Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
•
BBEGERSGEOS666666666ROCESSOR CÉECESARE SEP66666666666666ence!
श्री
आत्मानन्द प्रकाश.
·A·•Advocac900!! શો
* US
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રભુસ્તુતિ.
શાર્દૂલવિક્રીડિત.
इह हि रागद्वेषमोहाद्यनिभूतेन संसारिजन्तुना शारीरमानसानेकातिकटुकदुःखोपनिपात
पीमितेन तदपनयनाय हेयोपादेय - पदार्थपरिज्ञाने यत्नो विधेयः ॥
પુસ્તક ૨૨ ] વીર સંવત્ ૨૪૪૦, નિષ્ઠ ગ્રામ. સંવત્ ૧૮[ n ૨૬ મો.
વાણી શીતલ છાય સર્વ જગમાં જેની છવાઇ રહીં, જ્યાં દેવાસુર ભવ્ય જીવ વિગ શ્રેણી રહે આશ્રયી; કુલ્યા આગમ પલ્લવે શુભ ગતિ પુષ્પ ત્રિકાશ્યા લે, પ્રમાણૅ તે જિનપ વૃક્ષ જગમાં સત્પુણ્ય યોગે મલે. અનુષ્ટુપુ.
જ્ઞાન દર્શન ચારિત્ર ત્રિપુટી ચેગ સાધવા; પ્રેરજો બુદ્ધિને વીર, કમ જાળ વિદ્વારવા,
····~·46) Cel
૪ સાર ગતિ રૂપી પુષ્પાથી વિકાશ પામેલા. ૫ મેાક્ષરૂપ ક્લને આપનારા.
૧ દેશના વાણી રૂપી જેની શીતલ છાયા છે.
૨ દેવ, અસુર અને ભવિજન રૂપી પક્ષીની પકિત જ્યાં આશ્રય કરી રહે છે.
૩ આગમ રૂપી પાત્ર.
For Private And Personal Use Only
૨
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
૨૭૮
www.kobatirth.org
શ્રી મદ્વિજયાન ઢસૂરિ મહારાજની સ્વર્ગ તિથિએ ગાવાના ગાયન.
!! જેન' જયતિ શાસનમ્ ।।
“ જૈનાચાર્ય શ્રી ૧૦૮ શ્રીમદ્વિજયાનંદસૂરિ ( આત્મારામજી ) મહારાજકી ” “ સ્વગતિથિકે ઉત્સવમે ગાનેયાગ્ય ગાયન ”
ઃઃ
પ્રભુસ્તુતિ
૫ ત્રાટક છંદ !!
પ્રભુ વીર જીન'દ સુ ચંદ સમા, તમ દૂર કરી ભવ ભીતિ હરી, પરમાતમ આતમ રામ ૨હ્યુ, અટવી ભવતારક નાથ તમે, નભમે પ્રભુપાદ તળે અમરા, વર પકજ હેમ સુખેમ ધરે, ચરણા તુમરા શરણા ગમે, ગમતા મન માન સાવરમેં, ગિરમા ગુણવંત કરે! કરૂણા, પુનરાગમના નવ થાય નિંભા,
"5
ગુરૂ આતમ રામ સુ સાધુ યતી, અતિચાર વિના કિરિયા કરતા, રત નાણુ વિષે યુતિ ધર્મ ધની, અની શાંત નિજાતમ સાધનમે, તમ દૂર કરી ભવભીતિ હરી, ખર કામ ને નામ જરા મનમેં, નમ રાગ ધરી જસ રાગ નહીં, સહુતે નિત વીસ ૬ સાથ કરી, ઠરતા જસ આતમ દેખ શુની, ધુન વલ્રભ લાગ રહી સુગુરેા,
<<
“ ગુરૂસ્તુત”
૫ ત્રાટક છંદા
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સમતા કરતા હેર તાપ તમા !
હરિ નિત્ય નમે તુમ પાંવ પરી !! ૧ ! રટના રટતા ભવમાં ન અટું । તમને જગતાત નમે ન ભમે ॥ ૨ ॥ અમરાધિપ આણુ ધરી પ્રવરા ધરણીપર વીર થઇ વિચરે ॥ ૩ ॥ જગનાથ નિરજન રૂપ ગમે રમતા જતા તે ભવસાગરમે। જા કરૂણાકર દીન દયાળ પુના । ભિન્નાલય વીર નમા વિ ભ! ૫ ૫ ડા
તિનાથ અનેાલવ માથ અતિ । કરતા ભવ એવ સુબેધ રતા !! ૧ !! ધન માલ તજી મુનિરાજ બની નિમ ભાવ ધરી પરમાતમમે ॥ ૨ ॥ ડિર પાંવ નમે જસ રીતિ ખરી ! મનસા વચસા તન દેવ નમે ॥ ૩૫ નહિ દોષ નહી હું તેાષ સહી । કર્ ધાર ખમા તરવાર ઠરી । ૪ ।। ગુણુવાન ગુણાકર જાન ધુની ! ગુરૂ આતમ આતમરામ ગુરી ! પા
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ
ર૭.
ધનાશ્રીઓ આતમરામ આધાર ભાવિકજન, આતમરામ આધાર છે સંચલિ સદ્દગુરૂ આતમરામ સુહંકાર, નિજ સમ પર ગણનાર–ભવિકજન૧ સંવત શત અડદશ ત્રણમે ક્ષત્રિય કુલ અવતાર– ભવિકજનો સંવત ઓગણીસે દશ દીક્ષા, કુંઢક મત અનુસાર– ભવિકજન કા સંવત એગણીસે બતીસા, સંવેગી સિરદાર– ભવિકજના જ્ઞાન દસ ચારિતર સુંદર, દેખી સંઘ મહાર– ભવિકજન પા સંવત ઓગણીસે ત્રેવાલા, પાલીતાણ મોઝાર– ભાવિકજન દા વિજયાનંદસૂરિ પદ દીને, મંગલ જગ જયકાર- વિકજના માળા ગ્રંથ અનેક રચી જગ કીને, નામ અમર ઉપકાર- ભાવિકજન, ૮ અમેરિકા ચીકાકા શુભ, આમંત્રણ સ્વીકાર-- ભવિકજન વાલા ગાંધી વીર પ્રતિનિધિ ભેજી, કોને જૈન પ્રચ ૨– ભવિકજનો ૧૦ હૈનલ આદિ પ્રોફેસરક, સંશય સઘરે નિવાર-- ભવિકજનn૧૧ ઈત્યાદિ ઉપકાર કરે બહુ કહેતે ના પાર-- ભવિકજન પાલરા યેષ્ઠ સુદિ ઓગણીસે ત્રેપન, આઠમ મંગલવાર-- ભવિકજન૧૩ અનશન કરી ગુરૂ વગે પહંતે, આનંદ જય જયકાર-- ભાવિકજના ૧૪ નામ ગુરૂ આનંદશે વિચરે, વલ્લભ ગુરૂ પરિવાર-- . ભવિકજન૧પ
જેનોને ઉદયમાં આવતા અંતરાયો.
(એક અદ્ભુત સંવાદનો પ્રસંગ.) આહુત ધર્મના પવિત્ર તીર્થ શત્રુંજયની છાયા નીચે રહી બે જૈન વિદ્વાન યુવકોની વચ્ચે ચાલેલે એક સંવાદને પ્રસંગ આકર્ષક હોવાથી આ સ્થળે પ્રગટ કરવા ઉત્રિત ધારીએ છીએ. - સૂર્યનું તેજસ્વી વિમાન ઉદયગિરિ ઉપર ચડ્યું હતું. તેના સેનેરી કિરણે એ સિદ્ધગિરિને સુવર્ણમય બનાવી દીધું હતું. આદિનાથ પ્રભુની પ્રવજાની છાયા પશ્ચિમ દિશાની રેખા ઉપર પડતી હતી. તે છાયા નીચે રહી કે ઈ બે વિદ્વાન યુવકેના હૃદયમાં ધર્મભાવના જાગ્રત થતી હતી. ત્યાંથી જ્યારે તેઓ એક વિશ્રાંતિ સ્થળે આવ્યા, ત્યારે તેમના હૃદયમાં એક જુદી જ ભાવનાએ વાસ કર્યો. તેઓમાંથી એક વિદ્વાન બોલી ઉ. “ધર્મબંધુ, આ સ્થળ જે કે પવિત્ર ભાવના ભાવવાનું છે-કલ્યાણના માર્ગો શોધવાનું છે, તથાપિ મારા હદયમાં વર્તમાન કાળની સ્થિતિને વિચાર જાગ્રત થયા વિના રહેતું નથી. સાંપ્રતકાળે આપણાં જેન બંધુઓની અધમ દશાને વિચાર કસ્તાં
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૮૦
જૈનાને ઉદયમાં આવતા અંતરાયા.
મારા હૃદયમાં કપ છુટે છે-અરે! ભારત વર્ષના જૈન ક્ષેત્રા છતે જળે સુકાવા લાગ્યા છે. મને લાગે છે કે, જો આવી સ્થિતિ ચાલુ રહેશે તે જૈન પ્રજા ઉત્તરોત્તર હીનઃશામાં આવી પડશે. ”
ખીજા વિદ્વાન યુવકે આશ્ચર્ય થઇ પ્રશ્ન કર્યાં. “ બંધુ, સાંપ્રતકાળે જે ભાવનાએ તમારા હૃદયમાં વાસ કર્યાં છે, તેજ ભાવનાએ મારા હૃયમાં પણ વાસ કરેલે છે. તથાપિ મારા હૃદયમાં આશાના અંકુરો હજી વિદ્યમાન છે. તેથો હું આપત્રા જેત ખંધુએ ના ઉદયની આશા ધરાવું છું, અને તમારી સાથે તે સબધી સ ́વાદ કરવાની ઇચ્છા રાખું છું.’
,,
tr
“ ધર્મબંધુ, તમારી સાથે સ`વાદ કરવાને હું' ખુશી છું. અને તમારા હૃદયમાં જે આશાના અકુરે છે, તે તદ્ન નકામા છે, એમ સાબીત કરવાને હું સમર્થ છું.” પેહેલા યુવકે આગ્રહુ પૂર્વક કહ્યું.
ભદ્ર, તમારી વાણીમાં કેટલીએક સત્યતા રહેતી છે, તથાપિ મારે કહેવુ જોઇએ કે, હજી જેતે પેાતાના ઉદ્ભય કરી શકે તેમ છે. કારણ કે, ઉદયને માટે જે જે સાધના જોઇએ તે તે સાધના મેળવવાને જૈન પ્રજામાં અદ્વિતીય સામર્થ્ય રહેલુ છે.” ખીજા યુવકે ઉત્સાહથી જણાવ્યુ`.
“ ધર્મ ત્રાતા, આ તમારા હવાઇ વિચાર છે; જૈનેટના ઉદયમાં મેટા મેટા અંતરાયા ઉમા થયા છે, તે અતરાયાને વિચાર કરતાં મારા હૃદય ઉપર માટે આ ઘાત થાય છે. અરે હૃદય દશ્ય થઈ જાય છે. મને તે ખત્રી થઇ ગઇ છે કે, સૈરાષ્ટ્ર અને ગુજરાતના સડ્વશી જૈન મધુએમાં કુસ'પને લઇને કેટલેક સ્થળે ટુટ પડી ગઇ છે, જેને લઇને સ ંઘના સામ્ભાયના અસ્ત થવા બેઠા છે. જૈનત્વના ઉજાશ ઝાંખે થશે છે; તેમની આત્મવીર્યના દૃઢ સ્ત`ભ શિથિલ થઇ પડયે છે, તેમના પ્રચંડ પ્રતાપના તાપ મલિન થઇ ગયા છે અને સ'પત્તું સનાશ વળી ગયુ છે.” તે યુવકે અશ્રુપાંત કરતાં કરતાં ગર્જનાથી કહ્યું.
“ વ્હાલા, આમ ધીરજ શામાટે ત્યજી દે છે. તમારા અશ્રુપાત જોઇ મને વિશેષ ખેદ થાય છે. આવી અધીરતાથી અશ્રુપાત કરવા એ વીરના ખળકે ને ઘટે નહીં. હજી જૈનત્વ જાગતુ છે. હજુ ચતુર્વિધ સંઘનુ' જીવન ટકી રહ્યું છે. હજુ ઉચ્ચ હૃદયના અને ચારિત્ર વિભૂષિત મુનિએ વિચરે છે, હજી ઊદાર અને દયાલુ શ્રોમ તે કોઇ કેઇ સ્થળે દેખાય છે, અને હજી કવચિત્ કચિત્ શારદાની પૂજા થાય છે. પ્રિયમ, તે છતાં આમ તદ્ન નિરાશ કેમ થઇ જાએ! છે ! ” તે યુવકે આશ્વાસનના
શબ્દો ઉચ્ચાર્યાં.
“ અરે ધર્મ ખંધુ, તમે ગમે તેવા આશ્વાસનના શબ્દો ઉચ્ચારશે, તે પણ મારા હૃદય ઉપર તેની અસર થવાની નથી. મારા હૃદયમાં જે નિશ્ચય દઢીભૂત
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ.
થયું છે, તે નિશ્ચય માત્ર તમારા ખોટા મધુર શબ્દોથી ફરવાને નથી” તે યુવકે આક્ષેપથી ઉત્તર આપ્યો.
ભદ્ર, તમારા અધીર અને અવિશ્વાસી હદયને જ્યારે આશ્વાસન મળે તેમ નથી તે પછી બીજો શે ઉપાય કરવો? જે કંઈપણ ઊપાય તમારા હસ્તગત હેય તે પ્રગટ કરે.” તેણે પોતાની જિજ્ઞાસા પ્રગટ કરી.
ધર્મબંધુ, જૈનને ઉદય મેળવવામાં કેવા કેવા અંતરાયે ઉભા થયેલા છે, તે જાણ્યા પછી તમારા સમજવામાં આવશે કે, મારા પ્રત્યેક શબ્દ સત્યતાથી ભરેલા અને યથાર્થ છે તે યુવકે પ્રતીતિ દર્શાવતા કહ્યું,
ધર્મભ્રાતા, મને તમારા વચને ઉપર શ્રદ્ધા છે કારણ કે, તમે આહંત પ્રજની આધુનિક સ્થિતિને પૂરેપૂરા માતગાર અને અનુભવી છે. માટે આપણું ધર્મબંધુઓના ઉદયને અંતરાય કરનારી જે જે બાબંતા છે, તે સવિસ્તાર કહે.” તે યુવકે પુનઃ પિતાની તીવ્ર જીજ્ઞાસા પ્રગટ કરી.
ધર્મબંધુ, સાંભળે પ્રથમતે આપણું જૈન બંધુઓ ચાલતા જમાનાનું સ્વરૂપ સમજતાં નથી. તેની અજ્ઞાનતાને લઈને ધર્મના વર્તનમાં કઈ જાતનો સુધારો થત નથી. આપણું આહંત ધર્મને સંબંધ સંસાર વ્યવહારની સાથે પણ રહે છે. ગૃહસ્થાવાસના શુદ્ધ સ્વરૂપના વિવેચનમાં ધર્મની પ્રધાનતા કહેલી છે; છતાં કેટલાએક ધર્મ અને સંસાર-વ્યવહારની બાબત જુદી છે, એમ સમજે છે, પરંતુ સાંપ્રતકાળે ધર્મ અને સંસાર-વ્યવહાર ઊભયને વિચાર સાથે જ કરવાની જરૂર છે.
પૂર્વોચાર્યોના હૃદયમાં પણ એવી જ ભાવના હતી. મહોપકારી મહાત્માઓએ પ. રક સાધનના માર્ગમાં ઈહલેકના સાધને પણ આડકતરી રીતે બતાવેલા છે. આધુનિક જૈન વર્ગ એ વાત તદ્દન ભૂલી ગયો છે, ધર્મ અને વ્યવહારને જુદા ગણવાથી તે બને છિન્નભિન્ન થઈ જાય છે. વ્યવહાર અને ધર્મનો સંબંધ નિકટ છે. ધર્મના નિયમો વ્યવહારની અનુકૂળતા સાથે ગ્રથિત થયેલા છે. માત્ર જે ધર્મના ઉંચા તવે છે, કે જેઓ વિરતિ એ નામથી ઓળખાય છે, તેની અંદરજ સંસારને કેટલેક સમાવેશ થતો નથી. બાકી બીજા ધર્મના સર્વ વિષયમાં સંસારની અનુકલતા રહેલી છે. ધર્મબંધુ, તમારા મનમાં કદિ એવી શંકા આવશે કે, ધર્મ અને સંસાર એ બંનેમાં ધર્મ મુખ્ય છે અને સંસાર શૈણ છે. તે તે બંનેનું સમાધિ. કરણ શી રીતે થાય? આ તમારી શંકા ક્ષણવાર પણ ટકી શકશે નહીં. કારણ, ધર્મ સંસારથી ઊન્નત છે, એ સત્ય વાત છે, પણ ધર્મનું સ્વરૂપ કેવળ વ્યવહાર વિના નભી શકતું નથી. તદ્દન વ્યવહાર વિનાનો ધર્મ શુષ્ક લાગે છે, અને સાધન રહિત દેખાય છે. જો કે, કેવળ ધર્મની જ પ્રધાનતા હેત ધર્મને એકજ ભેદ ગણતા ચાર ભેદ ગણાતજ નહીં. કારણ કે, દાન, શીળ, તપ, અને ભાવ એ
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૮૨
જેનાને ઉદ્ભયમાં આવતા અ’તરાયા.
ચતુર્ભેદના સ્વરૂપમાં લઈ તથા વ્યવહારની છાય! આવી જાય છે. તેવીજ રીતે ચતુવિધ સત્રનું સ્વરૂપ પણ ધર્મ અને સ‘સારના સ્વરૂપથી અનેલુ છે. શ્રાવક અને શ્રાવિકા એ અગ સસારના છે અને સાધુ અને સાધ્વીએ એ અગ ધર્મના છે. ઉભય સ્વરૂપના મિશ્રણથી ચતુર્દવધ સંઘનુ સ્વરૂપ બધાએ છે. આ ઉપરથી એમ સમજવુ નહીં કે ચતુર્વિધ ધર્મ અને ચવધ સુદ્યમાં છે એ અંગ કેવળ ધ - ના અને સ'સારના છે, તેઅંગામાં ધર્મ અને સ‘સારના સ્વરૂપ પ્રાન અનેગાણ રૂપે રહેલા છે એમ સમજવું જોઈએ. આવુ` છતાં અલ્પમતિ અને દુરાગ્રહી લેાકેા વિવેક પૂર્ણાંક તેનું જ્ઞાન ધરાવતા નથી. આજ કાલના લેાકેાની પ્રકૃતિ વૈચિત્ર પ્રકારની દેખાય છે. પ્રાયે કરીને મનુષ્ય જાતિની સામાન્ય પ્રકૃતિમાં એવા નિશ્વમ જણાઇ આવે છે કે જેથી કરી સ્વચ્છંદે ચાલી શકાય એવા આ સાયં તુરત પકડી લેવામાં આવે છે, જેમાં કાંઇ સ‘કાચ વેઠવા પડે તેવા સદાચાર તીજ સરળતાથી ગ્રહુણ થતા નથી. આ વિષે એક વિદ્વાન્ લખે છે કે, “ માત્ર કોરૂપે કહેવાવાળા સુધારા વાળાએ જે નાશના બીજ રેાપ્યાં છે, તેનાં ફૂલ આણુસ જાતની સ્વચ્છ ંદે ચાલવાની સહુજ પ્રકૃતિને લીધે ઘણાં સારાં દેખાયા. અન ઉપરથી સારાં થવા લાગ્યા, પણ પરિણામે તે વિપરિત સિદ્ધ થાય છે, અને એ પ્રકૃતિને લીધે, તેમજ મુ નેમડારાજ અને શ્રાવકેાના અરસપરસના દ્રષ્ટિરાગને લઇને અનેક કાર્યોમાં અથડામણી થતાં આપણા સનાતન ધમ માં સપ-કલેશ વગેરે વધતા જાય છે. જેમાં શ્રમનાળી ધાર્મિક ક્રિયા કરવી પડતી ન હોય, ધર્મના કઠિન નિયમે! પાળવા પડતા ન હોય અને જેમાં સ્વચ્છ દે વવામાં વિરેધ આવતા નહાય તેમાં અવિચારી અને મુગ્ધ જનેએ ભાગ લેવા માંડયા છે ધમ બધુ,આ પ્રકૃતિ જૈન વર્ગમાં હાલ પ્રધાનતા ભાગવવા લાગી છે, તેથી જૈન પ્રજાને ધાર્મક ઉદ્દેશ્યમાં મહાન અતરાય ઉભા થયેલા છે. એ વિચારતાં હૃદયમાં ભારે ખેદ ઉસન્ન થાય છે.” આવા શબ્દોથી ગદ્ દ્રિત થયેલા યુવકે જણાવ્યુ, મા તરફ ઉચ્ચ લાગણી જોઇ મારૂ હૃદય પશુ આર્દ્ર થઇ જાય છે. તમારા શબ્દોમાં સત્યતાનેા પૂરેપૂરો પ્રકાશ છે, એવી મને પ્રતોતિ થાય છે. અને તમારા શબ્દો સાંભળવાની તીવ્ર ઉત્કંઠા થઇ આવે છે, તેથી કૃપા કરો. તમારૂ કયન આગળ ચલાવે. ” તે યુવકે વિશેષ જિજ્ઞાસા પ્રગટ કરી,
હું ધર્મ બધુ, તમારી સાધી
k
તે યુવક ઉત્સાહ લાવીને એક્લ્યા, પ્રિય ધખધુ, આજકાલ જૈન મધુ એના અગ્રેસરોનું વન વિચિત્ર પ્રકારનું થઇ પડયું છે “ શીયાળ તાણે સીમ ભણી અને કુતરૂ તાણે ગામ ભણી ” એ કહેવત જૈન અગ્રેસરને બરાબર લાગુ પડે છે, એક સેહેરના સધ જે ઠરાવ કરે છે, તે ઠરાત સર્વાંગ લાગુ થઇ પડતા નથી. ખીજો સઘ તેને અનુસરતા નથી તેમછતાં જો અનુસરવા પ્રયત્ન કરે તે ત્રીને સઘ તેનાથી વિરૂદ્ધ પગલાભરી તેને અટકાવે છે, ઉપર જણાવેલ તેનું કારણ કેટલી વખ
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ.
૨૮૩
ત એમ માલમ પડે છે કે ઈર્ષા, વગર ન્યાયનું તત્વ તેમજ ઉદારચિત્ત અને દીર્ઘદ્રષ્ટિ ધર્મના કાર્યોમાં નહીં હોવાથી બનવા સંભવ છે. અવ્યવસ્થિત સંઘ તરફ તેના આ શ્રિતની ભકિત કે શ્રદ્ધા રહેતી નથી, આથી સર્વ સ્થળે સ્વછંદને ઉગ્ર પ્રચાર થાય છે. અનુચિત સ્વરૂપને ધારણ કરનાર વર્ગને વિજય થાય છે. એટલે જે વગવાળે હેય, પૈસાપાત્ર માણસો જે બાજુમાં વધારે હોય તે વિજયી બને છે. જેને માટે સાહિત્યમાં કહેવત છે કે,
महापरावयुक्तोऽपि सपक्षो विजयी भवेत् “ મેટ ગુન્હેગાર હોય પણ જે તે પક્ષ–વગવાળો હોય તે તે વિજયી થાય છે.”
ધર્મ બંધુ, આવી સ્થિતિને લઈને આપણું સંઘ, સમાજ કે જ્ઞાતિને ઉદય થઈ શકતું નથી અને એજ મહાન અંતરાય ઊદયને અસ્ત કરનાર ઊત થયેલ છે. ધર્મભ્રાતા, આપણે જેનોના અગ્રેસરે કે જેઓની સ્થિતિનું સ્વરૂપ હાલ કેવું છે? તે વિષે આટલેથી તમારા સમજવામાં આવ્યું હશે. હવે તેમના આશ્રિત શ્રાવકોની સ્થિતિનું સ્વરૂપ સાંભળે. પ્રાયે કરીને જૈતાને માટે ભાગ અજ્ઞાન દશામાં રહેલે હોય છે. તેના વિચાર પ્રઢતાથી રહિત અને હલકા હોય છે. બુદ્ધિની પરિપકવતા ન હોવાથી તેઓના મન અસ્થિર છે છે. તેમની પ્રકૃતિ ગાડરીયા પ્રવાહમાં તણાવાવાળી અને ચારિત્ર શિથિલ હોય છે. આથી કરીને તેમનામાં અનેક પ્રકારે દ્વેષ અને કલહ પેદા થયા કરે છે. તેમનામાં એકતાની ભાવના રહી જ નહીં. સાહસ, સ્વાર્પણ, પરમાર્થ, શાંતતા એવી ભ૦ તેથી તે તેઓ તદન વિમુખ થઈ ગયા છે. તેમનામાં અંદર અંદર તફાવે ને મત ભેદે પુષ્કળ છે.
- પ્રિય ધર્મ બંધુ, આપણુ જૈન બંધુઓની આધુનિક સ્થિતિ વિષે વિચાર કરતાં મહાન શાક ઉત્પન્ન થાય છે. તેના હૃદયમાં ઉચ્ચ ભાવનાને વાસ કયારે થશે? એ કહી શકાતું નથી. તેઓ ઉત્તમ પ્રકારના સુધારાના સાથી શી રીતે બનશે? એ ઉપાય પણ સુઝ નથી.” આટલું કહી તે વિદ્વાન યુવકના નેત્રમાંથી અશ્રુધારા રચાલવા માંડી. તે જોઈ બીજા યુવકે પ્રશ્ન કર્યો–“બંધુ, શામાટે નિરાશ થાઓ છે? શ્રી વીર શાસનના અધિષ્ઠાયક સહાય કરશે. આ સમયે મારા હૃદયમાં એક શંકા ઉત્પન્ન થઈ છે, તે કૃપા કરી દૂર કરો.”
તે વિદ્વાને નિશક થઇને પુછયું, “મિત્ર, શ શંકા છે? જે હોય તે કહી આપ.”
બીજા યુવકે જણાવ્યું, “પ્રિય બધુ, તમેએ કહ્યું કે.” “આપણે જેને બંધુએ ઉત્તમ પ્રકારના સુધારાના સાથી શી રીતે બને? એ ઉપાય સૂજતે નથી.” તે તે ઉત્તમ પ્રકારને સુધારો કર્યો સમજે? આજકાલ લોકેમાં જે સુધારે કહેવાય છે, તે સુધારે કે કોઈ બીજો સુધારો ?”
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેને ઉદયમાં આવતા અંતરા.
તે યુવકના આ પ્રશ્ન ઉપરથી તેણે સ્પષ્ટતાથી જણાવ્યું, “ભદ્ર, જેથી ઘણુંએની એક્તા થાય, અને તેથી આખા સમૂહની ઉત્તરોત્તર કાર્ય સાધવાની શક્તિ વધે એવા જે સાઘન, સાહિત્ય, કેળવણીની વૃદ્ધિ અને તેના વિચારે ઈત્યાદિ તે ઉત્તમ પ્રકારને સુધારે કહેવાય છે. એ સુધારાના ત એકતા, સંપ અને નિઃ
સ્વાર્થ વૃત્તિ છે. સુધારાની વ્યાખ્યા કરતાં એક વિદ્વાન લખે છે કે, “જેથી મન અને મનનું ઐકય થાય, વિચાર અને વિચારનું ઐક્ય થાય અને સર્વનું લક્ષ એકની એક ભાવના ઉપર રહે-એ સુધારાનું શુદ્ધ સ્વરૂપ છે.” પ્રિય ભાઈ, અવે સુધરે જૈન વર્ગમાં દાખલ થાય, એ આકાશ પુષ્પના જેવી આશા છે. સાંપ્રતકાળે જૈન પ્રજા મહદ્ અંધકારમાં આવેલી છે. દ્વેષ, ઈર્ષા, કુસંપ અને સ્વાર્થવૃત્તિના મલિન પડદાએ તેની આસપાસ ફરી વળ્યા છે. ઘણા સ્થલેના સંઘમાં માટી અવ્યવસ્થા ચાલે છે. આવી અવસ્થા થવાના અનેક કારણે છે, તેનું કારણ મુનિ મહારાજાએ કે શ્રાવકેમાં પણ કેઇ એક નાયક નથી કે કોઈ કઈ કલેશકાક પ્રસંગે કે અગ્ય પ્રસંગે અટકાવ કરે જેથી સે તિપિતાની ઈચ્છાનુસાર ચલાવે રાખે છે, વળી કઈ કઈ કાર્યોમાં તે તેની અંદર કોઈ કેહવાર કેઈ કેાઈ સર્વવિરતિ ધર્મના ધારકે (જેમાં કે તેઓની જરૂર નથી) તેમાં પણ વચ્ચે આવે છે. અને તેમની દ્વારા પક્ષપાતના મહાન ઝેરી વૃક્ષે પાય છે, જેમની વિષ ભરેલી છાયામાં અનેક પ્રકારની હાનિ થાય છે.
પ્રિયધર્મ બધુ, આવા આવા અંતરથી આપણું ધર્મ બધુઓને ઉદય આચ્છાદિત થયેલ છે, તેથી મારું હૃદય તદન નિરાશ થઈ ગયેલું છે.
તે વિદ્વાન યુવકના આ વચન સાંભળી બીજા વિદ્વાને નિરૂત્સાહ થઈને કહ્યું “પ્રિય બધુ, તમારા આ વચને ઊપરથી મારા હૃદયની આશાને નાશ થશે જાય છે. અને ભવિષ્યને માટે મોટે ભય ઉસન્ન થાય છે, કે શું આપણે જેન બંધુએ કોઈ કાળે પણ સારી સ્થિતિમાં નહીં આવે છે. તમારા વિદ્વતા ભરેલા વિચારો પ્રગટ કરે અને ઊદયને માર્ગ દર્શાવે, જ્યાં સુધી ધર્મ બંધુઓ અધમ સ્થિતિમાં છે, ત્યાં સુધી આપણું જીવન નકામું છે. એમ સમજવું.”
તે વિદ્વાન યુવક આક્ષેપ કરીને બે “પ્રિય બંધુ, સાંપ્રતકાળે ઊદયના માર્ગો ખુલ્લા થએલા છે, સર્વ પ્રજા પોતપોતાની શક્તિ પ્રમાણે ઊદયની શોધ કરતી જાય છે. તેને જૈન પ્રજા નજરે જોવે છે. તેમની ગતિને કેમ પ્રત્યક્ષ અનુભવે છે, છતાં તે તરફ દુર્લક્ષ રાખે છે, તે પછી આપણે શું કરીએ, આપણા જેવા કેટલા એક પિતાના ધર્મ બંધુઓની દાઝ રાખી પ્રયત્ન કરવા જાય છે, છતાં તેઓ જરા પણ ફાવી શકતા નથી. કારણ કે, અજ્ઞાન અને પ્રમાદની ગાઢ નિદ્રામાં પડેલી જૈન પ્રજા જાગ્રત થવી ઘણજ અશક્ય થઈ પડી છે, જેમ અસાધ્ય થએલા રોગ વિદ્વાન ડેકટરે કે વિદ્યથી દૂર થતું નથી, તેમ આપણી જેને પ્રજાને એ ભયંકર રેમ
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માન પ્રકાશ,
२८५
ગમે તેવા વિદ્વાનેથી પણ દૂર થવાને નથી, એજ મારા હૃદયને શલ્યની જેમ ખુંચે છે. હવે માત્ર એટલી આશા રહે છે કે, જે તેમના હદયમાં પિતાના ધર્મ અને સદવર્તનનું અભિમાન જાગ્રત થાય, હૃદયની અંદર ઊત્પન્ન થએલી સંકુચિત વૃત્તિ દબી જાય, સમાન ભાવ અને નિષ્પક્ષપાતના સદ્દગુણે તરફ પ્રેમ ઊપજે અને પિતાનું જૈનત્વ જાળવવા માટે અભિમાનને ઉદય થાય તે તેમના ઊદયના અંતરા નાશ પામી જાય, પરંતુ એ આશાને મારા હૃદયમાં સ્થાન મળતું નથી. પ્રિય ધર્મબધુ, જ્યારે આપણું બંધુઓની વર્તમાન સ્થિતિને વિચાર હદયમાં આવે છે, ત્યારે વિશ્વાસની પરંપરાજ છુટે છે. અનેક શ્રીમતે જોતાં છતાં હજારે અનાથ, અનાશ્રિત, નિરાધાર, જૈને દુઃખમાં રખડે છે. તેમને રહેવા ઘર નથી, ખાવાને એટલે નથી, અને સુવાને બીછાનું નથી. આપણાં બધુઓની આવી દુઃખમય સ્થિતિને નીકાલ ક્યારે આવશે? એ કાંઈ સૂઝતું નથી. આપણાં આહંત ધર્મના કાનુને કે જેઓમાં નીતિ અને કેવળ દયા ભાવજ ફુરી રહ્યો છે, તે તરફ ગંભીરતાથી જરા પણ વિચાર કરવામાં આવતું નથી. હવે તે વિષે જેટલે અપશષ કરીએ તેટલે છેડે છે. શ્રીવીર શાસનના અધિષ્ઠાયકે વર્તમાનકાળે સહાયભૂત થાય તેમજ આપણું ઉદયના સર્વ અંતરા દૂર થઈ જાય.'
તે વિદ્વાન યુવકના આ વચન સાંભળી બીજો યુવક ક્ષણવાર સ્તબ્ધ થઈ ગયે. તેના હદય ઉપર ઘણી જ અસર થઈ આવી હતી, તેથી તેના મુખમાંથી દીર્ઘ નિઃશ્વા સ પ્રગટ થવા લાગ્યા. ક્ષણવાર પછી તેણે મંદ સ્વરથી જણાવ્યું “ધર્મ બંધુ, તમારા વચને એ મારા હૃદયને કંપાયમાન કર્યું છે. હવે હું નિશ્ચય ઉપર આવ્યો છું કે, આપણુ ધર્મ નાયક શ્રી વીર પ્રભુના શાસનના અધિષ્ઠાયક દેવતા શિવાય કઈ પણ આપણું ઉદયના અંતરાયે દૂર કરી શકશે નહીં-મિત્ર, ચાલે હવે આપણે આવતી કાલે આ તીર્થરાજની તીર્થયાત્રા પૂર્ણ કરી વસ્થાને જવાનું છે અને તે પછી આપણા ધર્મબંધુઓના ઉદયના અંતરાયે હર કરવા પ્રયત્ન કરીએ અને તે પ્રયત્ન કરવાનું મહાવીર્ય આપણું હૃદયમાં કુરે તેને માટે આ તીર્થાધિરાજના આદ્ય ધર્મચકોની સ્તુતિ કરીએ.” આ વિચારને તે વિદ્વાન્ યુવકે અનુમોદન આપ્યું. પછી બને ત્યાંથી ચાલી નીકળ્યા.
For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૮૬
વિનયથી શું ધર્મ પ્રાપ્તિ થઈ શકે છે?
સ્વર્ગસ્થ સૂરિશ્વરજી શ્રીમાન આત્મારામજી( વિજયાનંદસૂરિ) મહારાજની સ્વર્ગગમન
તિથિ.
લાવણી. ( મુજ ઊપર ગુજરી પિતા પાદશાહ જાણે–એલ.) આનંદ વિજય ગુરૂ રાજ ગયા સુણ સ્વર્ગો, મલી આતમાનંદ સમાજ વિમલ ગિરિ ગે; તિથિ જેણે માસની શુકલ અષ્ટમી રાજે, દર શાલ નિયમ અનુસાર ઉત્સવ કરે આજે છે આ છે પ્રભુ ભક્તિ સહિત ગુણ ગાન અતિ ઉછરંગે, કરે કર્મ નિર્જરા હેતુ મળી સહુ સંગે; દશ વિધ યતિ ધર્મ સહિત સૂરિશ્વર રાયા, સેહે નિર્મલ એ ધ્યાને આત્મ પદ પાયા. છે આ છે પૂજા વિધિ સહ વિરચાવી મનહર ઓગી, દેખી મૂરત અતિ શાન્ત હૃદય લય લાગી; ધ્યા એ ગુરૂ ગુણવંત અહર્નિશ ભાઈ,
પ્રકટે તવ આતમ જ્ઞાન આનંદ સુખદાઈ. આ છે સં. ૧૯૭૦ જેક શુકલ અષ્ટમી |
પાદલિપ્તપુર
T ( જિજ્ઞાસુ ઉમેદવાર)
(પુષ્પ ૯મું)
विनयाधमः વિનયથી શું ધર્મ પ્રાપ્તિ થઈ શકે છે? (લેખક મુનિ મણિવિજ્યજી મુ. લુણાવાડા) વિનય – હે ભવ્ય બાંધવ, વિનય એટલે માન અને ઉદ્ધતાઈને ત્યાગ કરવાપણું, સરલતાપણું, વિનિત પણું તેમજ નમ્રતાપણું વિગેરેને વિનય કહે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ.
૨૮૭
उक्तं सिधांते પ્રક્રિામવહ ન સો, પરિપુરિસાદૂ, चिरसंचि अंपि कम्म, खणेण विरलत्तण मुवेइ,
ભાવાર્થ –મુનિ મહારાજાઓનું આવાગમન સાંભળી તેમજ ચક્ષુથી દે. ખીને તેમના સન્મુખ જવું, વંદના નમસ્કાર કરે, શરીરાદિકની સુખ શાતા પુછવી. આવી રીતે સન્મુખ જવું, વંદન કરવું, નમન કરવું, બહુમાન કર્યું, ભક્તિ કરવી તથા સુખ શાતા પુછવી તેનું નામ વિનય કહેવાય છે. આવી રીતે વિનય કરનારા ભવ્ય પ્રાણીના ઘણા કાળથી એકત્ર કરેલા કર્મ તે વિરલ (થડા) પણને પામે છે, અર્થાત વિનય કરનારના કર્મ ઘણજ હેય પણ વિનય કરવાથી ઓછા થાય છે.
श्री दसवैकालिकेऽपि हत्यं पायंचकायंच, पणिहायजिइन्दिश्रे, अल्लीणगुत्तो निसि, सगासे गुरुणो मुणो, नपरकत नपुरज, नेवकिचाण पिठन નાઝ હમાણેના વિના ગુણનિત્ત,
| 3 अपुगिउन नासेजा, नासमाण स्स अंतरा, विधिमंसं नखाजा, मायामोसं विवज,
|| ૨ | ભવાથ– હાથ પગ કાપીને સંકેચ કરીને, મનને તથા વચનને વશ કરીને શાંત, દાંત જિતેદ્રિય થઈને, મન વચન તથા કાવગુપ્તિ વડે કરી ગુમ થઈને ગુરૂના પાસે મુનિ બેસે તથા. ૧
ગુરૂ મહારાજા આગળ ન બેસે, તેમજ પાછળ બેસે, પૂઠ કરીને ન બેસે, તથા બને પાસા તરફ પડખા તરફ ન બેસે, બહુજ નજીક એટલે આગળ ન બેસે, તેમજ બહુજ દૂર ન બેસે કિંતુ મધ્યસ્થતાએ સન્મુખ બેસે. તથા ૨
ગુરૂ મહારાજ ભાષણ કરતા હોય એટલે બેલતા હોય, અથવા-વ્યાખ્યાન કરતા હોય અથવા કેઈના જોડે વાત કરતા હોય તે વખતે પિતાને ગુરૂ મહારાજે કોઈ પણ પુછ્યા વિના વચ્ચે સ્વમેવ બેલી ઉઠે નહિ, પાછળ નિંદા કરે નહિ, ગુરૂ મહારાજના પાછળ તેમના અવર્ણવાદ બેલે નહિ તથા માયામૃષાને ત્યાગ કરે એટલે ગુરૂ મહારાજને માયા કપટના વચને બેલી ઠગે નહિ, તેમજ ગુરૂ મહાર જની આજ્ઞામાં રહી તેની આણને લગાર માત્ર પણ ઉલંઘન કરે નહિ. તે વિનય વતના લક્ષણ કહેવાય છે. વળી પણ કહ્યું છે કે, ૩
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૮૮
વિનયથી શું ધર્મ પ્રાપ્તિ થઈ શકે છે?
થતા - तेवितं गुरुं पूयंति, तस्स सिप्पस्सकारणा,
सक्कारेन्तिनमसंति, तुगनिदेसवत्तिणो. ॥ १ ॥ ભાવાર્થ –વળી તે વિનયી શિષ્ય પિતાને હિતાર્થે શિક્ષા કરનાર ગુરૂમહારાજને સત્કાર કરે, સન્માન કરે, પૂજા કરે, નમસ્કારને કરે તેમજ ગુરૂ મહારાજની આણાના ગ્રાહી થાય એટલે ગુરૂ મહારાજ જે જે ઉપદેશ કરે-આદેશ કરે તેને ઘણા માન તેમજ હર્ષ સહીત અંગીકાર કરે. વળી પણ કહેલું છે કે –
થત किंपुणजेसुयग्गाही, अणंत हिअकाम,
आयरियाजंवनिरुकु, तम्हातं नाश्वत्तो. ॥१॥ ભાવાર્થ –વળી જે સાધુ કૃતગ્રાહી હાય અર્થાત સિદ્ધાંતને પઠતે હેય, મુક્તિની ઈચ્છા કરતે હેય તેવાઓને તે ગુરૂ મહારાજ અત્યંત પૂજનીક છે, કારણ કે સિદ્ધાંતના પઠન કરાવવાથી તથા મુક્તિમાર્ગના દેખાડવાથી ગુરૂ મહારાજ વિશેષ કરી પૂજવા લાયક છે. તે માટે આચાર્ય મહારાજ જે જે બેલે અથવા કહે છે તે સાધુ અંગીકાર કરે. પણ અતિક્રમણ કરે નહિ. અર્થાત્ ગુરૂ મહારાજના મુખમાં થી જે જે આદેશ પડે તે તત્કાલ ઝોલો લઈ તેમને કહ્યા પ્રમાણે વર્તે વળી પણ
થતા – નીઘંઘવા, નીયંત્ર પ્રાપિ ,
नीयंचपावंदेज्जा, नीअंकुज्जायअंजालं. ॥१॥ ભાવાર્થ–વળો વિનયી સધુ ગુરૂ મહારાજની શય્યા થકી પિતાની શા નીચી કરે, ગુરૂ મહારાજ ચાલતા હોય તેથી દુર ચાલે, તથા પાછળ ચાલે પણ આ ગલ ચાલે નહિ, ગુરૂ મહારાજયી નીચે સ્થાન કરે અર્થાત ગુરૂ મહારાજ ઉપાશ્રય માં નીચે હોય અને પિતે માળ ઉપર ચડીને બેસે નહિગુરૂ મહારાજના આસનથી પિતાનું આસન નીચું કરે, નીચે નમીને ગુરૂમહારાજના ચરણકમળને વાદના નમસ્કાર કરે, તેમજ નીચે નમીને અંજલી કરે એટલે બે હાથ જોડી મસ્તકે નીચે નમીને અંજલી કરે એટલે હાથ જોડીને ઉભે રહે, તેમજ વિશેષ પ્રકારે શું આજ્ઞા છે ફરમાવે! આવી રીતે મધુર વચનેવડે કરી ગુરૂમહારાજની ભક્તિ તથા બહમાન કરે વળી પણ કહ્યું છે કે--
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ
૨૮૯
- -- ———श्री आवश्येकेऽपि विणउसासणेमून, विणीसंजमंजवे,
विणयाउ विप्पमुक्कस्स, कउधम्मो कतो . ॥१॥ ભાવાર્થ–વીતરાગ મહારાજ તેમજ ગુરૂ મહારાજના શાસન કહેતા આજ્ઞાનું પ્રતિપાલન કરવું તેના મૂળ સમાન વિનય છે, એટલે પરમાત્માની આણ પાળ વી તે જ વિનય છે, વિનય છે તેજ સંયમ છે. કારણ કે વિનય વિનાનું સંયમ શેભાને પામી શકતું નથી. અર્થાત સંયમની પ્રાપ્તિ વિનયથી જ થાય છે, તેમજ સંયમની વૃદ્ધિ પણ વિનયથી જ થાય છે. વિનયવર્જિત માણસને ધર્મ પણ કયાંથી હેય, તેમજ તપ પણ ક્યાંથી હેય, કહેવાની મતલબ એ કે જે માણસના અંતઃક રણમાં વિનય નથી, તે માણસ સ્વપ્નને વિષે પણ ધર્મનું તેમજ તપસ્યાનું નામ પણ જાણી શકતા નથી, તે કરી તે કયાંથી જ શકે? વળી પણ કહ્યું છે કે
ચતविणउआवहइसिरि, लहइविणीतिउजसंचकित्तिंच, * નવારવૃત્રિો , સંન્નસિદ્ધિ માળ, શા ભાવાર્થ-વિનય થકી શોભા પ્રાપ્ત થાય છે, વિનય થકી વિદ્યા રૂપી લક્ષ્મી તથા લક્ષમી-પૈસે પણ પ્રાપ્ત થાય છે, વિનયી માણસ યશ તેમજ કિર્તિ ઉપાર્જન કરે છે. પરંતુ દુર્વિનિત ઉકત જે છે તે કઈ દિવસ સ્વકાર્યની સિદ્ધિને મેળવી શક્ત નથી.
વિવેચન–વિદ્યા અને મંત્રાદિક જે છે, તે કેવલ વિનયીજ મેળવી શકે છે, પણ બીજો વિનય હીણ મેળવી શક્યું નથી. શ્રેણિક મહારાજે ચંડાલને સિંહાસન ઉપર બેસારી પિતે નીચે બેશી હૂર થકી પણું વૃક્ષોના ફળને મેળવવાની પ્રાપ્ત કરવાની વિદ્યા મેળવી, તે કેવળ વિનયનેજ પ્રતાપ છે. તથા વિકમરાજાને ઘણું ઘણું મહામત્રે ફળીભૂત થયા, તે પણ કેવલ વિનયને જ પ્રતાપ છે. વિનય થકી દુર્ઘટ પદાર્થોને પણ મેળવી શકાય છે, તેમજ જે જે પદાર્થની ઈચ્છા થાય તે તે પદાર્થો વિનયથી જ મળી શકે છે. કઠણ કાર્યો પણ વિનયથી મહા કેમળ થઈ જઈ સિદ્ધતાને પામે છે. માટે વિનય તેજ ઉત્તમ છે.
વિનયીને વિનયની ઉપાસના (સેવન) કરવાથી અથર્ વિનયને ધારણ કરવાથી ધર્મના સાધન સારી રીતે થઈ શકે છે. પુષ્કસાલના પુત્ર પુષ્પશાળના પેઠે
दष्टांतो यथा. માગધ નામના મનહર દેશને વિષે ગેબર નામનું એક ગામ હતું, તે
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૯૦
વિનયથી શુ ધ પ્રાપ્તિ થઇ શકે છે ?
ગામને વિષે પુખ્સાળ નામના એક કુટુબિક વસતા હતા. તેને ભદ્રા નામની તથા પુષ્પશાળ નામના પુત્ર હતા,
એકદા પ્રસ્તાવે તે પુત્ર માતા પિતાને પુછવા લાગ્યા કે ધમ કાને કહેવા ? ધર્મનું સ્વરૂપ શુ' ? ત્યારે માતા પિતા કહેવા લાગ્યા કે હે પુત્ર, વિનય વડે કરી માતા પિતાની સેવા ભકિત કરવી તેજ ધર્મ છે, કારણ કે ધર્મ દેવની ભકિત કરવાયી ઉપન્ન થાય છે. અને માતા પિતા તેજ દેવ કહેવાય છે. માતા પિતાનો ભકિત કરવાથી દેવની ભિકત જેટલે લાભ પ્રાપ્ત થાય છે. કહ્યું છે કેઃ——
યતઃ
देवदेवतथ्ये, माताच पिताच जीवलोकेऽस्मिन् तत्राऽपिपिताय धिको, यस्यवशवर्त्तते माता,
॥ ? ||
ભાવા—આ જીવ લેકને વિષે-દુનિયાને વિષે ચથા
સત્ય ખરેખર દેવતા
માતા અને પિતા એજછે. શિવાય ત્રીજે દેવ નથી, તેને વિષે એટલે માતા પિતાને વિષે પણ પિતા અધિક છે; કારણ કે પિતાને વશત્તિ માતા રહે છે. એટલે સ્ત્રી પાતાના સ્વામિની આજ્ઞામાં જ રહે છે, તેથી પુત્રનેા પિતા જ અધિક ગણાઈ શકે છે,
માતા પિતાનો ત્રિનય વડે કરી ભક્તિ કરવાથી ધર્મની પ્રાપ્તિ થાય છે, એવું જાણી પુષ્પશાળ નિર'તર માતા પિતાને સ્નાન કરાવવુ'; ચાળવું, ચાંપવું, વસ્ત્રનુ ધારણ કરાવવું, નાના પ્રકારના આહારાદિકનુ` Àાજન કરાવવુ' તેમજ ઉત્તમ શય્યાનુ કરી દેવુ' એટલે શયન કરવા માટે પથારી પાથરી દેતી વિગેરે વિવિધ પ્રકારની ભક્તિ કરવા લાગ્યા.
એકદા પ્રસ્તાવે તે ગામના અધિપતિ આગ્ન્યા તેથી તેના માતા પિતાથે તેની ભક્તિ કરી; તે દેખી પુષ્પશાળ વિચાર કરે છે કે આ સહારા માતા પિતાના દેવ છે, કારણુ કે મહારા માતા પિતા તેને પૂજે છે તે જે મદ્ગાર માતા પિતાતા દેવ તે મ હારે વિશેષે પૂજનીક છે; એમ ધારી તે અધિપતિનો પણ વિશેષે ભક્તિ કરી. વલી અન્યઢા તેના પશુ અધિપતિ આવ્યે ત્યારે ગામાધિપતી તેની ભક્તિ કરવા માંડયા, તે દેખી પુષ્પશાયે અધિપતિના અધિપતિની ધર્મ નિમિત્તે વિશેષે ભક્તિ કરી.
કહેવાનુ તાત્પર્ય એ છે કે ઉપરા ઉપરી એટલે ઉપરીના પશુ ઉપરીની એવી રીતે ધમ વૃદ્ધિની બુદ્ધિથી ભક્તિ કરતા, અનુક્રમે ઉત્તરાત્તર સતા સ્વામિ જે શ્રે ણિક મહુારાજ, તેનો સેવા કરવા લાગ્યું.
એક સમયે શ્રેણિક મહારાજ પણુ વીર પરમાત્માની સેવા કરવા લાગ્યા, તે દેખી પુષ્પશાળ વિચાર કરે છે કે, મેટામાં માટે મહારા દેવ શ્રેણિક રાજા છે, તે પશુ
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આમાનંદ પ્રકાશ,
૨૯૧
આ ભગવંતને પૂજે છે, તો મહારે દેવ જે શ્રેણિક મહારાજ તથા તેમના દેવ વીર પરમાત્મા તે મહારે ઘણાજ માન તથા ભાવ પૂર્વક પૂજનીક છે.
આ વિચાર કરી વિરપરમાત્મા પાસે ગયે, ત્યાં ભગવાનને પ્રદક્ષિણું કરી વંદના નમસ્કારને કરી બે હાથ જોડી મસ્તકે અંજલી કરી નગ્ન થઈ ભગવાનને કહેવા લાગ્યું કે –
હે ભગવન્! હું આપની સેવા કરૂં! મને આજ્ઞા આપ ! ત્યારે ભગવાન બેલ્યા, હે મહાનુભાવ! અમારી ભક્તિ સાધુ વેષને અંગીકાર ક્યાંથી કરી શકાશે.
પુષ્પશાળ પણ તકાળ વીર પરમાત્મા પાસે દિક્ષા લઈ, મહા વિનયી થઈ, નિશ્ચલ તથા નિર્મલ મન વચન કાયાયે કરી ભગવાનની ભક્તિ કરવા લાગે.
વિવેચન-દુનિયાને વિષે વિનય તેજ મહાન છે. વિનય તેજ પરમ વશીકરણ છે. વિનય તેજ મહા મંત્ર છે. વિનય તેજ જ્ઞાન પ્રાપ્તિ કરાવનાર છે. માતા પિતા ગુરૂ આદિક જે છે તે વિનયીને ગુહ્ય વાર્તા કહે છે, ગુહ્ય ભંડાર દેખાડે છે, ગુહ્ય લામી આપે છે, તેમજ ગુહ્ય વિદ્યાઓ પણ વિનય કરનારને જ મળે છે. ગુહ્ય ધર્મ, ગુહા લક્ષમી, ગુહા વિદ્યાના ભાજનભૂત થઈ, ઈહલોક તથા પરલોકને વિષે સુખ સંપતિ વિનયી માણસે મેળવે છે. દુનિયાના પરમ પદાર્થને ક્ષણ માત્રમાં સાધી શકે છે, તેમજ પરમપદ કહેતા મુકિતને પણ વિનય વડે કરીને જ મેળવી શકે છે.
આધુનીક સમયના સુધરેલ છેલ છબીલા અને ફાંકડા લેકે પિતાના માતા પિતાને પણ લેશ માત્ર વિનય કરતા નથી, ઉલટા ઉદ્ધતાઈ ધારણ કરી માતા પિ. તાને પણ દંડે છે, તે તેઓના અધિપતિ ધર્મગુરૂ તેમજ વિદ્યાગુરૂઓને તે કયાંથી જ માને, અર્થાત્ ન જ માને. અને માનવાની શ્રદ્ધા નહિ હેવાથી, ગુરૂ મહારાજના ઉપદેશને પણ લેશ માત્ર પામી શકતા નથી, એટલે ગુરૂ મહારાજને તે દૂરથી જ નવ ગજના નમસ્કાર કરે છે, તેમનું દર્શન પણ પાપ તુલ્ય માને છે. આવી રીતે માતા પિતા, દેવ, ગુરૂ, ધર્મના વિનયને ત્યાગ કરી બિચારા અજ્ઞાની છ સંસાર ચક્રવાલને વિશ્વ પર્યટન કર્યા કરે છે, પરંતુ અવિનયીપણાથી કઈ કાળે ભવને પાર પામતા નથી.
પુષ્પશાળ પણ વીરપરમાત્માની ભક્તિ કરી સદ્ગતિના ભક્તા થયા તેવી રીતે ત્યાગી તેમજ સંસારી જે કઈ વિનય કરશે, તેજ ધર્મની વૃદ્ધિ કરશે. સંસારના અંતને પણ તેજ કરશે અને પુષ્પશાળના પેઠે સદગતિને તેજ મેળવશે.
इति विनये पुष्पशाळ संबंध संपूर्णः.
For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દાનવીર રત્નપાળ.
દાનવીર રત્નમાળ. ,
(ગતાંક ૯ ના પા. ૨૩૯ થી શરૂ.) સુલક્ષણના વૃત્તાંત ઉપરથી ઉપજતે બેધ. હે ભવ્ય પ્રાણીઓ, આ સુલક્ષણાના વૃત્તાંત ઉપરથી તમારે સમજવાનું છે કે, આ સંસારના ભ્રમણથી ઉદ્વેગ પામેલા અને દુઃખરૂપ કર્મોના ક્ષયને ઈચ્છનારા છેએ સર્વ પ્રકારે મને જય કરવાને યત્ન કરે જોઈએ. સર્વજ્ઞ ભગવાને આ પ્રમાણે ધર્મતત્વને ઉપદેશ આપે, તે સાંભળી અરૂણને ઉદય થતાં કમલેની જેમ ઘણું સભાસદે પ્રતિબંધને પ્રાપ્ત થઈ ગયા. આ સમયે રાજાએ અંજલિ જેડી પૂર્વ કર્મોના વિપક ઉપર પ્રશ્ન કર્યો,
“સ્વામી, મહાપરાક્રમી એવા મને પરંપરાએ આવેલું મેટું પૂર્વ કર્મના વિ. રાજય પ્રાપ્ત થયું હતું, પરંતુ તે અધમ જયમંત્રીએ કયા પાક ઉપર રન કર્મથી પાછું લઈ લીધું? અને મારી સતી સ્ત્રી શ્રૃંગારસુંદરી પાળ રાજાને પ્રશ્ન ને ક્યાં કર્મથી તે દુષ્ટ મંત્રીએ દુઃસહ વિભનાએ પમાડી?
અને તેણીએ સહન કરી અને પૂર્વના કયા સત્કર્મના પ્રસાદથી મેં પાછી ચડતા ઉત્કર્ષવાળી એશ્વર્ય લક્ષમી સંપાદન કરી? કનક મંજરીને ક્યા કર્મથી કેડ થયે? અને ગુણમંજરીને કયા કર્મથી અંધતા થઈ? અને પાછા ક્યા કર્મથી તે બંનેને ફાયદો થયો? વળી મે કયા કર્મથી દેવતાઓને દુર્લભ એવે મહારસ પ્રાપ્ત કર્યો? આ મારા સર્વ પ્રશ્રેને ખુલાસે કૃપા કરી જણાવે.” ઊત્તમ કેવળજ્ઞાનના પ્રકાશથી સર્વ જગતને જેનારા તે શ્રેષ્ઠ મુનિ પર્ષદામાં
- રાજા પ્રત્યે આ પ્રમાણે બોલ્યા. “આ ભરત ક્ષેત્રમાં આવેલા કેવળી ભગવાને રનપુર નગરમાં પૂર્વ સંગ્રામ કરવામાં વીર એ રત્ન રાજાના પ્રશ્નને વીર નામે એક રાજા થયેલ હતું. તેને નિષ્પાપી, કુશળ, વિઉત્તર આપતાં ક. નય વાલી અને ગ્યતા જાણનારી શ્રીદેવી વગેરે નવ હેલી કથા. રાણીઓ હતી.
તે ગામમાં જન્મથીજ દરિયના દુઃખથી દગ્ધ થયેલા સિદ્ધદર અને ધનદત્ત નામે બે વણિક રહેતા હતા, તેઓ લક્ષમી મેળવવા માટે ઘણે ઊપક્રમ કરતાં તથાપિ તેમને લક્ષ્મી પ્રાપ્ત થઈ નહીં. કારણ કે, લક્ષમી કર્મને અનુસાર મલે છે.
એક વખતે તે સમાન દુખલાલા બંને વણિકે પરસ્પર નિઃશ્વાસ મુકી વાર્તા કરતા હતા કે “હવે આપણે નિર્વાહ શી રીતે થશે?” આ વખતે કોઈ એક પુરૂષ
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ
૨૯૭
આવી ચડે અને તેણે કહ્યું કે, “આશાસિદ્ધિ નામે એક દેવી છે. તેને લાંઘણ કરી આરાધે તે તે તમારું દારિદ્ર દલી નાંખશે.” આ પુરૂષને વચન ઊપર તેમને પ્રતીતિ આવી. તત્કાળ પિતાના ઈષ્ટ-અર્થની સિદ્ધિને માટે તેમણે વિશ દિવસેની લાંઘણે કરી તેની આરાધના કરી. દેવી આશાસિદ્ધિ તેથી પ્રત્યક્ષ થયા અને તેણીએ આ પ્રમાણે કહ્યું, “તમારે મારી સાથે લેવા દેવાનું શું છે? કે જે તમે બંને મારા દિરમાં આવીને લાધે છે.” બંને વણિકે વિનયથી બોલ્યા. “માતા, અમારે આપની પાસેથી કાંઈપણુ લેવા દેવાનું નથી માત્ર અમે બંને દારિદ્રથી દુઃખી થઈ તમારા શરણે આવ્યા છીએ, બાલક માતાના ખોળામાં ખુદે છે અને મરજી પ્રમાણે માગે છે. અને માયાળુ માતા હર્ષથી તેને આપે છે. તેમાં લેવા દેવાનું શું હોય? હે માતા, આ વખતે લાંઘણે કરીને આપની પાસે ઈષ્ટની યાચના કરીએ છીએ. તેથી અમે બને કે જેઓ આપના સંતાન છીએ. તેમને આપ વાત્સલ્યથી ઈષ્ટ વસ્તુ આપશે. એવી અમારી ખાત્રી છે.” વણિક સિદ્ધદર અને ધનતના આવા વચનથી ખુશી થઈ આશાસિદ્ધિ દેવી આ પ્રમાણે બોલ્યા.” વત્સ, લક્ષ્મી અને વિવેક એ બે વસ્તુ એમાંથી એક વસ્તુ મારી પાસેથી માગી. તે બંનેમાંથી હું એકવાનું આપીશ. બને આપીશ નહીં.” માતાના આ વચન સાંભળી કર્માનુસારી બુદ્ધિવાલે, અને આ લેકના અર્થની ઈચ્છા ધરનાર સિદ્ધદત્તે લુબ્ધ હદયથી લક્ષમીની માગણી કરી. અને કર્મના પ્રભાવથી સદબુદ્ધિવાળા, અલ્પ લાભ ધરનારા અને પરિણામે શુભની ઈચ્છા રાખનારા ધનદતે વિવેકની માગણી કરી. જેને સત્તામાં જેવું વેદનીય શુભાશુભ કર્મ હોય છે, તેનામાં તેવી શુભાશુભ બુદ્ધિ ઉત્પન્ન થાય છે. જેને માટે સાહિ. ત્યકાર નીચે પ્રમાણે લખે છે.
પૂર્વે કરેલા કર્મનું જેવું ફલ જાણે ભંડારમાં મુકી રાખ્યું હોય, તે પ્રમાણે તેવું ફલ મેળવવામાં જાણે હાથમાં દી ધર્યો હોય, તેવી બુદ્ધિ પ્રવર્તે છે. એટલે જેમ દીવ લઈને ભંડાર શોધાય છે, તેમ બુદ્ધિ પૂર્વકર્મના ફલને શોધી કાઢે છે.”
તે પછી દેવી તે બંને વણિકોને ઇચ્છાનુસાર વરદાન આપી અંતર્ધાન થઈ ગયા. બંનેએ પિતાપિતાને ઘેર આવી હર્ષથી પારણું કર્યું. એક દિવસે તે આશાસિદ્ધિ દેવીની પ્રેરણાથી કઈ મર્યાદાવાલો યેગી સિદ્ધદરને
ઘેર મધ્યાન્હ વખતે આવી ચડ્યો. સિદ્ધદતે ઉંચી જાતનું કે યોગીએ આ આતિથ્ય કરી તે ગીને વશ કરી લીધે. પ્રસન્ન થયેલા છેપેલા બીજ. મીએ સિદ્ધદરને ત્રપુષ-ઐષધીના બીજ આપ્યા અને કહ્યું
કે, “હે વત્સ, મેં આ બીજો તે આદર સહિત સિદ્ધમંત્રથી સાધેલા છે. આ બીજ વાવવાથી તત્કાળ ઉગી નીકળે છે. બે ઘડીમાં તે તેમાંથી વેલાઓ પ્રગટે છે અને તેને મંડપ બની જાય છે. પછી તરતજ તેને ફલે આવે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દાનવીર રત્નપાળ.
તેનામાં એવી મધુરતા છે કે, જેથી તે અમૃતને પણ નીચે કરી દે છે. જો એ ફેલ ખાવામાં આવે તે સુધા અને તૃષાની પીડા શાંત થઈ જાય છે. તેમજ તે ખાવાથી સર્વ જાતના સંનિપાત, સર્વ જાતના વાયુ, નેત્ર રોગ અને અઢાર પ્રકારના કુષ્ટરોગ પણ તરતજ શમી જાય છે. આ પ્રમાણે કહી તે યેગી ચાલ્યા ગયે. પછી સિદ્ધદત્તે પિતાના ઘરના કેઈ વાડામાં તે બીજ વાવ્યા. તેમાંથી વેલાઓ નીકળ્યા અને તેને એક મંડપ બની ગયે. અને આખરે તેને ઘણાં ફલ આવ્યા. “આપ્ત પુરૂષની વાણું કદિ પણ મિથ્યા થતી નથી, તેના ફલને ચમત્કાર જોઈ દુષ્ટ રેગથી પીડાતા શ્રીમતે સે, હજાર અને લાખ દ્રવ્ય આપી સિદ્ધદરની પાસેથી તે ફલે ખરીદવા લાગ્યા. લેભથી રેગીઓ પાસેથી સ્વેચ્છા પ્રમાણે ગ્રહણ કરેલા ધનવડે સિદ્ધદર અલ્પ સમયમાં ધનવાન બની ગયે. તેના ઘરમાં જેમ જેમ ધન વધવા લાગ્યું, તેમ તેમ જાણે તેની સ્પર્ધા કરતો હોય તેમ તેના હૃદયમાં લાભ પણ વધવા લાગે.
તે ઊપર કહેવત છે કે, “જેમ જેમ અધીક લાભ વધે છે, તેમ તેમ લેભ પણ અધિક વધે છે. પૂર્વે પ્રથમ બે ભાષા સુવર્ણની ઈચ્છા રાખનારે કઈ એક બ્રાહ્મણ કેટી સુવર્ણથી પણ તૃપ્ત થ ન હતું. તેને માટે સિદ્ધાંતમાં પણ એમજ કહ્યું છે. બીજે સ્થળે પણ લખ્યું છે કે, “તૃષ્ણારૂપી ખાણ એવી અગાધ અને દુપૂર છે, કે જે કેઈથી પુરતી નથી, તે ખાણ મેટી મટી પૂરણ નાંખવાથી ઉલટી વધારે ખદાય છે.”
- જેનું મન લેભથી પરાભવ પામેલું છે, એ સિદ્ધદત્ત એક વખતે રાત્રિને ચેથે પહેરે જાગી ઉઠશે અને તે મનમાં ચિંતવવા લાગે. આવા આવે અલ્પ લાભેથી મારી ધારણા પ્રમાણે દ્રવ્ય એકઠું થશે નહીં. ધૂમશથી કદિપણ ઘડાઓ ભરાતા નથી તેથી અનર્ગલ દ્રવ્ય મેળવવા માટે હું વહાણુમાં બેશીને બાહર જાઉ કહેવત છે કે, ઘોડાઓ, વહાણે અને પાષાણથી લીમી અતિશય વધે છે.” આ પ્રમાણે મનમાં નિશ્ચય કહી દ્રવ્યને અથી સિદ્ધદત્ત પ્રભાતે વહેલે ઉઠ અને શ્રી પાંતરને ગ્ય એવા કરીયાણાથી એક વહાણ ભરી લીધું.
આ વખતે વિમળ નામે એક સિદ્ધદરને મિત્ર હતું. તેની વાણી, મન અને
. બુદ્ધિ શ્રેષ્ટ હતા. તેણે આવી સિદ્ધદત્તને કહ્યું.” બધું, ત્યાગ વિમલ મિત્રે આ. અને ભોગની પ્રવૃત્તિ કરનારું ધન છે. તેની વાતને દૂરજ પેલો સિદ્ધદરને રાખવી. મિત્ર વિચાર કર્ય, અગાઉ તારા ઘરમાં એક દિવસનું ઉપદેશ. અન્ન પણ ન હતું, આજે તને પુણ્યથી આટલું બધું ધન મલે
છે, તે હવે લેભને વશ થઈ પ્રાણુત કષ્ટ આપનાર વહાણું માં શા માટે બેશે છે? જેઓ નિર્ધન જ હોય છે, તેઓ જ તે પ્રાણુત કષ્ટ આપનારાં વહાણમાં બેશીને વિદેશમાં જાય છે. કારણ કે, તેઓ પોતાના હૃદયમાં એમ માને છે કે, દારિદ્રના કરતાં મરવું વધારે સુખરૂપ છે. ”
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માન પ્રકાશ,
એક મરેલા માણસને નિર્ધન માણસે કહ્યું હતું કે, “હે સખા, ક્ષણવાર બેઠેથા અને મારા દારિદ્રને ભાર ઉપાડ. હું તે વડે લાંબા કાળથી શ્રાંત થઈ ગયો છું. હવે તારી શરણે આવી તારા સુખને સેવવા ઈચ્છું છું. નિર્ધન માણસના આવા વચન સાંભળી તે માણસનું શબ તત્કાળ સ્મશાનમાં ગયું અને દારિદ્રથી મરણું વધારે સુખ રૂપ છે.” એવું જાણી તે શબ ચૂપ થઈ ગયું.”
જેઓ જે તે રીતે સુખ દુઃખથી પિતાને નિર્વાહ કરવાની ઈચ્છા રાખતા હોય, તેવા બુભુક્ષિત પુરૂષે બીજાઓને દ્રવ્ય લઈ વહાણ ઉપર ચડી જાય છે. જે ધનવં. તે કલેશ સહિત કર્મની અંદર વ્યાપારવાળ થઈ પ્રવૃત્તિ છે, તેઓ નિશ્ચ ભેગ તથા ત્યાગથી વિયુકત થઈ દૈવ કર્મ કરનારા થાય છે. સદ્ બુદ્ધિમાન વિદ્વાનેએ શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે, “ઉદર દુઃખે પૂરી શકાય તેવું છે. કદિ તે ઈચ્છિત-અન્ન ખાવાથી સંતોષ પામે પણ તે માત્ર બે પહાર સુધી જ, પરંતુ અસંખ્ય સુવર્ણ તથા રન વગેરેથી અને અતિ કમળ બહારથી લુબ્ધ પ્રકૃતિવાળું મન કદિ પણ ક્ષ
વાર સંતેષ પામતું જ નથી. કદિ ઘરમાં મણિ અને સુવર્ણના અસંખ્ય રાશિઓ હોય, તથાપિ પુરૂને તષ્ટિ કે પુષ્ટિ ભેજન વગેરેથીજ થાય છે, તેથી નિર્વાહ જેટ. લું દ્રવ્ય પ્રાપ્ત થયા પછી જડ પુરૂષે વૃથા કલેશ શામાટે કરતા હશે? અતિ અદ્ભુત દ્રવ્યની પ્રાપ્તિ થાય તે પણ લેભને અંત ક્યારે પણ આવતું નથી. કહ્યું છે કે “જે નિધન હોય તે માત્ર એક સૈકડાની ઈચ્છા કરે છે. સૈકડાવાળે હજારની, હજાર વાળ લાખની, લાખ વાળ કટીની, કેટી વળે રાજ્યની, રાજા ચક્રવર્તીપણાની, ચકવતી દેવપણુની અને દેવ ઇંદ્રપણાની ઈચ્છા રાખે છે. ઈંદ્રપણું પ્રાપ્ત થયા છતાં પણ ઈચ્છા નિવૃત્તિ પામતી નથી; માટે રામ કટેરાની જેમ મૂલમાં અતિ લઘુ એ લેભુ અતિ મોટો થવા વધી જાય છે. મોટા એવા લાભથી પણ લેભ પરાભવ પામતું નથી. જે જ મિત્રોથી અધિક હોય, તે માત્રા હીનથી કેમ છતાય ? મિત્ર, એ ઉપરથી સમજવાનું કે, અતિ લેભ મનુષ્યને મહાન અનર્થ ઉત્પન્ન કરે છે. તે બનાવ પૂર્વે શૃંગદત્ત નામના એક શ્રેષ્ઠીતે બન્યું હતું, સિદ્ધદર પુછયું. મિત્ર અતિ લેભ વિષે દષ્ટાંત રૂપ થયેલ તે ભૃગદત્ત શેઠ કોણ હતા? ” સિદ્ધ દત્તના પુછવાથી તેના મિત્ર વિમળ શૃંગદત્તનું વૃત્તાંત નીચે પ્રમાણે કહ્યું હતું. વિવિધ જાતના નરરત્નોની ઉત્પત્તિમાં રેહણગિરિ જેવા રોહણ નામના
નગરમાં શૃંગદત્ત નામે એક મહા ધનવાનું વ્યાપારી રહે અતિ લોભ વિષે હિતે. એ નગરમાં બધા ઉત્તમલેકેજ વસતા હતા, માત્ર ગળીની શ્રેગદત્ત શેઠ જેમ મલિન હદયવાળો શૃંગદત્ત એકજ નઠારે હતું, તેથી વિદ્રષ્ટાંત. ધિએ તે નગરને કોઈની દષ્ટિને દેષ ન લાગે તેટલા માટે તેને
વસાવ્યો હશે, એમ માનવામાં આવે છે. તે ભૃગદરની પાસે કે લાભ એ શબ્દમાં એક માત્રા વધારે છે અને લાભ એ શબ્દમાં એક માત્રા ઓછી છે એટલે લાભથી લોભ જતા નથી.
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૯૬
દાનવીર રત્નપાળ.
બત્રીશ કેટી સુવર્ણ દ્રવ્ય હતું, છતાં પણ તે લેભથી એ પરાભવ પામેલ હતું કે તે હંમેશા નિર્લજ થઈ પિતાની જાતે હલકા કામ કરતા હતા. તેને ચાર વિનયી યુવાન પુત્ર હતા અને ચાર તરૂણ પુત્રવધૂઓ હતી. ઘર વ્યવહાર ચલાવવામાં ઘણે ખર્ચ થઈ જાય, એવી બીકથી પિતાને ચારે પુત્રને ઘરમાં રહેવા દેતે નહીં. કાંઈ પણ કામનું ખાનુ કાઢી બાહેર મોકલી દેતે હતે. પિસાને ખર્ચ થઈ જાય, એવા ભયથી તે ચૈત્યમાં, પિષધશાલામાં, વિવાહ પ્રસંગમાં અને ચટામાં ક્યારે પણ તે નહીં. કોઈ પણ ભિક્ષુક ઘરમાં પશે નહીં, એવા ભયથી તે દ્વારના બંને કમાડ બંધ રાખતે અને આડી ભુગોળ ચડાવતે હતે, કદિ કઈ માગણે યાચના કતે તેમને તે કઠેર ગાળો આપતે અને કે બળાત્કારે ઘરમાં પેશી જાયતે તેમને ગળે ઝાલી બાહર કાઢો હતે. હંમેશા તે દ્રવ્ય સંબંધી ચિંતાથી આત્ત થઈ ભૂમિ આલેખતે અને ગ્રીવા શિથિલ કરી લમણું ઉપર હાથ મુક્ત હતા. આ પ્રમાણે બે કમાડદાન, અર્ગલાદાન, ગાલીદાન, ગળહસ્તકદાન, અને બે લમણે હસ્તદાન એ છ પ્રકારના દાન આપો તે છતાં તે સર્વ સ્થળે અદાતા તરીકે પ્રખ્યાત થયા હતા. પુણ્યથીજ યશ મેલવાય છે. કૃપણુતાને લઈને દ્વારમાં યાચકે ન પશે અને પુત્રવધૂઓ બાહેર ન નીકળે તેને માટે તે ઈર્ષોથો દ્વારપાળની જેમ દ્વાર ઉપર બેશ હતો. આ ઉપરથી જણાય છે કે, બ્રહ્માએ તે કૃપણ મૃગદત્ત શેઠને દાતાના ગુણે ફેલાવવાને માટે રાજા, ચોર, અને નિધિપતિઓને કોશાધ્યક્ષ બનાવેલે હતે. જે જગતમાં કૃપણ ન થતે હેત તે દાતા પુરૂષ પ્રસિદ્ધ પામતે નહીં. રાત્રિ વિના દિવસ એલખાતજ નહીં,
છેડે થેડે કપણ મૃગદરનું ઘર મ્લેચ્છના ઘરની જેમ અસ્પૃશ્ય, ચંડાળના કુવાની જેમ ત્યાગ કરવા યોગ્ય અને શેરીના જલની જેમ અપ્લાધ્ય થઈ પડ્યું હતું, જેમ કેશુડાનું ઝાડ ફલ્યું હોય તે પણ તેમાં ક્ષુધાતુર શુક પક્ષી શું કરી શકે? તેમ કૃપણ પુરૂષ ધનાઢય હેય તે પણ તેમાં યાચકેનું શું વળે? મૂંગદત્તની ચારે પુત્રવધૂઓ વન વયની ઉચ્છખલ હતી, તેઓ કારાગૃહમાં પડી હોય તેમ પરસ્પર સખી ભાવથી કઈ વડે કાળ નિર્ગમન કરતી હતી. એક વખતે જાણે મૂર્તિમાન પાપ હોય તે શૃંગદત્ત દ્વાર ઉપર બેઠેલે જઈ
કઈ ગિની છુપી રીતે આકાશ માર્ગે આવી તેના ઘરમાં મૃગદત્તના ઘરમાં પડી ગઈ. તેને અકસ્માત્ આવેલી જોઈ શૃંગદત્તની સર્વ ચાગિનીને પ્રવેશ, પુત્રવધૂઓ સુબ્રમથી સન્મુખ બેઠી થઈ. અને આ પ્ર
માણે બેલી–“હે માતા, અમારા પૂર્વભવને વરી તે શૃંગદત્ત સાસરે શું મરી ગયે કે જેથી તમે અમારા ભાગ્યથી આકર્ષાઈને અહિં આવી શકયા? ગિની ગર્વથી બેલી–“હે વત્સા, અમે વિવિધ જાતના મંત્ર અને એબ્ધીઓને જાણનારી છીએ. આ જગતમાં અમારે કાંઈ પણ દુઃસાધ કે દુર્ગમ્ય
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
માત્માને પ્રકાશ
નથી, ” ચેગિનીના આ વચન ઉપરથી પુત્રવધૂઓએ તેને કળા અને કુટિલતામાં કુશળ જાણું પછી વિવિધ પ્રકારના આતિથ્યથી તેને પ્રસન્ન કરી. આ પ્રમાણે કહ્યું, “હે માતા, અમે અહીં બાલ્યવથથી કારાગૃહમાં પડેલી છીએ. અમારી ઉપર પ્રસન્ન થઈ વિચિત્ર આશ્ચર્યોથી વિશાળ એવી આ પૃથ્વીનું અને દર્શન કરાવે.” વધૂઓની આ પ્રાર્થના ઉપરથી તે ચેગિની પ્રસન્ન થઈ ગઈ પછી તેણીએ તેમને આધાર સહિત આકાશ ગામિની વિદ્યા આપી, આથી તે ચાર વધૂઓ હદયમાં આનંદ પામી પછી જાણે બંધનથી છુટી હેય, તેમ તેઓ સર્વ આભૂષ છે પહેરી વાડામાં પડેલા એક પિલાણુવાણુ કાષ્ટ ઉપર બેસી જ્યારે રાત્રે ઘરના સ માણસે સુઈ ગયા ત્યારે ત્યાંથી ઉઠીને સુવર્ણદ્વીપમાં ચાલી ગઈ, સુવર્ણ દ્વીપમાં આવી ત્યાં કેઈ એકાંત સ્થળે કાષ્ટને મુકી પાછી દેવતાઓના કીડાપુરની અંદર તેઓ કૌતુક વડે ઉત્સુક થઈ દાખલ થઈ તે કીડાપુરમાં ઉંચા શૃંગારને ધારણ કરનારા ઇંદ્રાદિક દેવેને કીડા કરતાં જોયાં અને અપસરાઓનું રમણીય નૃત્ય જોયું, જ્યારે રાત્રિને છેલ્લે પેહાર આવ્યા ત્યારે તેઓ પિલા કાષ્ટ ઉપર બેથી પાછી પિતાને ઘેર આવી સુઈ ગઈ. આ પ્રમાણે હમેશા રાત્રે સુવર્ણદ્વીપમાં જતી આવતી તે સુંદર અને સૈવનવતી બાળાઓ કે એક પુરૂષના જાણવામાં આવી. જેઓ બુદ્ધિના બળથી સમુદ્રનું જળ માપી શકે છે. તેઓ પણું ગહન એવું સ્ત્રી ચરિત્ર જાણી શકતા નથી, કહ્યું છે કે, “ઘડાનું ઠેકવું, સ્ત્રીઓનું ચરિત્ર, ભવિતવ્યતા, અને વર્ષાદનું વર્ષવું, એ દેવતાઓ પણ જાણી શકતા નથી. તે પછી મનુષ્ય શી રીતે જાણી શકે? અપાર સમુદ્રને પાર લાવી શકાય છે. પરંતુ પ્રકૃતિથી વક્ર એવી સ્ત્રીઓનું ચરિત્ર જાણી શકાતું નથી, દેવના વિલાસ. દુર્જનના ભાષણે, અને મનની ઈચ્છાઓ ને સર્વજ્ઞ હોય તેજ જાણી શકે છે. તે શૃંગદત્ત શેઠને ઘેર કુશળ નામ એક સેવક રહેતે હેતે, એક સમયે તેને
જાણવામાં આવ્યું કે, “આ વાડામાં હમેશા ક્રાઇને કઈ કુશળ સેવકને ફેરવી નાખે છે, માટે તેની તપાસ કરવી જોઈએ.” આવું વૃત્તાંત, ચિંતવી તેણે રાત્રે છૂપી રીતે જોયું. ત્યાં તે ચારે વધૂઓની
ચેષ્ટા તેના જોવામાં આવી. “આ વધૂઓ હંમેશા રાત્રે જ્યાં જતી હશે?” આવી જિજ્ઞાસા થતાં તે એક વખતે અગાઉથી રાત્રે છુપી રીતે તે કાણની પિલાણુમાં સુઈ ગયે. સમય થયે એટલે ચારે વધૂઓ આકાશ માર્ગે ચાલી સુવર્ણ દ્વીપમાં આવી, ત્યાં સ્વેચ્છાથી વિહાર કરી પાછી ઘેર આવી. પેલા છુપાઈ રહેલા સેવકે તેઓનું સર્વ ચરિત્ર અવલે કર્યું, પછી તે સ્થળેથી સેનાની બે ઇંટે લઈ તે પાછે કાષ્ટની પિલાણમાં સુઈ ગયે. વધુએના આવા ચરિત્રથી તે કુશળ હદયમાં ચમત્કાર પામી આ પ્રમાણે ચિંતવવા લાગ્યો. “આહા ! સ્ત્રી અબળા અને મુગ્ધા કહેવાય છે, પણ તે મધુરા વિષ જેવી છે. એટલું જ નહીં પણ તે વિપરીત૫ણુની લક્ષણનું
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
દાનવીર રતનપાળ,
દષ્ટાંત રૂપ છે. મુગ્ધ ગણાતી સ્ત્રીઓ પણ મેટા વિચક્ષણ પુરૂષને ઠગી જાય છે અને તે અબલા ગણાય છે છતાં મહાન પરાક્રમી પુરૂષને જીતી જાય છે. આ લુબ્ધ થંગ. દત્ત શેઠ સદા દ્વારપાળ થઈ તેમની ચકી કરે છે છતાં પણ તેઓ વિદ્યાના બળથી સ્વેચ્છા વિહાર કરી આવે છે. જગતમાં પણ કહેવાય છે કે, “દુષ્ટ સ્ત્રીઓનું મન ઉડ્ડખળ છે. તેથી તેમની ચકી કરવી એ બહેને દેખાય છે. કેઈ પુરૂષ સ્ત્રી ઉપર કાંબળે બાંધ્યો હતે તે જોઈ કોઈ કવિએ કહ્યું હતુ કે, અરે મૂઢ તે શું જોઈને સ્ત્રીની ઉપર કાંબળે બાંધ્યું છે. તે સ્ત્રી જ્યારે રછાથી પ્રવૃત્તિ કરશે ત્યારે તારા કાંબળાનું બલ કાંઈ પણ
ચાલશે નહીં.
- સ્ત્રી જાતિ લક્ષમીને માટે કવિઓ આ પ્રમાણે કહેલ છે. વિષ્ણુએ જાણ્યું કે મારી સ્ત્રી લક્ષ્મી સમુદ્રની પુત્રી છે તેથી તરગેની સાથે રમી છે એટલે ઘણું ચપળ હશે, તેથી તેણીને એક સ્તંભવાળા કમળ રૂપી મહેલની અંદર પૂરી દીધી. અને તે ઉપર બ્રહ્માને પહેરે મુકો. તથાપિ એ લક્ષમી ચંદ્રના કિર સાથે નીકળી સૂર્યના કિરણની સાથે બાહર નીકળવા લાગી. આહા! તેવા સ્ત્રી ચરિત્રને નમસ્કાર છે.”
આ ઉપરથી એ બોધ લેવા કે, “સ્ત્રીઓને દુરાચારના માર્ગથી નિવૃત્ત કરવી.” આ પ્રમાણે ચિંતામાં જાગતે તે કુશળ સુવર્ણની પ્રાપ્તિથી ગવ પામતે ઘ.
વારે સુઈ ગયો. પ્રાતઃકાલે શૃંગદત્ત શેઠે બૂમે પાડી જગાડવા માંડે તે પણ તેણે ઉત્તર આપ્યું નહીં. આથી શૃંગદત શેઠે વિચાર્યું કે, આ સેવક પહેલા જ્યારે વખત થાય ત્યારે પિતાની મેળે જાગતે અને બલવતે કે તરત ઉત્તર આપતે. તે આજે આટલી બૂ પાડતાં પણ જાગતે કેમ નહીં હોય? અથવા શું તે જાગતા છતાં જવાબ આપતે નહી હોય અથવા તે કાંઈ નવીન દ્રશ્રની પ્રાપ્તિથી ગર્વિત થઈ થયે હશે? અથવા કેઈએ ઉચા નીચા વચને તેને રીસા હશે? અથવા તેને કઈ રોગ થયે હશે? આ પ્રમાણે કલ્પના કરતો શેઠ તેને નિર્ણય કરવા પિતાને હાથે ઉડાડી નેત્રમાં અશ્રુ લાવી બો. હે વત્સ, તું મારે ચાર પુત્રની સાથે પાંચ પુત્ર છે, આજે તું જુદી રીતને કેમ બની ગયો છે?”
ૐગત્તના આવા નેહ ભરેલા વચનેથી કુશળતું હદય આદ્ર બની ગયું. પછી તેણે પેલી ચાર વધૂઓનું વૃત્તાંત કે જે તેણે નજરે જોયું હતું, તે સર્વ દત્તને કહી સંભળાવ્યું. આ વાત તેને અસંભવિત લાગી તેથી તે વૃત્તાંત પોતાની જાતે જેવાને તે રાત્રે પેલા કષ્ટની પિલાણ માં ભરાઈ બેઠે, સમય થયે એટલે તે વધૂએ તે કાટ ઉપર બેશી સુવર્ણદ્વીપમાં ગઈ પૂર્વની જેમ કાઈને એક તરફ મુકી તેઓ દેવનગરમાં દાખલ થઈ. પાછળથી શૃંગદત્ત પલાણમાંથી બાહર નીકળે. ત્યાં પડેલી ઘણી સુવર્ણનો છે. તેના જેવામાં આવી. લેભને વશ થયેલ શૃંગદત્તે તત્કાળ સુત્ર
ની ઘણું ઇંટે કચ્છના પોલાણમાં ભરી દીધી. આવી દ્રવ્યની ભેટી આવકને ઉપાય
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ.
૨૯
મેળવી ખુશી થતો મૂંગદત્ત તે કાષ્ટના એક ખૂણામાં ભરાઈ બેઠે. નિત્યને સમય થયે એટલે ચારે વધૂઓ ફરીને પાછી આવી તત્કાળ કાષ્ટ ઉપર ચડી સમુદ્રની અંદર આ કાશમાર્ગે ચાલી. તે સમયે સુવર્ણની ઘણી ઇંટોના ભારથી કાછ દુર્વાહ થઈ પડયું, આથી તેઓ સૂર્યને ઉદય થવાના ભયથી પરસ્પર ખેદ પામી કહેવા લાગી “બહેન, આજે આ કાષ્ટ ઉપર બાજે ઘણે લાગે છે. માટે તેને છોડી દઈ બીજું હલકું કાષ્ટ લઈએ તે આપણને ચાલવામાં સુગમતા થશે.” વધૂઓની આ વાત કાછની અંદર રહેલ શૃંગદત્ત સાંભલી ચિંતામાં પડે. તેણે વિચાર્યું કે, “આ સ્ત્રીઓને મારી ખબાર નથી. જો તેઓ આ કાષ્ટને સમુદ્રમાં ફેંકી દેશે તે મારૂં મરણ થશે.” આવું વિચારી તે અંદરથી છે. “હે વધૂઓ હું તમારે સસરે શૃંગદત આ કાષ્ટની અંદર ભરાઈ બેઠે, તેથી આ કાષ્ટને સમુદ્રની અંદર ફેંકી દેશો નહીં.” સસરાના આ વચન સાંભળી તે વધૂએ મનમાં ક્ષોભ પામી ગઈ, પરંતુ પારણુમિકી બુદ્ધિવડે તત્કાળ તેમણે પરસ્પર વિચાર કર્યો. “આ દુષ્ટ શેઠે આપણે દુરાચાર જાણી લીધે છે. જે હવે તે જીવતે ઘેર આવશે તે પછી આપણે વધારે દુઃખરૂપ થશે, તેથી સપના ઘડાની જેમ આપણે તેને સમુદ્રમાં ફેંકી દઈએ તે વધારે સારું આવું વિચારી વધુઓએ જાણે પોતાનું મૂર્તિમાન દુષ્કર્મ હોય તેમ તે કાષ્ટને સમુદ્રમાં ફેંકી દીધું. તે પછી તે વધૂઓ સ્વેચ્છાથી ત્યાગ અને ભેગા કરતી ઘરમાં સુખે રહી હતી.
આ વાત વિમળ પિતાના મિત્ર સિદ્ધદત્તને કહે છે કે, હે મિત્ર, જેમ લોભી શૃંગદત્ત કે જે, બત્રીશ કોટી સુવર્ણને પતિ હતા, તે લુબ્ધ હૃદયથી સુવર્ણની ઘણી ઇને સંગ્રેડ કરવાથી જીવનથી ભ્રષ્ટ થયે હતું તેમ તું પણ પ્રાણાંત કષ્ટ આપનારા વહાણની ઊપર ચડી દ્વીપાંતરમાં જઈ સંતાન, ધન અને આયુષ્યથી ભ્રષ્ટ થા નહીં. તારા ઘરમાં સાત પેઢીના સંતાને ખાય, તેટલું ધન છે, છતાં આવું કષ્ટ વેહેરી લેવાન શા માટે આદર કરે છે ! હે મહાશય, હવે દ્રવ્યવડે દ્રવ્ય ઉપાર્જન કરી ઘરમાં સુખે રહે અને ત્યાગ તથા ભેગથી તારા મનુષ્યજન્મને કૃતાર્થ કર્ય.”
મિત્ર વિમળે વિવિધ યુક્તિઓ અને દષ્ટાંતથી સિદ્ધદત્ત શેઠને ઘણું સમજાવ્યું, પણ તેણે વિવેકના અભાવથી પિતાનું હિત માન્યું નહીં. છેવટે અતિ તૃષ્ણથી ચપળ એ સિદ્ધદત્ત મંગળ શુકન કરી વાહણ ઉપર ચડી સમુદ્રમાં ચાલતે થયે. ત્યાં કઈ સારા દ્વીપમાં જઇ વેપાર કરી તેણે અતુલ ધન સંપાદન કર્યું, પછી તે પિતાના વતન તરફ આવવા ત્યાંથી નીક. મધ્ય સમુદ્ર આવતાં નઠારે પવન પ્રગટ થયે. અને તેનાથી સમુદ્ર ઉછળવા લાગે. વિકરાળ-આકૃતિવાલા મેજાએ વેતાળની જેમ અકસ્માત ઉડવા લાગ્યા. તેનાથી વહાણ ઉચે ઉછળતું ત્યારે જાણે સ્વર્ગમાં જતું હોય અને નીચે ઉછળાતું ત્યારે જાણે પાતાળમાં પેશતું હોય તેમ દેખાવા લાગ્યું. આ વખતે સિહદત્ત વગેરે વેપારીઓએ જીવવાની આશા છેડી વહાણને હલકું કરવા કરીયાણાની વરતુઓને સમુદ્રમાં ફેકવા માંડી, જ્યારે વહાણ હલકુ થયું એટલે તેને
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૦૦
દાનવીર રતનપાળ.
રૂની જેમ પવન કેઈ ઊજડ બંદર ઉપર ઘસડી ગયે. વહાણુ કાંઠે આવતા સિદ્ધદર, વગેરેને જીવવાની આશા ઉત્પન્ન થઈ એટલે તેઓ ખુશી થઈ તે બંદર ઉતરી પડયા. રસ્તામાં ખેરાક ખુટી જવાથી તે કોને બચાવ કરવાને સિદ્ધદત્તે પેલી ત્રપુષી-ઔષ. ધીનાબીજ વાવી દીધા. તેમાંથી વેલાઓ ઉગી નીકળ્યા અને તત્કાળ તે ફલિત થઈ ગયા. તે ફલેને સ્વાદ લઈ વહાણના સર્વ લોકે સુખી થઈ ગયા. આ સમયે કોઈ એક જલ માનુષી સ્ત્રી સમુદ્રમાંથી નીકળી ત્યાં આવી અને તે
- સર્વને બીહરાવતી હળવે હળવે તે ફલો ખાવા લાગી. તે વખએક જલમાનુષી તે ધૂર્ત સિદ્ધદત્તે પિતાના હાથમાં એક રત્ન લઈ તે જલમાને વૃતાંત, નુષીને બતાવ્યું. અને તેને ફલ ખાતી અટકાવી. પિલી વર
દેવીએ આપેલા દાનના પ્રભાવથી જલ માનુષી એવું સમજી કે, “આ માણસ આ ફલના મૂલ્ય તરીકે મારી પાસેથી રને લેવા ઈચ્છે છે. આવા વિચારથી તે જલ માનુષી ફલ ખાવાના લોભથી સત્વર સમુદ્રમાં પિઠી અને અંદરથી વિવિધ રને બાહર લાવી. પછી તેણીએ તે રને સિદ્ધદત્તને અર્પણ કર્યા. ત્યારથી સિદ્ધદત્ત પ્રતિદિન તે જલમાનુષીને ફલે આપતે અને તે ફલેના પ્રમાણે રને લેતે હતે. એવી રીતે વિશ્વાસથી જલમાનુષીએ સિદ્ધદત્તને કેટી રને આપ્યાં, તે બધા રથી વાહાણ ભરી સિદ્ધદત્ત હર્ષ પામતે પિતાના નગર તરફ રવાને થયે. માર્ગે જતાં રનવીર નામે એક રાજા મળ્યો. સિદ્ધદત્તની પાસે કેટી રને
ને જોઈ તેને ચિત્તમાં લેભ ઉત્પન્ન થયો. પછી તરત જ તેણે રત્નવીર રાજાને તે રને લઈ લેવાની આજ્ઞા આપી. આ વખતે સિદ્ધદર પ્રસંગ ખેદ કરવા લાગ્યું. “અરે! પ્રાણુનેતૃણવત ગણુ અને મહાન
સમુદ્રનું અવગાહન કરી કષ્ટથી મેળવેલી આ મારી સર્વ લ. લક્ષમી વૃથા થઈ ગઈ. માતા પુત્રને ઝેર આપે, પિતા તેને વેચી દે અને રાજા સી. સ્વ હરીલે તે પછી તેને શું ઉપાય?” આ પ્રમાણે સિદ્ધદત્ત મનમાં ખેદ કરો હતે. તે પછી તેરમે દિવસે રાજા રવીરે દેવીના વરદાનના પ્રભાવથી તે સર્વ લવમી તેને પાછી આપવાને હુકમ કર્યો. આથી પાછે સિદ્ધદર ખુશી થશે. પછી તે મણી. એને વહાણમાંથી ઉતારી વેચી દીધા, તે દ્રવ્ય મળવાથી સિદ્ધદર ત્રેસઠ કેટી સુ. વણને ધણું થઈ પડે. આટલા દ્રવ્યથી તેનામાં ભારે ગર્વ ઉત્પન્ન થયે, નિર્વિવેકી સિદ્ધદર પોતાના નગરના મહાજનને તૃણવત્ ગણવા લાગે. તે લેભથી ધર્મમાં તે એક કેડી પણ વાપરતે નહીં. તેમજ પિતાના સ્વજનોને જરા પણ ઉપકાર કરતે નહી. કદિ પણ મહાન પુરૂષને પૂજતે નહીં અને ગુરૂઓને વંદના કરતે નહીં. માત્ર દ્રવ્ય ઉપાર્જનમાંજ મન રાખી પશુની જેમ પિતાનું જીવન ગુજારતે હતો. તે સિદ્ધદર વિવેક અને વિનય નગરને હેવાથી અનુક્રમે સર્વ મહાજનને આંખના પાટાના જે ષપાત્ર થઈ પડયે હતે.
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ.
૩૦૧
આ તરફ ધનદત્ત કે જે દેરીના વરદાનથી નિર્મળ વિવેક બુદ્ધિવાળે થયે
હતા. તે હંમેશા ત્રિકાળ પૂજ્ય જનોની પૂજા કરત. પ્રતિ વિવેકી ધનદાને દિવસે તે ગુરૂ પાસેથી ધર્મ સાંભળતે અને મોટા કાર્યમાં વૃત્તાંત પણ કેઈની સાથે કલહ કરતે નહીં. તે જીવહિંસાથી વિરક્ત
રહેતે, મૃષા વચન બોલતે નહીં, અદત્તાદાન લેતે નહીં અને પરસ્ત્રીથી પરાડુ મુખ રહેતા હતે. તે સાત વ્યસનને દૂરથી છોડી દેતે, શુદ્ધ હૃદયથી મહાજન સાથે મળીને ચાલતે, દીન તથા દુખી જન ઉપર દયાળુ થd, પરોપકાર કરે અને અલ્પ ધન છતાં ઉદારતાથી પાત્રને યોગ્ય દાન આપતે હવે, તે હંમેશા પરકાર્ય કરવામાં કુશળ અને પર સમૃદ્ધિ તરફ ઈબ્ધ રહિત થઈ સારા આચરણથી પોતાના જીવનને સફલ કરતે હતે. આવા આવા બીબા ગુણેથી અને વિવેક તથા વિનયથી મહાશય ધનદત નગરના શિષ્ટ જનેને અતિ ઈષ્ટ થઈ પડયે હતે. તેવામાં તેને એક વિદેતો વ્યાપારીને પ્રસંગ પડે અને શું બન્યું તે હવે કહેવામાં આવશે.
અપૂર્ણ
અમારી સભાને કરવામાં આવેલ અઢારમે વાર્ષિક મહોત્સવ, જેઠ ગુદ ૭ ના રોજ ભાવનગરમાં સભાની વર્ષગાંઠ અને જેઠ સુદ ૮ ના રોજ શ્રી સિદ્ધાળજી ઉપર સ્વર્ગસ્થ મહાત્મા શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરિ (આત્મારામજી મહારાજ)ની સ્વર્ગવાસ તિથિ નિમિત્તે કરવામાં આવેલ મહત્ય.
જેને આત્માનંદ સભાને સ્થાપન થયા અઢાર વર્ષ પૂરા થઈ ઓગણીસું શરૂ થવાથી આ માસશુદ ૭ ના રોજ સભાની વર્ષગાંઠ હોવાથી, આ ઉત્તમ પ્રસંગને માટે પ્રથમ આમંત્રણ પત્રિકાર છપાવી બહાર ગામના મેમ્બરને મોકલવામાં આવી હતી.
તે પ્રમાણે જેઠ સુદ ૭ ના રોજ દર વર્ષ મુજબ વાર્ષિક મહોત્સવ, સભાના મકાનને વજાપતાકા તેરણા વિગેરેથી શણગારી તેમાં પ્રથમ સ્વર્ગવાસી પૂજયપાદ ગુરૂરાજની છબી પધરાવી મુનિરાજશ્રી હસાવિજ્યજી મહારાજ તથા મુનિરાજશ્રી વલ્લભ વિજયજી મહારાજની બનાવેલી કવિતાએથી સ્તુતિ કરવા સાથે વાસક્ષેપથી સર્વ સભાસદોએ સવારના સવા આઠ વાગે પૂજન કર્યું હતું, ત્યારબાદ નવ વાગે પ્રભુ પધરાવી મરહુમ આચાર્ય મહારાજ કૃત સત્તરભેદી પૂજા સુંદર વાછત્ર સાથે ભણાવવામાં આવી હતી. જે વખતે મેમ્બરો ઉપરાંત અન્ય ગૃહસ્થોએ પણ સારી સંખ્યામાં હાજરી આપી હતી, તથા બપોરના વેરા હઠીસંગભાઈ ઝવેરચંદના તરફથી આવેલ રકમના વ્યાજમાંથી તેને મજ તુટતા રૂપિયાનું મેમ્બરથી થયેલ ફંડથી સ્વામીવાત્સલ્ય કરવામાં આવ્યું હતું. ત્યારબાદ જેઠ સુદ ૭ ના રોજ સાંઝની મીક્ષ ટ્રેનમાં આત્માનંદ સભાના ૪૫ સભાસદ શ્રી સિદ્ધાચળજી ગયા હતા.
જેઠ સુદ ૮ ના રોજ સવારના પ્રથમ ડુંગર ઉપર મટી ટુંકમાં જ્યાં કે સ્વર્ગવાસી ઉકત મહાત્માની મૂર્તિ સ્થાપન કરવામાં આવેલી છે, ત્યાં સર્વ સભાસદે શરીરની શુદ્ધિ કરી પૂજાના કપડૅ
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૦૨
શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરિજીની જયંતી.
પહેરી તૈયાર થઈ હાજર થયા. જે વખતે પન્યાસજીશ્રી દાનવિજયજી મહારાજ, મુનિરાજશ્રી કી ર્તિવિજયજી મહારાજ અને શ્રીમતી વિજયજી મહારાજ વિગેરે મુનિરાજાઓએ ત્યાં હાજરી આપી હતી. તે વખતે બરાબર દશ વાગે પ્રથમ જૂદા જૂદા રાગ રાગીણીથી મુનિરાજશ્રી હંસવિજયજી મહારાજ તથા મુનિ વલ્લભવિજયજી કૃત સ્વર્ગવાસી ઉક્ત મહાત્માની સ્તુતિ વાછરા સાથે કરવામાં આવી હતી અને તે પુર્ણ થયા બાદ પ્રથમ ત્યાં હાજર રહેલા પન્યાસજી મહારાજ શ્રી દાન વિજ્યજી મહારાજ વિગેરે મુનિરાજાએ અને પાછળથી સભાના સર્વ સભાસદોએ અને ત્યારબાદ ત્યાં હાજર રહેલા અન્ય યાત્રાળુ જૈન બંધુઓએ ગુરૂરાજની વાસક્ષેપથી પૂજા કરી હતી. જે વખતે અપૂર્વ આનંદ અને આહાદ ઉપન્ન થયો હતો, ત્યાર બાદ શ્રી નવ પદજી મહારાજની પૂજા રાગ રાગીણીથી વાછત્ર સાથે ભણાવવામાં આવી હતી અને તેજ વિસે શ્રી આદિશ્વર ભગવાન, પુંડરીકજી મહારાજ અને આત્મારામજી મહારાજની મૂર્તિને સુંદર આંગરચવામાં આવી હતી. વધારામાં શાંતિનાથ મહારાજ રાયણ પાદુકા અને ઘેટી પગલા એ ત્રણ સ્થળે આ વર્ષે આંગી રચવામાં આવી હતી અને યાત્રા, પૂજા ભાવના વગેરે ઉત્તમ કાર્યો કરવામાં આવ્યા હતા, બીજે દિવસે જેઠ સુદ ૯ ના રોજ સવારના મોતી સુખીયાની ધર્મશાળાના દેરાસરમાં ભાવના કરવામાં આવી હતી. જયાં શ્રીમદ્ ઉપાધ્યાયજી શ્રી વીરવિજયજી મહારાજ પધાર્યા હતા, અને તેઓશ્રીએ પિતાની મધુર વાણીથી અને ઉત્તમ પદો પા વગેરે જુદા જુદા રાગ રાગીણીથી બોલી અમૃત ધારા વોવ અપૂર્ણ આનંદ કરાવ્યો હતો. આ નિમિત્તે કુલ ખર્ચ રાધનપુર નિવાસી શંઘવી મેતીલાલ મુળજી તરસ્થી આપવામાં આવેલ હતું.
વળી આ જયંતી પ્રસંગ ઉપર શેઠ નેમચંદભાઈ પીતાંબરદાસ મયગામવાળા તરફથી રૂા. ૫૦ ૫ચાસની શહેર ભાવનગર તેમજ પાલીતાણામાં જૈનશાળાના બાળકના (વાર્થીઓને) મીઠાઈ તેમજ જમણ આ સભા મારફત આપવા માટે સુચના થયેલ જેથી તે પ્રમાણે કરવામાં આવેલ હતું.
મુંબઈ લાલબાગમાં મહુમ આચાર્ય શ્રીમદ્ વિજયાદસરિ (આત્મારામજી મહારાજ)ની સ્વર્ગવાસ તિથિ
સુદ૮નારાજ ઉજવાયેલ જયંતી,
મહેમ જૈન આચાર્ય શ્રીમવિજ્યાનંદજી સૂરિ ઉરફે મુનિ મહારાજ શ આત્મારામજીની જયંતી ઉજવવાને મેળાવડે કરવા બાબત શ્રી મુંબઈ માંગરોળ જૈન સભા તરફથી હેંડબીલે આમંત્રણ પત્રેિ, તેમજ ગ્રામ વગેરે કઈ દિવસથી ફેલાવવાનો પ્રયાસ ચાલુ હતે. સદરહુ દિવસે પૂજા વગેરે કાર્ય શ્રી સંઘના તરફથી હોવાને લીધે લાલબાગમાં એક ખરડે પણ ભરણે હતે. ધાર્યા પ્રમાણેતા-૧-૬-૧૯૧૪ જેઠ સુદી આઠમ સોમવારના દિવસે સવારના સાત કલાકે લાલબાગમાં એક માટે મેળાવડો મુનિ મહારાજ શ્રીવલભવિજયજીના પ્રમુખપણા નીચે કરવામાં આવ્યું હતે, તે પ્રસંગે આખા લાલબાગને અંદર તેમજ બહાર ધજા પતાકાથી સુશોભિત રીતે શણગારવામાં આવ્યું હતું સભાને મુખ્ય હોલ પણ અચ્છી રીતે શણગારવામાં આ હતા અને એક ઉંચા આસન પર મરહૂમ પૂજ્ય મુનિ મહારાજ શ્રી આત્મા
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માન પ્રકાશ
ತಂತಿ
રામજીની સુંદર તસવીર પુલતેરા સાથે પધરાવવામાં આવી હતી. સભામાં મહારાજ સાહેબના સઘળા શિષ્ય ઉપરાંત જૈન ગૃહસ્થ તેમજ બાનુઓનો એક અચ્છી સંખ્યાએ હાજરી આપી હતી, હાજર રહેલા જાણીતા ગ્રહસ્થામાં મી. કલ્યાણચંદ શોભાગચંદ મી. દેવકરણ મૂળજી, મી. મોતીચંદ ગીરધરલાલ કાપડિઆ સેલીસીટર, મી. ગુલાબચંદજી ઢઢા એમ. એ. મી. હેમચંદ અમરચંદ, મી, મુળચંદ હીરજી, મી. મેહનલાલ હેમચંદ વગેરે પણ હતા.
શરૂઆતમાં માસ્તર કાનજી કરમશી માંડવી વિદ્યાથી મંડળના વિદ્યાથીઓ તરફથી મંગળાચરણ કરવામાં આવ્યું હતું. જે ગાયને આ માસિકમાં પ્રથમ છપાયેલ છે. ત્યારબાદ– ગવૈયા નાથાલાલે ગાયેલું સ્તુતિનું ગાયન,
શ્રી ગુરૂ સ્તુતિ. વારી જાઉં રે સદ્દગુરૂજી તુમ પર વારનાજી. (અંચલી) આતમારામજી નામ ધરાયા, આતમકો આરામ બતાયા; આતમરામ સમા સુખ દાયા, અંતર ઘટમેં ધારના ૧ મિથ્થા મત તમદિન કરજાના, કામ જવર ધનવંતરીમાના; સત ચિત આનંદ પદકા વાના, સાગર લોભ નિવારનાજી. ૨છે બાહ્ય નિમિત્ત ગુરૂ ઉપકારી, કાર કારણ મુખ્ય નિજામ ધાર; આતમ હી આતમ પદકારી, સીધાઅર્થ વિચારનાજી. એ ૩ ઘડી ઘડી પલ પલ ગુરૂજી ધ્યાઉં, મનમે વાણી સે ગુણ ગાઉં, કાયાસે નિજ સીમ નમાઊં, રૂપ પરાયા, છારનાજી. ૪ પૂર્ણ કૃપાથી ગુરૂ કીથા, આતમ પરમાતમ પદ પાવે; વિજ્યાનંદ વધાઈ ગાવે, આતમ વલ્લભ તારનાજી. છે ૫ | ત્યારબાદ ગવૈયા નાથાલાલે નીચેનાં ગાયન ગાઈ સભાને આનંદ આપે હતે.
પદ ૨ જું દેશી ભજનકી. અશરણુ શરણુ કરણું સુખ સંપદ, વિપદ હરણ જળવાલા વાલા પ્રભુ વાલા. સુખ સાગર આગર ગુણ ત્રાતા, ગાતા ગુણકી માલા માલા પ્રભુ માલા. અંચલી. અલખ અગોચર અજર નિરંજન ભંજન દુ:ખકી રાસી રાસી પ્રભુ રાસી, ડુિ કારી ઉપકારી જગજન; મન્મથ કે હૈ નાસી નાસી પ્રભુ નાસી. અ૦ ૧ તીર્થકર જગદીશ જીનેશ્વર; યેગીશ્વર અતિ વીરા વીર પ્રભુ વીર; બ્રહ્મા વિષ્ણુ જિન શિવ શંકર, મંદર ગિરિ સમ ધીરા ધીરા પ્રભુ ધોરા, અ૦ ૨ નામ અનંતે ગુણ રહી અને તેનું વર્ણન કરૂં તુમ કૈસે કૈસે પ્રભુ કેસે. દિલ અનુભવમાં આગલ બાલક, કહી ન સકે નિજ જૈસે જૈસે પ્રભુ સે. અ૦ ૩
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૦૪
શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરિની જયંતી.
હે જીન તારક મેહ નિવારક; કરતે ભવિજગ દેવા દેવા પ્રભુ દેવા. મુનિ નર ખગસુર ગણપતિ સેવા; ફલ શિવસુખકે લેવા લેવા પ્રભુ લેવા. અ૦ ૪ આતમ નિજ ગુણ દાયક ધારી, શરણ લિયા મેં તેરા તેરા પ્રભુ તેરા. આતમ આનંદ વલ્લભ માંગે, ટારે ભવ ભવ ફેરા ફેરા પ્રભુ ફેરા. અ૦ ૫
પદ ૩ (ચાલી મનમાયાના કરનારારે ) સુખકારી પૂજન સુખકારી રે, સૂરિરાય પૂજન સુખકારી. કરે શુદ્ધ ભાવે નરનારીરે, સૂરિરાય પૂજન સુખકારી. અંચલી, યુગ પ્રધાન સૂરીશ્વર સોહે, દેશાદિ ગુણકે ધારી લેક અનુગ્રહ કારણ ભાસે આચાર પાંચ પ્રકારી સૂરિ ૧ સારણું વારણ ચોયણ કરતાં પડિચેથણુ દાતારી, ધર્મોપદેશક ગચ્છ નિયતા, પ્રમાદ દૂર નિવારી રે.
સૂરિ. ૨ ભૂપ સમા જીન શાસન દીપે, અનેક લબ્ધિ ભંડારી, તત્વજ્ઞ ત પદેશક સૂરિ; જીવ પરમ ઉપકારી રે. સૂરિ. ૩ પાલે પલાવે ધર્મ અનુપમ, વિકથા કષાય વિહારી. માત તાત સુત બધવ સેભી જીવ અધિક હિતકારી, વંદન પૂજન ભાવ સૂરિ પદ અક્ષય પદ કસ્તારી, આતમ લક્ષમી સંપત પામે, વલ્લુભ હર્ષ અપારો રે સૂરિ. ૫
સૂરિ. ૪
ત્યારબાદ શ્રી આચાર્ય મહારાજ શ્રીમદ્ વિજ્યાનંદ સૂરિ ઉરફે મુનિ મહારાજ શ્રી આત્મારામજીની વાસક્ષેપથી પૂજા કરવામાં આવી હતી.
તે પછી શરૂઆતમાં માસ્તર કાનજી કરમસીની સ્કૂલના માસ્તર વીરજી રાજપાલે અંગ્રેજીમાં ભાષણ આપ્યું હતું જેને ગુજરાતીમાં સાર મી. જખુ દેવજી વીરાએ સંભળાવ્યા હતા. જે નીચે મુજબ છે.
પૂજ્ય મુનિરાજે, બહેને તથા ભાઈઓ,
આજે આપણે એક મહાપુરૂષની જ્યન્તિ ઉજવવા એકઠા થયા છીએ અને તમે જાણતા હશો કે હરકોઈ મહાપુરૂષની જ્યન્તિ ઉજવવામાં, આપણે પિતાને જ સ્વાર્થ સમાયેલું છે. કારણ કે જે મહાપુરૂષની જ્યતિ ઉજવવા આપણે ઉજમાલ બનીએ છીયે તેમના અસાધારણ ગુણે નમુનારૂપે આપણી દ્રષ્ટિ સમક્ષ રજુ થવાથી આપણું ચરિત્ર ઉચ્ચ બને છે. મહાન પુરૂષે આ દુનિયાનું નાટક તખતા ઉપર પિતાને ભજવવાને પાઠ બરાબર ભજવીને ચાલ્યા ગયા છે પણ જમીન ઉપર પગલાં મૂકતા ગયા છે કે જે પગલાં આપણું જેવા બાળ જીવેને માર્ગ સૂચવવાનું કામઅચ્છી રીતે બજાવી શકે છે.
ત્યારે આપણે આજે કયા મહાપુરૂષની જ્યન્તિ ઉજવવા તૈયાર થયા છીએ ?
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
માત્માન. પ્રકાશ
જે મહાપુરૂષ આપણું આધુનિક જૈનમુનિવર્ગમાં સર્વ શિરોમણિ તરીકે ગણાતા હતા એવા એક ન્યાયાંમ્ભનિધિ જૈનાચાર્ય શ્રી આત્મારામજી મહારાજ કે જેમણે એક ખરા ક્ષત્રિયની માફક કર્મરિપુ સામે યુદ્ધ કરી જૈન સમાજના માનવત અગ્રેસરનું પદ પ્રાપ્ત કર્યું હતું. શ્રી મદ્રવિજ્યાનંદ સૂરિનું શાસ્ત્રજ્ઞાન અને શ્રી મહાવીર પ્રભુના ઉપદેશેલા સિદ્ધાંતનું રહસ્ય સમજવાની એમની શક્તિ ખરેખર અનુપમ હતી. સ્વધર્મનું પિતાને જે જ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું હતું તેનો લાભ બીજા સંખ્યાબંધ માણસને આપવાના ઉદાર આશયથી તેઓ પંજાબથી ગુજરાત અને કાઠિયાવાડ સુધી અનેક ગામો અને શહેરમાં વિચર્યા હતા. અને એમના શિક્ષણથી લેકે એટલા બધા પ્રસન્ન થયા હતા કે એટલી લોકપ્રિયતા એમના જમાનાના બીજા કોઈ મુનિને ભાગ્યે જ મળી હશે. હજારે અન્ય ધમીઓને તેમણે જૈનધર્મનું અદ્ભુત સ્વરૂપ સમજાવ્યું હતું અને તેઓમાં પવિત્ર જૈનધર્મને શેખ જગાડયા હતા. વિદ્વાન મહાપુરૂષે ઘણું ઘણું વાંચ્યું હતું અને ઘણું વિચાર્યું હતું અને ઘણું લખ્યું હતું. આ સર્વથી ઉપકૃત થએલા જૈનવગે તેમને “જૈનાચાર્ય” ને અત્યંત માનનીય ખિતાબ અર્પણ કર્યો હતે.
બંધુઓ ! જેનાચાર્ય શ્રી મદ્વિજ્યાનંદજી મહારાજ કાંઈ માત્ર જૈનેનાજ ગુરૂ નહતા. તેમણે જૈને તેમજ જૈનેતરે, એસિયાટિકા, યુરેપીઅને તેમજ અમેરિકનને જૈન સ્યાદ્વાદને સ્વાદ ચખાડ હતું. કારણ કે દેશ, જાતિ કે વાડાને ભેદ રાખ્યા સિવાય સર્વ ઉપર ઉપકાર કરે એ તેમને સિદ્ધાંત હતા. સ્વામી ગઇવાનંદ સરસ્વતિ નામના એક સમર્થ વિદ્વાન સંન્યાસીને આચાર્યશ્રીનાં રચેલાં પુસ્તકે વાંચવાથી જૈનધર્મપર અને આચાર્ય શ્રી પર એટલી શ્રદ્ધા ઉત્પન્ન થઈ હતી કે તેમણે આચાર્યશ્રીની પ્રસંશા માટે કાવ્ય લખ્યું હતું. જેના ૫૧ અર્થ થઈ શકે છે.
રોયલ એસિયાટીક સેસાયટી કલકત્તાના ઓનરરી સેક્રેટરી ડો.હર્નલે એઓ સા. આ આચાર્યશ્રી પાસે જૈનધર્મને લગતા અટપટા સવાલના ખુલાસા મેળવતા. આ યુરોપિયન પંડિતે આચાર્યશ્રીની બહુ તારીફ કરી છે.
આ મહાન આચાર્યશ્રીની કીર્તિ કાંઈ હિંદમાંજ ગેધાવી રહેવા સરજાયેલી - હતી. અમેરિકાના ચીકાગે શહેરમાં ઈ. સ. ૧૮૯૩ માં દુનિયાના તમામ ધર્મની કોંગ્રેસ અથવા સમેલન પ્રસંગે જેનકેમને પ્રતિનિધિ મોકલવાનું જયારે આમંત્રણ મળ્યું ત્યારે એ આમંગણને સ્વીકારીને આચાર્યશ્રીએ સ્વર્ગસ્થ બધું વીરચંદ રાઘવજી ગાંધીને જૈનતત્વજ્ઞાનના મુદ્દા શીખવીને કેસમાં મેકલ્યા હતા. એ કેગ્રેસના રીપોર્ટમાં શ્રી મદ્દ માટે ઘણું માનભર્યા શબ્દો નોંધાયા છે.
શ્રી આત્મારામ મહારાજની આટલી બધી તારીફ થવાનાં મુખ્ય કારણે તેમની વિદ્વતા, રહસ્યશધકવૃત્તિ, ઉદાર મન્તવ્ય, ધર્મપરાયણ અંદગી, મળતાવડે
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૦૬
શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરિની જયંતી.
સ્વભાવ અને કેળવણીની હિમાયત કરવાને ખાસ નિયમ એ હતા. કેળવણીને સવાલ એ એમનું જીવન હતું. પિતાથી બને તેટલા જોરથી જેનેને એ વિષયની અગત્ય સમજાવતા અને કહેતા કે “જનની ઉન્નતિ ત્યારે જ થશે કે જયારે જૈને જમવા, જમાડવામાં. નાચ વરઘેડામાં, અને એવી હજારે ધામધુમાં, ખર્ચ કરવાનું છેડી દઈ ધાર્મિક અને વ્યવહારિક કેળવણીના પ્રચારને રસ્તે પિતાની લહમીને સદુપયોગ કરવા લાગશે.” આચાર્યશ્રીને એ ઉપદેશ મુનિમહારાજ શ્રીવલ્લભવિજયજીએ પણ એવાજ ઉત્સાહથી ચાલુ રાખ્યો છે એ જોઈ કેને આનંદ નહિ થાય? શ્રી મહાવીર જૈનધર્મ વિધાલયની જે હિલચાલ તેમના ઉપદેશના પરિણામે પગભર થઈ છે તેને ગૃહ ! તમારા તન, મન અને ધનથી પુષ્ટિ આપશે, તે હું માનીશ કે આપણા મહાન આચાર્યશ્રીએ જે ઉપદેશ માટે આખું જીવન વ્યતીત કર્યું હતું, તે ઉપદેશની સાર્થક્તા કરનારા ખરા ભકતે તમેજ છે. એ ઉપગી સંસ્થા જેમ વધારે મજબુત, વધારે ચીરંજીવી અને વધારે ઉપયોગી બનશે તેમ (શ્રી મદ્ વિજ્યાનંદજી) મહારાજનું નામ વિશેષ અને વિશેષ અમર અને કિર્તિવાન બનશે.
પંડિત હંસશર્માનું ભાષણ. ત્યારબાદ પંજાબી પંડિત હંસરાજ શર્માએ સંસ્કૃતમાં સ્તુતિ કરી મહારાજજી સાહેબના ચરિત્રામાંથી લેવા લાયક બોધનું દિગ દર્શન કરાવતાં કહ્યું કે મહાત્માએના ચરિત્રમાં એવી કોઈ પણ વાત નથી હોતી કે જે અનુકરણીય કે આલબનીય ન થઈ શકે. માહરી એટલી શકિત નથી કે હું મહાત્માનું યથાતથ્ય વર્ણન કરી શકું તે પણ યથાશક્તિ મહાત્માના ગુણેના આકર્ષણથી કહીશ કે જે મહાત્માની
યંતી ઉજવવા આપણે બધા એકત્ર મળ્યા છીએ તે મહત્યામાં સત્યને પ્રેમ એટલે બધે હતું કે જેની બાબતમાં જેટલું વર્ણન કરીએ તે ટલું ઓછું છે. મરહૂમ મહાત્મા પ્રાતઃ સ્મરણીય પૂજ્યપાદ શ્રીમદ્ વિજ્યાનંદસૂરિ (આત્મારામજી મહારાજ જે વખતે ઢંઢક સંપ્રદાયમાં હતા, તે વખતે એઓની કેટલી માન પ્રતિષ્ટા તે સંપ્રદાયમાં હતી તેને અનુભવ તે વખતના તેજ સંપ્રદાયના કેટલાક સજનના કહેવાથી મને પિતાને થયે છે કે મરહુમ પૂજ્ય મહાત્માની બરાબરી કરી શકે તેવી એક પણ બીજી વ્યક્તિ તે વખતે તે સંપ્રદાયમાં નહોતી! એ બનવા જોગ છે કે જે પ્રતાપી પુરૂષ જે વખતે જે સમુદાયમાં હોય તે સમુદાયમાં તેજ પ્રતાપી ગણાય. અહીં સુધી કે લેકે તેમને એક અવતારી જીવ તરીકે માન આપતા હતા. આટલી બધી માન પ્રતિષ્ઠા હોવા છતાં પણ જ્યારે શાસ્ત્રદ્વારા એઓને પિતાની પ્રથમની ત્તણુંક અનુચિત ભાન થઈ કે તત્કાળ સર્પ કંચુક ત્યાગે તેમ તે સંપ્રદાયને પિતાની માન પ્રતિષ્ઠાની દરકાર ન કરતાં એકદમ ત્યાગ કરી દીધો! આહા કેટલે બધે સત્ય પ્રેમાં કેટલું બધું નિરાભિમાનપણુ? આવા સત્ય પ્રેમી બન્યા શિવાય કેઇનું પણ કલ્યાણ કદાગ્રહથી થયું નથી, થાતું નથી, કે
For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ.
અ
-
-
થાશે નહીં, આ અટલ નિયમ સમજવે. સજજને? મરહમ મહાત્માએ પિતે સત્ય પ્રેમી બનો પિતાનો જ કેવળ ઉદ્ધાર કર્યો એટલું જ નહીં, એમના સત્ય પ્રેમથી આકર્ષાઈ હજારે જીએ તેજ સત્યને પ્રેમ કરી પોતાના ઉપકરી મરહુમ મહાત્માને બનાવ્યા. તાત્પર્ય કેહજારે જેને સત્ય પથ ઉપર આયા. શું આ વાત ખરી હશે? આપણને શી ખબર કે તેઓ જરૂર સત્ય પ્રેમી હતા? હુંભાર દઈને કહી શકું છું કે તેઓ જેરૂર સત્ય પ્રેમી, નિરાભિમાની અને પક્ષપાત હિત, યથાર્થ સત્યપદેશક કોઈની પણ પરવા ન રાખતાં જે સત્ય તે કથન કરવાવાળા એક ઉચ્ચ કેટીના મહાત્મા હતા કે જેની સત્યતા હું આપ લેકેની સમક્ષ તે મહાત્માના બનાવેલ ગ્રંથથી બતાવી આપીશ.
સજ્જને! આપ જાણતા હશે કે જેનામાં ઉચ્ચ આશય ન હોય તેના ઉદ્દગાર ઉચ્ચ હવાને સંભવ નથી, કદાપિ કઈ મેઢેથી ઉચ્ચ આશય પિતાની માન બડાઈને માટે કહી શકે પણ ગ્રંથમાં અક્ષર રૂપે લખે એ સંભવ નથી, અને જ્યારે અક્ષર રૂપે લખવામાં આવે તે જાણવું જ જોઈએ કે લખનારને જરૂર ઉચ્ચ આશયજ છે એ વિના આવું નિડરપણે લખાણ થઈ શકેજ કેમ?
સજજને ! જરા મારા ઉપરની દષ્ટિ ફેરવી મારા હાથ તરફ દષ્ટિ કરશે. જુઓ, આ મારા હાથમાં શું છે ? પુસ્તક છે. કયું પુસ્તક છે? મરહુમ મહાત્મા કે જેની આ યંતી થઈ રહી છે તેમનું બનાવેલું “અજ્ઞાન તિવર મારા નામનું પુસ્તક છે, કે જેની બાબત ડા સમયપર પંજાબમાં ચર્ચા ઉભી થઈ હતી, જે કારણે આજના આપના પ્રમુખ સાહેબને ગુજરાતમાં આવતાં દીલ્લીથી પાછું પંજાબમાં જાવું પડયું હતું. જેને આબેહુબ ચિતાર “મીર જ્ઞાન વિંશિ” નામા પુસ્તક ઉપરથી આપ જાણી શકે છે. સદરહુ અજ્ઞાન તિમિર ભાસ્કર પુસ્તક બનાવવાવાળા કેટલા ભારી વિદ્વાન હતા, તેમજ કેવી સુંદર રીતિથી પ્રતિપાદન કરી પ્રતિપક્ષીનું ખંડન કરી સ્વધર્મનું મંડન કરવા સમર્થ હતા, તે વાંચનાર નિષ્પક્ષ વિદ્વાન મંડળજ જાણી શકે છે? સત્ય છે “વિાને વઢ નાનાંતિ વિજ્ઞાન શિક્ષણ
મહાશ! મારું આટલું વિવેચન કરવાનું કારણ મારે મરમને જે લેખ તમને બતાવે છે તે ઉપર તમારું વધારે લક્ષ ખેંચાય તેમજ તમે તેના પરીક્ષક બની પુરૂષાર્થ કરી તેમની ઉચ્ચ લાગણીને માન આપી ઉચ્ચ કામ કરવાને કટિબદ્ધ થાઓ. આહા! મને લેખ વાંચતાં ઉત્સાહ ચઢે છે અને તેની પ્રેરણાથી હું કહું છું કે ઉચ્ચ સ્વરે બેલે! પ્રાતઃ સ્મરણીય પૂજ્યપાદ જૈનાચાર્ય શ્રી મદ્વિજયાનંદસૂરિ (આત્મારામજી) મહારાજની જય? (તાલીઓના ગડગડાટ સાથે જય જયની ધ્વતિથી આ મંડપ ગાજી ઉઠ)
મહાનુભાવે મરહુમ પૂજ્ય મહાત્મા લખે છે કે"जैन मतके न फैलनेका कारण यह है
For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૦૮
શ્રીમદ્ વિજ્યાનંદસૂરિની યંતી.
मुसलमानोंके राजमें जैनके बाखो पुस्तक जनादियाये? और जो कुल बच रहे हैं वे जमारोंमें बंदकर डोमे है ! वे पर पके गलगये है, बाकी दोसौ तीन सौ वर्षमे तमाम गलजावेंगे! जैसे जैन लोग अन्य कामोमे लाखो रुपये खरचते है वैसे जीर्णपुस्तकोके नछारमे कुबनी नही खरचते! और न कोई जैनशाला बनाकर अपने लम्कोको संस्कृत और धर्मशास्त्र पढाते हैं !
एवं जैन साधुनी प्रायः विद्या नही पढते, क्योंकि उनको खानेको तो ताजा मान मिलता है वे पढकर क्या करें ! कितनेक यतिलोग इन्द्रियोंके लोगोमें पा रहे हैं ! वे जी विद्या क्योंकर पढे ! विद्याके न पढनेसे लोग इनको नास्तिक कहने लग गये हैं ! फिर नी जैन लोगोंको बज्जा नही आती. जैन लोक चूरमेके लाडू आर दूधपाकादिकखाने वास्ते तो हजारों के हो जाते हैं परंतु पुस्तकोंके नकार और शिक्षाके लिये सोए पके हैं ! हमारे लिखनेका प्रयोजन तो इतना ही है कि जैन लोगों को नचित है कि सज देशवाने मिलकर पाटन, जैसलमेर, खंजातादि नंमारोंके पुस्तकों का जीर्णोकार करावें और बडे बडे शहेरोंमे जैन पाठशालायें बनाकर अपने समकोंको संस्कृत શ્રારિ વિદ્યારે પઢાવે છે” (અજ્ઞાન તિમિર ભારકર. ખ ૨ પૃ. ૪)
મહાનુભાવો? મહાત્માના કેવા ઉચ્ચ આશયના ઉદ્દગારે છે? જેમાં જરા પણ પક્ષપાતને તે નજીક આવવા દીધો નથી. શ્રાવક વર્ગને માટે જે યોગ્ય હિત શિક્ષા ભર્યો ઉપદેશ આપે છેતેજ સાધુઓ પ્રતિ પણ આપે છે! બેશક! નિ. સ્પૃહ ઉપકારિઓનું એજ કર્તવ્ય છે! હવે હું એ ઉપકારીને ઉપકાર સક્ષેપ રૂપથી બતાવતે, સમય અધિક ન હોવાથી એટલું જ કહીશ કે જ્યાં સુધી મારો અનુભવ છે. જૈનેના તરફથી જે કાંઈ ખંડન મંડનના વિષયમાં ટ્રેકટરૂપે અથવા છાપા દ્વારા લેખરૂપે લખાણ પ્રગટ થયાં છે, કે થાય છે પ્રાય: ઘણે ખરે ભાગ તેમાં મરહમ પૂજ્ય શ્રીના બનાવેલા ગ્રંથને જેને તેજ જોવામાં આવે છે, અને તેમ નહીં તે તેના સારરૂપે લેવામાં આવ્યા છે. કે આવે છે જે કે મહાત્માનું નામ જાહેર ન લેતાં પિતાની બનાવટ તરીકે જાહેરમાં લાવવી એ પરમ અપરાધ છે. પણ તેને ભાર કરનારને માથે છે. બાકી મહાત્મા તે ઉપકારી હતા તે ઉપકાર કરી ગયા છે. આપણે તે અહીં મહાત્માના ઉપકાર તરફ ખ્યાલ કરવાને છે અને તે મેં મારી યથાશક્તિ કરાવ્યું છે તેને આપ લેક લક્ષ્યમાં લઈ મારા બોલવામાં કાંઈ ક્ષતિ થઈ હોય તે તેને માટે દરગુજર કરશો. સજજને? ગુરૂ ભકરે? અંતમાં ખરા ભાવથી ઉચ્ચ સ્વરે બેલે ગુરૂ આત્મારામજી મહારાજકી જય, એ પછી પંડિતજીએ પોતાની બેક લીધી હતી,
For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ
૩૦૦
મી. જીવરાજ મેઘજી ડાઘાનું ભાષણ, ત્યાર પછી મહારાજશ્રીની જયંતી ઉજવવા સંબધી આપણું કર્તવ્ય શું છે એ ઉપર મિજીવરાજ મેઘજી ડાઘાએ અંગ્રેજીમાં ભાષણ આપ્યું, જેને ગુજરાતીમાં સાર માસ્તર જેઠાભાઈ રાજપાળે સમજાવ્યે જે નીચે મુજબ છે. સાધુ મહાત્માઓ, સદગૃહસ્થ અને બધુઓ!
જયક્તિ એટલે બે ઘડી બેસી ભાષણે કરવાં કે સાંભળવાં, ખુલ્લામાં બેસી પવન ખાવે એ નથી. આજ જગપ્રષિદ્ધ શ્રી જૈનાચાર્ય શ્રી વિજયાનંદસૂરી (આત્મારામજી) મહારાજની જયંતિ ઉજવવા પ્રકાર જુદે છે. આ મહાત્માનું નામ દરેક જૈનના હૃદયમાં કેતરાઈ રહે, એ મહાત્માએ જેમ જીવનને સદુપયોગ કર્યો એમ યત્કિંચિત સદુપયોગ કરવા દરેક જૈન આજ પ્રતિજ્ઞા લે અને આપણા બાળકેમાં ધર્મ કર્તવ્ય બુદ્ધિ અને આત્મજ્ઞાનનાં બીજો વવાય તેજ આજની જયન્તિ ઉજવાઈ કહેવાય.
બધુઓ ! મહાત્મા આત્મારામજી જન્મ ક્ષત્રિય હતા. અને એક મહાવીર તરીકે એમણે જીવન પર્યત કર્મશત્રુ સામે દારૂણ યુદ્ધ કરી વિજય મેળવ્યું હતું અને જ્ઞાન અને નેહના સબળ શસ્ત્રથી અજ્ઞાન અને અઢાર પાપમાં પડેલા આત્માઓનું રક્ષણ કર્યું હતું. મહાત્મા ચરમ તીર્થકર મહાવીરનું જીવન આત્મારામજીનું આ દેશ હતું. અને એ પરમાત્માને પગલે ચાલી ઉત્તમ જીવન ગાળ્યું હતું. જે સદીમાં શ્રદ્ધાનું નામ નહેતું, અભાવનું જોર હતું તે સદીમાં મહાત્મા આત્મારામજીએ પિતાના ઉંડા જ્ઞાન, તર્કશક્તિ અને અસરકારક વ્યાખ્યાન કળાથી એટલું જ નહિ પણ પ્રાણી માત્ર પ્રત્યેના પ્રેમથી આ દેશમાં એટલું જ નહિ પણ જયાં જૈનમતને છોટેએ નહતું ત્યાં પણ જેનામતને વિજયવાવટો ફરકાવ્યો.
મહાત્મા આત્મારામજીએ ૧૮૯૩ માં અમેરિકાના શિકાગે શહેરમાં મળેલી દુનિયાની ધર્મ પરિષદમાં જૈનધમ ઉપર એક લેખ લખી મોકલ્યા હતા અને તે લેખ મી, ગાંધીએ વાંચ્યા હતા. આ લેખકે અવાજે પશ્ચિમાત્ય પ્રજાએ વખાણ્યો હતે.
જે કઈ સાધુ નીકળ્યા હેય-જેણે સંસારનો ત્યાગ કરીને સંસારીને તારવા પ્રયત્ન કર્યો હોય તે તે સાધુ આત્મારામજી હતા. જૈનાચાર્ય આત્મારામજી એજ જૈનધર્મને છૂપ ભંડાર બહાર લાવી ધર્મવૃત્તિ, અહિંસા, નેહ વગેરે આ યુગમાં ફેલાવ્યા.
આવા પવિત્ર આત્મારામજીનું સ્મરણ કરવું, તેમના પગલે ચાલવું, તેઓ જે કાંઈ કરી ગયા છે કે લખી ગયા છે તે વાંચી મનન કરી-નિદિધ્યાસન કરવું એજ જયતિ ઉજવવાને મહાન ઉદેશ અને પ્રકાર છે. અને એમ કરીશું તે ખાત્રી છે કે થડા સમયમાં આપણે કેમમાંથી અવા મહાત્માઓ જરૂર પેદા થશે.
For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૧૦ * શ્રીમદ્ વિજયાનસુરિની યંતી
મુનિશ્રી વિમળવિજયજીનું ભાષણ ત્યારબાદ મુનિશ્રી વિમળવિજ્યજીએ જે કે તેમની તબિયત કેટલાક દિવસથી સીક હતી તે પણ ગુરૂભક્તિના ઉત્સાહથી કેટલુંક લંબાણ વિવેચન કરતાં જણાવ્યું કે, મહાશ ! (તસબીરના તરફ ઈશારો કરીને) પ્રાતઃ સ્મરણીય પૂજ્યપાદ જૈનાચાર્ય શ્રીમદ્વિજયાનંદસૂરિ (આત્મારામજી) મહારાજની આટલી બધી પ્રસિદ્ધિ આજ સુધી કે ઈ પણ સાધુની જે થઈ નથી તેનું શું કારણ? એમનામાં આ ચાલતી સદીમાં છે અને એટલે ગુણ હતિ તેજ તેનું કારણ છે બીજું કાંઈ નહીં. એ કારણુએ વસ્તુ અમારા તમારા સર્વ કેઇનામાં છેડે કે ઘણે અંશે છે. પણ જે તેને સફળ કરવામાં ન આવે તે છે તે પણ માને નથી એમજ થાય. એ વસ્તુ કઈ છે? એ વસ્તુ પુરૂષાર્થ છે. અમે તમે બધા અત્રે એકઠા થયા છે એ પણ એ પુરૂષાર્થનેજ પ્રભાવ છે. એ પુરૂષાર્થ મરહૂમ પૂજ્ય મહાત્માએ સારી રીતે કેળવ્યું હતું જેના પ્રતાપે એઓ દેશવિદેશમાં સર્વત્ર પ્રાય: પ્રસિદ્ધ થયા છે, તેમના પુરૂષાર્થની નિશાની આ અમારી તમારી સામે પાટ ઉપર પુસ્તકને ઢગલે નજરે પડે છે તે છે. અગર કઈ એ જૈન તત્વદર્શ, અજ્ઞાન તમિર ભાસ્કર, તત્ત્વનિષ્ણુય પ્રાસાદ, ચીકળે પ્રશ્નોત્તર, સમ્યકત્વ શદ્વાર, જૈન પ્રશ્નોત્તર, જૈન ધર્મનું સ્વરૂપ, જૈનમત વૃક્ષ વગેરે વગેરે બધાય નું આઘોપાંત વારંવાર વાંચન કરે તે હું ધારું છું કે ગ્રંથ કર્તામાં જે પુરૂષાર્થ હતું તેને ઘણે ખરે ભાગ વાંચનારમાં આવ્યા વિના કદાપિ ન રહે. હું લાચાર છું કે મારું શરીર અશક્ત છે જેથી વધારે બોલી શક્તા નથી તે પણ પુરૂષાર્થ શી ચીજ છે એ બાબત સમજાવવાના આશયથી આ એક કવિની રચેલી કવિતા સંભળાવી હું મારું બેલિવું સમાપ્ત કરીશ એમ કહી પિતે કવિતા સંભળાવી પિતાનું આસને લીધું હતું. સદરહુ કવિતા આ છે.
- ક
सुत वितवित छंद. पुरुष क्या पुरुषार्थ हुआ नजो । हृदयकी सब पुर्बलता तजो ॥ प्रवन्न जोतुममें पुरुषार्थ हो । सुखन कौन तुम्हें न पदार्थ हो । प्रगति के पथमें विचरो जगे । पुरुषहो पुरुषार्थ करो उगे ॥ १ ॥ न पुरुषार्थ विना कुछ स्वार्थ है । न पुरुषार्थ विना परमार्थ है ॥ समज लो यह बात यथार्थ है । कि पुरुषार्थ वही पुरुषार्थ है ॥ नूवनमें सुख शांति जरो जगे। पुरुष हो पुरुषार्थ करो जगे ॥२॥ न पुरुषार्थ विना वह स्वर्ग है । न पुरुषार्थ विना अपवर्ग है ॥ न पुरुषार्थ विना क्रियता कहीं । न पुरुषार्थ बिना प्रियता कहीं ॥ सफलता वर तुट्य वरो उगे । पुरुष हो पुरुषार्थ करो उगे ॥३॥
For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ.
११
न जिसमें कुछ पौरुष हो वहां । सफलता वह पा सकता कहां ॥ अपुरुषार्थ जयंकर पाप है । न उसमें यश है न प्रताप है. ॥ न कृमि कोट समान मरो उगे । पुरुष हो पुरुषार्थ करो जगे ॥४॥ मनुज जीवन में जय के लिये । प्रथम ही दृढ पौरुष चाहिये । विजयतो पुरुषार्थ विना कहां । कठिन है चिरजीवन जो यहां ॥ जय नहीं लव सिंधु तरो उगे । पुरुष हो पुरुषार्थ करो लगे ॥५॥ यदि अनिष्ट अमें अमते रहें। विपुत्र विघ्न पमें पमते रहें । हृदयमे पुरुषार्थ रहे जरा । जलधि क्या नन क्या फिर क्या धरा ।। दढ रहो ध्रुव धैर्य धरो नगे । पुरुष हो पुरुषार्थ करो नगे ॥६॥ यदि अजिष्ट तुम्हे निज सत्वहे । प्रिय तुम्हे यदि मानमहत्वहै । यदि तुम्हे रखना निज नामहै ॥ जगतमे करना कुछ कामहै ।। मनुजतो श्रमसे न मरो उठगे। पुरुष हो पुरुषार्थ करो उगे ।। ॥ प्रकट नित्य करो पुरुषार्थको । हृदयसे तजदो सब स्वार्थको । यदि कहीं तुमसे परमार्थहो । यह विनश्वर देह कृतार्थहो ।। सदयहो परउःख हरो लठो । पुरुष हो पुरुषार्थ करो जो ॥७॥
(सरस्वती) - આ વખતે પણ પિરૂષીને સમય થાવાથી મુનિ મહારાજ પિતાની નિત્ય ક્રિયા કરવામાં રોકાયા જે અવસરને લાભ લઈ પ્રસંગને અનુસરી શ્રાવિકા સમુદાયે સાંકળચંદ કીકૃત ગૂહલી ગાઈ જે પણ પ્રસંગને બંધ બેસતી હોવાથી સભાજનનું ચિત્ત આકર્ષિત કર્યું હતું. ગૃહલી બેધ લેવા લાયક હોવાથી અત્રે ઉતારવાની જરૂર છે. સદરહુ ગંહલી આ છે.
(A२०ी भुनियर यादया गयशेमे देशी.) એવા મુનિવર કયાં મળશે હવે, શ્રી ગુરૂ આતમરામ, જંગમ તીરથ સુરતરૂ કયાં ગયે, સંઘ સકળ વિશ્રામરે.એવા. ૧ | શાસન સૂરે ઉઠી ચાલીયે, જે સુવિહીત અણગારરે, પરમત વદીરે સિંહ શિરોમણી. નિરાધાર આધારરે. છે એવા. ૨ યુગ્મ બાંણ ભકિત શશિ વર્ષમાં, ગુજરવાળા ગામેરે; શુકલ સપ્તમીરે પહેલા જેઠની, કાળ કર્યો તે ઠામેરે. એવા. ૩૧ કયાં દીન ઉગેરે આજ કષાયને, હીરે શુભ હરતાયે રે; આજ અમંગળ જગમાં જાગી, કાળ ધર્મગુરૂ પાયરે. એવા ૪ti
For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
ર
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રીમદ્વિજયાનસુરિની જય'તી.
પૂછ્યા પ્રતિ ઉત્તરકાણુ આપશે, સંધ સાજ્ય કાણુ કરશે રે, ૫ કરૂણા સાગર કયાં મળશે હવે, કયાં જઈ સશય ટળશેરે. ॥ એવા ૫ પા ધર્મ ધુર્ધર ધેરી ભાગીયેા, જ્ઞાન ક્રિયાકર ડુબ્સે.રે. શાસનમાંથીરે સિંહુ સિધાવીયે. સૂર લેકે ગુરૂ પૂગ્યારે, આતમરામ સુનામ પ્રસિદ્ધ છે. આનદ વિજય સવેગીરે, શ્રીમદ્ વિજયાનંદ સૂરીશ્વરૂ, જગ પંડિત સુવિવેકીરે. ૫ ભઅટવીમાંરે શિતળ સુરતર્, જળનિધીમાં જેમ ઝાઝરે; અશરણુ શરણુ કૃપા કર મુનિવરૂ, આલમન ગુરૂ રાજરે. ગુરૂ નિશઢીન સાને સાંભરે, જે અતિશય ઉપગારીરે; પદ્મપ’કજ મન મધુકર મે હી રહ્યા, સાંકળચ'દ સ'ભારીરે !! એવા. હું ! પરભાતે ઉઠી ગુરૂ ગુણ ગણે, ધ્યાન ગુરૂનુ ધારેરે, આતમરામ રટણ જે નિત કરે, દુરગતિ દૂર નિવારેરે.
॥
તે
એવા. ૫ ૧૦ ॥
For Private And Personal Use Only
એવા ! ૬
એવા. II છ
એવા, ૫ ૮
મી. મેાતીચંદ્ર ગીરધરલાલ સેાલીસીટરનું ભાષણ,
ત્યારબાદ મી॰ મેાતીયદ ગીરધરલાલ કાપડીયા સેલીસીટરે પણુ મહારાજશ્રીએ પેાતાના જમાનામાં જે હીમત ભર્યાં અને સમયેાચિત ઉપદેશ પેાતાના પુસ્તકામાં આપ્યા છે, તે વિષે અસરકારક વીવેચન કરતાં જણુાવ્યુ કે તે નીડર સમ પ્રેમી, દી દ્રષ્ટીવ.ળા એક અસાધારણ દ્બિન અને મહેશ ગ્રંથકર્તા હતા. તે દરેક માણસને અને શીષ્યને કહેતા હતા. કે, ‘મરણથી કદાપી ડરવું નહીં, તેમ છતાં મરણુ કદાપી ઇચ્છવું નહીં અત્રે હમેશાં મરણુ માટે તૈયાર થઇ રહેવુ.' જે માસા પેાતાના વ્યવહુ'રૂ જીવનમાં મહારાજશ્રીના ઉપદેશને અમલ યથાશક્તિ કરશે, તે ખરેખર મહાન નહી તે પણુ સારા માણસે તે અવશ્ય થઇ શકશે, મહારાજથ્થો પેાતે હંમેશાં મરણુ માટે તૈયારજ થઇ રહેલા હતા, અંત સમયે જ્યારે તેને ખાસુ આવ્યુ ત્યારે તેઓને પે તાના ભાવી મરજીની ખત્રી થતાં સઘળા શિષ્યેને પાસે એલાવી તેએની ક્ષામણા કરી પોતાના જવાના વીષે તેમને કહી દીધું હતુ. છેવટે સી કાપડીયાએ જણાવ્યું કે જે આ મહુ ન પુરૂષના પગલે ચાલે છે, અગર ચાલ વાની કોશેષ કરે છે તેમેને ધન્ય છે! મરહૂમ બહુહ્માએ ચીકાગા મી. વીરચ‘દ ગાં ધીતે માકલવા બાબત હંમ્મત દેખ ડી હતી તેનું મીઠું ફળ હવે આપણને માલમ પડે છે. એએએ જેનેાના ઉદ્ધાર માટે જે શબ્દો પેાતાના ગ્રંથમાં લખ્યા છે, ખરેખર તે દરેક જૈને સ્મરણુ તરીકે ગે ખી રાખવા જોઈએ, મરહૂમ ફરમાવે છે કે જ્યાં સુધી જેનેાની પ્રખા થયેલી એ ઇંદ્રએ નાક કે જેને મ.ટે હજારો રૂપિઆ ખેંચવામાં આવે છે,તેમજ જીભ કે જેના સ્વાદને માટે લાડુ દૂધપાકપૂરી વગેરેમાં હજાર રૂપિઆના
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માન પ્રકાશ
૨૩
-~>
ખર્ચને ધૂમાડે ઉડાડવામાં આવે છે તે નિર્બળ નહીં થાય ત્યાં સુધી જૈનેનો ઉદ્ધાર થે અશકય છે.
મરહુમ પૂજ્યનાબે ગુરૂ ભાઈઓ કે જેમનું નામ મૂળચંદજી મહારાજ હતુ. જેઓ ગુજરાતમાં વધારે જાણીતા હતા જેમનું આજ્ઞા યંત્ર એવું હતું કે જેનાથી સ્ટા પડતાં જલદી કોઈની હિમ્મત નહોતી ચાલતી તેમજ બીજા મહારાજશ્રી વૃદિયરજી જેઓ કાઠિયાવાડમાં વધારે જાણીતા છે તેઓ એવા શાંત પ્રકૃતિના હતા કે ગમે તેતપેલે આદમી સામે આવી જાય તે પણ એકદમ શાંત થઈ જાય આ બંને મહાત્માઓએ પિતાના અપૂર્વ ગુણથી સર્વને પ્રેમ સંપાદન કર્યો હો, પણ આત્મારામજી મહારાજે તો તે કરતાં પણ જ્ઞાન શક્તિ વગેરે અધિક ગુણેથી સર્વ દેશી વિદેશીય સાથે પ્રેમ સંપાદન કરી કેઈ અપૂર્વજ કીર્તાિ હાંસલ કરી છે. આવા પ્રતાપીઓના નામથી પણ આપણું કલ્યાણ થાય તે પછી તેમનું અનુકરણ કરવાથી તે કહેવું જ શું.? જે કે કાર્યક્રમમાં મારું નામ ન હતું તે પણ મને બેસવાની રજા આપી મારે ઉત્સાહ વધાર્યો છે તે બાબત ઉપકાર જાહેર કરી હું મારી બેઠક લઈશ.
મી. ગુલાબચંદજી ઠઠ્ઠાનું ભાષણ. ત્યારબાદ મી, ગુલાબચંદ ઠઠ્ઠાએ ભાષણ કરતાં જણાવ્યું કે આજે આત્મારામજી મહારાજને કાળ ક્ય ૧૮ વરસ સંપૂર્ણ થાય છે. અને એક વધુ વરસ શરૂ થાય છે. આપણા મહાન તીર્થકરે કે જેઓ સઘળા ક્ષત્રિય કુળના હતા, તેઓની માફક આત્મારામજી મહારાજ પણ ક્ષત્રીય કુળનાજ હતા. જેમ ક્ષત્રોએ સંસારી જીદગી દરમિઆન રાજકૈશલ્યતા બતાવે છે તેમ તેઓ જ્યારે સંસાર ત્યાગ કરી ધરમ દીક્ષા લે છે. ત્યારે તેઓ ધરમ પ્રકાશ કરવામાં તેટલાજ કૌશલ્યવાન હોય છે. એ વાત જેનોમાં મશહુર છે. જે આત્મારામજી મહારાજે સંસારમાં રહી સંસારી જંદગી વહન કરી હતી તે ખચીતજ તેઓ એક મહાન સંસારી પુરૂષ તરીકે નામ કાઢત, પરંતુ તેના માટે નસીબ જુદુજ હતું, અને તેઓ સાધુ થયા અને પરિ ણામે સાધુઓની અંદર મળી શકે, તેવી સત્તમ આચાર્ય પદવી મેળવી. જૈન ધર્મનાં આચાર્ય તરીકે સુપ્રખ્યાત થયા. તેઓએ પિતાની દીક્ષાના સમય દરમિયાનમાં પંજાબથી ગુજરાત સુધી પગે ચાલીને કેટલીક વખત મુસાફરો મુશ્કેલીઓ અને હાડમારીઓ વચ્ચે કરી છે. મારવાડમાં વગર અન્ન અને વગર પાણીમાં પણ તેઓને કેટલાક દિવસ રહેવું પડતું હતું, તેઓ જૈન કેમમાં જાગ્રતી કરવા માટે શારીરિક પરિશ્રમ અગર બીજી મુશકેલીઓની ચિંતા બીલકુલ કરતા નહીં, જૈન ધર્મ ઉપર અ. જવાળું પાડનારા તેઓએ સંખ્યાબંધ સરસ ગ્રંથે બાહર પાડયા છે. અને તેઓની એક વિદ્વાન ગુરૂ તરીકેની ખ્યાતી હીંદના જૈન અને જેનેતમાં છે, એટલું જ નહીં
For Private And Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૧૪
શ્રીમદ્ વિજ્યાનંદસૂરિની જયંતી.
પણ હીંદની બાહેર ઈગ્લાંડ અને અમેરીકા જેવા કેળવાયેલા દેશોમાં પણ તેઓ એક વિદ્વાન તરીકે ગણાયા છે. તેઓનાં જ્ઞાનને લાભ જનેતર લેતા હતા, એટલું જ નહી પણ ઘણુ યુપીઅન વિદ્વાને અને હીંદી સન્યાસીઓ પણ તેઓના જ્ઞાનને લાભ લેતા હતા, મી. હરનલ નામના એક યુરોપીઅનની ઘણું શંકાઓ મહારાજશ્રીએ પત્ર વ્યહવારથી દુર કરી હતી, તેઓએ જૈન ધર્મની ખર્શ ઝાલી હતી, અને તેઓએ વાદવિવાદ સમર્થ વિદ્વાને સાથે કરી જૈન ધર્મને જય હીંદમાં ગવરાવ્યું હતું. અને ચીકાગો ખાતેની ધારીક કેનફરન્સમાં પણ તેઓએ પિતા તરફથી મી. વીરચંદ રાઘવજી ગાંધીને મેકલ્યા હતા. અને દુનિયાના ધરમમાં જૈન ધરમ ને તે કોનફરન્સ ઉત્તમ તરીકે સ્વીકાર્યો હતો, તે સીવાય મહારાજશ્રીએ ઘણી રીતે જૈન કેમ અને ધની સેવા બજાવી છે.
મુનિ મહારાજ શ્રી વલ્લભવિજયજીનું વિદ્વત્તા ભરેલું
અસરકારક ભાષણ. ત્યારબાદ પ્રમુખ મુનિ મહારાજ શ્રી વલ્લભવિજયજીએ ભાષણ કરતાં જણાવ્યું કે મહાષ! આજે જયંતીને દીવસ છે, છતાં તે દીવસ હું ખુશીને દીવસ ગણુતે નથી. પરંતુ દીલગીરીને દીવસ માનું છું ! જ્યારે એક માણસ–જેમાં પિતાને લાભસ્વાર્થ સમાયેલું હોય તેવા માણસ રહિત થાય છે, ત્યારે જ તે માણસ મરણ પામનાર માટે દિલગીરી જાહેર કરે છે. આ સ્વારથી દુનિયામાં પિતાના સ્વાર્થને હરકત આવે તે બનાવ બને નહી ત્યાં સુધી કોઈ દીલગીરી જાહેર કરતું નથી, જેને! આપ કહેશે કે સાધુઓએ દીલગીર થવાની શી જરૂરત છે? હું કહીશ કે દીલગીરી દિલગીરીમાં ફરક છે. એક પ્રશસ્ત, એક અપ્રશસ્ત. પિતાને અંગત નુકસાન થવાથી એક માણસ જે દીલગીરી જાહેર કરે છે, તે સ્વારથી મેહ ગર્ભિત અપ્રશસ્ત દીલગીરી છે. પણ જ્યારે એક માણસના મનમાં એમ આવે કે આ મહાન પુરૂષ દુનિયામાંથી ચાલ્યો ગયો અને હવે તેની જગા કેણ પુરશે? એવા વિચારથી જે દીલગીરી થાય છે, તે સ્વાર્થ રહિત ભક્તિ ગતિ પ્રશસ્ત દીલગીરી છે. હું જે દલગીરી કહેવા ચાહું છું તે અપ્રશસ્ત નહિ પણ પ્રશસ્ત છે. અપ્રશસ્ત દલગીરી કર્મ બંધનનું કારણ છે ત્યારે પ્રશસ્ત દલગીરી કર્મ નિર્જરાનું કારણ બને છે.
શાસનનાયક ચરમ તીર્થકર ભગવાન શ્રી મહાવીર સ્વામીના નિર્વાણુથી શ્રી શૈતમ સ્વામીએ જે વિષાદ કર્યો હતો, તે કાંઈ અંગત નુકસાનથી નહે તે. કર્મ નિ. ર્જરવાને એક સાધન રૂપ થયે પણ તે વિષાદ-વિલાપ સ્વાર્થ રહિત હો,તેમ ભક્તિ ગર્ભિત કે જેનું ફળ ઉત્તરોત્તર સર્વ કર્મ ક્ષય કરી મોક્ષ પ્રાપ્તિનું થયું. શાસ્ત્રકારનું કથન છે કે
For Private And Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાર
૩૧૫
अहंकारो विबोधाय, रागो पिगुरुजक्तये। विषादवनायाभूत, चित्रं श्री गौतममनोर
સજજને! આપણે પણ એવા પ્રકારની દલગીરી અત્રે જાહેર કરવાની છે. જે મહાન પુરૂષના ગુણને લઈને દીલગીરી કરવામાં આવે તે મહાન પુરૂષેના ગુણેનું જરા પણું અનુકરણ કરવામાં ન આવે તે હું કહીશ કે ફેનેગ્રાફ અને આપણુમાં કાંઈ પણ તફાવત નથી? હાં ફેનેગ્રાફ જડ છે, આપણે ચેતન છીએ, બાકી ફ્રેિનેડ્યાફમાં ભરાયેલી ચીજ જેમ ઠલવાઈ જાય છે તેમ આપણ અંદર પણ ભરાયેલી ચીજ મેઢા દ્વારા ભાષણ રૂપે ઠલવાઈ જાય છે, પણ તેનું અનુકરણ–તે ઉપર અમલ ન થેવાથી ચેતન હોવા છતાંય આપણે ફેનેગ્રાફથી જુદા પડી ઉંચા બનવાને ફાકે રાખી કે કરી શકતા નથી. માટે આપણે જેનેગ્રાફ ન બનતાં કર્તવ્યપરાયણ થઈ ફેનેગ્રાફથી જુદા પડી પિતાની ચૈતન્ય શક્તિને ખીલવવાની જરૂર છે. જેવી કે ઉ. પર શ્રી તબ હવામીના દષ્ટાંતમાં વર્ણન કરવામાં આવી છે, તે સજી! હવે આપણે એ વિચારવાનું છે કે આપણે જે મરમ પૂજ્ય પ્રાતઃ સમરણીય જૈનાચાર્ય શ્રીમદ્વિજ્યાનંદસૂરિ (આતમારામજી) મહારાજની જયંતી ઉજવવા એકત્ર મળ્યા છીએ. તે બનતા પ્રયાસે તે મહાત્માના ગુણોનું અનુકરણ કરી પિતાની દીલગીરીને સફળ કરવી જોઈએ. ખરું કહવે તે એજ જયંતીને ઉદ્દેશ છે. ના કે ફકત ઉપરની ધામધુમ કરવાનેજ ! ઉપરની ધામધૂમ તે એટલાજ માટે સમજે કે લેકેનું મન તે તરફ આકર્ષાય. અત્રે મારે કહેવું જોઈએ કે સભામાંથી એક ભાઈએ અફસ જાહેર કયો છે અને તે કેટલેક અંશે ખરો પણ છે તે પણ મુંબઈની જેનેની વસતીના પ્રમાણમાં નહી તે લાલબાગના મકાનના પ્રમાણમાં તે લોકેની મેદની મળી છે અને તેને જોઈ મને તે શું પણ હરેકને ખુશ થવાનો સમય છે. મારા ધારવા પ્રમાણે પજુસણના કે કઈ ખાસ મેટા પર્વના દિવસ સિવાય એટલી મેદની બીજા કઈ પ્રસંગે ભાગ્યેજ એકત્ર થતી હશે! હાં! લાડુ અને દૂધપાક પૂરીની વાત જુદી છે !( હસાહસ)
મહાનુભાવે ! આ શુભ કામમાં આપ લે કે એ પિતાના અમુલ્ય ટાઈમને ભેગ આપે છે તે ખરેખર પ્રશંસાને એગ્ય છે, પણ ખરું કહાવે તે તમે જે કાંઈ કર્યું છે અથવા કરશે તે પિતાના હિતને માટે જ છે એમાં કેઈને સપાડુ કરવાનું નથી ! અગર એવીજ રીતે નિરંતર છેડામાંથી છેડે પણ સમય ધર્મમાં ગાળશે તે તમારા આત્માને ઉદ્ધાર થશે. બાકી ફુરસદ ફુરસદ પાકારે તે ફુરસદ તે ક્યાં સુધી દમ છે ત્યાં સુધી મળવાની નથી અને દમ નીકળી ગયા પછી ફરસદ છે? એમ કઈ પૂછવાનેય નથી. (મેટેથી હસાહસ) પ્રસંગ વશ મારે કહેવું જોઈએ કે માંડવી સ્કૂલ વિદ્યાર્થિ મંડળના મેનેજરની મહેનતથી વિદ્યાધિ મંડળે જે કામ કર્યું છે તે આપે નજરે જોઈ લીધું છે કે તે સ્તુતિને પાત્ર છે. સાથે આટલો અફસોસ પ્રદશિત કરવું પડે છે કે આપણે જે સભ્યતા ધારણ કરવાની જરૂરની છે, તે સભ્યતાની ખ
For Private And Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૧૬
શ્રીમદ્ વિજયાન સુરિની જ્યંતી.
અર આપણામાં જોવામાંજ નથી આવતી ! પાંચ દશ તે શું પણ પચાસ હજાર આદમી એકત્ર ભેગા થયા હોય અને એક બીજાને ખખર પણ પડવી ન જોઇએ જેતા બદલામાં ઘોંઘાટ કરી પોતે સાંભળવુ નહીં તેમ ખીજાને પણ સાંભળવા દેવું નહીં તે ચુ આપણને આ છાજે છે ? હું જાણું છું કે દુનિયાના ઢ‘ગ જુદો છે. “ સાચ મિરચાં જુઠે ગુડ ” જુઠી જુઠી વાતા તે ગાળ જેવી મીઠી લાગે છે પણુ જ્યારે કોઇ સાચી વાત કહે તે તે મરચાં જેવી લાગે છે. પગેથી લેઇ માથા સુધી ચમચમાટ થઇ આવે છે.
!
આપણે જે મહાત્માની જયંતી ઉજવવા મળ્યા છીએ તેમનામાં જે ગુણ હતા તે આથી ઉલટા હતે. તેએ “ જીઠ મીરચાં સાચ ગુડ ” માનવાવાળા હતા. અને એજ કારણને લઈ આજ કાલ જેમ અમુક અમુક શેઠિમના ગુરૂ અને અમુક અમુક શેઠિયાના ગુરૂ, તેમ તેએ અમુક શેઠિઆના ગુરૂ તરીકે કડુવાતા નહતા. કારણ કે શેડિઆએના કહેવામાં ચાલવુ' પોતે પસંદ કરતા નાહતા, પણ શેઠિઆએ તે શું પરતુ ગમે તે શ્રાવક હોય તેને ધર્મોપદેશ દ્વારા પોતાના કહેવામાં ચલાવવતું પસંદ કરતા હતા; કેમકે તેમને પોતાનું ગુરૂપણું કેમ રહી શકે તેને પૂરેપૂરા ખ્યાલ હતા; અને સાધુ તેમજ શ્રાવકના ધુમ સિવાય બીજે કાઇ સ`મધ નથી, તે સારી પેઠે જાણુતા હતા; જેથી તેમને એવી પરવાહ રાખવાની જરૂર નાહતી. આજ તે એ હાલ જોવામાં આવે છે કે શેઠનુ કહેવુ' ગુરૂએ તે જરૂર માનવુ જેઇએ. શેઠ ચાહે ગુરૂનુ કહેવું માને ચાહે ન માને ! જેના મતલખ ગુરૂ શેઠ કે ગુરૂ ગુરૂ તે તમે પાતે જ વિચારી લેશે. ( હસાહસ )
સજ્જના ! મરહૂમ પૂજ્ય મહાત્મામાં કેવાં પ્રકારની બેપરવાહી હતી તેમજ તેમનામાં કેટલું સાહસ હતું તેનુ હું તમને જરા શ્ડન કરાવું છું. પતિ હુ’સરાજજીએ જે અજ્ઞાન તિમિર ભાસ્કરની ખાખત વર્ણન કર્યું તે પુસ્તક છપાવ વાના સમયમાં કેટલાક લેાકેાએ કહ્યું કે મડ઼ારાજ ! આપ સાધુ છે. આપને કાયદાની ખબર નથી. આ પુસ્તક છપાવાથી લાયબલ થવાનો સ’ભવ છે. મરહૂમે જવામ આપ્યા કે ભાઇ અમે! સાધુ છીએ અમારી પાસે ધન નથી જેથી તમને પુસ્તક છે. પાવવા માટે સુચના કરવી પડે છે.તમે પેાતાના હિતને માટે ધન ખાઁ તે તમારી મરજીની વાત છે આકી લાયખલ જેવું કાંઈ છે નહીં અને હશે તે તેમાં તમને કાંઇ વાંધા નથી. મનાવનાર હું પોતે બેઠી છું, જેને લાયખલ કરવું હશે તે મારા ઉપર કરશે. તમે મેફિકર રહેા. અંગ્રેજ સરકારનું રાજ્યછે જ્યારે આવા ન્યાયી રાજ્યમાંજ આપણા ધર્મ ઉપર આક્ષેપ કરનાર આને શાસ્ત્રાનુસાર જવાબ આપી પાતાના ધમૅનુ રક્ષણ કરવા રૂપ ન્યાયને ઉપયેગ કરવામાં નહીં આવે તે કયારે આવશે ? આહા ! કેટલી બધી ધમની લાગણી ! કેટલી બધી હિમ્મત! એશક! દુનિયામાં
For Private And Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ,
૩૧૭
હિમ્મતવાન માણસ કદાપિ પિતાની ધારેલી મુરાદ બીજાના દેરવવાથી છોડતે નથી પણ પાર પાડે છે. હું તમને જણાવીશ કે મરહૂમ પૂજ્ય મહાત્માનું જીવનવૃત્તાંત મેં ગયે વર્ષે કહી બતાવ્યું હતું જેથી તે વિષે હાલ હું વધું ન કહેતાં તેઓ સાહેબ કેવા હિંમ્મતવાન, જ્ઞાનવાન, ગંભીર, નિરાભિમાની, નિડર ખુલ્લા વિચારવાળા હતા, તેનું કેટલુંક દિગ્દર્શન પ્રથમ તમને કરાવી આવ્યા. વળી પણ તેજ કરાવવા ચાહું છું.
મહાશય? મરહુમ કેવા જ્ઞાનવાન હતા, તે બાબતમાં ઘણા વક્તાઓ કહી ચુક્યા છેજે તમને ખ્યાલ થઈ ગયે હશે વળી પણ ખ્યાલ કરશે. શ્રી ૧૦૮ શ્રી બુદ્ધિવિજયજી (બૂટેરાયજી) મહારાજજીને પાંચ શિષ્ય થયા. શ્રી મુક્તિવિજયજી (મૂળચંદજી) મહારાજ શ્રી વૃદ્ધિવિજયજી (વૃદ્ધિચંદજી) મહારાજ શ્રી નીતિ વિજયજી મહારાજ, શ્રી ખાંતિ વિજયજી મહારાજ અને પાંચમા મહૂરમ પૂજ્ય મહારાજ કે જેની જયંતીને આપણે લાભ લઈ રહ્યા છીએ. પાંચમાંથી શ્રી મૂળચં દજી મહારાજ પ્રાયઃ ગુજરાતમાં વધારે જાણીતા છે અને શ્રી વૃદ્ધિચંદજી મહારાજે કાઠીયાવાડમાં વધારે જાણીતા છે. શ્રી નીતિવિજયજી મહારાજ, તેમજ શ્રીખાંતિવિજયજી મહારાજ કે જે કાઠીયાવાડમાં કેટલેક સ્થળે દાદા ખાંતિવિજય તપસ્વીના નામથી જાણીતા છે, ત્યારે મરહૂમ પાંચમા મહાત્મા ગુજરાત, કાઠિયાવાડ, કચ્છ, મારવાડ, માળવા, મેવાડ, પંજાબ, વગેરે સર્વત્ર હિંદુસ્તાનમે એટલું જ નહીં બલકે હિંદુસ્તાનની બહાર વિલાયતમાં પણ જાણીતા છે.
આનું કારણ શું? આનું કારણ એ જ કે એમનામાં આ સદીમાં જેટલું જ્ઞાન હતું એટલું બીજા કેઈમાં નડતું. એ સર્વ કઈ જાણે છે. જેમનામાં જેટલું પાણી હેય તેટલી જ તેની વધારે દૂર દેશ સુધિ કિંમત થાય છે. મેતીમાં પાણી છે તે તેની કિંમત થાય છે. પછી જેટલું જેનું પાછું તેની તેટલી કિંમત થાય છે.
અમદાવાદમાં શાંતિસાગરને જવાબ દેવાને એ મહાત્મા ! ત્રણ થઈવાળ ને જ વાબ દેવાને એ મહાત્મા! સુરતમાં હુકમ મુનિને જવાબ દેવાને એ મહાત્મા સ્થાનક વસિઓના સકવસાર નામના પુસ્તકને જવાબ દેવાને તો એ મહતમા! દયાનંદ સરસ્વતીના જૈન ધર્મ સંબંધી અાક્ષેપોના જવાબ દેવાને એજ મહાત્મા! વૈદિક ધર્મવાળાઓને જવાબ દેવાને એજ મહાત્મા! આહા! કેટલી બધી વિદ્વત્તા! કેટલો બધે પ્રતાપ ! (ધન્ય છે ! ધન્ય છે ના પિકા) સજીને ! મરહૂમના જ્ઞાન ગુણથી મેં હિત થઈ શ્રી સંઘે પાલીતાણા મરહૂમની ઈચ્છા નહીં હોવા છતાં પણ તેમને આ ચાર્યની પદવી આપી હતી. જે બાબત ભરૂચલાળા શેઠ અને પચંદ પોતાના પ્રશ્નોત્તર ચિતામણ નામ પુસ્તકમાં લખી ગયા છે. મારે કહેવું જોઈએ કે તે જમાનાના લોકેને માંડ માંડ ભાગે એકજ આચાર્યને લાભ મળે તે પણ ભાગ્યવશે આ પણે ખુશી થવું જોઈએ કે આપણું જમાનામાં જેનામાં પાંચ છ આચાર્ય સાંભળ. વામાં આવે છે. આચાર્ય શ્રી વિજયકમળસૂરિ, આચાર્ય શ્રી વિજયનેમિસૂરિ, આ ચાર્ય શ્રી ત્રાતૃચંદ્રસૂરિ, શાસ્તવિશારદ શ્રી વિજયધર્મસૂરિ, શાસ્ત્રવિશારદ ગનિક
For Private And Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૮
શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરિની યંતી,
મુનિ બુદ્ધિસાગરસૂરિ, શાસ્ત્રવિશારદ શ્રી કૃપાચંદ્રસૂરિ, આહા! મરહૂમ એકજ આચાર્ય મહારાજે પિતાના સમયમાં અનેક પ્રકારે જૈન ધર્મની ઉન્નતિના કામ કરી જેને ઉપકત કર્યા એવીજ રીતે વર્તમાન આચાર્ય મહારાજા યથાશક્તિ પિતાનાથી બનતાં ધર્મની ઉન્નતિનાં કાર્ય કરી જૈનેને ઉપકૃત કરે તે જૈન ધર્મની કેટલી જાહોજલાલી વધે તે કહી શકાય નહીં! પ્રસંગ વશ હું જણાવીશ કે હાલમાં જ રતલા. મથી એક શ્રાવકને પત્ર મને મળે છે. જેમાં તે લખે છે કે અત્રે એક બ્રહ્મચારી આવેલ છે જેણે બ્રહ્મસૂત્ર ઉપર “વેદમુનિ કૃત બ્રહ્મભાગ્ય” નામા ભાષ્ય રચેલ છે, જે નિર્ણયસાગર પ્રેસમાં છપાઈ તૈયાર થયેલ છે. તેમાં સમભંગી, સ્યાદ્વાદ, નવતત્વ આદિનું ખંડન કરેલ છે અને સ્યાદ્વાદ ઉપર અડતાલીશ ષ લગાવેલ છે. જેને
ગ્ય જવાબ આપવાની જરૂર છે. જોકે ગમે તે ઉત્તર તે અપાશેજ ઉત્તર અપાયા વિના રહેશે નહીં. ભગવાનનું શાસન જયવંતુ છે કઈને કઈ જવાબ આપશે પણ જે આ બાબતના ગ્ય ભાષામાં યોગ્ય જવાબ આપણું આચાર્ય પિકીમાંથી કોઈ આચાર્ય અથવા પન્યાસમાંથી કઈ પયાસ આપે તે વધારે વજનદાર ગણાય, એક સામાન્ય આદમી કરતાં પ્રતિષ્ઠિત પદવીધરની રચના વધારે પ્રતિષ્ઠાનું પાત્ર બને એ સર્વ કઈ સમજી શકે છે.
સજજને ! હવે હું તમને મરહૂમની ગંભીરતાને છેડે પરિચય કરાવીશ કે જે ગંભીરતાની આપણે ખાસ જરૂર છે. હું જાણું છું કે ટાઈમ ધાર્યા કરતાં વધારે થઈ ગયા છે. તેમાં સળવળાટ થઈ રહ્યો છે. ટપટપ ખીસામાંથી ઘડિઆળે નીકળી રહી છે પણ એ ઘડિયાળ કરતાં પિતાના જીવનની ઘડિયાળ તપાસે, તે ખબર પડે કે આપણને કેટલે ટાઇમ થયે અને કેટલે બાકી છે ! કેઈ ભાગ્યોદયે આ પ્રસંગ હાથ આવ્યું છે તે તેને સ્થિર ચિત્તે સફળ કરવે જોઈએ. જેવી સાંસારિક કા. ઈની ચિંતા રહે છે તેવીજ બલકે તેથી પણ વધારે ધાર્મિક કાર્યની ચિંતા રાખવાની જરૂર છે. જ્યારે પિતાના બાપ દાદાની મુડીના ધણી થઈ બેઠા છો તેને હિસાબ રાખે છે, તે તેજ બાપ દાદાની ધાર્મિક પુંજીને માટે આંખ આડા કાન કરવામાં આવે એ કેટલી બેદજનક વાત છે દુનિયાની મુડી કે જે નશ્વર છે તેને માટે જેટલી જેમ કરવામાં આવે છે તેના પ્રમાણમાં જ ધાર્મિક મુડી જે આત્માની ખરી રૂદ્ધિ છે તેની સારસંભાળ પાછળ પૂરત બનતે યથાશકિત પ્રયત્ન કરવામાં આવે તે આ આત્મા કેટલો ઉજત થઈ શકે. યાદ રાખવું કે દુનિયામાં સાંસારિક ઉન્નતિનું મૂળ ધાર્મિક ઉન્નતિજ છે. મર્યાદ–ધર્મનાં ફરમાને પ્રમાણે જે સંસારમાં વર્તે છે તેજ સંસારમાં ઉન્નતિ કરી શકે છે- બતાવશે- મર્યાદા રહિત અનીતિમાન પુરૂષ કેઈ દિવસ ઉન્નતિ કરી શકશે? કદાપિ નહીં. ધાર્મિક ઉન્નતિ આત્માના ગુણ જેમ જેમ પ્રગટ કરવામાં આવે તેમ તેમ આત્મિક ઉન્નતિ વધતી જાય છે કે જેથી અંતમાં મેક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે. અત્રે હું એટલું જણાવીશ કે ગુણ પ્રગટ કરવાને અવલંબનની જરૂર છે. માટે આત્મિક ગુણ પ્રગટ કરવાની ઈચ્છા રાખનારે મરહૂમ મહાત્મા જેવા મહાત્મા પુરૂ
For Private And Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અભાન પ્રકાશ.
૨૧૯
ષાનુ' આદેશ રૂપે અવલંબન કેવુ જોઇએ. ખરે ગુણી પુરૂષાતુ' અવખત લેવુ તે છેડવાથી આ દુનિયામાંજ આજ કાલના જમાનામાં આપણે કેટલા પાછળ પડી ગયા છીએ એ વિચારવા ચેગ્ય છે ! ઘણુા ખરા કહે છે કે પ‘ચમકાળ છે ! હું પુછીશ કે પ`ચમકાળ બધાયને માટે છે કે ફક્ત જૈનતેજ માટે? જે જેને જાડાજલાલી ભેગવતા હતા, તે જેને આજે ભૂખે ટળવળતા જોવામાં આવે છે અને જેએ જાહેા જાલીથી દૂર દૂર હતા તેએ જાહેાજલાલી ભોગવી રહ્યા છે આ શુ કહેવાય ? આનું કારણુ ખીજું કાંઇ નહીં પણ ગુણીનું કે શુનુ` આલખન છેડી કેળવણી હીન થઈ પેતાનું પુરૂષાર્થ કળયુગના મહાનાં તળે કમજોરી બતાવી જેએ ખેાડી બેઠા છે તે સમજો કે તેમનામાં પુષા છેજ નહીં. પંચમ કાળમાં કેવળજ્ઞાન આદિ કેટલીક ઉચ્ચતર શક્તિએ પ્રગટ થઈ શક્તો નથી, ખાકી દરેક શકિત આદમી પેાતાના પુરૂષા ના અનુસારે ખીલવી શકે છે, જેનુ' આદશ મંગ્રેજ, પારસી વગેરે વિચારશે તે મલમ પડી આવો. માટે કેળવણીની ખામી તેમજ પ્રમાદવશ થઇ પંચમ કાળનું લુલુ માહુનું કાઢી પેતાની જવાબદરી કે જોખમદારી કાઢી નાખવી ઠીક નથી. આપણે જે મહાપુરૂષની જય'તી ઉજવી રહ્યા છીએ, એ પચમ કાળના—કળિયુગના હતા કે ચોથા કાળના-સત્યુગના હતા ? મરહુમે પેાતાનુ” પુરૂષાથ ફેરવ્યુ તો આજ આપણે એમને ધન્ય ધન્યના શબ્દમાં વધાવી લઇએ છીએ,
મહાનુભાવા ! મરહુમમાં ગ ંભીરતા કેવી હતી અને એ ગભીરતાના કારણે તેએ!, ગમે તેવા અસભ્યતા કરતા આવનાર માણસને કેવા શાંત મનાવી પેાતાના ઉ પદેશની છાપ તેના હૃદથપટ પર પાડતા તેના ચેડા દાખલા હું તમને જણુાવીશ. માલેર કેટલામાં એક મુસલમાન મેલવી સૃષ્ટિ રચના સંબંધ પ્રશ્ન પૂછવા આવેલ જેમાં જરા જાતિ સ્વભાવે કરી અને વળી મુલ્લાં પાછુ મુસલમાની રાજ્ય એટલે મુલ્લાં જીના મીહજ ખસતાં વા૨ ન લાગી! સત્યજ છે, જુઠે પડે અને જવાબ ન જડે તે પછી ક્રે ધ કરી લડેજ ખીજુ શુ' કરે ! તે પણ મરહુમે ઠંડા મીજાજથી કહ્યું કે મિયાંજી! ગુસ્સા ન કરો. ભલે અમે કાફર તે કાફર સડી પન્નુ જરા એક વ તને જવા ખ આપશે!?
મિયાંજ—હાં ખડી ખુશીસે,
મરહૂમ જરા ખતલાઇએ હિંદુ જીસકે આપ કર કહેતે હૈ ઇનકા મનાને વાલા કાન હૈ? આપને ઇમાન મુછમ કહુના-ઠુમરે માનને કે તના ખ્યાલ નહીં કરના. મિયાંજી—અજી ઇસમે કયા કડુના હૈ ? જખક કુલ કાયનાત ( સૃષ્ટિ ) કા મનાને વાલાડ઼ી ખુદા હૈ તે હિન્દુક। ભી ખુદાને હી બનાવ્યા હૈ.
મમ-શલ મિયાંજી ! આપ જરા ચે તે સહી હિંદું જીસકે। તુમ કાફર કહતે હા ખુાતે કાફર કે: કાં બનાયા ? કયા વે! જાનતા નહીં થા કિ યે કાર મેરેસે ખિલ ફ ( ઉલઝે ) ચલે ગે ખસ મિયાંજી ચૂપ.
For Private And Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વર૦.
શ્રીમદ્ વિજ્યાનંદસૂરિની જયંતી. અચ્છા જનાબ! મેં ફિર કભી હાજર હેગા. કહીને ચાલતા થયા પણ બહાર જઈ લેકેની પાસે મિયાંએ કહ્યું કે–એશક હમારે સાથ ઇનકા એ માન નહી મિલતા હૈ લેકીન અગર કેઈ ફકિર હવે તે ઐસા હી દુનિયાસે બે પરવાહ, મક્કા૨-ફરેબ-દગાબાજીએ રહિત ખુશમિજાજ, શાંત સ્વભાવ, ગભીર સચ્ચા બેલાવે ! મહાશ ! તમે જોયું આ ફળ કે પાછળથી મુસલમાન પણ ગુણ ગાવા લાગે શાને? એ ફળ ગંભીરતાનું તેમજ પિતાની સમજાવવાની શૈલિનું. મને કહેવું પડે. છે કે કેટલાકની એવી પ્રકૃતિ હેય છે કે તે કેઈ કાંઈ વાત પૂછવા આવે તે તેને પિતાના માન્યા શાસ્ત્રનું જ પ્રમાણુ આપી મનાવવા પ્રયત્ન કરે છે, જે આગલે ન માને તે ઝટ જાઓ તમે નાસ્તિક છે, તમને ધર્મની શ્રદ્ધા નથી વગેરે વગેરે કટુ શબ્દનું પાન કરાવી તેને એ બનાવી દે છે કે ફરી કઈ વખત આવે તે શું પણ
જ્યાં જાય ત્યાં ઉલટો અવગુ ગુ ગાવે ! પણ તે મહાનુભાવો એટલું નથી વિચારતા કે જે આગલા ધણીને તમારાં માયાં શાસ્ત્રોનું પ્રમાણ મંજુરજ હોય, જે એનામાં તમારા જેવી આસ્થા હોય તે પછી આડે રસ તે પુછેજ કેમ? અને એવાને મને નાવી લીધું તેમાં બહાદૂરી પણ શી ? ખરી બડાદૂરી છે ત્યારેજ કહેવાય કે જ્યારે આગલો શ્રદ્ધહીન છે પણ તમારી સંગતથી શ્રદ્ધાળુ થાય તેવી શૈલિ મરહમમાં હતી. જેને અનુભવ તેવણનાં દર્શનનો લાભ લેનારને સારી રીતે છે. મરહૂમમાં એવી કળ હતી કે પુછનારના માન્યા શાસ્ત્ર પ્રમાણે જ તેની સમાધાની કરી આપતાં હતા, પણ સાથે વાત એ કે પિતાનાં સિદ્ધાંતની પુષ્ટી થાય પણ “ સાં ઘાત વિષે વાત ન વૃશાત સત્ય વિ” આ મહા વાકાને બરાબર માન આપતા. તેઓના હૃદયપટ પર શ્રી મહાવીર સ્વામિની સાથે તમાદિને થયેલ સંવાદ બરાબર આલેખાયેલે દ્ધતે. જયારે મૈતમ સ્વામી ભગવાન શ્રી મદ્દાવર સ્વામી પાસે આવ્યા હતા, ત્યારે શિષ્ય થઈને નોહતા આવ્યા પ વાદી તરીકે મહાવીર ભગવાનને ઇંદ્રજાતિઓ સમજી જીતવાને આવ્યા હતા. પરંતુ ભગવંતે તેને એવા મધુર વચને આમંત્રણ કરી તેના માનેલા શસ્ત્રદ્વારાજ તેની શંકા દૂર કરી કે જેથી ઝટ અસર થઈ ગઈ. શું આ વાત આપણે જાણતા નથી ? જાણીએ તે છીબે પણ તેને આશય સમજવામાં ફરક રહી જાય છે. જેમ એકજ ફૂવાનું પાણી આખા બગીચામાં જાય છે, પણ જે છોડ હેય છે તેવું જ તેમાં પાણી પરિણમે છે. કાંટામાં કાંટા પશે અને ફૂલની પાંખડીમાં પાંખડીપણે તેમજ એક સરખી વાણુ ગ્રાહક પત્રના આશય મુજબજ પરિણમે છે. મહાનુભાવો! મરહૂમની ગંભીરતાને એક બીજો દાખલો સંભળાવી જે બે ઉદ્દેશ બાકી રહે છે તેને સંક્ષેપમાં વર્ણવી હું પતાનું બોલવું સમાપ્ત કરીશ. જરા (પંજાબ) માં એક ઈસાઈ મરહૂમની પાસે આવી એકદમ ઉદ્ધતાઈ ભર્યા શબ્દોથી બોલ્યો કે તમે અહિંસા અહિંસા પિકારી
For Private And Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ
માંસ ખાવાનું નિષેધ છે પણ તમે પોતે માંસાહારથી ખાલી નથી ! આટલી વાત સાંભળતાંજ પાસે બેઠેલા કેટલાક સાધુ તેમજ શ્રાવકે ચમકી ઉઠયા! શ્રાવક લેક કાંઈક બોલવાની તૈયારી કરતાજ હતા કે ઝટ મહારાજજીએ રેકી કહ્યું કે ભાઈ ઉં. તાવળ ન થાઓ. એના કહેવાથી કાંઈ આપણે માંસાહારી બની ગયા? એ શા આશયથી કહે છે એને પૂછવા દે, આ કારવાહી જેઈ ઈસાઈ એકદમ પિતાના મનમાં ભુઠે પડી ગયો કે આવા ગંભીર પુરૂષને ન છાજતા ઉદ્ધતાઈ ભર્યા શબ્દ મેં કહ્યા તે ઠીક ન કર્યું ! પણ હવે શું થાય જે ભાષા વર્ગણ નીકળવાની હતી તે નીકળી ગઈ? મરહૂમે પૂછ્યું–ભાઈ ! તું શાથી કહે છે કે તમે પણ માંસાહારથી ખાલી નથી? ઈસાઈ–તુમ દૂધ પીતે હે યા નહીં? મરહૂમ–પીતે હૈ. ઈસાઈ – બસ, દુધ, માંસ ઔર ખૂનસેહી બનતા હૈ જબ માંસ ખૂનસે બના | દુધ પી લિયા તે બાકી કયા રહા દુધ પીના ઔર માંસ નહીં ખાના કયા
યહ ચાય હૈ? મરહૂમ–બેશક દુધક પૈદાશ ઈસી તરહ હતી હૈ ઔર ઇસીલિયે જૈનકા માનના
હૈ કિ વ્યાંઈ હઈ ભેંસકા પંદરાં રેજ, ગાયા દશ દિન ઔર ભેડ બકરી વગે ૨. હક આઠ દિન દુધ નહીં પીના કિ ઉસકે દુધપણે પરિણમનમેં કસર હતી. હૈ. જબ દુધપણે પરિણપન હે ગયા તે વો જુદા પદાર્થ બન ગયા. ઇસ લિયે ઈસમેં' હરકત નહીં સમજી જતી. વહ કોઈ નિયમ નહીં હૈ કિ ઇસસે જે પદાર્થ બને ઊસકે ખાનેવાલા મૂલ પદાર્થ કે ભી અવશ્ય ખાવે, અશકે ખેતમેં ગંદા પદાર્થ પડતા હૈ, કમાદ (ખ) ખડબૂ વગેરહ કી પૈદાશ અકસર ગદકી કે ખાતરેહ હોતી હૈ તે ક્યા અન્ન, ઈખ, ખડબૂજા વગેરહ ખાનેવાલા અંદગી ખાતા હૈ યહ માન જાયેગા? ગંદગીસે પુષ્ટ એ સૂર કે માંસકે ખાનેવાલા ઈસાઈ ગંદગી ખાવે ગા? સુન ભાઈ! બુરા નહીં મનાના તેરે જૈસા સવાલ કિયા હૈ વસાહી તુજે જવાબ મિલેગા. અગર આપના કહના તુજે મંજૂર હૈ તે વિચાર લે. અગર અન્નાદિ ખાનેવાલા ઈસાઈ ગંદગી ખાતા હૈ યહ તેરા માનના હૈ તે ભલે તેરા અખતીયાર હૈ, હમ ભી તૂ અપની અકલકે અનુસાર તેરી મરજીમેં આવે વસે માન લે હમારા ઈસમેં કોઈ નુકસાન નહીં હૈ. મગર હમ યહી માનતે હૈ કિ અદિ ગદગી નહીં હૈ ગંદગી જુદા પદાર્થ છે. અજ જુદા પદાર્થ હૈ, ઇસી તરહ માંસ ખૂન જુદા પદાર્થ હૈ. દૂધ જુદા પદાર્થ હૈ ઈસલિયે દૂધ પીને.
વાલા માંસાહારી હે વહ કભી સિદ્ધ નહીં હો સકતા. ઈસાઈ–મહારાજ તુમને તે મુજે કિસી ચક્કરમેં ડાલ દિયા ઇસકા જવાબ ઔર કયા
હૈ યાતા માંસ ખ નેવાલે ગદગી ખાને વાલે બને યા માંસકા ખાના છોડ દેવે !
For Private And Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૩૨
શ્રીમદ્ વિજયાનંદ સૂરિની જ્ય‘તી
મરહૂમ—— જરા ઠંડા થયેલે જોઇ ) ભલા ભાઇ ! જીસકા દૂધ પીના ઉસકા માંસ ભી ખાના યહ તેરા યકીન પક્કા હું તે હમ એક માત પૂછતે હું અચ્ચા માતાકા દૂધ પીતા હું તે ઉસે માતાકા માંય ભી તેરે હિંસાખ મુજબ ખાના ચાહિયે ઔર ઉ સકા ખૂન ભી પીતા ચાહિયે !
ઇસાઇ—અરે ! તેખા ! તેમા ! મહારાજ આપ સાધુ હૈ કર કયા માત કરતે હું ? માતાને તે ખચ્ચેક પાલા હૈ ઉસકી તે જીતની બને ટહલ સેવા કરની ચાયે, વે તે અપને પર ઉપકારકી કરનેવાલી હૈ, ઉપકાર કરનેવાલે પર અપકાર કરના મહા નીચ કામ કહા જાતા હૈ.
મરહૂમવાહ ભાઈ વાહુ ! જખ તૂં યઢું ખાત જાના હૈ તા ફ્િર જાન ખૂજકર ` ઉલટા કયાં ચલતા હૈ ? હુમ સાધુ હું તભી તેરે હિતકે લિયે તુરું' સચ્ચી ખાત કહે રહે હું દૂધ પિલાનેવાલી માતા ઉપકાર કરનેવાલી હૈ તે કયા હમેશહુ દૂધ ઘી વગેરંતુ પુષ્ટિકારક પદાર્થોં કે દેનેવાલે જાનવર્ ઉપકાર કરનેવાલે નહીં હું ? માતા તા થાડે સમય તકહી દૂધ પીલાતી હૈ મગર જાનવર તે તા જી ંદગી પાલના કરનેવાલે હૈં. અગર ઉપકાર કરનેવાલી માતાકે ઉપકારી માન ઉસકી બનતી સેવા કરની માનતા હું તે દૂધ, ઘી વગેરે સે ઉપકાર કરનેવાલે જાનવરાંકી ભી બનતી સેવા કરની મુનાસિબ હૈ ના કિ ઉસકા માર કર ખા જાના ! અગર ઇનસાક્ કાઇ ચીજ હું તે ખુદ હી સમજલે,
ઈસાઈ-મહારાજ ! ક્ષમા કીજીએ મૈને આપકા તકલીફ દી હૈ. મગર આપકે વચનસે મેરા મન બદલ ગયા હૈ. મૈ' સચ્ચે દિલસે કહેતા હુ‘ જહાંતક મેરા એર ચલેગા હૈ આતે માંસ ન ખાઉંગા એર કભી ખારસે હાઉગા, ( નમસ્કાર કરી ચાલતા થયા. )
સજ્જને ! ગંભીરતા અને મધુરતાનાં ફળ જોયાં. હવે આપણે એ મહાત્માની નિરભિમાનતાનું થ ુંક ગિર્દેશન કરીએ પડિત હું સરાજજી વર્ણન કરી ચુકયા છે કે પેાતે પ્રતિષ્ઠાના કે માનના ભૂખ્યા નેહતા જેની પુષ્ટિમાં હું વધારા કરીશ કે એએ બિકુલ માનને પ્રેમ ન કરતાં સત્યને પ્રેમ કરવાવાળા હતા. પોતે એકલા નાહુતા સાથે પ`દર સાધુને પિરવાર હતે. પેતે પેાતાની મેળે દીક્ષિત થઇ ક્રતા તે શું કે ઇ હાંકી કાઢતા ? પણ નહીં તેમને શાસ્ત્ર રીતિ પસદ્ઘ હતી. જો મન:કલ્પિત રીતેિજ રાખવી હત તે। દુઢકપણુ જ શા સારૂ ડો ? પાતાની મેળે દીક્ષિત થાવું એ જૈનશાસનની રીતન ડાવાથી પેાતાના ખારીસ વર્ષ જે દુઢક દીક્ષામાં વ્યતીત થયા તે અરસામાં થયેલા સ એને વંદન! કરવી રવીકાર કરી પાતે ફરીથી દીક્ષા અગીકાર કરી પોતાનુ નિરભિમાતપણું જગતને ખત્તાવી આપ્યુ' જેને પ્રતાપ પ્રથ મના માન-આદર સત્કાર કરતાં કઇ દરજે અધિક માન સન્માનના ભાગી બન્યા !
For Private And Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ.
કર૩
આ વાત આપણે ભૂલવી જોઈતી નથી. વળી મરહૂમ કેવા નિડર અને દીર્ઘ વિચારશીલ હતા જેનું શેડું વર્ણન આપણું એલીસીટર મી. મેતીચંદ કાપડિઆ કરી ચુક્યા છે. જેમાં હું થોડો ઉમેરો કરીશ. એએએ જેન પ્રક્ષેત્તર ગ્રંથમાં જૈનેની જુદી જુદી પિટા જાતિઓ એકત્ર થવાથી જૈનની ઉન્નતિ થાશે લખ્યું છે તે આજ નહીં પણ કાલાંતરે થતું નજરે આવે છે અને તે તમે નહીં કરે પણ જમાને તમારી પાસે ધીરે ધીરે જબરજસ્તીથી કરાવશે.
મહાશ! આપણે મરમ પૂજ્યના ઘણુ ગુણેનું વર્ણન કર્યું હવે એમાંથી આપણુ જેટલાનું અનુકરણ થઈ શકે તેટલું કરી જયંતી ઉજવવાના ઉત્સાહને સફળ કરે જઈએ, એક ક્ષત્રિય વીર પુરૂષનું વર્ણન કરવું તે જેશ વગર થવું અશકય છે, તે જોશના આવેશમાં મારાથી જે કાંઈ અઘટિત કહાયું હોય તે આપ સર્વ દરગુજર કરવાના હેતુ રૂપે મરહૂમ પૂજ્ય મહારાજના નામના તેમજ શાસન નાયક પ્રભુ શ્રી મહાવીર સ્વામીના નામના જયકારે બેલાવશે અને હું મારા આસન પર જઉ છું. આટલું કહી મહારાજશ્રીએ જય જયના અવાજ સાથે પિતાનું આસન લીધું,
ત્યારબાદ મિ. રાયચંદ ફૂલચંદે કાનજી કરમસી સ્કૂલના દશ વિદ્યાર્થીઓને રૂ ૧૦) આપવા જણાવવાની હકિકત મિ. મેઘજી હીરજીએ જાહેર કરી હતી. પરંતુ તે રકમ મહારાજ સાહેબના ઉપદેશથી મુંબઈના સંઘ તરફથી ખોલવામાં આવેલ શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયના ફંડમાં પિતા તરફથી રૂ ૧૫) ઉમેરી આપી દીધી હતી. સાથે પાંચ વર્ષ સુધી દર વર્ષે પચીસ રૂપીઆ એ ફંડમાં આપવા કબૂલ કર્યું હતું. તે સિવાય.શેઠ દેવકરણ મૂળજી તરફથી વિદ્યાર્થીઓને પુસ્તકે ભેટ આપવામાં આવ્યાં હતાં. જે બાદ પ્રમુખ સાહેબને ઉપકાર માની શ્રી મહાવીર સ્વામીની તથા શ્રી આચાર્ય મહારાજની જય બોલાવી મિલાવડ વિસર્જન થયો હતે.
બપેરે ઘણુ ઠાઠથી બષિમંડળની પૂજા ભણાવવામાં આવી હતી તેમજ રાત્રે તથા આગલા દિવસે સવારમાં ભાવના ભાવવામાં આવી હતી, આ દરેક પ્રસંગે પ્રભાવના પણ કરવામાં આવી હતી.
रतलाममां श्री आत्मारामजी महाराजनी जयंती.
इहां शुदि ना दीवसे महाराजश्रीनो जयंतीनो दिवस होवाथी गुजराती मंदीर पासे सडक उपर आवेला उपाश्रये हामी तकता अने ध्वजा विगेरेथी सणगारवामां आव्यो हतो. सुमारे आठ वागतां धर्म सजा चीकार जराश हती प्रथम श्राविका वर्गे महाराजश्री हंसविजयजीनु बनावेन श्री आत्मारा
For Private And Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
३२४
શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરિની યંતી. मजी महाराजना स्वर्गगमन संबंधी गायन मधुर अने वैराग्य जनक रागयी गाइ बताव्यु हतुं. बाद श्रावक वर्गे सारंगी आदि साथ जयंती संबंधी पदो मायां हता. बाद मुनिराजश्री हंसविजयजी महाराजे जयंती संबंधी हिंदि जापामां नाषण आप्यु हतुं जे नीचे मुजब हतुं.
श्री शीतलनाथाय नमः आद्येन हीनं जनधावदृष्टं मध्येन हीनं नुविवर्णनीयम्म अन्तेन हीनं धुनुते शरीरं तन्नामकं तीर्थपतिं नमामि ।। ___ महाशयो ! आजरोज जीस कारणसे आपण इहापर एकत्र हुवेहै सोतो आपके जाणनेमें आया हिहोगा तथापि इस बातसें जो अननिझहे ननोके जाणनेके लिये कुछ कहना चाहीये इसलिये में निवेदन करताहुँकि!!! .
___ सज्जनो आजके शुन प्रसंगमें अपण इहोपर तपाच्छाधिराज मरहुम श्री विजयानंदसुरीश्वरजी उर्फे श्री आत्मारामजी महाराजकी जयंती करनेको नप. स्थित हुवेहै.
सुजनो अब इस जयंतीका क्या उद्देश हे सोनी साथसाथ दिखनानेकी आवश्यकता हे इसलिये में निवेदन करता हुं की महात्माके गुणानुवाद करके इनोके पगले पगले चननेका प्रयत्न करना और नच्च जोवन गानना एहि इस जयंतीका आशय है. जीस जीस देशमें पराक्रमी पुरुषोकी पूजा नही होती जीस देशमें महात्माके कीर्तिगान होते नही जीस देशमें बच्चोंके सुकमान मगजमें प्रनाविक पुरुषोकी जीवनरेखा अंकित होती नही वोह देश जन्नतिके शिखरपर कैसे चढ शक्ताहै ! इसलिये वीर पुरुषोकी विरुदावनिका रिवाज प्राचीन कालसेहि चला आताहे.
सन्मित्रो-जयंती कीसकी होनी चाहिये सोभी लक्ष्य परखेने योग्य है. इसलिये में प्रदशीत करता हूंकी जीनोने पवित्र जीवन व्यतित की हो जन समाजको नैतिक धार्मिक और आत्मिक उन्नतके अग्रपर चढानेको श्रम उगयाहो ऐसे महात्माके यशोगान गाकर इनोके सद्गुणोकुं ग्रहणकरनेकेलिये इनकी जयंती करनी उचितहै अब जयंती कैसे करना यह बातनी सोपयोगी है, इसलिये प्रतिपादन कीया जाताहेकी विद्याका प्रचार जब बढता जाताहे इस समयमें केवल जय जयकरके बेच रहेना इस्सें जयंतीका उच्च हेतु साफल्य
For Private And Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ.
૩૨૫
ताको प्राप्त होता नहीहे और श्रोताजनोमेंनी अच्छे संस्कार परते नहीहे इसलिये जीस महात्माकी जयंती करनोहो उस महात्माकी जींदगीका अन्यास करके तथा जीवन दृष्टांतो जन समाजमें प्रसारके बाल वृछादिके हृदय कोमल बने पवित्र होजाय महात्माके पगले चननेका इरादा होजाय वैसी जयंती करनी उचितहै.
गुणझो!-इतना प्रसंगोपात कहकर अबमें मूल उपदेश पर आताई.
यस्याननानिर्गतावक् संशयाश्च मपोहति रविप्रनेवतंसूरि विजयानंददस्तुमः ॥१॥ कारुण्यामृतपूर्णाय शासनोधारकारिणे विजयानंददात्रेच सरिशाय नमो नमः ॥२॥
महाशयो-पंजाव देशके अंदर व्हेरा गाममें निवास करनेवाला ब्रह्मक्षत्रिय गणेशचंकी पत्नि रुपांतत्रियाणीकी कुखसे संवत १८९३ में महाराजश्री आत्मारामजीका जन्म हुवाथा संवत् १९१० में जीवणरामजी पास इनोने लघुवयमें ढुंढकमतकी दीक्षा अंगीकारकरीयी इनोकी बुधि बड़ी प्रबलथी इसे वोह एक दिनमें ३०० श्लोक कंठस्थ करशक्तथे यादास्त शक्ति तो एसो धरातेथेकी इनोकी मुलाकातके लिये एक दफे आया हुवा आदमोको पायः सारी उमरतक नूलतेनहीथे हजारो गाम नगरोंमे विचरे हुवे गामोके नाम तथा वहां निवास करते अग्रगण्य श्रावकोके नाम तथा कोसकी गीणती वगेरे उपयोगी बाबतां विहार करनेवाले साधुओकुं आप अच्छी तरां बता शक्तेथे एसी अलोकिक प्रतिनाके बलसें ढुंढकमतमें प्रचलित सर्व शास्त्रके थोमेहि वर्षोंमें आप पारगामी होगयेथे फेर इनोकुं शक पेदा हुवाकी जगवानका अनंत ज्ञान क्या इतने टवा ग्रंथोमें आशक्ताहे नहि नहि तत्वज्ञानसे जरपूर न्यायगर्मित टीकाके ग्रंथ जी होने चाहिये एसा विचार करके सिधान्तके प्रौढ ग्रंथोमें प्रवेश करनेके लिये यद्यपि ढूंढक लोक व्याकरणादिनहि पढतेथे तथापि इनोने व्याकरण काव्यकोष अलंकार और तर्कशास्त्रोका अज्यास कीया फेर
आगमरुपी आरिसामें अवलोकन करनेसें शुद्ध स्वरुप तथा शुफ देवगुरु धर्मका जान हुवा. और ढुंढकपंथ मनाकरिपत शास्त्र विरुधहै एसो खातर। करके तथा सोनेकीतरां परीक्षा करके श्रीमद् विसनचंजी तथा हाकमराय
For Private And Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
325
શ્રીમદ્ વિજયાન’દસૂરિની જય’તી.
यदि बुद्धिशाली साधुमंडल के साथ ढुंढक मतको वोसिराय दिया और मुहपट्टीयां तोड दीइ तथा हजारा ढुंढक श्रावक श्राविका प्रतिबोध के शुद्ध सनातन जैन श्वेतांवर संवेग धर्म की दीक्षा संवत. १९३२ में प्रायः हजार ataar der विहार करके अमदावाद शेहेरमें श्री बुधिविजयजी उर्फ चुटेरायजी महाराज के पास अंगीकारकीइ तथा श्री शत्रुंजय गिरनार आबुराज art तीर्थो यात्रा करके जन्म सफल हुवा माना. संवत १९४३ में पादलिपुराने पाता में अनेक देशदेशांतर के संघने मिलके महाराजको आचा पद अर्पण कीया उसवक्त ए महात्मा श्री विजयानंदसूरीश्वर नामसें मशहुर हुवे इनोने जैन तत्रज्ञानका दर्शन कराने आदर्श याने आयना समान जैनतत्वादर्श ग्रंथ बनाया तथा अज्ञानरूप अंधकारको नाबुद करने के वास्ते सूर्य समान ज्ञान तिमिर जास्कर ग्रंथ बनाया तथा तत्वस्वरूपका निर्णय करनेकु महेज के समान तत्वनिर्णय प्रासाद नामा ग्रंथ बनाया इत्यादि तत्वज्ञान गर्जित अनेक ग्रंथ तथा पूजा संग्रहादि बनाके जैन तथा जैनेवर arunt अपने आधार निचे दवाइ इन ग्रंथोंमें एसा तो ययार्थ उल्लेख कीया
की जीसको पटके एक नामांकित सन्यासीजीने जीसके ५१ तरके अर्थ होवे वैसा मालाबंध काव्य बनाके महाराजकी सुति की. और पत्र भेजके दर्शाचाथाकी सारीरात आपके दो ग्रंथ देखके मुजे एसा आनंद आयाकी मुजे एक जगतको बो घुसरी दुनीया में आगये. इत्यादि बहुत सा दिखाया महाशयो – महाराजश्रीने अपनी बुद्धिमत्तासें अमेरीकनतक जैन धर्मको मशहूर कर दिया और पाश्चिमात्म विधानोकुं अपने आजारी बनादिये इससे ht. etara उपकार मानके नविन श्लोककी रचना पूर्वक आप जैन धर्म धूरंधर हो मेरेपर उपकारीहो इत्यादि प्रकार स्तुति छपवा दिइ.
विचक्षणो-- मूर्तिपूजाके हिमायती इन्महात्माने पंजाबादि अनेक देश नगरोंमें अंजनशलाका प्रतिष्ठाकरके संख्याबंध परमात्माकी प्रतिमास्थापनको सद्गृहस्थी - पुस्तकोबार तथा शास्त्र संशोधनका कार्यमेंजी इनाने कुछ कहर रखी नही है.
जीनवाणी रक्षक वास्ते तो इनोका इतना प्यारथाकी जैसलमेर में तुमसे करनेकी मेने आज्ञा मंगवाई जब वहांका नंमार खुझनेकी तथा प्राचिन पुस्तक लिखाना शुरु कीया तथा भोयरेमें पुस्तक रक्षण के वास्ते पथरकी
For Private And Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
આત્માનઢ પ્રકાશ.
૨૨૭
आलमारीयां बनती इत्यादि बाबतोसे खुश होकर मुजे १२ वर्षतक इहां हुकम फरमायाथा तथा सर्व प्रकारकी मदद देनेको जैन एसोसियसन तरफ से पत्र भेजवायाथा.
रहनेका
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
महाशयो - असली साधुत्वका दर्शन करनेको तथा धार्मिक चरचा वार्ता करनेar as तथा अक्तर आदिगाम नगरके राजाः महाराजा इनके पास हाजर होतेथे इतनाहि नहि वल्के पादरी प्रमुख मतांतरीय अनेक हिंड मुसलमन इनके पास वार्तालाप करने को आतेथे इस चर्चाकी गमत देखनेके वास्ते के कै दफे दोदो तीनतीन कोस लोक चले आतेथे ऐसीतो अद्भुत युक्तियोंसें यह महात्मा परास्त करतेये तथा सवालो के उत्तर देतेथेकी जीसको सुके लोक खुसखुस बनाये और अद्वारा दर्शके लोक इनोकी मी तारीफ करते थे आखीर पंजाब देशांतरंगत गुजरानवाला शेहेरमें इनोंने इसकानी दुनयाको बांके संवत् १९५२ जेष्ट शुकन सप्त अनीके रोज स्वर्गगमन कीया या मानसूर्य अस्त हो गया. तेही कमो हेरो तथा गामोमें हमताल पर गर और हाहाकार मच गया जैन वर्ग शोक सागर में रुब गया साधु साध्वी निराधार वन गये. इस विरहानलकी शांति के लिये अमदावाद मुंबई, बोदा, जावनगर, समाजा आदि गामोगाम समवसरण महोच्छव वाइ महोच्छव पूजा प्रजावना दान पुण्य होने लगे.
सुमित्रो - जैन कोम जब उदात होगई तब पंजाबी लोकोका तो पुछना ही क्या इनके उपरतो बाजारो उपकारथा हरदम वोह लोक महाराज के दर्शन तथा वचनामृतको पीना चाहते थे लेकिन दुर्देवसें अब मृगतृष्णावत् होगया तब दर्शन या जन लोकाने चंदा करके एक बमा जारी गुरुमंदिर अग्निसंस्कारको जगापर बनवाया उसमें दान साठ हजार रुपए काव्यय हुवा जीत का फोड इहां विद्यमान है उस गुरुधाराको देखनेके लिये तथा जीसमें पथरा महात्माओकी चरणपादुकाका दर्शनके लिये हजारों स्वपरमतके लोक है और अपनी विरह तृष्णा कुछ मिटाते है हाल इनोके पट्ट पर हमारे बजे गुरुनाइ श्री विजयकमसूरिजी विद्यमान है इनका निरुपण करके तथा धर्म कार्यनें इन महात्मासूरी राजाका अनुकरण करनेकी जलामण करके इस प्रसंगको खतम करता हूं.
B. 12
For Private And Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૩૮
શ્રીમદ્ વિજયાનંદસૂરિની જય'તી
ગુજરાતપાટણમાં શ્રીમદ્ વિજયાનંદસરીધરજીની સ્વર્ગતિથી ઉજવવાના માહાત્સવ જે સુદ ૮ ના દિવસે સાગરના ઉપાશ્રયે પ્રવર્ત કજી મહારાજશ્રી કાન્તિવિજયજીના પ્રમુખપણા હેઠળ મહુમ આચાર્યશ્રી વિજયાનદસરી ( આમારામજી ) મહારાજની સ્વર્ગવાસ તિથીના દિવસે જૈન પ્રજાના મોટા મેલાવડા થતાં પ્રથમ મુનીશ્રી કીર્તિ વીજયજીએ રતુતિ કરવા પછી પ્રવ તકજીમહારાજે આત્મારામજી મહારાજનું જીવન ચરિત્ર ધણી સરસરીતે સમજાવ્યું હતું, જેની અંદર મહારાજ કેટલાક વર્ષ સુધી ઢુંઢીના સાધુ તરીકે રહ્યા હતા, ત્યારપછી કેવી રીતે સવૅગી થયા અને પંજાળમાં શું શું કાર્ય કર્યાં ત્યાર પછી અમદાવાદ આવી કેવી રીતે દીક્ષા લીધી, પાલીતાણામાં આચાર્ય પદવી કેમ !ઢથી અાણી તે સના ખુલાસા તથા ચીકાગોની કાન્ફરન્સનું આમ ંત્રણ વખત પ્રતિનીધી ગાંધી વીરચંદ રાધવજીને મેકલી અનાર્ય દેશમાં કરકાવેલી ધર્મધ્વજા. તે શીનાય તેમની અભ્યાસની શકતી વગેરે ધણું જ વીવેચન કરવામાં આવ્યુ હતુ, જે સાંભળીને સભા ગુરૂ મહારાજ આત્મારામજીની વિદ્વતાને માટે બહુ મગરૂર બનેલી લાગતી હતી, આ પ્રસંગે પંચાસરાજી પાર્શ્વનાથને દહેરે ઝવેરાતની આંગી તથા પૂજા ભણાવવામાં આવી હતી.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
C
આઠેાલામાં થએલા જયતિ ઓચ્છવ -આર્કાલા શહેરમાં હાલમાં બીરાજતા મુનિ મહા રાજશ્રી હંસવિજય મહારાજના શિષ્ય શ્રી ઢાલતવિજયજી મહારાજના સદુપદેશથી શ્રી વિજયાનંદ સૂરીશ્વર ( આત્મારામજી મહારાજ ) ની જે શુદ્ધ અષ્ટમીએ સ્વર્ગ તીથિ હાવાધી તે દીવસે જાહેર રસ્તા ઉપર ધ્વજા પતાકાગ્યે બાંધવાંમાં આવી હતી તથા દેરાસર એ તેમજ ઉપાશ્રયે પશુ બજા પતાકાઓ બાંધી સવારથી વાાં વાળાએને મેાલાવી દેરાસરજીએ વાજા વગડાવ્યાં હતાં તથા મારવાડી સરાફ જુવાનમલજીન! તરીખારાવ્રતની પૂજા રાગ રાગણીથી હારમેાનીયમ વાજા સાથે ભણાવવામાં આવી હતી, તથા શ્રી આત્મારામજી મહારાજની સ્તુતિએ શ્રી વલ્લભવિ॰ માની બનાવેલી તે અવસરે ગાવામાં આવી હતી પૂજામાં શ્રાવક શ્રાવિકએ પાપારંભને ત્યાગ કરીને લાભ લીધા હતા. ભગવાનની આંગી રચવામાં આવી હતી, તેમજ પ્રભાવના પણ થઇ હતી.
“મેસાણામાં શ્રો આત્મારામજીની જય’તી,”
જે શુદિ ૮ ના રાજ પરમપૂજ્ય મહાપરમેાપકારી વન્યાયાંભનિધિ શ્રીમદ્વિજ્ઞાન દ સુરીશ્વરજી (આત્મારામજી) મહારાજ સાહેબની સ્વર્ગ તિથિ હોવાથી જે શુદિ, ૭ ના રોજ અહિંના શ્રાવકાને સદર તિથિની શ્નરે પડવાથી શુદિ૮ રાજ ાખ્યાન અવસરે દરરાજ કરતાં ધણુાજ માણસા થયાં હતા આ પ્રસગે શ્રીમન કનક વિજ્યજી મહારાજ સાહેબદિ ૧૧ મુનિરાજને વ્યાખ્યાનના હાલમાં પધાર્યાં હતા, સદર અવસરે વિદ્રન મુનિ મહારાજ શ્રી લલિતવિજયજી સાહેએ સદર સુરીશ્વરજી મહારાજ સાહેબનું છટાદાર જીવન ચરિત્ર સંભળાખ્યું હતું, આ ઊતમ ચિત્ર સાંભળી કેટલાક શ્રદ્ભાવાન કાકા વિગેરેની ચક્ષુએમાંથી આંસુઓની ધારા વહેવા લાગી હતી. સભા પવિત્ર ચરિત્ર સાંભળી પ્રભાવના લેઇ વિસર્જન થઇ હતી.
ઉક્ત દિવસે ઠાઠમાઠ પૂર્ણાંક વીશ સ્થાનકની પૂજા ભણાવવામાં આવી હતી. કેટલીક પુજાએ મુનિરાજ શ્રી લલિતવિજ્યજીએ તથા મુનિરાજ શ્રી જીતવિજયજીયે મળી ભણાવી હતી. તેથી આનંદ વર્તી રહયા હુતા. પ્રશ્ન પ્રસ ંગે વડનગરથી ભાજકા મેલાવવામાં આવ્યા હતા, સદર અવસરે આનંદ આનંદ વત્તા રહયા હતા.
For Private And Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માન પ્રકાશ.
વર્તમાન સમાચાર.
મુનિવીહાર—પરમા પકારી હુસાન્તિમ લ શ્રીમાન હું‘વિજયજી મહારાજ સાહેબ તથા પન્યાસજી શ્રીસ પદ વિજયજી મહારાજાદિ મુનિરાÒ સલાણેથી વિહાર કરી ધામાદ મુકામે પધાર્યાં હતા. ત્યાં એક જૈન દેરાસર અને એક એ શ્રાવકનાં ધર હેાવાથી મહારાજ સાહેબ ઢુંઢીયાના સ્થાનકમાં ઉતર્યાં હતા, અને વ્યાખ્યાન પણ ત્યાંજ ચાલતું હતું, ત્યાં હું આાઇ તથા અન્ય કા મના માણુસા હાજર થતાં હતાં. વ્યાખ્યાનની ખરી અસર થવાથી હાલી પૂજવી નહી. ઇત્યાદી નિયમ સારા થયા હતા, એટલુંજ નહિ બલ્કે સ્થાનકમાં બેસવાવાળા એક ભાઇએ પૂજા ભણાવી હતી, આ પ્રસંગે રતલામના શ્રાવકા આવી પહેાંચ્યા હતા, તેમણે વાત્રા સાથે પૂજા ભાવનામાં પ્રભુના સ્તવને ગાયા હતાં. ત્યાંથી સર મહારાજ સાહેબાકિ પરસાડા ગામમાં પધાયા હતા. ત્યાં શ્રાવકાના પાંચ છ ધરા છે, ત્યાંના એક સઃગૃહસ્થે પૂજા ભણાવી હતી, ચ્યા ગામના કેટલાએક લેાકાએ મહાન તીર્થ શ્રો સિધ્ધાચલજીની તથા શ્રી સમેત સિખજીની યાત્રા પ્રમુખના તથા હેળી નહિ પુજવાના નિયમા લીધા હતા, ત્યાંથી નવા ગામમા રાત્રી વ્યતીત કરી મહારાજ સાહુઆદિ રતલામ પધાર્યાં હતા. આ વખતે રતલામના શ્રાવક્રએ શહેરને ધા વાવટાથી શત્રુગારી દશ્યમા ભયુ” સામૈયુ કર્યું હતું. મધ્ય ખારમાં સરકારી મકાનઉપર શ્રીમાન હુ સવિજયજી મહારાજ સાહેબનું સાનેરી અક્ષરેથી નામ લખી આવકાર દાયક ખેાર્ડ લગાવેલું હતું, છેવટે શ્રી સુમતિનાથ સ્વામી ભગવાનના શિખરખધ દેરાસરમાં અમૂલ્ય દર્શન કરી નવિન ધર્મશાળામાં વ્યાખ્યાન સલ ળાવી ત્યાંજ મહારાજ સાહેબે સ્થિરતા કરી તે ધર્મ શાળામાં દરરાજ ધર્મોપદેશ અપાય છે. સદર ગામમાં મહાન મુનિના પધારવાથી ન આનંદ વર્તી રહ્યા છે. ( મળેલું )
કહ
વઢવાણમાં શ્રી જૈન હુન્નરશાળા.
સંવત ૧૯૫૬નો દુકાળ અને તે પછીના ઉપરા છાપરી દુષ્કાળના વર્ષાને લઇને આપણી । મના ઘણા ભાગની સ્થિતિ એવી થઇ ગઇ છે કે પેાતાના બચ્ચાંઆને જમાનાને લગતુ વિદ્યા હુન્નરનુ જ્ઞાન આપવાનું કાર્ય. ઘણું મુશ્કેલ થઇ પડયુ છે અને તેથી ભવિષ્યમાં સારી આશા રાખી શકાય એવા આશાવત સ્વામી ભાઈમાની જીંદગી મજુરી જેવા સાધનાથી પુરી કરાતી જણાય છે.
For Private And Personal Use Only
આવી સ્થિતિવાળા આપણા ભાઇને જમાનાને અનુસાર હુન્નર સાથે ધાર્ષીક અને વ્યવદ્વારીક કેળવણી આપવાથી પેાતાના કુટુંબના સારી રીતે નિર્વાહ કરી શકે એ હેતુથી અને ગરીમાને બને તેટલે અંશે દુખમાંથી મુકત કરવા. આશરે ૯ માસથી અંતરે ( વઢવાણુ કાંપ ) “ શ્રી જૈન હુન્નરશાળા ” શ્રી શંધની સહાય અને અનુમતિથી ખાલામાં આવી છે. હાલ તરતંને માટે શરૂઆાતથી અત્યાર સુધીમાં (૮) બાળકા (૯) વીધવાએ અને (૨૧) કન્યાએ કામ શીખે છે. તેને મત શીખવાડવા ઉપરાંત કેટલાકની ખાવા પીવાની વીગેરે સરવે સગવડતા અને કેટલાકની માસીક કાલરશીપ આપવામાં આવે છે. તથા દેશીપાકનામ્ અને નૈતિકનાન અને ધાર્મીક શિક્ષણ ઉપરાંત શીવવાનુ
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૨૩e.
વર્તમાન સમાચાર,
ભરવાનું. ગુંથવાનું, વેતરવાનું, વિગેરે કામ શીખવવામાં આવે છે ને તે રીતે શાળામાં તૈયાર થતા ગાલ (કોટ, પેરણ, ખમીશ, ફરાક, પોલકા, ચાળી ટોપીઓ. ઘાઘરા, ઘાઘરી, સાપ, બત્તીઓ) જાહેર લીલામથી વેચી નાંખવામાં આવે છે.
ઉપરના કામમાં ઉમેદવારો માટે બીજી ખબર ન છપાતાં સુધી આવવાની સગવડ છે તે તેને અવથ લાભ લેવા જૈન હુન્નરશાળા. વહવાણુકાંપ સાથે પત્ર વ્યવહાર કરવાનું જણાવીયે છીયે.
કામ શીખનાર જરૂર પડતા માણસની અને સારા કામની ગોઠવણ કરવામાં આવી છે. આ શાળાને મદદની પણ જરૂર છે.
શ્રી મહાવીર જૈન વિદ્યાલયને વધુ મદદ પુના ખાતે સ્થાપવા નકી થયેલ મહાવીર જૈન વિદ્યાલયને પ્રથમ રૂા. પ૦૧૩ ની મદદ મળી હતી તે પછી વધુ મળેલી મમદ નીચે પ્રમણે જાહેર કરવા તેમના ઓનરરી સેક્રેટરી જણાવે છે.
૧૦૧ એક સવ્યવસ્થ
૫૧ બાઈ સરવતી તે શેઠ ઉત્તમય મુલચંદઝવેરીની વિધવા ૧૦૧ શેઠ કાળીદાસ શવચંદ ૫૧ . . મોહનલાલ દલીચંદ દેસાઈ વકીલ ૫) ડાકતર નાનચંદ કસ્તુરચંદ મોદી ૫૧ મેસર્સ પ્રાગજી કેશવલાલ અને શી. બી મહેતાની કુ. ૫૧ શેઠ ડાહ્યાભાઈ સાંકળચંદ અમદાવાદવાળા ૫૧ શેઠ પ્રાગજી ભીમજી ૧૦૧ શેઠ પચંદ ગીલદાસ ૪૦૧ મેસર્સ રતનજી જીવણદાસની કંપની ૧૦ શેઠ ઓઘડભાઈ તેમજ
૫૧ શેઠ અમરચંદ કાનજી ૧૫૧ શેઠ હીરાલાલ અમૃતલાલ ૧૦૧ શેઠ નાગરદાસ પુરૂષોતમ २७
For Private And Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
-
-
-
-
-
-
-
-
-
શહેર ભાવનગરમાં મહામહોપાધ્યાય શ્રીમદ્ વીરવિ
જયજી મહારાજનું આવકારદાયક આવાગમન. દબદબા ભય થયેલ પ્રવેશ મહત્સવ.
જૈનમાં અપૂર્વ ઉત્સાહ. મહા મહોપાધ્યાય શાંતમૂર્તિ શ્રીમદ વીરવિજયજી મહારાજ તથા પન્યાસજ શ્રીમદ્ દાનવિજયજી મહારાજ વગેરે ગઇ સાલ ગુજરાતના સીનેર ગામમાં ચાર્તુમાસ હતા. ત્યાંથી ગુજરાત અને કાઠિયાવાડના અનેક શહેર યાને મામમાં ઉપકાર કરતા શ્રીમાન આચાર્ય મહારાજ શ્રીમદ વિજયકમળ સૂરિશ્વરજી સાથે કાઠીયાવાડમાં વળા મુકામે પધાર્યા. તેઓશ્રીનો પ્રથમ ઇરાદે થી પવિત્ર સિદ્ધાચળજીની યાત્રાનો લાભ લેવાનો હતો. પરંતુ ત્યાં પ્લેગ ચાલતો હોવાથી ત્યાં જવું મુલતવી રાખી કાઠીયાવાડના નાના મોટા શહેરની જૈન પ્રજાના સદભાગ્યે સહાર–વરતેજ વાળુકડ, ગોવા વગેરે સ્થળે ઉપકાર કરતાં કરતાં, નાના ગામોમાં ફરી છેવટે મહુવા તળાજા થઈ પ્લેગને વ્યાધિ નાબુદ થવાથી શ્રી સિદ્ધાચલજી પધાર્યા હતા. અત્રેના શ્રી સંઘને-સમગ્ર સમુદાયને ઉત્સાહ આચાર્ય મહારાજ તથા ઉપાધ્યાયજી મહારાજને અત્રે ચોમાસું કરાવવાનો હતો. જેથી ગમે તે રીતે આગ્રહ પુર્વક, નમ્રતા પૂર્વક વિનંતિથી અત્રે લાવવા માટે શ્રી સંઘના આગેવાનોનું એક ડેપ્યુટેશન શ્રી પાલીતાણું મુકામે જેઠ સુદ ૧૫ ના રોજ ગયું. સહેરના સંધ પ્રથમથી પાલીતાણા મુકામે વિનંતિ પિતાના ગામ માટે કરવા ગયેલ હોવાથી આચાર્ય મહારાજે તેઓને વચન આપી દીધેલું, જેથી ભાવનગરથી ગયેલ ડેપ્યુટેશનના અતી માન પૂર્વક આગ્રહથી છેવટે ઉપાધ્યાયજી મહારાજે કૃપા કરી ભાવનગર પધારવા હા કહી. ત્યારબાદ સહેર મુકામે આચાર્ય મહારાજશ્રીને બડી ધામધૂમથી સામે પા સહિત પ્રવેશ મહોત્સવ થયો. અને શ્રીમદ્ ઉપાધ્યાયજી મહારાજ સીહોર પધાર્યા બાદ અના શ્રી સંઘના જાણવામાં આવ્યું કે ઉતમહાત્મા કેટલાક કારણેથી અને પધારવાના નથી, જેથી ફરી સમારે ચાલીશ પચાસ ગૃહસ્થોનું-શ્રી જૈન સંધનું એક ડેપ્યુટેશન સીડેર ગયું. ગમે તે કારણેથી આ વખતે અત્રેના આગેવાનોની ઈચ્છા કોઈપણ રીતે અત્રે ઉક્ત મહાત્માને વિનંતિ કરી લાવવાની હતી, અને અત્રેના સંધના અતી આગ્રહ અને વિનંતિથી પધારવાનું નક્કી થયું. અષાડ શુદ ૪ ના રોજ પ્રવેશ મુહૂર્ત નક્કી થયું. દરમ્યાન અને આખા સં૫માં એટલો બધો હ હતો કે કયારે શુદ ૪ આવે અને ઉપાધ્યાયજી મહારાજ પધારે. અષાડ
- -
-
-
- -
-
-
''
For Private And Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir શદ 3 ના રોજ શ્રી સંધ સામૈયાને માટે ગોઠવણ કરી રાખી, જે હકીક્ત અત્રેના અગ્રગણ્ય ગૃહસ્થ વેરા હઠીસંગભાઈ ઝવેરચંદ છે કે જાણતા હતા, પરંતુ તેમની ઇચ્છા સંધ તરફથી થતાં સામૈયાને ખર્ચ પતે આપવા "ાવી. જે નક્કી થવાથી તેના ઉત્સાહ સામૈયાના ઠાઠમાં વૃદ્ધિ કરી. શુદ ૪ના સવારે આઠ વાગે શ્રાવક શ્રાવિકા સંખ્યાબંધ દાદા સાહેબની વાડીમાં એકઠા થવા લાગ્યા. સુમારે આઠ વાગે ઉક્ત મહાત્મા પધાર્યા. ત્યાં દર્શન ક્યાં બાદ સામૈયું શેઠ હઠીસંગભાઈને ત્યાંથી ચડી ચતુર્વિધ સંધ સાથે દાદા સાહેબની વાડીએ આવ્યું. જે મહારાજ સાહેબના દર્શન કરી ગામમાં ચાલ્યું. આ વખતે માણસની ગીરદી, અપૂર્વ ઉત્સાહ અને સામાને ઠાઠ એ ત્રણે ભાવનગર શહેરની ઇતર પ્રજાને પણ આનંદ સાથે ચમત્કારીક લાગતું હતું. સામવું ગામ બહારથી ઘાના દરવાજે થઈ ગામમાં દાખલ થયું, અને જાહેર રસ્તા ઉપર પસાર થતાં દરેક ખાંચે અને નાકે ઉભા રાખી આ મહાત્માની રામક્ષ મૂહલી કરવા સાથે અનેક ભાઈઓ, બેન તરફથી વંદન કરવામાં આવતું હતું. વધારે ખેંચાણકારક તે એ હતું કે ઢાળ બજારને નાકે શેઠ રાયચંદ હીરાચંદના પનીએ સાચા મોતીની ગૂહલી કરી. સાચા સોનેરી બાલા અને ખાથી આ માહાત્માને વધાવવામાં આવ્યા હતા. શહેરના રસ્તામાં એટલી બધી ગીરદી હતી કે રસ્તાઓ તેટલે વખત આવવા જવા માટે બંધ રહેલા તા. છેવટે સામૈયું મહારાજ શ્રોત મારવાડીના વડાના નામથી ઓળખાતા સંધના મેઢા ઉપાશ્રય પાસે આવતાં, મહારાજે આગળ ચાલવું શરૂ કરતાના દરમ્યાન ઉત ઉપાશ્રયમાં બીરાજમાન મુનિરાજશ્રી ઉત્તમવિજયજી મહારાજે વંડામાંથી બહાર આવી શ્રીમદ્દ ઉપાધ્યાયજી મહારાજને માનપૂર્વક વંડામાં (ઉપાશ્રયમાં) પધારવા આમંત્રણ કર્યું. જેથી તરત જ શ્રીમાન ઉપાધ્યાયજી મહારાજ પિતાની સાથેના મુનિરાજોની સાથે પણ વળી ઉપાશ્રયની ડેલમાં દાખલ થતાં શ્રી આદિશ્વર ભગવાન અને શ્રી આત્મારામજી મહારાજની જયને હર્ષનાદ થ– જયજયકાર થશે. ત્યારબાદ ઉપાશ્રયમાં પધાયા બાદ ઉપાધ્યાયજી મહારાજે શ્રી સંધને સંગીક સંભળાવ્યું, ત્યારબાદ હર્ષ સાથે પ્રભાવના લઇ સંલ વીર્જન થયે. જ ક મનવા : કાશ'' દ - - For Private And Personal Use Only