ્રભુ મહાવીરે જ્યારે પ્રબળ પ્રતિવાદ ઉઠાવે, ત્યારે સમસ્ત ભારત વર્ષ “અહિંસા પરમધર્મ” ના કર્ણભેદી નિનાદથી ગાજી ઉઠયો હતો, અને અમુક સમય પર્યત લાખ મનુષ્યની છઠ્ઠા ઉપર એ ઉક્તિ રમી રહી હતી. કાળે કરી એ ઉચ્ચ ભાવના લેક હદયમાંથી ઉઠતી ગઈ અને આજે તે સ્વગય વસ્તુ માત્ર મુઠીભર વણકે (જેને) નાં જ હૃદય ઉપર પિતાને પ્રભાવ રાખી રહી છે. એક મહાન પુરૂષના હૃદયના વેગથી આ યુગ હચમચી રહ્યો હતો. એ પ્રભાવપૂર્ણ પુરૂષ ચાલ્યા જતાં તે ભાવનાની શકિત મંદ પડી, અને માત્ર લેક જીવન ઉપર પિતાના પ્રભાવની નિર્બળ રેખા મુકતી ગઈ.
બે વર્ષ પૂર્વે મહાત્મા ગાંધીજીના ઉપદેશે પણ આવોજ ઉછાળે લોકભાવનામાં ઉપજાવ્યું હતું. સેંકડો વિદ્યાર્થીઓએ સરકારી શાળાઓનો ત્યાગ કર્યો હતે. અગણિત મનુષ્ય જેલના કણો ભેગવવા માટે હસતું વદને તત્પર હતા. દેશના ચારે ખુણે અસહકાર, ધારા સભાનો બહિષ્કાર, કેને ત્યાગવિગેરે ભાવનાઓ પૂર જેસથી ચાલતી હતી. પરંતુ મહાત્માજીનું પ્રભાવપૂર્ણ વ્યકિતત્વ લોક–ચક્ષુથી જરા વેગળું થતાં, આજે તે ભાવના શકિત હીન બની ગઈ છે. એ પૂર્વ ઉભરો શમી ગયો છે.
આટલા વિવેચનના ફળ રૂપે અમારે જે કાંઈ કહેવાનું છે તે એટલું જ કે જે ઉત્સાહ કે જે ભાવના અમુક પ્રકારની ઘટનાઓ કે અવસ્થાના ગુણેથી ઉત્પન્ન થયેલી છે તે ક્ષણિક છે અને તે આપણા જીવનને સ્થાયી વિભાગ નથી. કેમકે તે નિમિત્તા ધીન છે, સંયોગજન્ય છે અને તેથી ક્ષણસ્થાયી છે, આપણે આપણું હૃદયની પરીક્ષા કરી પ્રથમથી જ નક્કી કરવું જોઈએ કે અમુક ઉત્સાહ કે ભાવના આ પ્રકારનો આંશિક, સામયિક, કે ઘટના-જન્ય છે? અથવા તે તે સ્થાયી, સ્વભાવગત, અને અમર છે?
માનવ-હૃદયમાં જે બીજા પ્રકારનું પરિવર્તન થાય છે તે સ્થાયી અને મૂળગતા હોય છે. તે પરિવર્તનનું સ્વરૂપ સ્વતંત્ર અને કઈ પ્રકારના આંતરબાહ્ય સંગેની અપેક્ષા વગરનું હોય છે. કેઈ મહાભાગી પુરૂષોને ઈમાર કૃપાથી કે સાધુ સંગથી કે જ્ઞાન પ્રાપ્તિથી આ પ્રકારનું પરિવર્તન થયેલું જોવામાં આવે છે. આ પરિવર્તનનું મુખ્ય લક્ષણ શું? એમ પુછવામાં આવે તે તેને ઉત્તર અટલેજ છે કે
જીવનના ઉદ્દેશનું પરિવર્તન. દષ્ટાંત તરીકે, એક મનુષ્ય થડા સમય પહેલાં વિષયમાં રૂચિવાળો હતો. નિરંતર વિષયનુંજ અન્વેષણ કરતે, જ્યાં તેની પ્રાપ્તિની સંભાવના હોય તે પ્રદેશમાંજ તે વિહરતો; પદાર્થોમાં તેને પ્રબળ આસક્તિ હતી. તેના દીલમાં ગમે તે કારણુથી એવું ફુરી આવ્યું કે આ વસ્તુઓ મારા જીવનનું
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દિવ્ય જીવન.
૧૨૫
લય હોઈ શકે નહી. તેણે કાંઈક એવું જોયું, એવું અનુભવ્યું, એવા સંબંધમાં આવ્યો, કે જેથી તે એકાએક જાગી ઉઠ્યો. તેને એવો નિશ્ચય થયો કે મેક્ષપ્રાપ્તિ અને ધર્મ-જીવન એજ મારા જીવનને પરમ લક્ષ્ય છે. આ ભાવને હૃદયમાં આવિર્ભાવ થતાંની સાથેજ દિવ્ય-જીવન મેળવવાની તેનામાં આકાંક્ષા ઉત્પન્ન થઈ. તેણે ધર્મનું અનવેષણ શરૂ કર્યું. જેમ જેમ તે નિર્મળ ચિત્તથી ધર્મના મહારાજ્યમાં પ્રવેશ કરતે ગયે, તેમ તેમ તેના હૃદય-વાસી પરમાત્માની કૃપા તેના ઉપર વધતી ચાલી. પરમ પ્રભુની આજ્ઞાને આધીન થતો ચાલે. એનાં હદયમાં નવી શક્તિ, નવી શ્રદ્ધા, નવો ભાવ આવિર્ભૂત થતું ચાલ્યું. આ પરિવર્તન એ બીજા પ્રકારનું સ્થાયી અવસ્થાંતર છે. તે અમર રહેવા નિર્માયું છે.
જ્યારે મનુષ્યનો લક્ષ્ય અને જીવનને ઉદ્દેશ બદલાય છે, ત્યારે તેની સમગ્ર ભાવનાઓ, વિચાર, ચિંતાઓ બહુજ બદલાય છે. જીવનને નિર્ણિત ઉદેશ એ મનુ બનાં હૃદયમાં રહેલી એક પૂર જેસવાળી મોટર છે. મનુષ્યને તે નિર્ણિત દિશામાં ઘસલ્ટેજ જાય છે. જે સ્થિતિ માનવ-જીવનના સર્વપ્રધાન ઉદ્દેશ રૂપે રહે છે તેને પ્રભાવ જીવનના પ્રત્યેક વિભાગમાં વ્યાપી જાય છે. વ્યાપાર, રોજગાર, ગૃહકર્મ, મિત્રતા, શત્રુતા, રાગ, દ્વેષ સર્વ એ એકજ ભાવનાથી રંગાઈ જાય છે. એ ઉદેશના પ્રભાવથી આપણા જીવનના સર્વ પ્રકારના સંબંધો ધીરે ધીરે પરિવર્તિત થતા જાય છે. એ ઉદેશને અનુસરીને જે પૂર્વે દૂર હતા તે નિકટ આવે છે, અને નિકટ હતા તે દૂર થાય છે. પૂર્વકાળના સંબંધીઓ સાથેનો સંબંધ વિચ્છિન્ન થત જાય છે, અને નવા ઉદેશને પોષણ આપનારા નવા સંબંધે જાતા જાય છે. સાંસારિક અર્થમાં જે પારકા ગણાય તે પોતાના થાય છે. અને પોતાના હતા તે પર થઈ જાય છે. આ મહાન પરિવર્તન જ્યારે માનવ-જીવનમાં ઉપસ્થિત થાય છે ત્યારે તે “દિવ્ય-જીવન ” ની સંજ્ઞા પામે છે.
આ દિવ્ય-જીવનનો સંચાર કોઈ એકાદ સુભગ ક્ષણે થાય છે, એક મંગળ ક્ષણે આ મહાન લક્ષ્ય અને આદર્શ પ્રત્યે દષ્ટિપાત થાય છે, અને હૃદયમાં નવી આકાંક્ષા અને ન મરથ જાગે છે, પરંતુ આપણું સમગ્ર પ્રકૃતિને એ નવીન આદર્શને અનુસરતી બનાવી દેવી એ કાંઈ એક ક્ષણ કે એક દીવસનું કામ નથી, સમગ્ર ચારિ. ત્રમાં ફેરફાર કરી તેને એ નવી ભાવનાને અનુયાયી બનાવવું એમાં બહુ પ્રયત્નની અપેક્ષા રહે છે. અમે શરૂઆતમાં જે “વિવર્તન-પ્રક્રિયાને ઉલ્લેખ કર્યો છે તેનું કાર્ય હવે લાગુ પડે છે, એક વખત દષ્ટિ ખુલી, દીવ્ય-જીવનની ઝાંખી થઈ, સમ્યગ ભાવની પ્રાપ્તિ થઈ, એ અમર તત્વની બીજ રૂપે ઉપલબ્ધિ થઈ, એટલે પછી ઉપરોકત “વિવર્તન-પ્રક્રિયા” નું કાર્ય શરૂ થાય છે, પછી માનવ-જીવન ધીરેધીરે એ આદર્શને
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૬
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશે.
અનુરૂપ ઘડાતું ચાલે છે. સમગ્ર પ્રકૃતિ આપણને અનુકૂળ થઈ મોક્ષ પ્રાપ્તિની દિશામાં આપણને સહાયક બનવા માંડે છે.
પરંતુ આ સ્થળે આવ્યા પછી મહાન અંતરા અને વિઘોની પણ શરૂઆત થવા માંડે છે. મનુષ્ય તેના માતાપિતા પાસેથી વંશાનુક્રમિકતારૂપે જે અનિષ્ટ લક્ષણે મેળવ્યા હોય, સામાજીક સંગોમાંથી તેનાં મન અને શરીરમાં જે નિર્બળતાઓ ઉપજી આવેલી હોય, પ્રતિકૂળ શિક્ષણના લીધે જે બ્રાન્તિએ તેના આંતરિક બંધારણમાં પ્રવેશ પામેલી હોય, તે તમામ હવે તેના ઉર્ધ્વગામી પથમાં અંતરાય રૂપે આવી ઉભા રહે છે. તેની અનેક જુની કુટેવો, તેના સ્વભાવની ઉંડાણમાં રહેલી બુરાઈઓ, પ્રતિબંધક થઈને તેની ગતિનો અવરોધ કરે છે. જન્મ-લબ્ધ અને શિક્ષા–લબ્ધ મુગ્ધ સંસ્કાર અને નબળાઈઓનો અતિક્રમ કરે એ કાંઈ સહજ વાત નથી. મનુષ્ય તેનાં હૃદયમાં ગમે તેવી ઉચ્ચ આકાંક્ષાઓ રાખે; પરંતુ તે આકાંક્ષાઓને મનુષ્ય-સ્વભાવની નિર્બળતા દ્વારા નિયમાવું પડે છે. જેવી રીતે એક માણસના મનમાં ચંદ્રને અડવાની ઈચ્છા થતાં તે એકદમ અધર કુદકો મારે, પરંતુ તે માત્ર તેની શક્તિના પ્રમાણમાંજ અધર કુદી શકે, તેવી રીતે માનવ-હદયની ગમે તેવી પ્રબળ ઉચ્ચ આકાંક્ષા છતાં તે માત્ર અમુક હદ સુધી જ તેને આદશને અનુરૂપ જીવન વીતાવી શકે છે. આપણું જન્મથી જે સ્વભાવગત અને સંસ્કારગત સ્વાર્થ પરતા, વિષયાસક્તિ, અને ઇન્દ્રિયપરતા છે તેનાથી આપણે અવશ્ય નિયમાવું પડે છે. આપણે મહાવીર પ્રભુ જેવા તપસ્વી, જ્ઞાની, કે વિરાગી થવાની ઈચ્છા રાખીએ તે શું તે તુર્ત બની શકે ખરૂં? તેમ કરવા જતાં આપણું હૃદયમાં રહેલી ગુઢ આસક્તિઓ આપણને પ્રતિબંધક રૂપે થઈ ઉભી રહે છે. એ ગઢ આસક્તિઓ આપણને પ્રત્યેક પગલે નડ્યા જ કરે છે. આપણે આપણા આદર્શને અનુસરતા બની જવાના ઉત્સાહમાં એકાદ સ્વાર્થને જબરજસ્તીથી હડસેલો મારી દૂર કરીએ, પરંતુ બીજીજ ક્ષણે અજ્ઞાતપણે તેજ સ્વાર્થને પાછા ગ્રહણ કરીએ છીએ. આપણુ ધર્મ–ભાવના ગમે તેટલી ઉચ્ચ હોય, આપણે આધ્યાત્મિકતા ગમે તેટલી બળવતી હોય. છતાં આપણાં જીવનમાં રહેલી દુર્બળતા ક્ષણે ક્ષણે આપણને આપણા આદર્શના ઉચ્ચ સ્થાનમાંથી ઉથલાવી પાડી હેઠા નાંખી દે છે. અનુભવી જાએ ધર્મ-જીવનની ગતિને નદીની ઉપમા આપી છે. નદી જ્યારે ગોરાડુ જમીનમાં થઈને વહે છે, ત્યારે તેનો રંગ ગેર હોય છે, અને કયલાની ખાણવાળા પ્રદેશમાં થઇ નીકળે ત્યારે તેના જળને રંગ કાળો હોય છે. તેવી જ રીતે ધર્મ
જ્યારે લગ્ન પ્રકૃતિવાળા સત્ય જનોનાં હૃદયમાં થઈને વહે છે, ત્યારે તેનું સ્વરૂપ ઉજવળ અને ઉજત હોય છે, અને જયારે તેજ ધર્મ-ભાવના અસભ્ય, નીચ, સુખાસક્ત મનુનાં જવન દ્વારા વહે છે ત્યારે તે અધમ સુખાસક્તિને વર્ણ ધારણ કરે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દિવ્ય જીવન. મનુષ્યોના દેહ અને મનમાં જે કાંઈ ભરેલું છે તે દ્વારાજ તેની આકાંક્ષાઓ અને આદર્શોને નિયમાવું પડે છે. વ્યક્તિઓને આ સત્ય લાગુ પડે છે તેમ નથી. સમાજ પણ આજ નિયમથી નિયમાય છે. લગભગ એક વર્ષ પૂર્વે કાન્સ દેશમાં સમાનતા અને સ્વાતંયની ભાવનાઓનો ઉદ્ધાર કરવા માટે મહાન વિપ્લવ થયે હતું. પરંતુ એ સામ્ય અને સ્વાધીનતાને પક્ષ કરનાર વગે, અમુક કાળ સુધી સત્તા ભેગવતા દરમ્યાન તેમણે ભીષણ અનર્થો અને ત્રાસદાયક હત્યાકાંડે આદર્યા હતા. તેમની જીલ્લા ઉપર સમાનતા અને સ્વતંત્રતાની ઉચ્ચતમ વાતે હોવા છતાં આવા અત્યાચાર કરવાનું કારણ એજ હતું, કે આદર્શ અને આકાંક્ષા ઉચ્ચ હેવા છતાં તેમના સ્વભાવમાં સ્વેચ્છાચાર અને પરપીડનના તો છુપાએલા હતા. જે કાંઈ પ્રકૃતિમાં નિહિત છે, જે કાંઈ સ્વભાવ છે, તેજ કાર્યકાળે બહાર ઉભરાઈ આવે છે. ધર્મમાં, પરમાર્થમાં, દયામાં અને તેવી બીજી ઉત્તમ કટિની અન્ય પ્રવૃત્તિઓમાં રહેલા કેટલાક મનુષ્યમાં આપણે ઘણીવાર પ્રતારણા, નીચતા, કપટભાવ અને ક્ષુદ્રતા જોઈએ છીએ. તેનું નિદાન શોધતા એજ મળી આવે છે કે મનુ બેનો સ્વભાવ જ્યાં સુધી બદલાય નહિ, ત્યાં સુધી તેને સારા નરસા, ઉચ્ચ નીચ પ્રત્યેક કાર્યમાં તેના સ્વભાવમાં રહેલા તો પ્રતિબિંબિત થયા વિના રહેતાજ નથી.
માણસ ગમે તેટલો અભ્યાસ કરે, ગમે તેટલું શાસ્ત્રાધ્યયન કરે, પરંતુ જ્યાં સુધી તેની પ્રકૃતિમાં અસત્ ભરેલું હોય છે, ત્યાં સુધી તેને ધર્મ–જીવન ખરા અર્થમાં પ્રાપ્ત કદિ થતું નથી. પ્રકૃતિ અગર સ્વભાવ એ બહુ મહાન વાત છે. મનુષ્ય તેના માતાપિતા પાસેથી જે મેળવે છે, વંશ પરંપરાગત, જાતિ સંસ્કારથી જે પ્રાપ્ત કરે છે, સમાજના રીતિ રીવાજેથી જે સંસ્કારો તેનામાં રઢીભૂત થાય છે, તે સર્વનો અતિક્રમ કરી આદર્શના માર્ગ તરફ ગતિ કરવી એ વાત સહજ કે સરળ નથી; એ કમ બહુ કાળ અને શ્રમની અપેક્ષા રાખે છે. “વિવર્તન–પ્રક્રિયા ” નો કંટાળા ભરેલે, ધીરી ગતિએ કામ કરનારે નિયમ એ પ્રદેશમાં કામ કરી રહ્યો છે. જન્મ–લબ્ધ અને શિયા–લબ્ધ સ્વભાવને આટલે મહાન કરી બતાવવાને અમારે ઉદેશ માત્ર એટલેજ છે કે જેઓ ધર્મ-સાધનના માર્ગમાં ગતિ કરવાનો ઉત્સાહ અને આકાંક્ષા ધરાવે છે તેઓ એમ જાણી રાખે કે તેમના સન્મુખે એક મહાન્ શ્રમ અને તપસ્યાની પરંપરા આવીને પડેલી છે. દેહ અને મનની દુર્બળતાઓથી સાધ. કને વારંવાર અભિભૂત થવું પડે છતાં તેને નિરાશ થવું ન ઘટે. ધર્મના માર્ગમાં સ્થિર રહેવા માગનારે હમેશાં લક્ષમાં રાખવું જરૂરનું છે કે જે ઉદ્દેશ બહુ પ્રયત્ન અને વખતે પૂર્ણ થવા ગ્ય છે તે થોડા પ્રયતને ચેડા કાળમાં કેવી રીતે પૂર્ણ થાય ? તેમ છતાં આપણું ઉચ્ચ આદર્શને પણ નિરંતર દષ્ટિ–પથમાં રાખવું ઘટે, અને
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૨૮
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. કિયા કરવી ઘટે. ધર્મ–જીવનની રક્ષા માટે ઉપાય પણ લેવા ઘટે. ધર્મ–જીવનની રક્ષા કરવાને ઉપાય શું ? એ વિષય બહુ ગંભીર અને તેની ચર્ચામાં ઉતરતા બહુ લંબાણ થાય તેમ છે. છતાં ટુંકામાં કહેવા દ્યો કે જે નિયમેથી શરીરનું રક્ષણ થાય છે તેજ નિયમ આત્માના ગુણેની વૃદ્ધિ અને રક્ષણને પણ લાગુ પડે છે. શરીરમાં નિર્જીવ અણુનું વર્જન, અને નવા સજીવ અણુઓનું ગ્રહણ શરૂ રહે તેજ દેહ નભે છે અને તેની રક્ષા થાય છે, તેવી જ રીતે ધમ–જીવનના અન્ન પાનરૂપી સંભાવનાએનું મુહણુ અને અધમ વૃતિઓનું વર્જન એ ધર્મની રક્ષામાં મુખ્ય હેતુ રૂપ છે. આપણે આટલી વાત નિરંતર સ્મૃતિમાં રાખવી જોઈએ કે પરમાત્માનું ચિંતન, મનન, શ્રવણ અને નિદિધ્યાસન અને પરમાત્માની ઉપાસના–અર્થાત્ ઈશ્વરની આજ્ઞાનુસાર વર્તન, એજ ધર્મ–જીવનનું સાચું પોષણ છે. આપણું પ્રત્યેકનું એ કર્તવ્ય છે કે આ પ્રકારની ઉપાસનામાં સુદઢપણે પ્રતિષ્ઠિત થઈ જવું જોઈએ.
२२. मध्यायी.
डी.
भावनगरके श्री जैन संघकी उदारता. जैन समाजको विदित ही है कि स्वर्गवासी प्रातःस्मरणीय जैनाचार्य १००८ श्रीमद्विजयानन्दसूरि ( आत्मारामजी ) महाराजके प्रशिष्य मुनिमहाराज श्री वल्लभविजयजीका चौमासा अंबालाशहर ( पंजाब ) में था । आपके साथ आपके शिष्य पंन्यास ललितविजयजी महाराज तथा पंन्यासजीके शिप्य प्रभाविजयजी महाराज
और स्वर्गवासी श्री जयविजयजी महाराजके शिष्य तपस्वी गुणविजयजी महाराज हैं । आपके चौमासेमें श्री जैन संघ अंबालाशहरको जो लाभ मिला है वह शीघ्र ही प्रकाशित होनेवाली श्री आत्मानन्द जैन सभाकी रिपोर्ट से मालूम हो जायगा ।।
___ सबसे अधिक आदरणीय एवं अनुकरणीय जो लाभ हुवा है वह यह है कि पंजाबमें कितनेक स्थानोमें मंदिरजीमें विराजमान करनेके लिये श्री जिनप्रतिमाओंकी जरूरत थी। मुनिश्री १०८ श्री हंसविजयजीकी प्रेरणासे अजीमगंज ( जिल्ला मुर्शिदाबाद ) से तीन बिंब चौमासेमें ही आपने मंगवा दिये थे। बादमें आपको पत्ता मिला कि भावनगरके जिनमंदिरमें जरूरतके स्थानोमें देनेके लिये कईएक
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
प्र.४ी
.
૧૨૯
जिनबिंब हैं। उसी समय आपने भावनगरमें चातुर्मासमें विराजमान वयोवृद्ध, पर्यायवृद्ध, ज्ञानवृद्ध मुनिमहाराज श्री १०८ प्रवर्तक श्री कांतिविजयजी महाराजकी मारफत भावनगरके श्री जैन संघसे लिखा पढी शुरु की । सहर्ष निवेदन किया जाता है कि भावनगरके श्री जैन संघने संघकी सम्मतिसे और श्री प्रवर्तकजी महाराजके सदुपदेशसे नौ (९) जिनबिंब देना स्वीकार किया और हमें सूचना दी कि अपना आदमी भेज कर मंगा लेवें । उसमें एक बिंब शाह प्रेमजी ओधवजीका पण था ।
यात्राका समय होनेसे ला नत्थूरामजी जीरा निवासी श्रीसिद्धाचल जानेवाले थे । उनको बुलाकर उनके साथ रोपड निवासी लाला वैशोदासको तैयार कर श्री संघ अंबालाने एक पत्र १०८ श्री प्रवर्तकजी महाराजके नाम और एक श्री संघ भावनगरके नामका देकर उनको विदित कर दिया कि अमुक दो भाइयोंके साथ आप श्री जिनबिंब भेज देवें । दोनों भाई श्री सिद्धाचलजीकी कार्तिकी पूर्णिमाकी यात्रा करके भावनगर गये । श्री संघ भावनगरने उसी समय बंदोबस्त करके नौ बिंब, नौ श्री सिद्धचक्र और एक अष्टमंगल देकर विदा कर दिया।
यात्रार्थे गया हुवा एक भाई और जीरा निवासी ला० अमरनाथ मिल गये । तीनों ही हुशियार होनेसे विना किसी हरकत के आनंदके साथ यहां आ पहुंचे।
श्री संघ पंजाबकी श्री आत्मानंद जैन महासभाके अधिवेशन होनेसे इन्हीं दिनोमें लुध्याना, मालेरकोटला, जालंधर, होशियारपुर, नकोदर, अमृतसर, पट्टी, लाहौर, गुजरानवाला, सनखतरा, नारोवाल आदि शहरोंका श्री संघ इकठ्ठा हुवा था। आते ही उन सबको अपूर्व दर्शनानंदका लाभ प्राप्त हुवा। श्री संघ भावनगरने श्री जिनबिंब देनेके बदलेमें नकरा आदि कोई भी रकम नहीं ली। इतना ही नहीं बल्कि जिससे बिंबके मुकुट कुण्डलादि जेवर बने हुवे थे वे भी साथमें ही दे दीये।
दो बिंबोंकी तो अंगियां भी दे दी हैं । भावनगर श्री संघ और मगनलाल ओधवजी , शाहकी इस उदारताको देख दूसरे स्थानोंके श्री संघको भी चाहिये कि वह भी इनका अनुकरण कर उचित स्थानमें आवश्यक्तानुसार श्री जिनबिंबादि प्रदान करके शुभ फलके भागी बनें । श्री संघ पंजाब सच्चे दिलसे श्री संघ भावनगरको श्री १०८ प्रवर्तकजी महाराज श्री कांतिविजयजीको और इतर मगनलाल ओधवजी और मुनि श्री वल्लभविजयजीको धन्यवाद देता हुवा अजीमगंजके श्री संघको और मुनिमहाराज
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
श्री हंसविजयजीको भी धन्यवाद देता है जिन्होंने अपनी अतुल कृपा और उदारतासे पंजाबके श्री संघको कृतार्थ किया है।
મંત્રીશ્રી ગ્રાન જૈન સમા, તા. ૨૨-૧૨-૨૨
શ્રી મુંબઈ જેને સ્વયંસેવક બંધુઓ શ્રી સિદ્ધાચળજી કારતક સુદ ૧૫ ઉપર યાત્રાળુઓની સેવા કરવા નિમિત્તે આવ્યા હતા. અનેક મુશ્કેલીઓ વેઠી પાલીતાણું સ્વયં સેવક સમાજ સાથે રહી બહુ ઉપયોગી સેવા બજાવી હતી, ત્યારબાદ તે બંધુઓ ભાવનગર આવ્યા હતા. તેમની હકીક્ત સાંભળવા તેમને સત્કાર કરવા શ્રી જેન આમાનંદ સભાના મકાનમાં એક મેળાવડો કરવામાં આવ્યો હતો. પૂજ્ય સ્થાને શ્રીમાન પ્રવકજી મહારાજ કાન્તિવિજયજી મહારાજ બીરા
જ્યા હતા. જે વખતે ઉક્ત સ્વયં સેવક બંધુઓએ પિતાની હકીકત કહી સંભળાવી હતી બીન વક્તાઓએ પણ તે સંબંધમાં બોલી તેમને સત્કાર કર્યો હતો. ભાવનગર ખાતે એક સ્વયં સેવક મ ડળ ઉભું કરવું તેવા વિચારો સાથે અમલમાં મૂકવાનું ઠર્યું હતું. આવું અત્રે અનેક બાબતમાં બોલાય છે ચર્ચાય છે છતાં પછવાડે તે તમામ કાંઈ થતું હતું જ નથી. તે ચવા કરવા ખાસ વિનંતિ કરવામાં આવે છે. તે સાથે સિદ્ધાચળજી ઉપર મૂળનાયકજીની પૂજા કરવાની બાબ તમાં જુદી જુદી યોજના બાબત શેઠ શ્રી આણંદજી કલ્યાણજીને અમદાવાદ લખી મોકલવું વગેરે હકીકતો ચર્ચાણી હતી. છેવટ પૂજ્ય પ્રવર્તકજી મહારાજ કાન્તિવિજયજી મહારાજે પ્રસંગનુસરતી અનેક હિતશિક્ષા આપી હતી. પરસ્પર પ્રેમ રાખવા ખાસ ભાર દઈ જણાવ્યું હતું. ત્યારબાદ મેળાવડો વિસર્જન થયું હતું.
શ્રી ઇડરગઢના બાવન જિનાલયના જીર્ણોદ્ધારના સંબંધમાં તેના કાર્યવાહક ઝવેરી જીવણચંદભાઈ સાકરચંદ અમોને જણાવે છે કે, તેનો વિગતવાર રીપોર્ટ સં. ૧૯૭૫માં પ્રસિદ્ધ થયેલ હતો, તેમાં રૂા. ૮૩૧૪૩-૯-૩ મદદ આવેથી પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવી હતી, પરંતુ તે દરમ્યાન તેમાં ખર્ચ રૂ. ૧૦૬૪૫-૧૨-૪ નો થયો હતો, જે હકીકત પણ રીપોર્ટમાં જણાવેલ હતી, જેથી મદદ ઉપરાંતનો ખર્ચ જેટલી રકમ બીજા ધાર્મિક ખાતા અને ઉછીના લોકો પાસેથી લેવામાં આવી હતી, આ દેવાલય ઘણું જ વિશાળ, પ્રાચીન અને ડુંગર ઉપર હોવાથી અને મેંવારીના કારણુથી ધાર્યા કરતાં વધારે ખર્ચ થયો છે, છતાં કામ બાકી રહેલ હોવાથી ફરી ટીપ કરી કામ ચાલુ રાખ્યું છે, જેથી બીમાન જૈન ગૃહસ્થાને વિનંતિ કરવામાં આવે છે કે, સદરહુ કાર્યોમાં પિતાથી બનતી યોગ્ય મદદ આપવાની જરૂર છે, રીપોર્ટ પ્રગટ થયા બાદ સં. ૧૯૭૮ સુધીમાં પણ કેટલીક રકમની આવક જુદા જુદા ધણી મારફત થઈ છે તે મુજબ નીચેના સ્થળોએ મદદ કરવા વિનંતિ છે.
૧ શેઠ મણિભાઈ ગોકુળભાઈ ચપાગલી મુંબઈ ૨ શેઠ મનસુભાઈ ભગુભાઈ
અમદાવાદ, ૩ શેઠ આણંદજી મંગળજીની પેઢી ઈડર મિહીકાંઠા
હવે માત્ર બાવન દેરીના ભાંગેલા પાટડા નવા નાખવા ૪૦ કમાનો તથા પાછલા ભાગની ભો અને પબાસન વગેરે માટે રૂા. ૨૫૦૦૦) ની જરૂર છે.
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ઘણીજ થોડી નકલ સિલિકે છે. | ‘‘ પ્રાચીન જૈન લેખ સંગ્રહ (ઈતિહાસિક ગ્રંથ.)
જૈનધર્મની ઐતિહાસિક દ્રષ્ટિએ પ્રાચીનતા, ગારવતા, પ્રભાવશાલિતા, જણાવનારા ૩ીઈ સાહિત્ય હોય તો પ્રથમ જૈન પ્રાચીન લેખે છે, કે જેના એક આ અમુલ્ય સ ગ્રહ છે.
ને કોઈ પણ ધર્મની પ્રાચીનતા જાણવા–જણાવવા માટે તામ્રલેખા શિલાલેખા; પ્રતિમા–મૂત્તિ ઉપરના લે છે તે સત્ય પુરાવારૂપ છે અને તેથી જ આ પ્રાચીન જેના લેખ સંગ્રહ 'થ” જૈન અને જૈનેતરવિદ્ધાના, સાહિત્ય રસિકો, ઈતિહાસના પ્રેમીઓ માટે ઉપયોગી હાઈ પ્રકટ થયા પહેલાં ઘણી કાપીએની માગણી થઈ ચુકી હતી,
| આ ગ્રંથમાં શિલાલેખે અને પાષાણે પ્રતિમા ઉપરના લેખાનાજ સંગ્રહ છે. આવા લેખ સંગ્રહે રાજકીય, સામાજીક, ધાર્મિક આદિ અનેક મહેત્વની બાખતા અને અનેક વિવિધતાઓનો ઉલ્લેખ કરાયેલ હોવાથી જૈનદર્શન એકલાનાજ નહી પર તુ તે તે કાળના સાર્વજનિક ઇતિહાસ માટે તે ઘણું' કિંમતિ થઇ પડેલ છે.
આ સંગ્રહ માં એક દર પપ૭ લેખા છે. જ્યા લેખે કયાંથી મળ્યા અગર લેવામાં ઓળ્યા, તેની સુચના તે તે લેખના અવલોકનમાં વિસ્તારથી આપવામાં આવેલ છે.
આ સ ગ્રહ માં જુનામાં જાના લેખ ન ખ૨ ૩૧૮ના હસ્તીકુડીના છે, જે વિક્રમ સ વત ૯૯૬ ની સાલને અને નવા લેખ ૧૦૩ ની સાલના એટલે સમયની દષ્ટિએ વિક્રમની દશમી સદીથી વીસમી સદી સુધી એટલે કે એક હજાર વર્ષ ના લેખાના આ ગ્રંથમાં સંગ્રહ છે. ટૂંકમાં આ ગ્રંથ ઈતિહાસની દષ્ટિએ એટલા બધા પ્રિય થઇ પડેલ છે કે, જૈનેતર વિદ્ધાનાની આ ગ્રંથ છપાતા એટલી બધી માગણી થયેલી હતી, કે હવે પછી તેની શિલિકે કાપી ઘણીજ થાડી છે. જેથી સાહિત્ય અને ઇતિહાસના ગમીયા, જૈનધર્માની પ્રાચિનતા, ગૈારવતા જાણવાની જીજ્ઞાસુઓ જલદી મગાવી લેશો.
સદરહુ ગ્રંથ ઉંચા કાગળ ઉપર સુંદર શાસ્ત્રી ટાઈપથી છપાવી સુશોભિત બાઈડીંગથી અલંકૃત કરવા માં આવેલ છે. શુમારે આઠોડું પાનાના પંચાણ ફારમના માટે ગ્રંથ છતાં માત્ર તા. ૩-સાડાત્રણ રૂપૈયા કિમત રાખવામાં આવેલ છે. પટેજ જુદું.
| ચાડી નકલી બાકી છે, જલદી મગાવા.
શ્રી વલય સાળા-કથા. સંસ્કૃતના અભ્યાસીઓ માટે ખાસ ઉપાગી અને લાઇબ્રેરીના શણગાર રૂપ.
આ સંસ્કૃત ગદ્ય પદ્યાત્મક ચપૂ ગ્રંથ કે જે ખાસ રીતે ક્રોધ, માન, માયા લાભ અને માહના કટક વિપાકને અપૂર્વ શ્રેષ્ટાંતદ્વારા પ્રગટ કરનાર છે. આ ગ્રંથ સ કૃતના અભ્યાસી હરકેાઈને પઠન પાઠન માટે ઉપયેગી છે, શ્રીમાન રતનપ્રભસૂરિની કૃતિના આ બાધદાયક, ઉપદેશકારક, રસિક અને અભ્યાસને માટે ખાસ વાંચવા ચાગ્ય છે, ઉંચા કેટ્રીજ પેપરા ઉપર નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં સુંદર ટાઈપથી છપાયેલ, ઉંચા કપડાના સુશોભિત પાકા બાઈડી' ગથી અલ કૃત કરવામાં આવેલ છે, અઢીસે પાનાના આ ગ્રંથ આટલો મોટો છતાં મૃદલથી પણ ઓછી કિંમત માત્ર દોઢ રૂપી યે રાખવામાં આવેલ છે. મળવાન' કે કાગ' શ્રી રન આસાનદ સભા-લાય
-->t ) |--
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
kતૈયાર છે.
જલદી મગાવા. * શ્રી જૈનાચાર્ય તથા જૈન કવિઓ રચિત નાટકા.
જૈન આચાર્યો તેમજ કવિવરાએ દરેક પ્રકારના સાહિત્ય ઉપર દૃષ્ટિ ફેકી, જૈન સમાજ તેમજ ઈતર દર્શનકારાને પોતાની અનેક કૃતિઓ બનાવી આશ્ચર્ય ચકિત કરી દીધા છે, તેટલુંજ નહી પણ તાકત અને સંસ્કૃત ભાષામાટે પેાતાની અપૂર્વ વિદત્તા પ્રકટ કરી છે. તેવા નાટકા | વાચતા ભાષાના અભયાસની વૃદ્ધિ થાય અને વાચકને પણ ઘણું જ્ઞાન થવા સાથે બ્રેન દશાનના ઈતિહાસ સાહિત્યનું પણ ભાન થાય છે, સાથે રસ પડતાં આત્માની પણ નિમળતા થાય છે. તેવા નાટકો નીચે મુજન્મ અમારા તરફથી પ્રસિદ્ધ થયા છે. ઊંચા કાગા, સુદર ટાઈપ અને સુશાન ભિત ભાઈડીંગથી તે પ્રસિદ્ધ કરવા માં આવ્યા છે. સર્વ એક સરખા લાભ લઈ શકે તે માટે કિંમત માત્ર નામની રાખી છે, તે નાટકા નીચે મુજબૂ છે. ૧ દ્રૌપદી સ્વયંવર નાટક ૦-૪૦
૪ પ્રબુધ રોહિણેય નાટક ૦-૬-૦ ૨ કણાવાયુધ નાટક ૦૪-૦
પ ધર્માક્યુદય નાટક ૦ - ૬ --૦ કે કામુદી મિત્રાન’ક નાટક ૦-૮-૦
( પેસ્ટેજ જુદુ') મળવાનું ઠેકાણુ –શ્રી. જેન આમાનદ સભા ભાવનગર.
જલદી મગાવે. માત્ર થોડી નકલા સીલીકે છે. - જલદી મગાવો. જેને પાઠશાળા, કન્યાશાળા અને પ્રકરણના અભ્યાસીઓને ખાસ લાભ.
જૈન પાઠશાળામાં અભ્યાસ કર્તા જૈન બાળકો અને કન્યાઓ તથા પ્રકરણુના અભ્યાસીઓને માટે, પ્રકરાના ત્રણ ગ્રંથા જૈનશાળામાં પ્રતિક્રમણ પૂર્ણ થયા પછી જે પ્રથમ ચલાવવામાં આવે છે, તે ૧ જીવવિચાર વૃત્તિ, ૨ નવતત્ત્વ અવ ચૂરિ, ૩ તથા દડકવૃત્તિ તે આ ત્રણ ગ્રથા છે. તે એવી રીતે પ્રગટ કરવામાં આવેલ છે કે, મૂળ સાથે નીચેજ મૂળનું અને અવરી સાથે નીચેજ અવસૂરિનુ ગુજરાતીમાં ભાષાંતર આપવામાં આવેલ હોવાથી, તેમજ ભાષાંતર પણ શબ્દ અને અક્ષરસ: સરલ અને ૨ક્ટ રીતે આપવામાં આવેલ હોવાથી, લઘુ વયના બાળકો અને કન્યાઓને તે માઢે કરવા કે અર્થ સમજવા બહેજ સુગમ પડે તેમ છે, શૈલી એવી રાખેલ છે કે વગર મારતરે પણુ શીખી શકાય તેમ છે, જેન પાઠશાળા, કન્યાશાળાએમાં ખાસ ચલાવવા જેવી છે.
જૈન પાઠશાળા, કન્યાશાળા માટે મંગાવનારને ઘણી ઓછી કિંમતે (જુ જ કિંમતે) માત્ર ધાર્મિક (કેળવણી) શિક્ષણના ઉત્તેજન માટે આપીશુ, ધાર્મિક પરિક્ષા કે બીજા ઈનામના મેળાવડામાં ઈનામ માટે મગાવનારને પણ અ૯પ કિંમતે આપીશુ'.
ને અન્ય માટે પણ સંદેલ કરતાં ઓછી કિંમત રાખવામાં આવેલ છે. ૧ નવતત્વના સુંદર બાધ-પાકી કપડાની બાઈડીંગ રૂા. ૦-૮-૦ આઠ આના,
કાચુ ખાઈડીંગ માત્ર રૂા. ૦-૬-૦ છ આના. ૨ જીવવિચાર વૃત્તિ પાકા બાઈડીંગની માત્ર રૂા. ૦-૪-ચાર આના. ૩ દંડક વિચારવૃત્તિ પાકા બાઈડીંગના માત્ર રૂા. ૦-પ-૦ પાંચ આના (પા. જુદુ')
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કંડમાં સારી રકમ જમા છે. અને તેના કાર્ય વાહકો ઉત્સાહી તેમજ મુનિરાજોની સલાહ પ્રમાણે ધણા ભાગે ગ્રંથા પ્રસિદ્ધ કર્તા હોવાથી જે પ્રથા પ્રસિદ્ધ થાય છે તેથી જૈન સાહિત્યમાં સારી વૃદ્ધિ થાય છે-આ ખાતાના હિસાબની ચોખવટ સારી છે અને વહીવટ પણ ટ્રસ્ટીઓ યોગ્ય રીતે કરે છે, માટે આ ખાતાના ટ્રસ્ટીઓને હવે પછી કથાનુયોગના ચરિત્રોના અને અતિહાસિક કિટલા. ગ્ર થી ગુજરાતી સાદી સરળ ભાષામાં આ ખાતા તરફથી કેટલાક્ર પ્રસિદ્ધ કરવાની પણ જરૂર છે તેમ સૂચના આપીયે છીયે. અને તેની ભવિષ્યમાં માબાદી ઈછીયે છીયે. - શ્રી અજીત કાવ્ય કિરણાવલી–આ કાવ્યના ગ્રંથના કર્તા પન્યાસ શ્રીમદ્દ અછતસાગરજી મહારાજ છે. જુદા જુદા વિષયો ઉપર આ કાવ્ય સંગ્રહ આહાદ ઉપન્ન કરે તેવા છે" કાવ્યા પ્રતિભાવાન તથા શૈલી ઉત્તમ છે, સર્વને વાંચવા ભલામણ કરીયે છીયે.
પ્રસિદ્ધ કર્તા-વિઠ્ઠલભાઇ ઝવેરભાઈ પટેલ, -પેટલાદ.
સમાધ સપ્તતિકા.
( ભાષાંતર. ) ઉક્ત ગ્રંથ આ વર્ષે આ માસિકના ગ્રાહકોને ભેટ આપવામાં આવેલ છે, તે ગ્રંથ શ્રીમાન મુનિરાજ શી કપૂરવિજયજી મહારાજના વાંચવામાં આવતા તે માં ઉંના પૃષ્ટ ૧૩ તથા પૃષ્ઠ ૩૯ માં આવેલા લાઠનું ભાષાંતર જે આપવામાં આવેલા છે તે વધારે સરલતાથી સમજાય માટે તેના વિસ્તારથી અર્થ લખી મોકલ્યા છે તે ગ્રાહકોની જાણ માટે તેમની આજ્ઞાનુસાર પ્રસિદ્ધ કરીયે છીયે..
પા. ૧૩ ૮૬ સંખirfમ ” એ *લાકને ભાવાર્થ-શુદ્ધ આહારાદિક મળતાં અને તે વડે સુખે નિવાહ થતાં એટલે ચાલતાં સુધી ખાસ પ્રોજન વગર અશુદ્ધ આહારાદિક લેનાર અને દેનાર ખનને અહિતરૂપ થાય છે. અર્થાત ખાસ તથાનિધ. અશકય પરિહાર જેવા પ્રયાજન વગર અશુદ્ધ આહારાદિક લેનાર દેનાર મ નેને અહિતરૂપ થાય છે, પરંતુ ખાસ તેવા રાગ પિડિત સાધુને અશક્ય પરિહારે નિપુણ વૈદ્યની સલાહથી જરૂર જણાતાં) તેવુ અશુદ્ધ પણ લેતાં હિતરૂપ કહ્યું છે..
પૃષ્ઠ ૨૯ ૮૬ શનિ નિચHT Tો ” એ કલાકનો ભાવાર્થ –પાંચ સમિતિને ચથાસ્થિત પાળનાર નિર્મચે ગુપ્તિવત હોય, પરંતુ જે મેલા આશયથી (અગની પેરે કેવળ કૃત્રિમ ) ગુપ્તિવત હોય તેનામાં પાંચ સમિતિ હાઈ ન શકે ન હોય. જે સદ્દભાવથી શુદ્ધ કૃતિને ધારે તે સમિતિવત જરૂર હાઇ શકે તેથી ગુપ્તિવતમાં સમિતિની ભજના હોય એટલે સમિતિ હોય અથવા ન પણ હોય અને જે સમિતિવંત શુદ્ધ ઉપચાગમાં વતતા ફક્ત સંયમ નિવોહં અથે ઉચિત કરણી કરતા હાય | તેનામાં ગુપ્તિ પણ અવશ્ય લાભે સંભવે. | | પૃષ્ઠ ૫૧ ગાથા ૨૬ માં જE UTTAો ? ને બદલે ૮૮ નિાળો ? પૃષ્ટ ૧૪૩ ત્રીજી લીંટી દિdદ ને બદલે 66 હિન્દd ?” પૃષ્ટ ૧૪૫ ઓગણીશમી સંત 7 ને બદલે ૮૮ સતત ?
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir સુક્ત વચના. 1 હિત કાર્ય કરવામાં આળસ ન કરવી. વખત ગયે પાછા ન આવે. એટલે ઈછા થતાંજ વિલંબ રહિત હિત કરી લેવું. 2 જગતની માયામાં ભલાભલા ભોળાઈ ફ્લાઈ જાય છે, તેનાથી સાવધાન ને રહી બચી શકે તેજ બહાદુર છે. 3 સજજન તરફના ત્રાસ સારો પણ દુર્જનની માયા જૂઠી. ( 4 મેઘ, વૃક્ષ ને સરોવરની પેરે સંતનું જીવિત પુરાપકારા છે. 5 વહેતા પાણીની પેરે પ્રતિબંધ રહિત ફરતા સાધુ સારા રહે છે. 6 મેહ રહિતને જ્ઞાન, ગુણ રાગીને ભકિત, નિર્મ''ધ–નિરૂપાધિને મુક્તિ | અને નિલભીને ખરૂં સુખ પ્રાપ્ત થઈ શકે છે. 7 સાચા હિરા માતાની જેવા સદગુણીજના આયુ બડાઈ કરતા નથી. 8 ભણવા માત્રથી નહીં પણ વિશુદ્ધ પ્રેમથી પડિત થવાય છે. 9 પંડિતે પંડિત મળે તે આને 'દ, પશુ મૂખે મૂખ મળે તો કલેશ. 10 લાજ-શરમ ચતુરને, મૂખને નહીં; તેને તે પેટ ભરવાનુ જ ગમે. 11 નિરાગી-નિઃસ્પૃહીને દુનીયા બધી નમે છે. તેને કશી પરવા નથી. 12 ખરી લે લાગી ત્યારે જાણવી કે તે કદી તૂટે નહીં-અતુટ રહે, 13 વિશુદ્ધ (નિ:સ્વાર્થ ) પ્રેમ-ભક્તિની ખુમારી અજબ છે. 14 ખા સંત-સાધુને પરમાત્મ દેવસમા પવિત્ર ગણી, ભેદ રહિત મળવું ને તેની સેવા-ઉપાસના-આજ્ઞા વચન આદરી કૃતાર્થ થવું. 15 દલય સંત સમાગમ સમું સુખ બીજાં કશુ લેખી શકાય નહીં. 16 ખરા સંતસાધુ અગાધ શાન્ત વરાગ્ય રસથી ભરેલા હોય છે. 17 એવા સંત જનની સેવામાં જે દિવસ જાય તેજ લેખે ગણાય છે. 18 મન વચન ને કાયામાં પુન્ય—અમૃતથી જે ભરેલા છે એટલે જેમના વિચાર વાણીને આચાર ઘણાજ પવિત્ર છે; અનેક પ્રકારના ઉપગાર કરવાવૃડે જે સહુ કોઈને સુખ-શાન્તિ ઉપજાવે છે અને અન્યના લેશમાત્ર ગુણને દેખી દીલમાં પ્રસન્ન થઈ જાય છે, એવા વિરલ સંતજના આ પૃથ્વીતળને પાલન કરી રહ્યા છે. તેમની શુદ્ધ દીલથી સેવા-ભક્તિ કરનાર ગમે તે પાવન થઈ શકે છે. પ્રમાદ કરનારને પાછળ પસ્તાવુ’ ડે છે. ઈતિશામ , | (અનિટ કે મહારાજ ) For Private And Personal Use Only