Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
."
REGISTERE
॥ શ્રો ॥
આત્માનંદ પ્રકાશ
પુસ્તક ૪ થ
સ. ૧૯૬૨ના શ્રાવણથી ૧૯૬૩ના અષાઢ સુધી. અંક ૧૨ सेव्यः सदा श्रीगुरुकल्पवृक्षः
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વીર સંવત્ ૨૪૩૩,
स्रग्धरावृत्तम्. धर्मानन्दं वितन्वन् जगति जनगणे भव्यतानन्दयुक्ते विद्यानन्दं विनोद निजहृदि वितरन् वाचकानां विशेषात् भावानन्दं गुरूणां पदकमलयुगे भासयन् भक्तिभाजाम् आत्मानन्दप्रकाशः प्रसरति भुवने वीरभानुप्रभावात् ॥ પ્રગટ કર્તા. શ્રી આત્માનં સભા, ભાવનગર.
તત્રી મેાતીચંદ આધવજી શાહ.
99
આત્મ સવત્ ૧૧-૧૨
,,
વાર્ષિક મૂલ્ય . ૧):
પાઈજ ચાર ર્માંના.
ભાવનગર
ધી વિદ્યા વિક્રય પ્રિન્ટીંગ પ્રેસમાં શાહ પુરૂષાત્તમદાસ ગીગાભાઈએ છાપ્યું.
For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શી આત્મારામજીજેજ્ઞાનમંદિર
નરસિકનીપળ, વડાદરા,
For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વાર્ષિક વિષયનુળિR I
નંબર,
' જ ' "
વિષય.
| પૃષ્ઠ વર્ષારંભે માંગલ્ય સ્તુતિ... ગુરૂ સ્તુતિ.
. નવિન વર્ષારંભ... .. આપણી ધાર્મિક રિતિ... ચિંતામણી. ...
.... ૪૭, ૨૪૬, ૨૭૦, જૈન સોળ સંસકાર.
• ૧૨. ૬૧, ૯૩, ૧૫,
૨૧૩, ૨૭, ૨૬૬, સત્ય વિષે વિવેચન.. ગ્રંથાવલોકન. ... ... ર૦, અંક ૧૦ના ટાઇટલ ઉપર વૃતાંત સંગ્રહ ...
... ૨૬, ૨૭, ૯૬, ૧૨૩,
અંક ૧૦ના ટાઈટલ ઉપર, પ્રભુ સ્તુતિ... » ૨૯, ૧૪૯. રર૧, ૧૪૫, ૨૬, ઉપદેશ ૫દ. .
૧૯, સમકિત.... ...
૩૦, ૭૮, ૧૮, દિથાન વિલાસ .. ગુણ ગ્રાહકતા ... વિરાગ્ય પશી... પરિગ્રહ પીડા...... જેન ગ્રેજ્યુએટસનું કર્તવ્ય. કચ્છ મહાદય . ...
૧૮૮, ૨૪૩, મદત્યાગ અને પ્રશમરતિ
• • • • ૭૨, ૮૯, જોગી જનનું માધ્યમ્બે... .. •••
, ભેદ જ્ઞાનથી ભવ પારતા. ••• . ••• ૮૫, પાંચકલ્પી સાધુઓનું વર્ણન
- ૧૦૧, ૧૨૬, જન. . ••• • •
. .• ૧૦૯ બ્રહ્મચર્ય પ્રજાવ . ૧૧૩, ૧૮૪, ૨૧૬, ૨૮૯
૧૩.
૧૫
૫૩, .૫૫,
૨૧.
૨૩
For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૮ ર૯
૩૦ ૩૧
આત્મજ્ઞાન વિનાનિ ક્રિયાથી તવસ્મરણ. . .. • . .. ૧૨૫, શ્રદ્ધા . . . . . ૧૩ પાંચમી જૈન શ્વેતાંબર કન્ફર. ૧૩૭, ૧૭૩, ૧૭૪, સિદ્ધ સૂરિ પ્રબંધ... .. • ૧૪૪, ૧૪૯ ર૦૫, ૨૩,
• .. ૨૬ો, જગતમાંનું નીતિમય શાસન. . . ૧૪૬, ૧૬૩, આર્ય. ... ... ... . . tપ૮, ૧૦, માનપત્રને મેલા વડે .. .
. • ૧૬૯ મુનિરાજ હસાવજયજીનું ભાષણ સમાન મહેસવ... .
- ૧૯૭, ચિત્ર વર્ષારભે માંગલ સ્તુતિ ... મેળાવડે છે
- રર૦, અક્ષય તૃતિયા... . વાસ્તુવાને પ્રવેશ મહેસવ. અમારો મહાન પ્રયાસ છે. .. . ૨૪૧, બાધાષ્ટફ... ... ... ... ..૨૪૫, ૨૬, યતિધર્મ અને પ્રાવકધર્મને વાદ. ૨૫૧, ૨૭૪, કેળવણી એટલે શું ?
૨૫૮ સમુદ્ર તટપરના વિચારે છે. • • ૨૭૯, વર્તમાન સમાચાર. . . . ૨૯
૩૦ ૪. ૪ કર ૪૩ ૩૪
For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મનિટ માથી
શ્રી આત્માને
દેહરા. આત્મવૃત્તિ નિર્મલ કરે, આપે તત્વ વિકાશ; આત્માને આરામ દે, આત્માનંદ પ્રકાશ
-
-
પુસ્તક ૪૬વિક્રમ સંવત ૧૯દર–શ્રાવણ. અંક ૧
-
વર્ષરમે માંગલ્ય સ્તુતિ.
अनुष्टुप् . आत्मानंदमयो जीयादात्मानंद विधायकः । आत्मानंद प्रकाशाय ह्यात्मानंदधरो जिनः ॥१॥ चतुरोतिशयान् तन्वन् चतुर्थों धर्ममादिशन् ।
चतुर्थेऽभिनवे वर्षे जिनोऽस्तु मंगलप्रदः ॥ २ ॥ ૧ ભાવાર્થ આત્માના આનંદથી વ્યાપ્ત, આભાના આનંદને આપનાર અને આત્માના આનંદને ધારણ કરનાર શ્રી જિન ભગવાન આ ત્માનંદને પ્રકાશ કરવાને માટે જય પામો. ૧.
ચાર અતિશયને વિસ્તારનાર, દાન, શીલ, તપ અને ભાવ રૂપ ચાર પ્રકારના ધર્મને ઉપદેશ કરનાર શ્રી જિન ભગવંત આ આત્માનંદ પ્રકાશના નવીન ચોથા વર્ષમાં મંગલદાયક થાઓ. ૨.
For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ.
शार्दूलविक्रीमितम्. 'यबोधामृत वर्षणेन बहवः सद्बोधितीनं गताः यच्चारित्र विलोकनेन बहवश्चारित्रभाजोऽभवन् । येनास्मात्समनूध्धृता भुवि जनाः संमारवारांनिधेः स श्री वीरजिनेश्वरो विजयतां श्री धर्मकल्पद्रुमः ॥ ३ ॥
ગુરૂસ્તુતિ.
अनुष्टुप्. भारते गीतयशसां संप्राप्त स्वर्ग संपदाम् । विजयानंदमूरीणां चरणौ प्रणिदध्महे ॥ १ ॥ विहारैरुपदेशैश्च धर्म ज्ञानविवर्धनम् । विजयानंदमूरीणां शिष्यवृंदमुपास्महे ॥ २॥
હરિગીત. છે દેવના પણ દેવ જિનવર શાંત રૂપ સુધાનિધિ,
શ્રતવંત સદ્દગુણ સારા સુંદર રૂપ શર્મ મહેદધિ, ૧ જેમના બોધરૂપ અમૃતની વૃષ્ટિથી ઘણું લોકે બધિબીજને પામે. લા છે, જેમને ચારિત્રને જોઈને ઘણા પુરૂષો ચારિત્રધારી થએલા છે અને જેમણે પૃથ્વીમાં આ સંસારરૂપ સમુદ્રમાંથી ઘણાનો ઉદ્ધાર કર્યો છે એવા ધર્મના કલ્પવૃક્ષરૂપ શ્રી વીર ભગવંત વિજય પામો. ૩
૨ આ ભારત વર્ષમાં જેમનું યશ ગવાય છે અને જેમણે સ્વર્ગ લોકની સંપત્તિ પ્રાપ્ત કરેલી છે એવા શ્રી વિજયાનંદસૂરિના ચરણનું અમે ધ્યાને કરીએ છીએ. ૧.
૩ વિહાર કરીને અને ઉપદેશ આપીને ધર્મ તથા જ્ઞાનને વધારનારા શ્રી વિજયાનંદ સુરીના શિષ્ય સમુદાયની અમે ઉપાસના કરીએ છીએ. ૧ અમૃતના નિધિ, ૨, શાસ્ત્ર જ્ઞાનવાળા. ૩ સુખના મહાસાગર,
For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નવીન વોરંભ.
૨
કરૂણા કરે કરૂણાનિધિ લઈ ધર્મના ઉત્કર્ષમાં, અહંત આત્માનંદ આપે અધિક અભિનવ વર્ષમાં. સજ્ઞાનના નિધિરૂપ નિર્મલ ધર્મ ધારક ધીર છે, સ્યાદ્વાદમત ઉદ્ધાર કારક ધર્મ નાયક વીર છે, સદ્ બોધ આપે ભવિક જનને શ્રેષ્ઠ સાથી સરસમાં, અહંત આત્માનંદ આપે અધિક અભિનવ વર્ષમાં. પરિપૂર્ણ પુણ્ય સુરૂપ નિર્ભય શ્રી નિરંજન નાથ છે, સિા ભક્ત જનના કર્મહારક મદનના ઉન્માથ છે, આનંદમાં છે મગ્ન નિત્યે નહિ રહે આમર્શમાં, અહંત આત્માનંદ આપો અધિક અભિનવ વર્ષમાં.
શાર્દૂલવિકીડિત. જેનેનું જયવંત શાસન રહે સદ્ધર્મના કર્મમાં, આત્માનંદ પ્રકાશ પત્ર મુદથી વાંચી વધે ધર્મમાં ગાજે શ્રી ગુરૂભક્તિથી ભવનમાં રાજે દયા રંગથી, રા ગ્રાહક વર્ગ આ વરષમાં સાધર્મના સંગથી.
નવીન વર્ષારંભ. પ્રિય વાચકવૃદ, શુદ્ધ દેવ, ગુરૂ અને ધર્મનું માહાસ્ય પ્રગટ કરનાર, ભારતવર્ષના જૈન બંધુઓની વાચિક અને માનસિક સેવા બજાવનાર આ આમાનંદ પ્રકાશ ચોથા વર્ષમાં પ્રવેશ કરે છે. ચેથા વર્ષમાં પ્રવેશ કરવાને પ્રથમ તેણે દેવ ગુરૂની સ્તુતિ રૂપ માંગલ્ય આચર્યું છે. અને આ નવીન વર્ષમાં ઈષ્ટ અર્થ નિવિંદને સંપાદન થવાને ઈષ્ટની પાસે પ્રેમથી પ્રાર્થના કરી છે.
જે ભાષા હૃદયના અંતર પ્રદેશમાંથી નીકળે છે, તેજ ભાષા વાંચનાર તથા સાંભળનારના હૃદયને સ્પર્શ કરે છે. હૃદયની ૧ કર્મને નાશ કરનારા, ૨, કામદેવના નાશ કરનારા. ૩ ક્રોધમાં.
For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ
ભાષાજ ખરી ભાષા છે, તેમાં અલાકિક ભવ્યતા જોવામાં આવે છે. હૃદયની ભાષા હમેશાં જીવતી રહે છે. આહત વાણીને વિવિધ રૂપાંતર કરી લખનારા પ્રાચીન જૈન આચાર્યો અત્યારે વિદ્યમાન નથી, કાળે કરીને તેઓ કદિ વિસરી જવાશે, પરંતુ તેઓના પ્રેમ પૂર્ણ હદયની ભાષા–તેમને હદય વેદ વાંચીને તેઓ જે સત્ય લખી ગયા છે, તેને વિનાશ થવાને નથી. ગમે તે રીતે તે અવિનશ્વર રહે છે. એવી હૃદયની પવિત્ર ભાષાને જુદા જુદા વિષય રૂપે રૂપાંતર કરી પ્રગટ કરવામાં આ આત્માનંદ પ્રકાશ પિતાની કૃતાર્થતા સમજે છે.
આત્માને આનંદ દિવ્ય છે–અલોકિક છે. હિમવતુ પર્વતના ઝરણના સંગીતથી સુશોભિત એવા શિખર પ્રદેશની પાસે ઊભા રહો, ગંભીર રાત્રે વેણુના મૂછત્મક મધુર શબ્દ સાંભળે, ગિરિ કંદરમાં પૂર્ણ સ્નાથી અલંકૃત એવા રમણીય પ્રદેશમાં સ્થિર રહે, શૃંગારથી શોભાયમાન મહેલમાં સુંદર મહિલાઓના સહવાસમાં રહો. સુખ મેળવવાની તૃષ્ણામાં અને સંદર્યની તરસમાં તરસ્યા થઈને વિવિધ પ્રકારના શેહેરમાં ફર્યા કરે, અને અતિશય સેંદર્યને, અવલકવા ચારે તરફ દષ્ટિક્ષેપ કર્યા કરે પરંતુ કઈ રીતે તમારે તૃષ્ણાતુર આત્મા તૃપ્ત થશે નહીં. રૂપ, રસ, ગંધ તથા સ્પર્શ વિગેરેના પવિત્ર માધુર્યનો ઉપભોગ કર્યાથી ક્ષણભંગુર સુખ ક્ષણ માત્ર મેળવી શકાશે ખરું પણ આ સંસાર રૂપ સંગ્રામથી થાકી ગયેલા દેહ, મન અને પ્રાણુને શાંતિમય આત્માનંદ રૂપ પલંગ પર સૂતા વિના પૂર્ણ સુખ પ્રાપ્ત થશે નહીં. આત્માને આનંદજ સર્વ માધુર્યની ખાણ છે. એ આત્માનંદનો પ્રકાશ સાધારણ નથી. ઈષ્ટ પુજા, ગુરૂભક્તિ અને ધર્મપર શ્રદ્ધાથીજ એ આનંદ પ્રાપ્ત થાય છે.
મનુષ્યના આત્મામાં જે ભૂષણરૂપ ગુણે છે, તે જ પરમાત્માનું સ્વરૂપ છે. તેજ સ્વરૂપની સાનિધ્યમાં સર્વ જીવને સુખકારી દયાને પ્રવાહ વહ્યા કરે છે. તેથીજ કરીને સર્વજ્ઞ પ્રભુએ
For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નવીન વાર ભ.
આપ્તવાણીના અંતરમાં જીવ દૈયાના તત્ત્વને પ્રથમ આરેાપિત કર્યું છે. તેજ સ્રીજના સબંધ ઉપર આત્માન`દને નિર્મલ પ્રકાશ પડે છે. આત્માનંદના પ્રકાશના કિરણા બે ભાગે વેહુંચાએલા છે. તેમાંહેલા એક મુખ્ય ભાગ ગુરૂભક્તિને પ્રગટ કરે છે. અને ખો ભાગ ભારતવર્ષની જૈન પ્રજાની ધાર્મિક અને સાંસારિક ઉન્નતિ પ્રગટ કરવાનુ' મથન કરે છે; જેથી કરીને આ માસિક પેાતાના આત્માનંદ પ્રકાશ એ નામને સાર્થક કરે છે.
ગુરૂભક્તિના આદર્શ રૂપ અને ગુરૂના નામથી અલ'કૃત આ આત્માનંદ પ્રકાશે ગતવર્ષમાં પ્રભુ સ્તુતિ અને ગુરૂસ્તુતિના ગીતાથી પેાતાના ગ્રાહકેાને પ્રસન્ન કર્યાં છે. આરંભમાં પર્યુષણ પર્વનું માહાત્મ્ય દર્શાવી સાધી ખ'એમાં પર્વ ભક્તિ વધારી છે. જીવનના ઉદ્દેશને ઉત્તમ લેખ આપી મનુષ્યભવની ઉપયેાગિતા દર્શાવીછે. ખરી નિગ્રંથતા, ભવાટવીમાં ભ્રમણતા, સાથી સરસ માર્ગ, અભ્યાસના હેતુ, ગુણદૃષ્ટિ, શારિરીક મહારાજ્ય, દ્વેષાદિ દોષને ત્યાગ, સૌંદર્ય અને શ્રેષ્ઠતા, હૃદય ખાધ અને આત્માનુ કિચિત્ સ્વરૂપ એવા એવા વિષયે આપી આ પ્રેમી પત્રે વાચકાને ધામિક ઉન્નતિના માર્ગે દર્શાવ્યા છે અને પેાતાના સુજ્ઞ ગ્રાહકેાના હૃદય ઉપર વૈરાગ્યનાં બીજ વાવ્યાં છે. વળી ચિંતામણી, નર્મદા સુદરી, અને ગિરનારની ગુફાના વાત્તા રૂપ વિષયેાથી સાંસારિક ઉન્નતિના ઉત્તમ પ્રકારે પ્રગટ કર્યા છે. કચ્છ મહેાયના વૃત્તાંતથી મુનિવિહારને મહાન્ લાભ વહુબ્યા છે. અને શ્રાવકના સેાળ સ`સ્કારથી જૈન પ્રજાના વિધિમાર્ગ દશાવ્યે છે.
For Private And Personal Use Only
+
સાધારણ નિયમ પ્રમાણે શિશુપણામાં પ્રાઢ ભાષા, ઉત્કૃષ્ટ વિચારે અને દુષ્કર કાર્ય અજાવવાની શક્તિ હાવાના ઘેાડા સંભવ હોયજ, તથાપિ આ ત્રણ વર્ષનુ અલ્પ શક્તિવાલું માળક સારૂ પાષણુ પાસી ગ્ય ઉછેરનારને હાથે ઉછરી મેાટું થાય તે એક ઉત્તમ વક્તા થઈ શકે તથા ઘણાં ઉપયાગી કાર્યેા કરી શકે. માટે આ શિશુ વયના માસિકના દાષા વિષે ક્ષમાશીલ થવા
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશે.
અને સુધારા વધારા અર્થે ઘટિત સૂચન કરવા ગુણ વાચક ગૃહસ્થને ખાસ વિનંતિ કરવામાં આવે છે.
આ માસિકે કેલવણના નવા યુગમાં જન્મ લીધે છે, તેની સાથે ગુરૂના પવિત્ર નામની છાપ લીધી છે, તેથી તેને સર્વ તરફથી વિશેષ અભિનંદન મલતું જાય છે. વળી વર્તમાન કાલે દેશમાં પ્રદીપ્ત થયેલી વાંચન રૂચિને લઈને ઉછરતા જેન વર્ગ તરફથી મળતા ઉત્તેજન અને આશ્રયને આ માસિક આભારી છે. આત્માનંદ પ્રકાશનો હજુ અરૂણોદય છે, છતાં વૃદ્ધિગત થવાને બંધાયેલી મજબૂત આશાને માટે ખરેખર આ માસિક પોતાના ગુરૂભક્ત, વિદ્યત્તેજક અને ગુણજ્ઞ શ્રી વિજયાનંદસૂરિના શિષ્ય સમુદાયને પણ આભારી છે.
છેવટે આનંદ પૂર્વક જણાવા રજા લઈએ છીએ કે, નવા વર્ષમાં પ્રવેશ કરી આ માસિક વિવિધ પ્રકારના ધાર્મિક અને સાંસારિક રસિક વિષયે પ્રગટ કરી અમારા ગુણી ગ્રાહકના હૃદયને આનંદિત કરે અને આ નવું વર્ષ અમને, અમારા માસિક પત્રને, અને અમારા વિદ્યોત્તેજક વાચક વર્ગને સર્વ પ્રકારે સુખદાયક નીવડે.
તથાસ્તુ )
આપણી ધાર્મિક સ્થિતિ. સાંપ્રતકાલે આપણી જૈન પ્રજાની ધાર્મિક સ્થિતિ કેવી છે તે વિષે પ્રઢ વિચાર કરવાની જરૂર છે. આપણે આપણી ધાર્મિક સ્થિતિને વિચાર કરીશું તે આપણને માલમ પડશે કે, આપણી જૈન પ્રજા ધર્મની ઉન્નતિના જે માર્ગ લેવા જોઈએ, તે બરાબર લેતી નથી, પણ ઉલટા કોઈ કઈ વખતે ઉતરતા માર્ગ ગ્રહણ કરે છે. ધાર્મિક ઉન્નતિ મેળવવાને આપને આપણી ધાર્મિક રૂઢિ કેવી થઈ પડી છે? તેને પ્રથમ વિચાર કરવાનું છે. રૂઢીને લઈને જ પ્રવર્તન થાય છે અને તે પ્રવર્તનનું અજ્ઞ પ્રજા સ
For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
------
www.kobatirth.org
આપણી ધાર્મિક સ્થિતિ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
1S
જડતાથી
અવલંબન કરે છે;
જેથી ઉત્તરાત્તર જે તે
રૂઢી ખરાબ હાય તે। હાની થાય છે. સાંપ્રતકાળે ધર્મના માર્ગમાં કેવી કેવી નઠારી રૂઢિ પ્રવત્ત છે, તે પ્રથમ જાણવી જોઇએ. “ ના ધર્મઘેલા છે. ” એવે અપવાદ ઈતર ધર્મના લાકે મૂકે છે, એ કહેવત ખરેખરી છે. ધર્મઘેલાના અર્થ ધર્મમાં ચુસ્ત, એમ થતા નથી, પણ દીર્ઘ વિચાર કર્યા વગર ગાડરી પ્રવાહુની જેમ પ્રવર્તન કરવુ, એવા થાય છે. આપણા જુદા જુદાં ખાતાઓમાં જે અવ્યવસ્થા પેસી ગઇ છે, તેનું કારણુ પણ નમારી રૂઢી છે.
દાખલા તરીકે નવ નવા ચૈત્યેના આરભ કરવામાં, મેટા આડંબરથી અષ્ટાપદ, ચામુખજી સમવસરણ વિગેરેની રચના કરાવવામાં અને હદ ઉપરાંત પુસ્તકે લખાવવામાં અનગલ દ્રવ્ય ખરચવુ' એ વ્યાજખી નથી જો કે, ધર્મને ઉઘાત કરવામાં ઉપરની અધી માખતે કરવી યુક્ત છે, અને તે શાસ્ત્રના કથન પ્રમાણે પુણ્ય ઊપાર્જનનું મોટું કારણ છે. તથાપિ તેમાં સુધારા કરવાની જરૂર છે. નવા ચૈત્યાના આરભ કરવા તેના કરતાં જીર્ણ ચૈત્યાને ઉદ્ધાર કરવાની ઘણી જરૂર છે. જે શેહેર કે ગામમાં શ્રાવક પ્રજા વધારે વસ્તી હાય, તેને સ્થલે પૂજા ભક્તિને માટે એક ચૈત્યની જરૂર છે, પણ જ્યાં જૈન વસ્તી સાધારણ હોય ત્યાં વધારે ચૈત્યાની જરૂર નથી. તેવા દ્રવ્યને વ્યય કરવા કરતાં જે ચૈત્યે નઠારી સ્થિતિમાં છે, તેના ઉદ્ધાર કરવા તે વધારે ઉત્તમ છે. આથી કરીને કાંઇ ચૈત્ય ન કરાવવાં એમ કહેવાનુ નથી, પણ જ્યાં જરૂર હોય ત્યાં નવા ચૈત્ય કરાવવા જોઇએ પણ મૃત્યુના જીણાદ્ધાર કરવા તરફ વધારે ધ્યાન આપવાનુ છે.
અષ્ટાપદ, સમવસરણ વિગેરેની રચનામાં માટે આખર કરવામાં આવે છે, અને તેમાં હજારો રૂપીઆના ખર્ચ કરવામાં આવે છે, તે ચાલતા દેશકાલને અનુચિત છે. તેવી રચનાઓ કરવામાં હજારો રૂપીઆના વ્યય થઈ જાય છે. અને તેનુ
For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ
ફલ જોઈએ તેવું મલતું નથી. પૂર્વકાલે તેવી રચનાઓ દેવતાઓ કરતા હતા અને તે રચનાનું અનુકરણ કરી આપણે તે સ્થિતિનું સ્મરણ કરવાનું છે અને તે સમરણને લઈને ધર્મના પરિણામ વૃદ્ધિ પામે તેમ કસ્વાનું છે, એ ખરું પણ તેમાંથી બીજું કંઈ વિશેષ ફલ મેલવી શકવાનું નથી. કદિ પ્રાચીન કાલની રચનાએને જેવાથી આપણને જો ઘણે લાભ છે, એમ લાગતું હેયા. તે તે રચનાઓ નાના પાયાપર કરવી જોઈએ બહેરના આડબરમાં મેટે વ્યય ન થવું જોઈએ અથવા સિદ્ધાચલ તીર્થ કે બીજા તીર્થના મેટા ખાતાઓ તરફથી અથવા શહેરના સ્થાનિક સંઘ તરફથી કારીગરીવાલી તયાર રચનાઓ કાયમ રહે તેવી કરાવી રાખવી જોઈએ કે જેથી નવનવી રચનાઓ ઉભી કરવામાં
અતિશય વ્યય થતું અટકે અને તે રચના કરે લઈ આપવાથી કાયમ તેમાંથી દ્રવ્ય ઉસન્ન થયા કરે. હદ ઉપરાંત પુસ્તક લખવાની ઢિમાં પણ ઘણે સુધારે કરવાની જરૂર છે. પ્રથમ તે જે પુસ્તક સાધુઓને ઉપયેગી હોય, તેવા પુસ્તકને સારા કાગલે અને સુંદર ટાઈપમાં છપાવવા જોઈએ અને તેની જથ્થા-- બંધ નકલે કોન્ફરન્સ દ્વારા સર્વને પહોચાડવી જોઈએ તેની વાજબી કીંમત રાખી, તે ખાતામાંથી જે ઉપાર્જન થાય તેનાથીજ તે ખાતું સતત ચાલે તેવી ગોઠવણ કરવી જોઈએ. પુસ્તક લખાવવામાં ઘણું દ્રવ્યને વ્યય થાય છે અને તેને લાભ જથ્થાબંધ લઈ શકાતું નથી. તેમજ લિખિત પ્રતે ઘણે ભાગે અશુદ્ધ લખાય છે, તેથી કરીને કેટલાએક વ્યાકરણના અભ્યાસ વગરના સામાન્ય જ્ઞાનવાલા સાધુઓથી તે અશુદ્ધિ દૂર થઈ શક્તી નથી, અને પછી પરંપરાએ તે અશુદ્ધિ વધતી જાય છે. આથી કરીને કાંઈ એમ સમજવાનું નથી કે, પુસ્તકે લખાવવાજ નહિ જે ઉપયોગી પુસ્તક હોય અને જેને વિચ્છેદ થવાને ભય હેય, તેવા પુસ્તકને જીર્ણોદ્ધાર કરવો એ યુક્ત છે, પણ જે પુસ્તકો પ્રત્યેક મુનિને જરૂરના છે અથવા ગૃહસ્થ શ્રાવકને જરૂરના છે, તેવા પુસ્તકે જથ્થાબંધ છપાવીને રાખવા જોઈએ. તેવા.
For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આપણી ધર્ધાત્મક સ્થિતિ
પુસ્તક લખાવવામાં આપણને પ્રતિવર્ષે હજારો રૂપીઆનુ ખર્ચ થાય છે; તેથી તે રૂઢિમાં સુધારો કરવાની જરૂર છે.
કરાવવાની
ખીજીએક રૂઢિ સાધુઓને ભણાવવાને બ્રાહ્મણ શાસ્ત્રીઓ રાખવાની છે. દર વર્ષે જ્યારે ચાતુમાસ્ય આવે ત્યારે શાસ્ત્રી બ્રાહ્મણાની શાધાશાધ થઈ પડે છે. કેટલેક સ્થલે તે મુનિમહારાજ બ્રાહ્મણ રાખવાને ઠરાવ કરાવ્યા પછી ચાતુમાસ્ય રહેવાનું કબુલ કરેછે; આ પણ એક નઠારી રૂઢ છે. દરવર્ષે આપણા ઉપર નકામા બ્રાહ્મણીએ કર પડે છે. જેવા કર બીજા કાઇપણ ધર્મમાં નથી. અહિં કાઇ કહેશે કે, મુનિ મહારાજાનાઓને અભ્યાસ જરૂ છે અને તેને માટે શાસ્ત્રીએ રાખવા એ વ્યાજબી છે, તેમાં શું ખાટું છે ? તેના ઉત્તરમાં કહેવાનું કે, કર્દિ કાઇયોગ્ય મુનિરાજ સારા અભ્યાસ કરવાની ઇચ્છા ધરાવતા હાય. અને તેનામાં બુદ્ધિબળ સારૂ હોય તે તેને સારા શાસ્ત્રીને ચેગ કરી આપવા એ વાજની છે, પણ મનતાં સુધ! એ પદ્ધતી ગ્રહણ કરવા ચેાગ્ય નથી. આપણા જૈન શાસ્ત્રમાં સ્વાધ્યાય કરવાના ક્રમ અનાદિ છે અને તે આચાર્ય કે ઉપાધ્યાયની પાસે અભ્યાસ કરવાનાછે. વિશેષ અભ્યાસવાળા મુનિરાજો અલ્પાભ્યાસીઓને શીખવતા અને અલ્પ જ્ઞાનવાળા અધિક જ્ઞાનવાળાની પાસે અધ્યયન કરતા, એ ક્રમ પૂર્વે સત્તમ પ્રકારે ચાલતા હતા અને તેથીજ આપણા મુનિએમાં વિદ્યાની વૃદ્ધિ થતી હતી. અત્યારે બ્રાહ્મણાની ઉપર આધાર રાખવાથી એ ક્રમ તદન લુપ્ત થઈ ગયા છે. ગુરૂ વિદ્વાન્ હાય, આચાર્ય કે પન્યાસ પદ્મ ધારણ કરી બેઠા હાય, અને અધ્યયનની મેહેનત લઈ શકે તેવા હાય, તથાપિ તેમના શિષ્યાને ભણાવવાને માટે બ્રાહ્મણાની શોધ થાય છે અને કોઇ ઠેકાણેતે મુનિએના વિહારની સાથેાસાથ વિદ્વાન બ્રાહ્મણ્ણાના થતા હોય છે, અને તેમના ખર્ચને બેને આપણા ઉપર પડતા હાય છે. તે કેવુ' અનુચિત છે ?
વિહાર
જો કદિ વિદ્વાન્ મુનિઓને પોતાના શિષ્યાને અધ્યયન કરાવવા
For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
આત્માનંદ પ્રકાશ,
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૦
(Rea
CACASSARARAA JAM
---
ને આવકાશ મળતા ન હોય અથવા પ્રમાદ દેષથી પાતે ગ્રસ્ત થયા હોય તે તેમણે પાલીતાણાની સંસ્કૃત પાઠશાળા કે બનારસની યશોવિજયજી સંસ્કૃત પાઠશાલામાં પોતાના શિષ્યાને માકલવા એ વધારે ઉત્તમ છે. કારણકે, તેથી કરીને તે પાઠશાળાઓના અધ્યાપકાને પગાર સાર્થક થાય, પાઠશાળામાં અભ્યાસીઓની સખ્યા વધવાથી તેની આબાદી થાય અને આપણી ઉપર પડતા બ્રાઘણી કર એ થાય—તેથી એ નારી રૂઢિના અવશ્ય ત્યાગ કરવા જોઇએ. આ રૂઢિને ત્યાગ કરવામાં ગૃહસ્થ શ્રાવકને મુનિમહારાજાઓએ મદદ આપવી જોયએ.
આ શિવાય ખીજી કેટલીએક નારી રૂઢિએ છે, જેમાં આપણી પ્રજાના ઉપયેાગી દ્રવ્યના નિર્થક અહુ વ્યય થાય છે; તેથી તેવી કુરૂઢિઆ બધ કરી ધર્મની ઉન્નતિના બીજા માર્ગે લેવા જોઇએ. સાંપ્રતકાળે વિવિધ જાતની કેલવણી લેવાની ઘણી જરૂર છે. કારકે, જૈન પ્રજામાં ગરીમાઈ વધતી જાય છે, અને વ્યાપાર કલામાં વિશેષ દ્રવ્યની જરૂર હાવાથી, વ્યાપારકુશલ જૈન પ્રજા નિર્ધનતાને ચેાગે તે કલા સ`પાદન કરી શકતી નથી, તેને માટે સારા સારા ઉપાયા ચેાજવાની આવશ્યકતા છે. માર્હુત ધર્મમાં જ્ઞાન ક્ષેત્રની પુષ્ટિને માટે સારે પ્રભાવ દર્શાવ્યા છે અને તે ક્ષેત્ર પુષ્ટ કરવામાં દ્રવ્યના અતિ વ્યય કરવાથી ધાર્મિક ઉન્નતિ વિશેષ થાય, તેમાં કાંઇ પણ સંદેહ નથી. પણ બીજા ધર્મને નામે ચાલતા આડંબરવાળા આડા ખર્ચા અધ કરી જ્ઞાનક્ષેત્રને વિશેષ પવિત કરવુ જોઇએ. તે જ્ઞાન કેવલ ધાર્મિક નહીં પણ ધાર્મિક અને સાંસારિક-અને પ્રકારનુ હાવુ જોઇએ. ધાર્મિક જ્ઞાનની સાથે મિશ્ર થયેલુ` સાંસારિક જ્ઞાન શ્રાવક સંસારની સુધારણાનું મૂલ કારણુ થઈ પડે, તે નિ;સંદેહ વાત છે. સાંસારિક જ્ઞાન એ રાજકીય ભાષા આદિનું જ્ઞાન છે અને તે આપણી પ્રજાની સાંસારિક ઉન્નતિનું મૂલ કારણ થઇ પડે તેવુ છે. જ્યારે સાંસારિક ઉન્નતિમાં જૈન પ્રજા ચડીઆતી થઈ તે પછી તે ધાર્મિક ઉન્નતિ સંપાદન કરવાને સારી રીતે યેાગ્ય થાયજ
For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચિંતામણિ,
સાંસારિક ઉન્નતિ શિવાય નિર્ધનતા મટવાની નથી, અને નિર્ધનતા મટયા વિના ધાર્મિક ઉન્નતિ થઇ શકવાની નથી. માટે જૈન પ્રજા પેાતાના દ્રવ્યના વ્યય ઉપયાગી સમાર્ગ કરવા પ્રયત્ન કરશે તે તેઓની ધામિક સ્થિતિની સાથે સાંસારિક સ્થિતિ સાત્તમ થશે તેમાં કાંઇ પણ સંદે નથી.
ચિંતામણિ,
એક ચમત્કારી વાત્તા.
૧૧
( ગયા પુસ્તક ત્રીજાના અંક ૯ ના પૃષ્ટ ૨૦૩ થી શરૂ. ) સંઘ અને સ’ઘના અગ્રેસરાના ધર્મ. ( મુનિ વૈભવવિજયની દેશના. )
વર્ધમાનપુરને સઘ ઊલટ અને ઉમ‘ગથી ઉપાશ્રયમાં આવ્યા હતા. આજનું વ્યાખ્યાન ઘણું ઉપયોગી ધારી, ખાલ, તરૂણ અને વૃદ્ધ સ્ત્રી પુરૂષા તે વ્યાખ્યાન સાંભળવાને ઉલટ ધરી આવતા હતા. પ્રમલચંદ્ર, વિનેાદચદ્ર અને બીજા સઘના પ્રતિષ્ઠિત પુરૂષા વ્યાખ્યાનના સમયની પેહેલા આવીને હાજર થયા હતા. વક્તાના મુખની વાણી ખરાખર સાંભળવામાં આવે એવી ઇચ્છાથી બીજા ઘણાએ ગુરૂના આસનની નજીક આસન મેળવવાને અગાઉથી આવી પહોચ્યા હતા.
For Private And Personal Use Only
ખરાખર સમય થયા, એટલે ચિંતામણિ મુનિ વ્યાખ્યાન શાળામાં પધાર્યા. મહામુનિને આવતા જોઇ સર્વ શ્વેતાએ ઉભા થયા અને “ આવીશ્વર મળવાની નય ” એ ધ્વનિથી વ્યાખ્યાન શાળા ગાજી ઉઠી. જ્ઞાન તેજથી પ્રકાશમાન અને ચારિત્રથી અલકૃત શ્રીમાન્ ચિંતામણિ મુનિ વ્યાખ્યાતાના આસન પર વિરાજસાન થ્યા. સ`ઘ સમુદૃાયની દ્રષ્ટિએ મુનિરાજ ચિ'તામણિના મુખ'દ્ર પર ચકાર ચેષ્ટા કરવા લાગી. મુનિરાજના મુખની વાણી સાંભળવાને શ્રેાતાએ કર્ણદ્વાર ધરી સાવધાન થઈ રહ્યા.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આમાનંદ પ્રકાશ,
પરમ પવિત્ર મુનિ વૈભવવિજયે મંગલાચરણનો આરંભ કરી નીચે પ્રમાણે પિતાનું વ્યાખ્યાન શરૂ કર્યું –
ભદ્ર શ્રાવકગણ, આજના વ્યાખ્યાનમાં જે વિષય ચર્ચાવાને છે, તે તમારે અવશ્ય ધ્યાન આપવા ગ્ય છે. આજને વિષય સંઘ અને સંઘના અગ્રેસર ધર્મ-એ વિષેને છે. સંઘ કોને કહેવે અને સંઘની ફરજ શી છે ? એ બધું પ્રત્યેક શ્રાવક પુત્રે જાણવું જોઈએ. જયાં સુધી સંઘના તત્વનું ખરેખરૂં જ્ઞાન થાય નહિ ત્યાં સુધી શ્રાવક પોતાના સ્વરૂપને ઓળખી શકતા નથી.
સંઘ કેને કહે ”? તે વિષે વિચાર કરતાં માલમ પડશે કે, સંઘ એ શ્રી આદીશ્વર ભગવંતે સ્થાપેલ સમુદાય છે. એ સંઘના ચાર વિભાગ પડે છે. સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક અને વિકા–તે ચારે મલીને એક સમષ્ટિ સંઘ થાય છે. સંઘને આગમમાં તીર્થરૂપ કહે છે. ધર્મમાર્ગના પ્રવર્તનનો તે મુખ્ય આધાર છે. ધર્મની મર્યાદા સંઘને આધીન છે. ધર્મરૂપ મહાસાગરને મર્યાદાગિરિ સંઘ છે. સર્વ પ્રકારના નિઅમોને પ્રવર્તાવનાર સંઘ છે. સંઘ શ્રાવકધર્મને શિક્ષક છે, સંઘ મુનિધર્મને નિયામક છે, સંઘ શ્રાવકપણાને સંપાદક છે અને સંઘ તીર્થને પ્રવાહક છે. જ્યાં સંધ રૂપે પ્રચંડ સૂર્ય તપતો હોય ત્યાં દુરાચાર રૂપ અંધકાર રહેતું નથી. સંઘના પ્રચંડ શાસનની આગળ ચક્રવર્તી રાજાનું શાસન પણ લાઘવતાને ધારણ કરે છે.
એ સંઘના ઉપર ગણાવ્યા તેમ સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક, અને શ્રાવિકા–એ ચાર અંગ છે. આ દરેક અંગ સારી સ્થિતિમાં, સારા પ્રવર્તનમાં અને સ્વધર્મમાં પોત પોતાના અધિકાર પ્રમાણે પ્રવર્તે, તે એ સંઘ પૂર્ણપણે પ્રકાશે છે. પણ જે તેનું એક પણ અંગ સ્વકર્તવ્યથી કે સ્વપ્રવર્તિનથી ભ્રષ્ટ હોય તે તે સંઘ ઝાંખે અને સંઘના સ્વરૂપથી રહિત થાય છે. આથી તે ચારે અંગને સારી રીતે સંભાળથી રાખવા તે સંઘનું કાર્ય છે. જેમ આપણા શરીરમાં
For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચિ તામણિ.
૧૩ -------- --------------- --------- --- જે અંગ રેગ વિગેરેથી ન્યુન કે શક્તિહીન થાય છે તે તેને ઔષધોપચાર કરી આપણે સુધારીએ છીએ, તેમ સંઘરૂપ એક શરીરનું સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક અને શ્રાવિકારૂપ અંગમાંથી કઈ અંગ દૂષિત થાય છે તેને સત્વર સુધારવું જોઈએ. જે સંઘ તે અંગ તરફ ઉપેક્ષા રાખે છે તે અંગ એટલું બધું દૂષિત થાય કે જેથી બધા સંઘને પણ હાનિ થઈ જાય છે, માટે તેવા અને ગને સુધારવા સંઘે જાગૃતિ રાખવી જોઈએ. એટલે કહેવાની - તલબ એવી છે કે, જો કેઈ સાધુ સ્વધર્મથી વિપરીત વર્તતા હોય, તેવા સાધુ કદિ વિદ્વાન હય, વ્યાખ્યાન કરવાની શક્તિ ધરાવતા હોય, પણ સંઘે તેને સુધારવા જોઈએ. સાધુ એ સંઘ રૂપ શરિરનું ઉત્તમાંગ છે. જ્યારે એ અંગ દૂષિત થાય તે પછી સંઘરૂપ શરીર શી રીતે નભી શકે ? સંઘરૂપ મહાન નૃપતિએ પિતાનું શાસન નિષ્પક્ષપાત રીતે પ્રવર્તાવવું જોઇએ. સાધુ પિતાના મહાવ્રતનો ધારક છે કે નહીં, દરેક વ્રતને તે સેવે છે કે નહીં ? એ બધે વિચાર અને તેનું પ્રેક્ષણ સંઘેજ કરવાનું છે. સંઘ તીર્થના પ્રતાપથી સાધુ સાધુધર્મને, સાધ્વી સાધ્વધર્મને, શ્રાવક શ્રાવકધર્મને અને શ્રાવિકા શ્રાવિકાધર્મને ભય સહિત થઈ પાળે છે. એ સંઘને અદ્ભુત પ્રતાપ છે.
અપૂર્ણ
જૈન સોળ સંસ્કાર.
૫. ક્ષીરાશન સંસ્કાર. સૂર્યચંદ્રદર્શનસંસ્કાર કર્યા પછી તે જ દિવસે શ્રાવક શિશુને ક્ષીરાશન નામે પાંચમે સંસ્કાર કરવામાં આવે છે. આ સંસ્કારને હેતુ સ્પષ્ટ છે, તથાપિ તેમાં પણ શ્રાવકની ભવિષ્ય સ્થિતિનું સારૂં ભાન દર્શાવાય છે. પ્રત્યેક પ્રાણને આહારવૃત્તિ થવી આવશ્યક છે. આહાર વિના પ્રાણીનું જીવન ટકી શકતું નથી. તેથી
For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
*
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
માત્માના પ્રકાશ,
આહારને પ્રથમારભ વિધિપૂર્વક થવા ઇએ. માતાના ઉદરમાંથી આ સ'સારમાં આવેલા પ્રાણીના શરીરમાં આહાર ક્રિયાના આરભ । જૈન વેદમ'ત્રના ઊચ્ચારથી થાય તે ભવિષ્યમાં તે પ્રાણી સદા પ્રાસુક આહારના અભિલાષી થાય છે. ક્ષીરાશન સસ્કારના પ્રભાવથી લક્ષ્મભક્ષ્યને વિચાર તેનામાં પ્રગટ થાય છે. એવે સુવિચાર થાય, એજ આ સ'સ્કારમા પવિત્ર હેતુ છે. આ સંસ્કાર બાળકને જન્મથી ત્રીજે દિવસે કરવામાં આવે છે. જે દિવસે એ સંસ્કાર કરવાના હોય, તે દિવસે ગૃહસ્થનુરૂ તીર્થનું જલ મગાવી તેને એકસા આઠવાર અમૃતમ'ત્રથી મÀછે. પછી મત્રિત જળવડે આળક અને તેની માતાના સ્તન ઉપર અભિષેક કરવામાં આવે છે. 'ત્રિત કરેલા તીર્થ જલના અભિષેકથી માતાના સ્તનની અંદર રહેલા ધાવણમાં પવિત્રતા આરાપિત થાય છે. જે પવિત્રતા ક્ષીરભેોજન કરનારા બાલકની ઉપર સારી અસર કરે છે. અમૃતમત્રને પ્રભાવ દિવ્ય હાવાથી માતાના દૂધમાં અમૃતપશુ પ્રાપ્ત થાય છે. તે અમૃતપણાના પ્રભાવને લઇને પવિત્ર પયમાં દિવ્ય ગુણ પ્રાપ્ત થાય છે, જે ગુણને લઇને વિમાં શ્રાવકપણાના અધિકારી બાળક શુદ્ધ આહારવૃત્તિ સંપાદિત કરી સમ્યકત્ત્વ ધર્મને મેળવે છે.
માતાના
આ પવિત્ર સંસ્કારમાં બાળક તથા માતાના સ્તન ઉપર અભિષેક કરતાં જે અમૃતમત્ર મોલવામાં આવે છે, તે દરેક જૈનને મનન કરવા ચેાગ્ય છે.
તે અમૃતમંત્ર નીચે પ્રમાણે છે—
"ॐ" अमृते अमृतोद्धने अमृतवर्षिणि अमृतं श्रावय શ્રાય સ્વાહા !
“ અમૃતમાંથી ઉત્પન્ન થયેલા અને અમૃતને વર્ષાવનારા અમૃતની અન્દર અમૃતને ઝરાવ્ય ”
આ મંત્રના અર્થમાં ઘણુંજ ઉત્તમ પ્રકારનું રહસ્ય છે,
For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જેન સેાળ સસ્કાર.
૧૫
સ્તનનુ દુધ એ અમૃત છે તે સર્વા અમૃતવી છે. તેની અંદર અમૃતને વર્ષાવવાને અમૃતના અધિષ્ઠાયક દેવની પ્રાર્થના કરવામાં આવી છે. હે દેવતા, હે શાસનાધિષ્ઠાયક, તમે અમૃતની અંદર અમૃતને વર્ષા, સ્તનનુ પય દ્રવ્ય અમૃત છે, તેમાં ભાવામૃતની વૃદ્ધિ કરા એ ભાવામૃત રૂપ પયામૃતનું પાન કરનાર શ્રાવક શિશુ ભવિષ્યમાં ચતુર્વિધ ધર્મમાંથી શુદ્ધ ભાવરૂપ ધર્મને પ્રાપ્ત કરે છે. વળી અમૃતનો અર્થ મેક્ષ પણ થાય છે, તેથી અમૃત મત્રથી મ`ત્રિત થયેલા સ્તનપાનને કરનાર માળ શ્રાવક નારેહુણના ફ્રેમથી છેવટે મેાક્ષના અધિકારી પણ થઇ શકે છે.
સ્થા
અમૃત મંત્રના અભિષેક કરતી વખતે માતા બાળકને પાતાના ઉત્સ‘ગમાં એસારે છે. અને પછી મત્રિત થયેલા સ્તનના પવિત્ર પયનું શિશુને પાન કરાવે છે. આનુ નામજ ક્ષીરાશન કહેવાય છે. આ વખતે માતાની જે નાસિકા વહન થતી હાય તે નાડી તરફના સ્તનનું પાન પ્રથમ કરાવવાને સ`સ્કાર વિધિમાં દશાવેલુ છે. જ્યારે ખાળક સ્તનનું પાન કરતા હાય, તે વખતે ગૃહસ્થ ગુરૂ નીચેના મંત્રથી આશીવાદ આપે છે—
• ૩ બન્નેં ! નીવડત ! ગાસ્માશિ । પુરુષોઽત્ત / 7ज्ञोऽसि । रूपज्ञोऽसेि । रसज्ञोऽसि : गंधज्ञोऽसि | स्पर्शज्ञोऽसि । सदाहारोडासे । कृताहारोऽसि । अभ्यस्ताहारोऽसि । कावालेવાદારોઽમ ! મારોઽમ ચૌહારિાદારોઽમ અનેનાहारेण तत्रांगं वर्द्धतां । बलं वर्द्धतां । तेजो वर्द्धतां पाटवं वर्द्धतां । સૌષ્ઠવ દ્વૈતાં ૫ જૂનથુમેવ । ૐ ।।
આ આશીવાદના મત્રમાં ન્હેં એમ ત્રીજ મુકી જવાત્માને મેધ આપી આશીર્વચનના ઉચ્ચાર કર્યેા છે. “ હે આત્મા, તુ' જીવ છે, આત્મા છે, પુરૂષ છે, શબ્દ, રૂપ, રસ, ગંધ અને સ્પર્શને જાણનાર છે. તારા આહાર સત્ સારા છે. તે આહાર કરેલા છે, અનાદિથી તને આહાર કરવાના અભ્યાસ છે. તારા કવલ, લેામ અને ઔદારીક આહાર છે. આ આહારથી તારામાં
•
For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આમાનંદ પ્રકાશ
અંગ, બલ, તેજ, પટુતા અને સાષ્ટવ વૃદ્ધિ પામો અને તું પુર્ણ આયુષ્યવાલે ધા ” આ મંત્રની અંદર સારૂં રહસ્ય રહેલું છે. જીવને અનાદિકાલથી આહારને અભ્યાસ ચાલ્યો આવે છે. આહારને લઈને જીવ શબ્દ, રૂપ, રસ, ગંધ અને સ્પર્શને જાણે છે એ પાંચ વિષયનું મૂલ કારણ આહાર છે. આ શબ્દોથી જીવને ભવિષ્યમાં બધ આપે છે કે, આહારને ઉપગ તું સારી રીતે જાણજે, આહારનો ઉપયોગ માત્ર વિષયને માટે નથી, પણ બીજા સુકૃતને માટે છે, તે ધ્યાનમાં રાખજે. વળી જીવને જણાવે છે કે, “તું સદાહારી છું ' એટલે સારા આહારવાલે છું. પ્રાસુક, એષણીય આહાર કરવાનો તારે. અધિકાર છે.. સાવદ્ય આહાર કરવાનો નથી. સર્વદા ભક્ષ્ય અભક્ષ્યને વિચાર તારે કરવાનું છે. હે જીવ, તું આ પહેલેજ આહાર કરતો નથી. તે ઘણીવાર આહાર કરે છે. તેને આહાર કરવાનો સદાનો અભ્યાસ છે. કવલાહાર, માહાર અને ઔદારિક એ ત્રણ પ્રકારના તારે આહાર છે. આ વિધિ પ્રયુક્ત આહાર કરવાથી તારૂં અંગ, બળ, તેજ, તંદુરસ્તી અને સંદર્ય વૃદ્ધિ પામે અને તારું આ યુષ્ય પૂર્ણ થાઓ.'
આ પ્રમાણે રહસ્ય ભલે આશીર્વાદ આપ્યા પછી આ ક્ષીરા. શનને સંસ્કાર સમાપ્ત થાય છે. આ સંસ્કાર આપણી જૈન પ્રજાએ હાલ તદન ગુમાવ્યું છે. પવિત્ર અમૃતમંત્ર અને આશીર્વાદના ઉચ્ચાર જૈન ગૃહસ્થના મંદિરમાં હાલ થતાં નથી. એ ઘણા ખેદની વાત છે. આ મહાન હાનિ થવાથી આપણું બાળકોને સંસ્કાર બળ તદન મળતું નથી. સંસ્કાર બળને અભાવે તેમાં નાસ્તિકપણું વધતું જાય છે, તેમાં શું આશ્ચર્ય ? હાલ પણ જે આપણે જનવર્ગ પોતાના પ્રાચીન સંસ્કારે સંપાદન કરવા તત્પર થશે, તો તે અલ્પ સમયમાંજ પાછી પૂર્વ ઉન્નતિ મેળવી શકશે, તેમાં કાંઈ પણ આશ્ચર્ય નથી. શાસનાધિષ્ઠાયક ન પ્રજાને તેવી બુદ્ધિ આપે.
For Private And Personal Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સત્ય વિશે વિવેચન.
૧૭
-
જ
સત્ય વિષે વિવેચન.
सत्येन धार्यते पृथ्वी सत्येन तपते रवि? सत्येन वायवो वान्ति सर्व सत्यं प्रतिष्टितम् ॥
હે સત્યાત્મિકાંક્ષિ પ્રાણીઓ, આ ચલચિલ જગતમાં સાર માત્ર થોડાજ શબ્દોથી વીંટાયેલે છે. દસ પ્રકારનાં યતિ ધર્મસૂચક દસ શિક્ષામાં છે. આ ફક્ત યતિઓને માટે છે એમ નહિ કિંતુ. સર્વ આત્મ પરત્વે હાય છે. પિકી દસમાં સત્ય શબ્દ છે તે. વિષે સમજવાનું ઘણું છે કેમકે શ્રીમઅહંગિરાનાં દરેક વાક્યમાં નયનિક્ષેપાલંકાર પ્રમાણ વગેરે શબ્દબૃહ હોય છે તેમ આ સત્ય વિષે પણ સમજવું. નામ સત્ય, શબ્દ સત્ય, સ્વભાવ સત્ય, ગુણ સત્ય, દાન સત્ય, પ્રતિજ્ઞા સત્ય, ધર્મ સત્ય, ન્યાય સત્ય, સ્વરૂપ સત્ય, વત સત્ય. મન: સત્ય, વાક્ય સત્ય, શરીર સત્ય, વ્યવહાર સત્ય, નિશ્ચય સત્ય, તત્સત્ય, દ્રવ્ય સત્ય, ભાવ સત્ય, વસ્તુ સત્ય, એમ અનેક કોટથી સત્યની વ્યાખ્યા દેખાય છે. આ સત્ય દરેક આત્માએમાં ન્યૂનાધિક અંશે રહે છે. પ્રાચીન દુનિયાનાં મહા પુરૂષ અત્યુત્કૃષ્ટ કાર્યો કરી ગયા તે આ સત્યનાં પરીશીલનથી જ, શ્રી રામચ કે દરિયે ઉલ્લંઘી ફતેહ મેળવી. સીતામાટે પાવક (અગ્નિ) પાણી થયું, દ્વિપદીનાં ચીર પૂરાણાં, સૂલી શીટી સિંહાસન થયું, હરિશ્ચંદ્ર અને નળ મહારાજાઓના ગયાં રાજ ફરી મળ્યા–એમાં કેવલ સત્યજ બલવાનું હતું. શિબિરાજા અને મેઘરથ રાજા સત્ય. માટે પ્રાણાર્પણ કરી ગયા છે. યુગલિયાઓને કલ્પવૃક્ષો સાનુકૂલપણે અભીષ્ટાર્થ પરીપૂર્ણ કરતા વિદ્યાધરે મનસ્વિપણે મહદાકાશમાં સર્વત્ર. ગમન કરતા–એમાં કેવલ સત્યની બલિહારી ગણાય-લવણ સમુદ્રની વેલા અવિચલ રહે, ધ્રુવ સ્થિરતા સાચવે, મેરૂ અડગ રહે, તપસ્વીઓને આશીર્વાદ સફલ થાય, કષ્ટ સમયે દેવતાઓ હાય કરે, આ સઘળા દાખલાઓ સત્યદેવની બીરૂદાવલી બેસે છે. આ દુનિયાની સપાટી ઉપર મહા પુરૂ થયા છે થાય છે અને થશે. તેઓ
For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૮
આત્માનઃ પ્રક઼ાશ
---
0444
સઘળા સત્યની સીડી પર ચાલનાર સમજવા. ગમે તે જાતિને અગર ખડના અભ્યુદ્ય તે આ પવિત્ર સત્યને આભારી ગણે. આ સત્યદેવ, હારી અગાધ શક્તિ છે કે પદરસે આવા બદલાઈ જઇ કેવલ જ્ઞાની થઈ જાય, પાંચસે ચાર મુક્તિ પામે. અને નાટકીયેા વશાત્રે કેવલી થાય. અહા શી “ ખૂબી ” !ભગવતીજીમાં વર્ણન કરાયલા શિવરાજાä વિભ'ગ અજ્ઞાનમાંથી અવધિજ્ઞાન મેળવી શકે તે, ખરૂ પૂછે તે ત્હારીજ અકલ કલા. ભરત ભૂપતિના ખોટા નાટક કરનાર આષાડતિ કેવલજ્ઞાન પામે, એપણ તારૂંજ અલ. તદુલમત્સય આઠમે સ્વર્ગે જાય, ચેાથા ગુણઠાણાથી અંતર્મુહુર્તમાં ચૈાદમે ચાલ્યા જાય, એપણ સત્યનું જ અલ. કહ્યું છે કે પતઃ મન્યસ્તનો નયઃ॥ એક મહા પુરૂષ વદેછે કે, સાચામાં સમકિત વસેજી જુડામાં મિથ્યાત્વ ઇત્યાદિ. સત્ય એજ સંજમ, સંવર, વૃત, ધર્મ, આજ્ઞા અને ખરા શબ્દોમાં કહેા તે મેાક્ષનું સ્વરૂપજ સત્ય ગણાય છે. સત્યના અંશાવતારી પુરૂષો આ જગતમાં બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, મહાદેવ, રામ, બુદ્ધ વિગેરે દેવ તરીકે પૂજાયા, તેા સવાશે સત્યા
ત્મક મહા પુરૂષ। પરમ પૂજ્ય થાય, એમાં નવાઈ શી ! ! ! ઉપદેશમાલામાં કહેલા કાલિકાચાર્ય સત્ય સેવન કરી મેક્ષ પામ્યા. અને વસુરાજા અસત્ય વડે સાતમી નરકે ગયા. સત્યાસત્ય વિષે બહુ તફાવત છે; જેમ કાગલ પર પાંચા મણ અગ્નિ લખીને દારૂ કે રૂના ઓરડામાં નાંખવાથી કશુ પણ ખળશે નહુિ અને સાચા દેવતા એક તનખા ફેંકવાથી અધુ સ્વાહા કરી નાંખશે. જેમ સાચી ખડબ્રામી ઐષધી બુદ્ધિ વર્ષક હાય છે પણ ખાટી અગ્રામી કઇ ફાયદો નહિ કરે; સાચી અકલબેર ખડુ લાભ દાયક છે પણ નકલમેર નિઃલ છે; ખોટી ઇ'દ્રજાલ વડે કશુ વળનાર નથી પણ સત્યજ ઇંદ્ર મહારાજ બહુ કરી શકે છે એમ સત્ય વાત સર્વત્ર વિજય મેળવી શકે છે. સત્યસૃષ્ટિમાં વિચરનાર મહા પુરૂષા હેમાચાર્ય, હરિભદ્ર, આનંદઘન પ્રમુખ અનેક મહામાએ પ્રખર પ્રતાપ વડે સર્વ માન્ય થયા. ચાલુ દુનિયીમાં સામાજિક, નૈતિક, વ્યવહારરિક, ધાર્મિક, પ્રજાકીય, સભાઓ, સમાજો, મ
For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સત્ય વિષે વિવેચન.
ડળો વિગેરે સઘળામાં સત્યની જબરી જરૂર છે જે જરૂર આગળ જતાં મહા લાભ આપશે. સત્યદેવ આ જગમાં સર્વોપરિ સત્તા ચલાવે છે. ભકતમાં ભક્તિરૂપે, જ્ઞાનિઓમાં જ્ઞાન રૂપે, ધ્યાનમાં ધ્યાનરૂપે, કવિઓમાં કાવ્ય રૂપે, અને બાળકમાં પ્યાર રૂપે, અભિસરણ પામે છે. સત્ય સ્વભાવથી જ સરલ હોય છે. એક સત્ય વાતને ઉત્થાપીને અસત્ય ઠરાવા સ્ટાશે તે તમારા મનને બહુ કપરું લાગશે. તેમ એક અસત્યને સત્યમાં સ્થાપશે તો બીજી અનેક સત્ય બાબતે ઉત્થાપન થઈ જશે. દાખલા તરીકે કેર્ટીમાં ચાલતા કેશની તકરારેમાં જુબાનીની ધમા ચકડી બસ થશે. થરમોમીટર ની પરે સત્ય સરદી ગરમી બતાવનાર છે, હોકાયંત્રવત્ નિયમિત સ્થળે કરનાર છે. પાણીમાં તુંબડાઓ માફક ઉપર તરી આવનાર છે. સત્યનું મહામ્ય આજે પણ સફલ છે. આ કૂડા કલિયુગમાં કેઈપણ માણસ સમજણે થયો ત્યાંથી જ સાચું બોલવાની ટેવ પાડે, અસત્ય સર્વથા નજ વદે, એવા સત્યાગ્રહી મહા પુરૂષને લાભ ખેટ, રઘુ મેંઘુ, દુકાળ સુકાલ, ભૂકંપ, ખગેળ ભૂગેળનાં વરતારા, ભવિષ્ય જ્ઞાન યથાર્થ સમજવામાં આવે છે, અને એ વચન સિદ્ધિ પણ મેળવે છે. પુન્યબળ, જ્ઞાનબળ, ધર્મબળ, યોગબળ, સમાધિબળ, અધ્યાત્મબળ, મનોબળ, વામ્બળ, કાચબળ, બુદ્ધિબળ, વિચારબળ એવા ઘણુ બળમાં ખરે જીવન યંત્ર સત્ય કહેવાય છે. મોક્ષ પ્રાપ્તિનાં અનેક સાધનોમાં આ એક મોખરે બેસનાર છે. આવા સત્યના સેવનથી નરમાંથી નારાયણ બને છે, પુરૂષમાંથી પુરૂષોત્તમ થાય છે, જન એ જિન થાય છે, જીવમાંથી શિવ થાય છે, અને આત્મા પરમાત્મા બને છે. આવા સત્યને માટે સત્યાવતારી મહાત્મા આનંદઘનજી મેઘનાદ કરી દુનિયાને સત્યની સાબીતી કરી આપે છે.
પદ, રાગ સારંગ અથવા આશાવરી. અબ હમ અમર ભએ ન મરેંગે, અબ૦ યા કારન મિથ્યાત (અસત્ય) દીયે તજ, કયું કર દેહ ધરેંગે. રાગ દેષ જગબંધ કરત હૈ, ઈનકે નાશ કરે ગે;
ભ૦
૧,
For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
w
આત્માનંદ પ્રકાશ w w . e-e ------ ---- --- ----- મર્યો અનંત કાલ તે પ્રાની, સે હમ કાલ હરેગે. અબ હમ ૨. દેહ વિનાશી, હું અવિનાશી, અપની ગતિ પકરે; નાશી જાશી હમ થિરવાસી, ચેખે હે નિખરેગે. અબ હમ૦ ૩. મર્યો અનંત વાર બિન સમયે, અબ સુખ દુઃખ વિસરેગે; આનંદઘન નિપટ નિકટ અક્ષર દે, નહિ સમરે મરે ગે. અબ. ૪.
લી: મુનિ રત્નવિજય.
સ્થળ ભુજ.
* ગ્રંથાવલોકન પર ટીકા. ) પ્રિય વાંચકે -
હમણાંજ આપણું “ જન ” પત્રમાં, માસિકે, લેખ અને લેખક ” એ નામના વિષય પરત્વે એવું લખાણ લખવામાં આવ્યું છે કે,–આજ કાલ માસિકે ન ધધો લઈ બેઠા છે. માસિકને પૂરતું લખાણ મળે નહીં—( માટે ) + + + + જેવામાં આવે છે તેમ પરસ્પર વાદ વિવાદ, વિના કારણે ખંડન મંડન, ઈર્ષ્યાને લઈને વક્તિ + + ટીકા, વાક્ય પ્રહાર, મુસા ફરીના હવાલે + + આપસ આપસની લડાઈ + + આત્મશ્લાઘા વિગેરે બહુજ જોવામાં આવે છે.
આ લખાણ વ્યાજબી છે કે ગેરવ્યાજબી છે તે તપાસવું આપણા માસિક અને અઠવાડિક પત્રના સુજ્ઞ વાંચનારાઓની મુનસફી પર સેપીએ છીએ.
પણ એટલામાં અમારે આ જૈન પત્રમાં આવેલા લેખના લેખકની નાપસંદગી હેરી લેવાનો વખત આવ્યે છે. ( એને માટે અમે તે પ્રથમથી જ અમારી ભૂલ કબુલ કરી ક્ષમા ચાહીએ છીએ. ) કારણ કે, અમારેજ આ વખતે એ લેખકે નિરૂપયેગી
For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ગ્રંથાવલોકન,
هههههههههههععهمجهم همدمحمدمحمدعجمه محمد
ههههههههههههههه
કહેલા ( જ્ઞાતિ કે સમૂહમાં કલેશનાં બીજ રેપાવનારા) એક વિષય પરત્વે કંઈ લખવાની ફરજ પડી છે.–અમને ફરજ પાડવામાં આવી છે.
વાત આમ છે કે, પાલીતાણાના વિદ્યાપ્રસારક વર્ગ તરફથી થોડા વખત પહેલાં શ્રી માનવિજયજી ઉપાધ્યાયને રચેલે ધર્મ સંગ્રહ નામના ગ્રંથને પ્રથમ ભાગ મૂળ અને ભાષાંતર સહિત છપાવીને બહાર પાડવામાં આવ્યું છે. એ પુસ્તકની એકેક નકલ પ્રસિદ્ધ કર્તા તરફથી ( ભાષા અને ભાષાંતરના ) અવલેકના બીજાઓની સાથે મુંબઈ સમાચાર, બુદ્ધિ પ્રકાશ, જૈન, જૈન હેરડ, તરંગ, શ્રાવક, જૈન ધર્મપ્રકાશ, અને આ આત્માનંદ પ્રકાશ આદિ દૈનિક, અઠવાડિક અને માસિક પત્રને ભેટ મેકલાવવામાં આવી હતી. મુનિવર્ગમાં મુનિ મેહનવિજયજી અને મુનિ બુદ્ધિસાગર વિગેરેને મોકલાવવામાં આવી હતી. આમ એમના
૧ ભાષાન્તર છે એટલે એમાં અવલકવાનાં “ભાષા કેવી છે ” અને મળ સમજતા હતા “ભાષાન્તર કેવું થયું છે ” એ બેજ વાનાં છે. આમાં મૂળ સાથે છે એટલે મુળ જમુનાર, ખરેખરી નવરાશ જે બહુ ડાઓને જ હોય છે તે લે તે તે ભાષાન્તરની શુદ્ધતા વા અશુદ્ધતા જાણીને અભિપ્રાય આપે. પણ એમાં એ જેમના જેમના ઉપર આ ગ્રન્થ અને ભિપ્રાયાર્થે મેકલાવવામાં આવ્યા છે એ બધાએ મૂળ સમજનારાજ છે એમ સમજીને પ્રસિદ્ધકર્તા તરફથી મેકલવામાં આવ્યું નહીં હોય. કારણકે અમે નથી ધારતા કે જેમના પર એ ગ્રંથ અભિપ્રાયાર્થે મોકલાવવામાં આવ્યો છે તેઓ બધા સંસ્કૃત અને માગધીના વિદ્વાન હોય. માટે આ ભાષાન્તરના
અવલોકનાર્થે "નું છેવટ ત્યાંસુધી આવ્યું કે “ ભાષા કેવી છે ” એજ અવલોકવાનું છે. જો કે ખરેખરી રીતે તે જે પુસ્તકે આદિ અવકનાર્થે ભેટ મેલાવવામાં આવે છે તે તેમને સ્વતંત્ર ચોખો ફુલ જેવો અભિપ્રાય સાંભળવા નહીં પણ આપણું “જન ધર્મ પ્રકાશ ' ના આધપતિ કહે છે કે “ બુકોની પહોંચ આપવાને સામાન્ય રિવાજ જ એ પડે છે કે કોઈ પણ બુક ભેટ આવે તો તેની પહોંચ આપવાની સાથે બે શબ્દે વિવેકના લખવામાં આવે છે ” તે પ્રમાણે બે વિવેકના શબ્દો લખાવા માટે અને એ રીતે જૂદા જૂદા પત્રો આદિ વાંચનારા ઓ ઝાઝા જણ એ અભિપ્રાય વાંચે અને બુક ખરીદ કરે એટલા માટે ભેટ મોકલવામાં આવે છે.
For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
૨૨
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનઃ પ્રકાશ,
--------
સ
એમના તરફથી આવેલા અભિપ્રાયે પ્રકટ થએલા જોવાથી મજાય છે. પ્રત્યેક વ્યક્તિએ એ ગ્રંથ પરત્વે પેતાને આવડયે અને ગમ્યા તેને અભિપ્રાય પાતાની સમજણ પ્રમાણે આખ્યા છે; કારણ કે, સ્વાભાવિકજ છે કે પોતાના અભિપ્રાય વિષે અન્ય શું કહે શે, અન્યને એ રૂચિકર થશે કે નહીં એ જોવાતુ નથી. એ જોવાય તો પછી એનું નામ પોતાને સ્વાધીન અભિપ્રાયજ ન કહેવાય. એનું નામ તે! “ મીયાંની ચાંદે ચાંદ ” એમજ ક હેવાય. ( આ ઉપર જણાવેલા પત્રામાંના એક પત્ર)(‹ જૈનહેરલ્ડ’ પત્રે ) હમણાંજ “ ચાંદે ચાંદ ” બહાર પાડી છે તે અમારા વાંચનારાઓને વાંચી જવાની ભલામણ કરીએ છીએ ).
એ ગ્રંથ વિષે અભિપ્રાયા નીચે પ્રમાણે પ્રકટ થએલ જોવામાં આવે છે.
ગ્રંથના કત્તા, ગ્રંથનુ મ્લાક પ્રમાણ, ગ્રથ કત્તાએ વર્ણવેલા ભિન્ન ભિન્ન અધિકારી, ઈત્યાદિ, પ્રસ્તાવના કે અનુક્રમણિકા ઉપર દૃષ્ટિપાત થયાથી જણાઇ જાય એવા વિષય ગણાવી, અને સામાન્ય બુદ્ધિવાળા પણ હાજ કહે એવા ( ઉપયેગી ) વિષયાનુ ઉપયાગીપણુ' બતાવી, ક્યાંક ક્યાંક એજ ગ્રન્થની પ્રસ્તાવના માંહેલીજ બે ચાર લીંટી પોતાના અભિપ્રાય તરીકે ટાંકી, અવલાકન કરનારાઓ પેાતાના અભિપ્રાય બતાવે છે કેઃ—
મુંબઈ સમાચાર,—ભાષાન્તરની પદ્ધતિ કેવળ અક્ષરશઃ
પણ એ એ
નહીં લેતાં વાકયના સબંધને આધારે લેવામાં આવી છે, કારણ કે, ભાષાન્તરના હેતુ ગુજરાતીમાં મૂળ વાત સમજાવવાના રાખવામાં આવ્યે છે. (આ વાક્યા પાતાના અભિપ્રાય તરીકે મૂક્યાં જણાવે છે ગ્રન્થની પ્રસ્તાવનામાંથી અક્ષરશઃ ઉતારે છે. ) બુદ્ધિપ્રકાશઃ—ભાષાન્તર સહેલુ* સમજી શકાય તેવું છે. મુનિ માહનવિજયજી-ભાષાન્તર ઘણુંજ સરસ, શુદ્ધ અને સરલ રીતે કરવામાં આવ્યુ છે,
For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
13
--
=
=
=
==
==
ગ્રંથાવલોકન,
- ====== = == મુનિ બુદ્ધિસાગર–ભાષાન્તર જેવી ઢબથી તથા સુધારાથી
કરવું જોઈએ તે પ્રમાણે થયું છે. શ્રાવક–ઘણી જ સરલ ભાષામાં ભાષાન્તર કરી સર્વને ઉપ
યેગી થવા પ્રકટ કરેલ છે. તરંગઃ–ઘણુંજ પરિશ્રમથી શુદ્ધ અને સરળ ભાષામાં ભા
ષાન્તર કરી છપાવેલ છે. જેનહેરલ્ડઃ–પ્રસ્તાવના ઉત્તમ છે. પુસ્તક દરેક રીતે ઉતે
જનને પાત્ર છે. આમાનંદ પ્રકાશને એટલે કે અમારે પિતાનો અભિપ્રાય –
ભાષાન્તરની ભાષા શુદ્ધ અને સરલ છે. ભાષાન્તર કેવળ અક્ષરશઃ નકરી મૂળના ભાવાર્થને હાનિ થવા દીધી નથી. (પ્રસ્તાવનાનાજ એક વાક્યપરથી આ અમારૂં બીજું
વાક્ય ઉદ્ભવ્યું છે.) આ પ્રમાણે જુદા જુદા પત્રકારોએ પોત પોતાના અભિપ્રાય બતાવી છેવટમાં પ્રસિદ્ધકર્તા વિદ્યા પ્રસારકવર્ગને એમના પ્રયાસને માટે ધન્યવાદ આપી, છપાવવાના ખર્ચ સારૂ દ્રવ્યની સહાય આપનાર શેઠ વસનજી ત્રીકમજી આદિ શ્રીમાન ઉદાર જન ગૃહસ્થો ની પ્રશંસા કરી છે.
પણ આ સઘળું આપણું “જૈનધર્મ પ્રકાશ” ના અધિપતિ સાહેબને ગડતું થયું નથી. આ સઘળા, પત્રકારોએ આપેલી પહોંચ તેમને ગમી નથી. એઓ સાહેબ તે એમ કહેવા નીકવ્યા છે કે તમે બધાએ એ ગ્રન્થનાં વખાણ કર્યા છે તે કરવાં નહીં. કારણ કે તમારાં વખાણ ગેરવ્યાજબી છે, તેથી માણસે ભૂલા ખાઈ જશે.
એઓ સાહેબ પોતાના ગયા વૈશાખ માસના અંકમાં સદરહ ગ્રન્થનું અવલોકન કરતાં, (મળ) કર્તા પુરૂષના અનહદ પ્રયાસ ની, અપૂર્વ-પરમ હિતકારી પ્રસિદ્ધ કરવા લાયક-ગ્રન્થની, દ્રવ્ય સહાય આપનાર ઉદાર દિલના ગ્રહસ્થ વસનજી ત્રીકમજીની, પુસ્ત
For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશ,
કના પ્રમાણમાં અ૫ મૂલ્યની, પુસ્તકના સુંદર બાઈડીંગની અને છેવટે ઘણું ઉપયોગી ગ્રન્થો હાથમાં લઈ બહુ શ્રેષ્ઠ કામ ઉપાડનાર એ ગ્રન્થના પ્રસિદ્ધ કરતા વિદ્યા પ્રસારક વર્ગની, નિન્દા. ( હા, નિન્દા, કારણકે બીજાઓએ એમના જેવું લખ્યું છે તે તેઓ સાહેબ તે ગ્રન્થના (એમને અણગમતાં) “વખાણ” કહે છે અને એમણે પિતે જે એ અર્થનું લખ્યું છે એ “વખાણ” નહીં ત્યારે નિન્દાજને ! ! !) કરી કહે છે કે
આ (ધર્મ સંગ્રહ) ગ્રંથની પહોંચ બીજા માસિક વગેરેમાં પણ અપાયેલી દૃષ્ટિમાં આવેલ છે પરંતુ તેમણે ગ્રંથની ભા. માત્રજ જોયેલ જણાય છે. એવી પહોંચ આપનારાઓ પ્રત્યે અને મારી વિનતિ છે કે કેઈપણ ગ્રન્થનાં વખાણ કરો તે તપાસ કરીને પછી કરે કે જેથી કઈ માણસ ભૂલા ન ખાય.” - પ્રિય વાંચનાર, અહિં સુધી તે અમારા આ લેખની પ્રસ્તાવના પૂરી થઈ. અમારે આ લેખ શાથી જન્મ પામે એ હવે હારી. સમજમાં આવ્યું હશે–
પહોંચ આપનારાઓમાંના બીજા પહોંચ આપનારાઓને પડતા મુકી ખાસ અમનેજ (કારણકે અમે એમના ઈષ્ટ મિત્ર અને તે. પણ પાસેનાજ ! ) એ તત્રી સાહેબ ઉપાડે છે કે બસ, તમે એ ગ્રન્થનાં વખાણ કેમ ક્યાં ?
આનો ઉત્તર અમે એ મહેરબાન જૈન ધર્મ પ્રકાશના તંત્રી સાહેબને આપીએ છીએ કે
તમે “વખાણુ” “ વખાણું કહે છે તે “વખાણ આ અમારે શેનાં સમજવાં? તમે ગ્રન્થની શ્રેષ્ઠતા આદિના “વખાણ કહેતા હો તે તે વખાણ કરેલાં હોય તે વ્યાજબી છે. જે બીજા પત્રકારોએ અને આપ સાહેબે સુદ્ધાં કરેલું છે. પણ આપ સાહેબને અન્તઃકરણને પુછવાને ભેદ એ જણાય છે કે “ તમે ભાષાન્તરનાં વખાણ કેમ કર્યો? (કારણ કે એ દેશવાળું છે).” તે આના જવાબમાં અમારે કહેવાનું એ છે કે “ અમે ભાષાન્તરનાં
For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
ગ્રંથાવલાકન.
પ
---
વખાણ કયાજ નથી, મેહેરબાની કરીને બતાવશે કે અમારા ગ્ર ચાવલાકનમાં કચે પાને અને કઇ ૫ક્તિમાં એ ભાષાન્તરનાં ૧ખાણ કરી નાખ્યાં છે જે આપ સાહેબને અરૂચતાં થયાં છે? એ પુસ્તકના અભિપ્રાયમાં અમે અમારા મત દર્શાવતાં કંઇપણ કહ્યું હાય તે। જે અમે ઉપર કહી ગયા છીએ તેજ છે–( કે ભાષાન્તરની ભાષા શુદ્ અને સરલ છે.) આપ સાહેબ કદાચ એ લખાણ ભાષાન્તર શુદ્ધ ×× છે એમ વાંચતા હશે., અથવા ૮ ભાષાં ન્તર ’ અને ‘ભાષા ’ ને એકજ સમજતા હશે..” જો પહેલું વાંચતા હૈ। તે ષ્ટિ સુધારવી જરૂરની છે. અને બીજું સમજતા હા તે ગુરૂગમની આવશ્યક્તા છે.
CL
ܕܕ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
માટે અમે જે. ૫. પ્ર. નામે, તત્રી સાહેબને જણાવવાની રજા લઇએ છઇએ કે “ આપ સાહેબ, બીજાઆતા શુ (ખરી વાત છે, આપ સાહેમને બીજા દૈનિક, અઠવાડિક, કે માસિકાની સાથે રાજના ને નિકટનો નાતો નથી; અમે ઇષ્ટ (?) મિત્ર, ને, તે પણ નિકટના માટે બીજાઓને પડતા મૂકીને) પણ × × × એ આત્માનદ પ્રકાશમાં એ ગ્રંથની પહોંચ આપવામાં આવી છે અને તેનાં (ખાટાં) વખાણુ કરવામાં આવ્યાછે આમ કહીને અમારી પર જે ટીકા કરી છે, અને આપની એ ટીકા જાણે સર્વાંગે શુદ્ધ અને ન્યાય ચુક્ત ચિત્તથી કરેલી હાય એમ વળી કહે છે કે હા અમે એ અમારા ટીકાવાળા લખાણને વળગી રહીએ છીએ, તે આપ સાહેબની ટીકા તથા ટીકાવાળું લખાણ તદ્ન ગેરવ્યાજબી છે.
t
છેવટે એએ સાહેબ અમારૂ' પહાંચનું લખાણ ફલાણાએ લન્યુ છે કરી દીલગીરી જાહેર કરે છે તેા તે દીલગીરી એમને શાને માટે થાય છે? લખાણને માટે, કે લેખકને માટે ? લખાણને માટે દીલગીરી શાની? કારણકે એ તદ્ન વ્યાજખીજ છે. અને લેખકને માટે પણ શાની ? કારણ કે લેખક ગમે તે હા; એએ સાહેબ જેવા “ આદેશ અને વિજ્ઞાન ” રીજ્યુ લેનારે તા, લેખક ગમે તે હા તેની
For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આત્માનંદ પ્રકાશને વધારે.
દરકાર કરવાની જ નથી; એ લેખકનો લેખ “બારીકીથી ” અને ઊંડા” ઉતરીને જોવાને છે કે તે વ્યાજબી છે કે ગેરવ્યાજબી.
(અમારે બે બોલ આ સંબંધના પક્ષકારોને સૂચનાના કહેવાના છે તે એ કે મે. જે ધ. પ્ર. ના અધિપતિ. સાહેબના કહેવા પ્રમાણે ભાષાન્તર અશુદ્ધ થયું હોય તે એ ભાષાન્તર કર્તાએ ચાનક લેવાની છે, અને ભાષાન્તર કરવાના ભાવ માટે કઈ ઓછા વત્તાની ખેંચતાણ રહેતી હોય તે ભાષાન્તર કરાવનારાએએ ઉદારતાથી એ કામ લેવું જોઈએ છીએ. અમે ઇચ્છીએ કે આ અમારી સૂચના એકે પક્ષને બીજી બાબતોની પેઠે અરૂચિકર નહિં થઈ પડે).
વૃત્તાંત સંગ્રહ
કછ-મહાદય. કચછ ભૂમિમાં પાછી ધાર્મિક ઉન્નતિના નવા સમાચાર જાણવામાં આવ્યા છે. શ્રીવિયાનંદસૂરિના પ્રશિષ્ય મુનિરાજ શ્રી હંસવિજ્યજી મહારાજના ઉપદેશરૂપ સૂર્યે એક બીજો ન પ્રકાશ આપે છે. કચ્છની મેટી ખાખરમાં, ગુરૂ ભક્તિનાં ગીત ગવાય છે. ખાખરનું સ્થળ ચાતુર્માસ્યનું માનસ સરેવર બન્યું છે. મુનિવર રાજહંસથી અને પન્યાસ શ્રી સંપત્ વિજયજીની સંપત્તિથી તે માનસ સરોવરની શોભા ખરેખર જામી છે. કલહંસની જેમ મુનિહુસ ની મધુર વાણીએ કચ્છ પ્રજાનાં હદય ખેચ્યાં છે. મુનિરાજના ચાતુર્માસ્યથી સર્વ જૈન પ્રજા ધર્મકરણ કરવામાં તત્પર થઈ છે. ગુરૂશ્રીના ઉપાશ્રય આગળ અખંડ નોબત બેઠી છે. ઘણાં ધાર્મિક સુધારા થતા જાય છે. જેનાભાસેના શાસ્ત્ર વિરૂદ્ધ કૃત્ય તરફ શુદ્ધ જને તિરસ્કાર બતાવવા જાય છે. તે સ્થળે દેવદ્રવ્યના વ્યયથી કરેલી કેટલીક વસ્તુઓ ગુરૂસ્થાન-ઉપાશ્રયમાં વપરાતી
For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કછે મહદય,
ર૭
હતી, તે શાસ્ત્ર વિરૂદ્ધ પ્રવર્તનને મુનિરાજ શ્રી હંસવિજયજીએ સુધાર્યું છે. મુનિરાજશ્રીના ઉપદેશથી શેઠ દેવરાજ નાગસીના પુત્રએ તે સુધારે કર્યો છે. દેવદ્રવ્યને વ્યાજ સાથે બદલે આપી, તે ચીજે ગુરૂસ્થાનને સોંપવામાં આવી છે. તુ બડી નામના ગામના જૈનવર્ગમાં કુસંપે ચિરકાળથી પ્રવેશ કર્યો હતો તે કુસંપ રૂપ કાદવને હંસવાણીની તેજસ્વી પ્રભાએ શોષી લીધું છે. તેથી ત્યાંના ઉપાશ્રયમાં ખર્ચાએલી દેવદ્રવ્યની મોટી રકમ શેઠ અમરસી રાસસીએ તથા શેઠ નેણસીભાઈ દેવરાજે મોટી ઉદારતાથી આપી છે. કેશર વિગેરે ખાતામાં પણ બીજું નિર્દોષ દ્રવ્ય ઉત્પન્ન થયું છે. તે શિવાય બીજા ઘણાં સુધારાઓ તુંબડી. ગામમાં થયા છે. મહામુનિ રાજહંસની વાણું રૂપ વારિ પ્રવાહના પ્રભાવમાં તુંબડી સારી રીતે તરતી થએલી જોવામાં આવે છે. કચ્છ–મુદ્રામાં પણ હંસ વાણુની મુદ્રા સારી રીતે પડી છે. જૈન પાઠશાળા અને જૈન પુસ્તકાલયની સ્થિાપના ત્યાં સારા પાયા ઉપર કરવામાં આવી છે. પુસ્તકાલયની સાથે મહા મુનિશ્રી હંસવિજયજી મહારાજનું પવિત્રનામ જોડવામાં આવ્યું છે. મુનિરાજની નામમુદ્રાથી મુદ્રાંકિત થયેલી પાઠશાળા તથા પુસ્તકાલયથી મુદ્રાનું નામ ખરેખર કૃતાર્થ થયેલું છે.
કચ્છ–અંજારમાં જ્ઞાનાંતરાય.
વર્તમાનકાલે કચ્છ ભુમિમાં ધર્મના ઉતની વાત સાંભળી સર્વને આનંદ થાય છે, ત્યારે બીજી તરફ એક ઉલટી જ વાત સાંભળવામાં આવી છે. અંજારના ઉત્તમ ક્ષેત્રમાં મહામુની શ્રી હંસવિજયજી મહારાજના ઉપદેશથી ભારતવર્ષના પ્રખ્યાત ઉપકારી ગુરૂ શ્રી આત્મારામજી મુનીશ્વરના નામથી એક આત્માનંદ પુસ્તકાલયની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી. એ સ્વર્ગવાસી મહાત્માના નામનું સ્મરણ એ ક્ષેત્રમાં મોટા સમારં
For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 28 આત્માનંદ પ્રકાશને વધારે ભથી રાખવામાં આવ્યું હતું. તે સતત વિદ્યમાન રહેવાને માટે કેટલા એક ઉત્સાહી ગૃહસ્થ તેના અંગભૂત થયા હતા. પુસ્તકાલયના નિર્વાહ માટે એક સારી રકમ ઉન્ન પણ થઈ હતી હાલમાં તે કાર્યને ઉત્સાહ આપનાર શેઠ કચરા જાદવજી ગુજરી જતાં તે પુસ્તકાલય બંધ કરવામાં આવ્યું છે. બીજાઓ પ્રમાદની પરાધીનતામાં મગ્ન થઈ તે તરફ ઉપેક્ષા કરી બેસી રહ્યા છે. આ ખબર જાણી અમને દીલગીરી થાય છે કે, જે સમારંભ અંજાર ક્ષેત્રમાં કરવામાં આવ્યો છે, તે બંધ કરે ગ્ય નથી. આથી જ્ઞાનમાં મહાન અંતરાય ઉત્પન્ન થાય છે. જે સ્વર્ગવાસી મહાશયનું નામ તમે પુસ્તકાલયની સાથે જોડયું છે, તે કે છે તે વિચારવાનું છે. ભારતવર્ષને ઉપકારી તે સ્વર્ગવાસી ગુરૂના નામને લુપ્ત કરવાનું આ અકાર્ય અંજારના પવિત્ર ક્ષેત્રમાં બને તે ત્યાંના સંઘના આગેવાનોને ભાવનારૂં નથી. જ્યાં સુધી એ પુસ્તકાલયમાંથી પ્રસાર થતે જ્ઞાન પ્રવાહ પાછો ચાલશે નહીં, ત્યાં સુધી અંજારના સંધની સમજણ ભૂલ ભરેલી કહેવાશે. તેથી અંજારના અગ્રેસર પિતાના ધાર્મિક જીવનને સફળ કરવા તે પુસ્તકાલયને પાછું જીવન આપી જાગ્રત કરશે, એવી અમારી પ્રાર્થના છે. For Private And Personal Use Only