Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
नमो नमो निम्मल दंसणस्स
आगमसुनाण
(सटीक)
भाग:-१४
:संशोधक सम्पादकश्च:
मुनि दीपरतनानागार
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
बालब्रह्मचारी श्री नेमिनाथाय नमः नमो नमो निम्मल दंसणस्स श्री आनंद-क्षमा ललित-सुशील-सुधर्मसागर गुरूभ्योनमः
आगम सुत्ताणि (सटीक)
भागः - १४
निरयावलिकाउपाङ्गसूत्रं, कल्पवतंसिकाउपाङ्गसूत्रं, पुष्पिकाउपाङ्गसूत्र,
पुष्पचूलिका उपाङ्गसूत्रं, वृष्णिदशाउपाङ्गसूत्रं
चतुःशरणप्रकीर्णकसूत्र, महाप्रत्याख्यानप्रकीर्णकसूत्रं, तंदुलवैचारिक प्रकीर्णकसूत्रं, गच्छाचारप्रकीर्णकसूत्रं, देवेन्द्रस्तवप्रकीर्णकसूत्रं,
-: संशोधकः सम्पादकश्चः :
मुनि दीपरत्नसागर
रविवार २०५६
४५ - आगम सुत्ताणि- सटीक मूल्य रू.११०००/
ता. १४/४/२०००
आतुरप्रत्याख्यानप्रकीर्णकसूत्रं, भक्तपरिज्ञा प्रकीर्णकसूत्रं संस्तारक प्रकीर्णकसूत्रं गणिविद्याप्रकीर्णकसूत्रं मरमसमाधिप्रकीर्णकसूत्रं
5 आगम श्रुत प्रकाशन 55 - संपर्क स्थल :
" आगम आराधना केन्द्र" शीतलनाथ सोसायटी विभाग - 9,
खानपुर,
फ्लेट नं-१३, ४ थी मंझिल, व्हायसेन्टर, अहमदाबाद (गुजरात)
Mega Man W
चैत्र सुद११
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
मूलाङ्कः
9
-२
१-१९
अध्ययन - १ कालः
-२० अध्ययनं -२ सुकालः
१-३
- ४
-19
-८
विषयः
पृष्ठाङ्कः मूलाङ्कः
विषयः
१९ नियावलिकाउपाङ्गसूत्रस्य विषयानुक्रमः
१-३
आगमाः- १९..... ३३ विषयानुक्रमः
अध्ययन- १ पद्मः
अध्ययनं २ महापद्मः
२० कल्पवतंसिकाउपाङ्गसूत्रस्य विषयानुक्रमः
૭ ३-५ अध्ययनानि - ३.....१० भद्रः समुद्रः इत्यादि
२८
अध्ययन - १ चन्द्रः
अध्ययनं - २ सूर्यः
अध्ययन- ३ शुक्रः
अध्ययनं ४ बहुपुत्रिका
२१ पुष्पिकाउपाङ्गसूत्रस्य विषयानुक्रमः
१-३ अध्ययन - १ भूता
9-19
-१
-४८ चतुःशरण
५ - २१ अध्ययनानि-३.
२६
अध्ययनं -१ निषदः
२४
आवश्यक- अर्थाधिकारः
मंगल-आदि:
१०
कृष्णः सुकृष्णः इत्यादि
२२ पुष्पचूलिकाउपाङ्गसूत्रस्य विषयानुक्रमः
५० -३ अध्ययनानि - २. .१०
३०
३२
३२
४०
- ९ अध्ययनं ५ पूर्णभद्रः
- १० अध्ययनं ६ माणिभद्रः
-99
अध्ययनानि ७१०
दत्तः, शिवः इत्यादि
२३ वृष्णिदशाउपाङ्गसूत्रस्य विषयानुक्रमः
४-५ | अध्ययनानि-२. .१२
चतुःशरणप्रकीणर्कसूत्रस्य विषयानुक्रमः
५८
-५४ दुष्कृतग
६० -५८ सुकृत- अनुमोदना
६१ -६३ उपसंहारः
| २५ आतुरप्रत्याख्यानप्रकीर्णकसूत्रस्य विषयानुक्रमः
9-90
प्रथमा - प्ररूपणा
-३३ । प्रतिक्रमणादि आलोचना
-३६ आलोचनादायकः-ग्राहकः
७९
-४५ असमाधिमरणं
८१ -७१ पंडितमरण एवं आराधनादिः
८६
विषयानुक्रम
पृष्ठाङ्कः
२६
२८
४८
४८
४९
८२
५७
७४
ISIS
७८
८६
८८
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
विषयानुक्रमः
मूलाङ्कः।
विषयः
पृष्ठाङ्क: मूलाङ्क:
विषयः
पृष्टाङ्कः
२४
२६/ महाप्रत्याख्यानप्रकीर्णकसूत्रस्य विषयानुक्रमः १-२ | मङ्गलं
| ९३ | -१७ भावना __-७ | व्युत्सर्जन, क्षमापनादि ९३ / -३६ | मिथ्यात्वत्याग, आलोचनादि | ९५ -१२ | निन्दा-गर्हाआदि । ९४ |-१४२ | विविध धर्मोपदेशादि | ९७
२७| भक्तपरिज्ञाप्रकीर्णकसूत्रस्य विषयानुक्रमः १-४ | मङ्गलं, ज्ञानमहत्ता |११० -२३ | आलोचना प्रायश्चित् १११ | ७| शाश्वत अशाश्वत सुखं ।११० -३३ / व्रत-सामायिक-आरोपणं । ११३ -११ मरण भेदानि
| १११/-१७३ | आचरणा, क्षमापना आदि | ११४ |२८| तन्दुलवैचारिकप्रकीर्णकसूत्रस्य विषयानुक्रमः १-३ | मङ्गलं-द्वाराणि |१३१ -७४ | देहसंहननं-आहारादि
१६० -७, गर्भ:-प्रकरणं
| १३३/ -९५ काल-प्रमाणं -५७ / जीवस्यदशदशा | १३४ -११६ | अनित्य, अशुचित्वादि १७६ -६४ | धर्मोपदेश एवं फलं १५०-१६१ | उपदेशः, उपसंहारः १९४
|२९/ संस्तारकप्रकीर्णकसूत्रस्य विषयानुक्रमः |१-३० मङ्गलं, संस्तारकगुणाः १९५] -८८] संस्तारकस्य दृष्टान्ताः
२०१ -५५ | संस्तारकस्वरूपं, लाभ | १९८-१३३ | भावना
२०५ |३०| गच्छाचारप्रकीर्णकसूत्रस्य विषयानुक्रमः १-२ | मङ्गलं-आदि १२०९-१०६ | गुरुस्वरूपं
२२३ __-६ / गच्छे वसमानस्य गुणाः २१०-१३४ | आर्यास्वरूपं .४० आचार्यस्वरूपं |२१०-१३७ | उपसंहारः
|३१) गणिविद्याप्रकीर्णकसूत्रस्य विषयानुक्रमः १-३ | प्रथमंद्वारं-दिवस | २५९] -५८ षष्ठंद्वारं मुहूर्त
२६४ -१० द्वितीयंद्वारं-तिथि: | २५९! -६३ | सप्तमंद्वारं-शकुनबलं । .४१ / तृतीयंद्वार-नक्षत्रः | २६० -७१ | अष्टमंद्वारं लग्नः .
-४६ ] चतुर्थद्वारं-करणं | २६४/ ८४ | नवमंद्वारं-निमितबलं । २६७ | -४८, पञ्चमंद्वार-ग्रहः २६४| -८५ / उपसंहारः
२६९
२४६
२५६
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
४
विषय:
३२
१-१५ मङ्गलं, देवेन्द्रपृच्छा
-६६ भवनपति अधिकारः
-८०
वाणव्यन्तर अधिकारः
- १६१ ज्योतिष्क-अधिकारः
मूलाङ्क:
पृष्ठाङ्कः मूलाङ्क:
विषयः
देवेन्द्रस्तवप्रकीर्णकसूत्रस्य विषयानुक्रमः
२७० - २७३ वैमानिक-अधिकारः
२७१ - ३०२
३३ मरणसमाधिप्रकीर्णकसूत्रस्य विषयानुक्रमः
३०६ - २५७ आतुरप्रत्याख्यानादि
३०७ | २६६
पञ्चमहाव्रतस्यरक्षा
१-१० मरणविधिः आरम्भः -८३
आराधना, मरणस्वरूपं
- ९२ आचार्यस्य गुणाः - १२६ आलोचनावर्णनं तपसः भेदाः
- १२८
- १५७ ज्ञानादि गुण वर्णनं
-9198 आत्मनः शुद्धि -२०७ संलेखना
-
इसिप्रभापृथ्वि एवं सिद्धाधिकारः
२७७
२७९ - ३०७ जिनऋध्धिः, उपसंहारः
३१६ | -४१२
३१७-५२५
३२० | -५५० |
३२१ | -५६९
३२३ -६३९
आराधना, उपदेश आदिः
विविध उदाहरणादि
मरणभेदानि निरुपणं
आराधना- अनुचिंतन
द्वादश भावना
३२६-६६४ पण्डितमरणं, उपसंहारः
विषयानुक्रमः
-
पृष्ठाङ्क:
भागः - १४
आगमाः-१९.....३३ पर्यन्ताः - निरयावलिकादिउपाङ्गपञ्चक -
दशप्रकिर्णकानि
२८९
३०१
३०५
३३०
३३६
३३७
३५४
३६७
३७०
३७२
३८०
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
આર્થિક અનુદાતા,
-પ.પૂ. માલવભુષણ તપસ્વી આચાર્યદેવ શ્રી નવરત્નસાગર સૂરીશ્વરજી મ.સા.ની પ્રેરણાથી શ્રી લાલભાઈ દેવચંદ શાહ તરફથી - નકલ એક.
પ.પૂ. સરળ સ્વભાવી-શ્રીમદ્ ભગવતીસૂત્ર વ્યાખ્યાન પટુ આચાર્યદેવ શ્રી નારદેવસાગરસૂરીશ્વરજી મ.સા. તથા પૂજ્યશ્રીના શિષ્યરત્ન તપસ્વી ગણિવર્યશ્રી ચંદ્રકીર્તિસાગરજી મ.સા.ની પ્રેરણાથી શ્રી પુરુષાદાનીય પાર્શ્વનાથ જે. મૂર્તિ. જૈન સંઘ, દેવકીનંદન સોસાયટી, અમદાવાદ તરફથી નકલ એક.
પ.પૂ. શાસન પ્રભાવક ક્રિયારાગી આચાર્યદેવશ્રી વિજય કચકચંદ્ર | સૂરીશ્વરજી મ.સા.ની પ્રેરણાથી એક સગૃહસ્થ તરફથી નકલ એક.
પ.પૂ. સાહિત્યપ્રેમી મુનિરાજ શ્રી સર્વોદય સાગરજી મ.સા.ની પ્રેરણાથી-“અચલગચ્છાધિપતિ પ.પૂ.આ.ભ.શ્રી ગુણસાગરસૂરીશ્વરજી મ.સા.ના શિષ્યરતન ૫.પૂમુનિરાજ શ્રી ચારિત્રરત્નસાગરજી મ. ની ૧લ્મી અઠ્ઠાઇ નિમિત્તે-શ્રી ચારિત્રરત્ન ફા.ચે. ટ્રસ્ટ તરફથી નકલ એક.
પ.પૂ. વૈચાવૃત્યકારિકા સાધ્વી શ્રી મલયાશ્રીજી મ. સા.ના શિષ્યા વ્યવહાર વિચક્ષણા પૂ. સાધ્વી શ્રી હિતજ્ઞાશ્રીજી મ.ની પ્રેરણાથી જૈન આરાધના મંદિર-“જ્ઞાનખાતા” તરફથી નકલ એક.
-પ.પૂ. સૌમ્યમૂર્તિ સાધ્વી શ્રી સમ્યગુણાશ્રીજી મ.ની પ્રેરણાથી પ.પૂ. ગુરુમાતા-વાત્સલ્યમૂર્તિ સા. શ્રી રત્નત્રયાશ્રીજી મ.ની પંચમી પુન્યતિથિ નિમિત્તે શ્રીમતી લીલમબેન પ્રાણલાલ પી. દામાણી તરફથી નકલ એક,
-પ.પૂ. સ્વનામધન્યા સા. શ્રી સોમ્યગુણાશ્રીજી તથા તેઓના શિષ્યા સા.શ્રી સમજ્ઞાશ્રીજીની પ્રેરણાથી-૨૦૧૩ના યશસ્વી ચાતુમાસ નિમિત્તે શ્રી પાર્શ્વપદ્માવતી જૈન સંઘ, પારૂલનગર, અમદાવાદ તરફથી નકલ બે.
-પ.પૂ. રત્નત્રય રાધિકા સાધ્વીશ્રી સમ્યગુણાશ્રીજી તથા તેઓશ્રીના શિષ્યા સા. શ્રી સમજ્ઞાશ્રીજીની પ્રેરણાથી સંવત ૨૦૫૪ના નિર્મળ આરાધનામય ચાતુર્માસની સ્મૃતિમાં-ઘાટલોડિયા (પાવાપુરી) જૈન શ્વે. મૂર્તિ. સંઘ, અમદાવાદ તરફથી નકલ એક,
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
-૫.પૂ. સાધ્વી શ્રી રત્નત્રયાશ્રીજી મ.ના પરમ વિનેયા સા.શ્રી સૌમ્યગુણાશ્રીજીની પ્રેરણાથી તેઓના સંસારીભાઈશ્રી ઇન્દ્રવદનભાઈ દામાણીના અનુમોદનીય પુરુષાર્થથી “આગમ દીપ-સંપુટ"ના બદલામાં પ્રાપ્ત રકમમાંથી-નકલ ચાર,
-પ.પૂ. પ્રશમરસનિમગ્ના સાધ્વીશ્રી પ્રશમશીલાશ્રીજી મ.ની પ્રેરણાચીસમ્મેતશિખર તિર્થોદ્ધારિકા પ.પૂ. સાધ્વીશ્રી રંજનશ્રીજી મ.સા.ના શિષ્યા અપ્રતિમ વૈયાવૃત્ત્વકારિકા સા.શ્રી મલયાશ્રીજી તત્ શિષ્યા સા. શ્રી નરેન્દ્રશ્રીજી-તત્ શિષ્યા સા. શ્રી પ્રગુણાશ્રીજી મ.ના. આત્મશ્રેયાર્થેઅરિહંત ટાવર, જૈન સંઘ, મુંબઇ તરફથી નકલ એક.
-૫.પૂ. આગોદ્ધારક આચાર્યદેવશ્રી ના સમુદાયવર્તી પ.પૂજ્ય વૈયાવૃષ્યકારિકા સા. શ્રી મલયાશ્રીજી મ. ના શિષ્યા પૂ.સા. શ્રી કૈવલ્યશ્રીજી મ.ના શિષ્યા પૂ.સા.શ્રી ભવ્યાનંદશ્રીજી મ.સા.ના સુશિષ્યા મિષ્ટભાષી સાધ્વીશ્રી પૂર્ણપ્રજ્ઞાશ્રીજી મ.સા. તથા તેમના વિનિત શિષ્યા સા. શ્રી પૂર્ણદર્શિતાશ્રીજી તથા સા. પૂર્ણનંદીતાશ્રીજીની પ્રેરણાથી-સૌંદય પાર્શ્વનાથ ચેરીટેબલ ટ્રસ્ટ, મુલુન્ડ મુંબઈ તરફથી નકલ એક.
પ.પૂ. વૈચાવૃત્ત્વકારિકા સાધ્વીશ્રી મલયાશ્રીજી મ.ના પ્રશિષ્યા સા. શ્રી ભવ્યાનંદશ્રીજીમ.ના સુવિનિતા સા.શ્રી કલ્પપ્રજ્ઞાશ્રીજી તથા કોકીલકંઠી સા. શ્રી કૈરવપ્રજ્ઞામ્રજી ની પ્રેરણાથી -મેહુલ સોસાયટી, આરાધિનાભવન, સુભાષનગર, વડોદરાની બહેનો તરફથી નફલ એફ
-શ્રી વિશાશ્રીમાળી તપગચ્છજ્ઞાતિ-જ્ઞાનખાતું, જૈન પાઠશાળા, જામનગર તરફથી નકલ બે.
શ્રી મંગળ પારેખનો ખાંચો-જૈન શ્વે. મૂર્તિ. સંઘ, અમદાવાદ. તરફથી ૨૦૫૪ના ચાતુર્માસ નિમિત્તે નકલ બે.
• શ્રી આફૉટા જૈન સંઘ, વડોદરાની બહેનો તરફથી નકલ એક. -શ્રીમતી નયનાબેન રમેશચંદ્ર શાહ, વડોદરાની પ્રેરણાથી આગમોના સેટના બદલામાં પ્રાપ્ત રકમમાંથી નકલ પાંચ.
શેષ સર્વે રફમ “અમારા”આજ પર્યન્ત પ્રકાશનોના બદલામાં પ્રાપ્ત થયેલી છે.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
अध्ययनं-१
नमो नमो निम्मल देसणस्स पंचम गणभर श्री सुधर्मास्वामिने नमः
१९ निरयावलिका-उपाङ्गसूत्रम्
सटीक
अष्टमं उपाङ्गम् मूलसूत्रम् + चंद्रसूरिविरचिता वृत्ति
(अध्ययनं-१ कालं) वृ. नमः श्रीशान्तिनाथदेवाय ॥ ॥१॥ पार्श्वनाथं नमस्कृत्य, प्रायोऽन्यग्रन्थवीक्षिता।
निरयावलिश्रुतस्कन्धे, व्याख्या काचित् प्रकाश्यते। तत्र निरयावलिकाख्योपाङ्गग्रन्थस्यार्थतो महावीरनिर्गतवचनमभिधित्सुरावचार्यः सुधर्मस्वामी सूत्रकारः।
मू. (१) नमः श्रुतदेवतायै ।। ते णं काले णं ते णं समए णं रायगिहे नामं नयरे होत्था, रिद्ध, (उत्तरपुरिच्छिमे दिसीभाए) गुणसिलए, चेइए, वनउ, असोगवरपायवे पुढविसिलापट्टए
वृ. 'तेणं काले णं' इत्यादिग्रन्थं तावदाह-अत्र ‘णं' वाक्यालङ्कारार्थः। तस्मिन् कालेऽवसर्पिण्याश्चतुर्थभागलक्षणे तस्मिन् समये-तद्विशेषरूपे यस्मिन् तन्नगरं राजगृहाख्यं राजा च श्रेणिकाख्यः सुधर्म (श्रीवर्धमान) स्वामी च ‘होत्था'त्ति अभवत्-आसीदित्यर्थः । अवसर्पिणीत्वात्कालस्य वर्णकग्रन्थवर्णितविभूतियुक्तमिदानीं नास्ति। 'रिद्ध' इत्यनेन च नगरवर्णकः सूचितः, सच-"रिद्धस्थिमियसमिद्धं" भवनादिभिवृद्धिमुपगतं, भयवर्जितत्वेन स्थिरं, समृद्धं-धनधान्यादियुक्तं, ततः पदत्रयस्य कर्मधारयः।
___“पमुइयजणजाणवयं" प्रमुदिताः प्रमोदकारणवस्तूनां सद्भावात् जना-नगरवास्तव्यलोकाः जानपदाच-जनपदभवास्तत्रा याताः सन्तो यस्मिन् तत् प्रमुदितजनजानपदम् ।" उत्ताणनयनपेच्छणिज्जे" सौभाग्यातिशयात्उत्तानैः अनिमिषैः नयनैः-लोचनैः प्रेक्षणीयं यत्तत्तथा "पासाइयं" चित्तप्रसत्तिकारि । “दरिसणिज" यत् पश्यच्चक्षुः श्रमं न गच्छति । 'अभिरूवं' मनोज्ञरूपम् । “पडिरूवं" द्रष्टारं द्रष्टारं प्रति रूपं यस्य तत्तथेति।
तस्मिन "उत्तरपरिच्छिमेदिसीभाएगणसिलए नामंचेइएहोत्था"चैत्यं व्यन्तरायतनम 'वन्नओ' तिचैत्यवर्णको वाच्यः-"चिराईए पुचपुरिसपन्नत्ते" चिर:-चिरकालः आदि:-निवेशो यस्य तत् चिरादिकम् अत एव पूर्वपुरुषैः-अतीतनरैः प्रज्ञप्तम्-उपादेयतया प्रकाशितं पूर्वपुरुषप्रज्ञप्तम् ।
"सच्छत्ते सज्झए सघंटे सपडागे कयवेयद्दीए" कृतवितर्दिकं-रचितवेदिकं
___
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
निरयावलिका-उपाङ्गसूत्रम्-१/१ "लाउल्लोइयमहिए" लाइयं यद्भूमेश्छगणादिना उपलेपनम्, उल्लोइयं-कुडयमालानां सेटिकादिभिः संमृष्टीकरणं, ततस्ताभ्यां महितमिव महितपूजितंयत्तत्तथेति।तत्रचगुणशिलकचैत्ये अशोक- वरपादपः समस्ति, "तस्सणं हेट्ठा खंधासन्ने, एत्थ णं महं एगे पुढविसिलापट्टए पन्नत्ते, विक्खंभाया-मसुप्पमाणेआईणगरूयबूरनवणीयतूलफासे" आजिनकं चर्ममयंवस्त्रं, रूतं-प्रतीतं, बूरो-वनस्पतिविशेषः, नवनीतं-म्रक्षणं, तूलम्-अर्कतूलं, तद्वत् स्पर्शो यस्य स तथा, कोऽर्थः ? कोमल- स्पर्शयुक्तः । पासाईए जाव पडिरूवे' त्ति।
मू. (२) तेणंकालेणं तेणं समएणंसमणस्स भगवओमहावीरस्स अंतेवासी अजसुहम्मे नामंअनगारे जातिसंपन्ने जहा केसि जाव पंचहि अनगारसएहिंसद्धिं संपरिघुडे पुव्वाणुपुब्बिंचरमाणे जेणेव रायगिहे नगरे जाव अहापडिरूवं उग्गहं ओगिन्हित्ता संजमेणं जाव विहरति । परिसा निग्गया धम्मो कहिओ। परिसा पडिगया।
वृ. 'तेणं कालेणं इत्यादि, ‘जाइसंपन्ने' उत्तममातृकपक्षयुक्त इति बोद्धव्यम्, अन्यथा मातृकपक्षसंपन्नत्वं पुरुषमात्रस्यापिस्यात् इति नास्योत्कर्षः कश्चिदुक्तो भवेत्, उत्कर्षाभिधानार्थं चास्य विशेषणकलापोपादानं चिकीर्षितमिति । एवं "कुलसंपन्ने," नवरं कुलं-पैतृकः पक्षः। "बलसंपन्ने" बलं-संहननविशेषसमुत्थः प्राणः । 'जहा केसित्ति केसि (शि) वर्णको वाच्यः, स च "विनयसंपन्ने" लाघवं द्रव्यतोऽल्पोपधित्वं भावतो गौरवत्रयत्यागः एभिः संपन्नो यः स तथा "ओयंसी" ओजो-मानसोऽवष्टम्भः तद्वान् ओजस्वी,तेजः-शरीरप्रभातद्वान्तेजस्वी, वचो-वचनं सौभाग्याधुपेतं यस्यास्तीति वचस्वी, “जसंसी" यशस्वी-ख्यातिमान्, इह विशषणचतुष्टयेऽपि अनुस्वारः प्राकृत्वात्।
"जियकोहमानमायालोभे" नवरंक्रोधादिजयः उदयप्राप्तक्रोधादिविफलीकरणतोऽवसेयः 'जीवियासामरणभयविप्पमुक्के' जीवितस्य-प्राणधारणस्यआशा-वाञ्छा मरणाच्च यद्भय ताभ्यां विप्रमुक्तोजीविताशामरणभयविप्रमुक्तः तदुभयोपेक्षक इत्यर्थः । 'तवप्पहाणे' तपसा प्रधानःउत्तमः शेषमुनिजनापेक्षया तपो वा प्रधानं यस्य स तपःप्रधानः । एवं गुणप्रधानोऽपि, नवरं गुणाः--संयमगुणाः । 'करणचरणप्पहाणे' चारित्रप्रधानः। 'निग्गहप्पहाणे' निग्रहो- अनाचारप्रवृत्तेर्निषेधनम्।
'घोरबंभचेरवासी' घोरं च तत् ब्रह्मचर्यं च अल्पसत्त्वैर्दुःखेन यदनुचर्यंते तस्मिन् घोरब्रह्मचर्यवासी । 'उच्छूढसरीरे' 'उच्छूढे' ति उज्झितमिव उज्झितं शरीरं तत्सत्कारं प्रति निःस्पृहत्वात् (येन) स तथा । 'चोद्दसपुव्वी चउनाणोवगए चतुर्ज्ञानोपयोगतः केवलवर्जज्ञानयुक्तः । केसि (शि)गणधरो मतिश्रुतावधिज्ञानत्रयोपेत इति दृश्यम् । आचार्यः सुधर्मा पञ्चभिरनगारशतैः सार्ध-सह संपरिवृतः समन्तात्परिकलितः पूर्वानुपूव्या नपश्चानुपूव्याचेकत्यर्थः क्रमेणेति हृदयं, चरन्-संचरन् । एतदेवाह
'गामाणुगामंदुइज्जमाणे"त्ति ग्रामानुग्रामश्च विवक्षितग्रामादनन्तरग्रामो ग्रामानुग्रामं तत् द्रवन्-गच्छन्–एकस्माद् ग्रामादनन्तरग्राममनुल्लङ्मयन्नित्यर्थः, अनेनाप्रतिबद्ध विहारमाह । तत्राप्यौत्सुक्याभावमाह-सुहंसुहेणंविहरमाणे सुखंसुखेन-शरीरखेदाभावेन संयमाऽऽबाधाभावेन चविहरन्ग्रामादिषुवा तिष्ठन् । जेणेव त्तियस्मिन्नेव देशेराजगृहनगरं यस्मिन्नेव प्रदेशे गुणशिलकं चैत्यं तस्मिन्नेव प्रदेशे उपागच्छति, उपागत्य यथाप्रतिरूपं-यथोचितं मुनिजनस्य अवग्रहम्
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
अध्ययनं -१
आवासम् अवगृह्य-अनुज्ञापनापूर्वकं गृहीत्वा संयमेन तपसा चात्मानं भावयन् विहरति आस्ते स्म । 'परिसा निग्गय' त्ति परिषत् - श्रेणिकराजादिको लोकः निर्गता- निःसृता सुधर्मस्वामिवन्दनार्थम् । धर्मश्रवणानन्तरं “जामेव दिसिं पाउब्भूआ तामेव दिसिं पडिगय” त्ति यस्या दिशः सकाशात् प्रादुर्भूता - आगतेत्यर्थः तामेव दिशं प्रतिगता इति ।
मू. (३) ते णं काले णं ते णं समए णं अज्जसुहम्मस्स अनगारस्स अंतेवासी जंबू नामं अनगारे समचउरंससंठाणसंठिए जाव संखित्तविउलतेयलेस्से अज्जसुहम्मस्स अनगारस्स अदूरसामंते उडुंजाणू जाव विहरति ।
७
वृ. तस्मिन् काले तस्मिन् समये आर्यसुधर्मणोऽन्तेऽवासी आर्यजम्बूनामाऽनगारः काश्यपगोत्रेण । 'सत्तुस्सेहे' सप्तहस्तोच्छ्रायः, 'समचउरंससंठाणसंठिए' यावत्करणादिदं दृश्यं 'वज्ररिसहनारायसंघयणे कणगपुलगनिघसपम्हगोरे' कनकस्य सुवर्णनस्य 'पुलग' त्ति यः पुलको - लवः तस्य यो निकषः - कषपट्टरेखालक्षणः तथा 'पम्हेति' पद्मगर्भः तद्वद्यो गौरः स तथा, वृद्धव्याख्या तु- कनकस्य न लोहादेर्यः पुलकः - सारो वर्णातिशयः तत्प्रधानो यो निकषो-रेखा तस्य यत् पक्ष्म-बहलत्वं तद्वद्यो गौरः स कनकपुलकनिकषपक्ष्मगौरः । तथा 'उग्गतवे' उग्रम्अप्रधृष्यं तपोऽस्येति कृत्वा ।
'तत्ततवे' तप्तं - तापितं तपो येन स तप्ततपाः एवं तेन तपस्तप्तं येन कर्माणि संताप्य तेन तपसा स्वात्माऽपि तपोरूपः संतापित इति । तथा दीप्तं तपो यस्य स दीप्ततपाः, दीप्तं तु-हुताशन इव ज्वलत्तेजः कर्वनदाहकत्वात् । 'उराले' उदारः - प्रधानः । 'घोरे' घोरः - निघृणः परीषहेन्द्रियकषायाख्यानां रिपूणां विनाशे कर्तव्ये । तथा 'घोरव्वए; घोराणि - अन्यैर्दुरनुचराणि व्रतानि यस्य स तथा । तथा धोरैस्तपोभिस्तपस्वी घोरतपस्वी । “संखित्तविउलतेयलेस्से" संक्षिप्ताशरीरान्तर्निलीना विपुला - अनेकयोजनप्रमाणक्षेत्राश्रितवस्तुदहनसमर्था तेजोलेश्या - विशिष्टतपो जन्यलब्धिविशेषप्रभावा तेजोलेश्या (यस्य सः) एवं गुणविशिष्टो जम्बूस्वामी भगवान् आर्यसुधर्मणः स्थविरस्य "अदूरसामंते" त्ति दूरं विप्रकर्षः सामन्तं समीपम् उभयोरभावोऽदूरसामन्तं ( तस्मिन्) नातिदूरे नातिसमीपे उचिते देशे स्थित इत्यर्थः ।
कथं ? 'उहंजाणू' शुद्धपृथिव्यासनवर्जनात् औपग्रहिकनिषद्याभावाच्च उत्कटुकासनः सन्नपदिश्यते ऊर्ध्वे जानुनी यस्य स ऊर्ध्वजानुः, अधः शिराः अधोमुखः नोर्ध्वं तिर्यग्वा निक्षिप्तदृष्टिः, किं तु नियतभूभागनियमित दृष्टिरिति भावना । यावत्करणात् 'झाणकोट्टोवगए' ध्यानमेव कोष्ठो ध्यानकोष्ठस्तमुपगतो ध्यानकोष्ठोपगतः, यथाहि - कोष्ठके धान्यं प्रक्षिप्तमविप्रकीर्णं भवति एवं स भगवान् धर्मध्यानकोष्ठमनुप्रविश्य इन्द्रियमनांस्यधिकृत्य संवृतात्मा भवतीति भावः । संयमेनसंवरेण तपसा ध्यानेन आत्मानं भावयन्- वासयन् विहरति- तिष्ठति ।
मू. (४) तए णं से भगवं जंबू जातसड्ढे जाव पज्जुवासभाणे एवं वयासि-उवंगाणं भंते! समणे णं जाव संपत्तेणं के अड्डे पन्नत्ते ? एवं खलु जंबू ! समणेणं भगवया जाव संपत्तेणं एवं उवंगाणं पंच वग्गा पन्नत्ता, तं जहा निरयावलियाओ १ कप्पवडिंसियाओ २ पुफियाओ ३ पुप्फचूलियाओ ४ वहिदसाओ ५ ।
जणं भंते! समणेणं जाव संपत्तेणं उबंगाणं पंच वग्गा पन्नत्ता तं जहा-निरयावलियाओ जाव वहिदसाओ पढमस्स णं भंते वग्गस्स उवंगाणं निरयावलियाणं समणेणं भगवया जाव
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
निरयावलिका-उपासूत्रम्-१/४ संपत्तेणं कइ अज्झयणा पन्नत्ता? एवं खलु जंबू ! समणेणं जाव संपत्तेणं उवंगाणं पढमस्स वग्गस्सनिरयावलियाणंदस अज्झयणा पन्नत्ता, तंजहा-काले १ सुकाले २ महाकाले ३ कण्हे ४ सुकण्हे ५ तहा महाकण्हे ६ वीरकण्हे ७ य बोद्धब्वे रामकण्हे ८ तहेव य पिउसेणकण्हे ९ नवमे दसमे महासेणकण्हे १० उ।
ख. 'तएणं से' इत्यादि, तत इत्यानन्तर्येतस्माद्ध्यानादनन्तरं, णं इति वाक्यालङ्कारे,स आर्यजम्बूनवामा उत्तिष्ठतीति संबन्धः, किम्भूतः सन्नित्याह-'जायसड्डे' इत्यादि जाता-प्रवृत्ता श्रद्धा-इच्छा यस्य प्रष्टुं स जातश्रद्धः, यद्वा जाता श्रद्धा-इच्छा वक्ष्यमाणवस्तुतत्त्वपरिज्ञानं प्रति यस्य स जातश्रद्धः। तथा जात; संशयोऽस्येति जातसंशयः, तथा जातकुतूहलः-जातीत्सुक्य इत्यर्थःविश्वस्यापिवस्तुव्यतिकरस्याङ्गेषुभणनादुपाङ्गेषुकोऽन्योऽर्थो भगवताऽभिहितोभविष्यति कथं च तमहमवभोत्स्ये? इति 'उठाए उडेइ' उत्थानमुत्था-ऊर्ध्वं वर्तनं तया उत्तिष्ठति, उत्थाय च 'अजजसुहम्मंथेरं तिक्खुत्तो आयाहिणपयाहिणंकरेइ' ति त्रिः कृत्वः-त्रीन्वारान् आदक्षिणप्रदक्षिणां-दक्षिणपाश्र्वादारभ्य परिभ्रमणतः (पुनः) दक्षिणपार्श्वप्राप्तिः आदक्षिणप्रदक्षिणा तां करोति-विदघाति, कृत्वा च वन्दते-वाचास्तौति, नमस्यति-कायेन प्रणमति, 'नन्चासन्ने नाइदूरे' उचिते देशे इत्यर्थः ।
'सुस्सूसमाणे' श्रोतुमिच्छन् । 'नमंसमाणे' नमस्यन्-प्रणमन् । अभिमुखं पंजलिउडे' कृतप्राञ्जलिः।विनयेन उक्तलक्षणेन ‘पञ्जुवासमाणे' पर्युपासनां विदधानएवंइति वक्ष्यमाणप्रकार 'वदासि तिअवादीत्-भगवता उपाङ्गानांपञ्चवर्गाः प्रज्ञप्ताः, वर्गोऽध्ययनसमुदायः, तद्यथेत्यादिना पञ्चवर्गान्दर्शयति “निरयावलियाओकप्पवडिंसयाओपुष्फियाओपुप्फचूलियाओवण्हिदसाओ" तिप्रथमवर्गो दशाध्ययनात्मकः प्रज्ञप्तः ।
अध्ययनदशकमेवाह-'काले सुकाले' इत्यादिना, मातृनामभिस्तदपत्यानांपुत्राणां नामानि, यथा काल्या अयमिति कालःकुमारः,एवं सुकाल्याः माहाकाल्याःकृष्णायाः सुकृष्णायाः महाकृष्णायाः वीरकृष्णायाः रामकृष्णायाः पितृसेनकृष्णायाः महासेनकृष्णायाः अयमित्येवंपुत्रनाम वाच्यम् । इह काल्या अपत्यमित्याद्यर्थे प्रत्ययो नोत्पाद्यः, काल्यादिशब्देष्वपत्येऽर्थे एयण प्राप्तया कालसुकालादिनामसिद्धेः, एवं चाद्यः कालः १, तदनु सुकालः २, महाकालः ३, कृष्णः ४, सुकृष्णः ५, महाकृष्णः ६, वीरकृष्णः७, रामकृष्णः ८,पितृसेनकृष्णः ९, महासेनकृष्णः१० दशमः।
इत्येवं दशाध्ययनानि निरयावलिकानामके प्रथमवर्गे इति ।।
मू. (4) जइ णं भंते ! समणेणं जावसंपत्तेणं उवंगाणं पढमस्स० निरयाविलयाणं दस अज्झयणा पन्नत्ता, पढमस्स णं भंते ! अज्झयणस्स निरयावलियाणं समणेणं जाव संपत्तेणं के अढे पन्नते? एवं खलु जंबू।
तेणं कालेणं ते णं समएणं इहेवजंबुद्दीवे दीवे भारहे वासे चंपा नाम नयरी होत्था, रिद्ध, पुन्नभद्दे चेइए, तत्थणं चंपाए नयरीए सेणियस्स रनो पुत्ते चेल्लणाए देवीअत्तए कूणिए नाम राया होत्था, महता, तस्स णं कूणियस्स रन्नो पउमावई नामदेवी होत्था, सोमाल जावविहरइ। तत्थ णं चंपाए नयरीए सेणियस्स रनो भजा कूणियस्स रन्नो चुल्लामाउया काली नामं देवी होत्या, सोमाल जाव सुरूवा।
वृ. 'एवं खलु जंबूतेणं कालेण मित्यादि, 'इहेव' त्ति इहैव देशतः प्रत्यक्षासन्ने न पुनर
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
अध्ययनं- 9
सङ्घयेयत्वाज्जम्बूद्वीपानामन्यत्रेतिभावः । भारते वर्षे -क्षेत्रे चम्पा एषा नगरी अभूत् । रिद्धेत्यनेन 'रिद्धत्थिमियसमिद्धे' त्यादि दृश्यं, व्याख्या तु प्राग्वत् । तत्रोत्तरपुर्वदिग्भागे पूर्णभद्रनामकं चैत्यं व्यन्तरायतनम् ।
'कुणिए नाम राय' त्ति कूणिकनामा श्रेणिकराजपुत्रो राजा 'होत्थ' त्ति अभवत् । तद्वर्णको "महयाहिमवंतमहंतमलयमंदरमहिंदसारेत्यादि पसंतडिंबडमरं रज्जं पसाहेमाणे विहरइ" इत्येतदन्तः, तत्र महाहिमवानिव महान् शेषराजपेक्षया, तथा मलयः - पर्वतविशेषो, मन्दरो --मेरुः, महेन्द्र:शक्रादिदेवराजः, तद्वत्सारः - प्राधानो यः स तथा । तथा प्रशान्तानि डिम्बानि - विघ्ना इमराणि च - राजकुमारादिकृता विड्वरा यस्मिंस्तत्तथा (राज्य) प्रसाधयन् - पालयन् विहरति आस्ते स्म । कूणिकदेव्याः पद्मावतीनाम्या वर्णको यथा- 'सोमाल जाव विहरइ' यावत्करणादेवं दृश्यम् “सुकुमालपाणिपाया अहीणपंचिंदियसरीरा" अहीनानि अन्यूनानि लक्षणतः स्वरूपतो वा पञ्चापीन्द्रियाणि यस्मिंस्तत् तथाविधं शरीरं यस्याः सा तथा ।
“लक्खणवंजणगुणोववेया" लक्षणानि - स्वस्तिकचक्रादीनि व्यञ्जनानि - मषीतिलकादीनि तेषां यो गुणः - प्रशस्तता तेन उपपेता - युक्ता या सा तथा, उप अप इता इतिशब्दत्रयस्य स्थाने शकन्ध्वादिदर्शनात् उपपेतेति स्यात् । “माणुम्माणप्पमाणपडिपुन्नसुजायसव्वंगसुंदरंगी" तत्र मानं - जलद्रोमप्रमाणता, कथं ? जलस्यातिभृते कुण्डे पुरुषे निवेशिते यज्जलं निःसरति तद्यदि द्रोणमानं भवति तदा स पुरुषो मानप्राप्त उच्यते, तथा उन्मानम् - अर्धभारप्रमाणता, कथं ? तुलारोपितः पुरुषो यद्यर्धभारं तुलयति तदा स उन्मानप्राप्त उच्यते, प्रमाणं तु स्वाङ्गुलेनाष्टोत्तरशतोच्छ्रायिता, ततश्च मानोन्मानप्रमाणैः प्रतिपूर्णानि - अन्यूनानि सुजातानि सर्वाणि अङ्गानि -- शिरःप्रभृतीनि यस्मिंस्तत् तथाविधं सुन्दरम् अङ्ग- शरीरं यस्याः सा तथा । "ससिसोमाकारकंतपियदंसणा " शशिवत्सौम्याकारं कान्तं च-कमनीयम् अत एव प्रियं द्रष्टृणां दर्शनं - रूपं यस्याः
सा तथा ।
अत एव सुरूपा स्वरूपतः सा पद्मावती देवी 'कुणिएण सद्धिं उरालाई भोगभोगाई भुंजमाणी विहरइ' भोगभोगान्–अतिशयवद्भोगान् । 'तत्य णं' इत्यादि । 'सोमालपाणिपाया' इत्यादि पूर्ववद्वाच्यम् । अन्यच्च “कोमुइरयणियरविमलपडिपुन्नसोमवयणा" कौमुदीरजनी करवत्कार्तिकीचन्द्र इव विमलं प्रतिपूर्णं सौम्यं च वदनं यस्याः सा तथा । 'कुंडलुल्लिहियगंडलेहा' कुण्डलाभभ्यामुल्लिखिता - घृष्टा गण्डलेखा - कपोलविरचितमृगमदादिरेखा यस्याः सा तथा । 'सिंगारागारचारुवेसा' शृङ्गारस्य- रसविशेषस्य अगारमिव अगारं तथा चारु; वेषो - नेपथ्यं यस्याः सा तथा ततः कर्मधारयः ।
'काली नामं देवी' श्रेणिकस्य भार्या कूणिकस्य राज्ञश्श्रुल्लजननी -- लघुतमाताऽभवत् । सा च काली "सेणियस्स रन्नो इट्ठा" वल्लभा कान्ता काम्यत्वात् 'पिया' सदा प्रेमविषयत्वात्, 'मणुन्ना' सुन्दरत्वात् 'नामधिज्ञ्जा' प्रशस्तनामध्यवतीत्यर्थः नाम वा धार्यं हृदि धरणीयं यस्याः सा तथा, 'वेसासिया' विश्वसनीयत्यात् 'सम्मया' तत्कृतकार्यस्य संमतत्वात् 'बहुमता' बहुशो बहुभ्यो वाऽन्येभ्यः सकाशात् बहुमता बहुमानपात्रं वा, 'अणुमया' विप्रियकरणस्यापि पश्चात्मताऽनुमता । भंडकरंडकसमाणा' आभरणकरण्डकसमाना उपादेयत्वात् सुरक्षितत्वाच्च । 'तेल्लकेला इव सुसंगोविया' तैलकेला सौराष्ट्रप्रसिद्दो मृन्मयस्तैलस्य भाजनविशेषः, स च भङ्गभयात् लोचनभयाच्च
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०
निरयावलिका- उपाङ्गसूत्रम् - १/६
सुष्ठु सङ्गोष्यते, एवं साऽपि तथोच्यते । 'चोलापेडा इव सुसंपरिग्गहिया' वस्त्रमञ्जूषेवेत्यर्थः । 'सा काली देवी सेणिएण रन्ना सद्धिं विउलाई भोगभोगाई भुंजमाणा विहरइ' ।
मू. (६) तीसे णं कालीए देवीए पुत्ते काले नामं कुमारे होत्था, सोमाल जाव सुरूवे तते णं सेकाले कुमारे अन्नया कयाइ तिहिं दंतीसहस्सेहिं तिहिं रहसहस्सेहिं तिहिं आससहस्सेहिं तिहिं मणुयकोडीहिं गरुलवूहे । एक्कारसमेणं खंडेणं कूणिएणं रन्ना सद्धिं रहमुसलं संगामं ओयाए ।
वृ. कालनामा च तत्पुत्रः 'सोमालपाणिपाए' इत्यादि प्रागुक्तवर्णकोपेतो वाच्यः, यावत् 'पासाइए दरिणिजे अभिरूवे पडिरूवे' इति पर्यन्तः । सेणियस्स रज्जे दुवे रयणा अट्ठारसवको हारो १ सेयणगे हत्थीए २ । तत्थ किर सेणियस्स रनो जावइयं रजस्स मुल्लं तावइयं देवदिन्नहारस्स सेयणगसस्स य गंधहत्थिस्स । तत्थ हारस्स उप्पत्ती पत्थावे कहिज्जिस्सइ । कूणियस्स य एत्येव उप्पत्ती वित्थरेण भणिस्सइ, तत्कार्येण कालादीनां मरणसंभवात् आरम्भसङ्ग्रामतो नरकयोग्यकर्मोपचयविधानात् । नवरं कूणिकस्तदा कालादिदशकुमारान्वितश्चम्पायां राज्यं चकारस सर्वेऽपि चते दोगुन्दुगदेवा इव कामभोगपरायणास्त्रयस्त्रिंशाख्या देवाः फुट्टमाणेहिं मुइंगमत्थएहिं वरतरूणिसप्पिणिहिएहिं बत्तीसइपत्तनिबद्धेहिं नाडएहिं उगिजमाणा भोगभोगाई भुंजमाणा विहरंति । हल्लविहल्लनामाणो कूणियस्स चिल्लणादेवी अंगजाया दो भायरा अन्नेऽवि अस्थि । अहुणा आहरस्स उप्पत्ती भन्नइ - इत्थ सक्को सेणियस्स भगवंतं पइ निञ्चलभत्तिस्स पसंसं करेइ ।
तओ सेडुयस्स जीवदेवो तब्मत्तिरंजिओ सेणियस्स तुट्टो संतो अट्ठारसवंकं हारं देइ, दोन्नि य वट्टगोलके देइ । सेणिएणं सो हारो चेल्लणाए दिन्नो पिय त्ति काउं, वदुगं सुनंदाए अभयमंतिजननीए ताए रुट्ठाए किं अहं चेडरूवं ति काऊण अच्छोडिया भग्गा, तत्थ एगम्मि कुंडलजुयलं एगम्मि वत्यजुयलं तुट्ठाए गहियाणि । अन्नाया अभओ सामिं पुच्छ-'को अपच्छिमो रायरिसि' त्ति । सामिणा उद्दायिणो वागरिओ, अओ परं बद्धमउडा न पव्वयंति। ताहे अभएण रज्जं दिज्रमाणं न इच्छियं ति पच्छा सेणिओ चिंतेइ 'कोणियस्स दिज्जिहि' त्ति हल्लस्स हत्थी दिन्नो सेयणगो विहल्लस्स देवदिनो हारो, अभएण वि पव्वयंतेण सुनंदाए खोमजुयलं कुंडलजुयलं च हल्लविहल्लाणं दिन्नाणि । महया विहवेण अभओ नियजननीसमेओ पव्वइओ। सेणियस्स चेलणादेवी अंगसमुब्भूया तिन्नि पुत्ता कूणओ हल्लविहल्ला य । कूणियस्स उप्पत्ती एत्थेव भणिस्सइ ।
कालीमहाकालीपमुहदेवीणं अन्नासिं तणया सेणियस्स बहवे पुत्ता काल मुहा संति । अभयम्मि गहियव्वए अन्नया कोणिओ कालाईहिं दसहिं कुमारेहिं समं मंतेइ - 'सेणियं सेच्छाविग्घकारयं बंधित्ता एक्कारसभाए रज्जं करेमो' त्ति, तेहिं पडिस्सुयं, सेणिओ बद्धो, पुव्वन्हे अवरन्हे य कससयं दवावेइ सेणियस्स कूणिओ पुव्वभवे वेरियत्तणेण चेल्लणाए कयाइ भोयं न देइ भत्तं वारियं पाणियं न देइ । ताहे चेल्लणा कहऽवि कुम्मासे वालेहिं बंधित्ति सयारंवसुरं पवेसेइ साकिर धोव्वइ सयवारे सुरा पाणियं सव्वं होइ, तीए पहावेण सो वेयणं न वेएइ । अन्नया तस्स पउमावईदेवीए पुत्तो एवं पिओ अस्थि, मायाए सो भणिओ - "दुरात्मन् ! तव अंगुली किमिए वमंती पिया मुहे काऊण अत्थियाओ, इयरहा, तुमं रोवंती चैव चिट्ठेसु" । ताहे चित्तं मणागुवसंतं जायं मए पिया एवं वसणं पाविओ, तस्स अधिई जाया, भुंजंतओ चेव उट्ठाय परसुहत्थगओ, अन्ने भणति लोहदंडं गहाय, 'नियलाणि भंजामि' त्ति पहाविओ । रक्खवालगो नेहेण भणइ - 'एसो सो पावो लोहदंडं परसुं वा गहाय एइ' त्ति ।
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
अध्ययनं-१
सेणिएण चिंतियं-'न नजइ केण कुमारेण मारेहि?'।तउ तालपुडगं विसं खइयं ।जाव एइताव मओ । सुट्ट्यरं अधिई जाया । ताहे मयकिच्चं काऊण घरमागओरज्जधुरामुक्कतत्तीओतं चेव चिंतंतो अच्छइ । एवं कालेण विसोगो जाओ । पुनरवि सयनआसणाईए पिइसंतिए दवण अधिई होइ । तउ रायगिहाओ निग्गंतु चंपं रायहाणिं करेइ । एवं चंपाए कूणिओ राया रज्जं करेइ नियगमभायपमुहसयणसंजोगओ । इह निरयावलियासुयखंधे कूणिकवक्तव्यताआदावुलिप्ता तत्साहाय्यकरणप्रवृत्तानां कालादीनां कुमाराणां दशानामपि सङ्ग्रामे रथमुशलाख्ये प्रभूतजनक्षयकरणेन नरकयोग्यकर्मोपार्जनसंपादनानरकगामितया 'निरयाउ'त्तिप्रथमाध्ययनस्य कालादिकुमारवक्तव्यताप्रतिबद्धस्य एतनाम । अथ रथमुशलाख्यसङ्गामस्योत्पत्तौ किं निबन्धनम् । अत्रोच्यते-एवं किलायं सङ्ग्रामः संजातः-चम्पायां कूणिको राजा राज्यं चकार ।
तस्य चानुजौहल्लविहल्लाभिधानौ भ्रातरौ पितृदत्तसेचनकाभिधाने गन्धहस्तिनि समारूढी दिव्यकुण्डलदिव्यवसनदिव्यहारविभूषितौ विलसन्तौ ईष्ट्वा पद्मावत्यभिधाना कूणिकराजस्य भार्या कदाचिद्दन्तिनोऽपहारायतंकूणिकराजं प्रेरितवती-"कर्णविषलग्नकृतोऽतोऽयमेव कुमारो राजा तत्त्वतः,नत्वं, यस्येदशा विलासाः" ।प्रज्ञाप्यमानाऽपिसा न कथञ्चिदस्यार्थ-स्योपरमति, तरितकूणिकराजेन तौ याचितौ । तौ च तद्भयाद्वैशाल्यां नगर्यां स्वकीयमातामहस्य चेटकाभिधानस्य राज्ञोऽन्तिके सहस्तिकौ सान्तः पुरपरिवारिती गतवन्तौ । कूणिकेनच दूतप्रेषणेन तौ याचितौ । न च तेन प्रेछितौ, कूणिकस्य तयोश्च तुल्यमातृकत्वात्।
ततः कूणिकेन भणितं-'यदि न प्रेषर्यास तदा युद्धसज्जो भव' । तेनापि भणितम्-'एष सज्जोऽस्मि' । ततः कूणिकेन सह कालादयो दश स्वीया भिन्नमातृका भ्रातरो राजानश्चेटकेन सह सङ्ग्रामाय याताः। तत्रैकैकस्य त्रीमित्रीणि हस्तिनां सहाणि, एवं रथानामश्वानांच, मनुष्याणां चप्रत्येकं तिस्त्रस्तिस्रः, कोट्यः । कूणिकस्याप्येवमेव ।तत्रएकादशभागीकृतराज्यस्य कूणिकस्य काला-दिभिः सह निजेन एकादशांशेन सङ्ग्रामे काल उपगतः एतमर्थं वक्तुमाह-'तए णं से काले' इत्या-दिना। एनंच व्यतिकरंज्ञात्वाचेटकेनाप्यष्टादशगणराजानौ मेलिताः, तेषां चेटकस्य च प्रत्येकमेवमेव हस्त्यादिबलपरिमाणं, ततो युद्धं संप्रलग्नम् । चेटकराजस्य तु प्रतिपन्नव्रतत्वेन दिनमध्ये एकमेव शरं मुञ्चति अमोघबाणश्च सः । तत्र च कूणिकसैन्ये गरुडव्यूहः चेटकसैन्ये (च) सागरव्यूहो विरचितः
ततश्च कूणिकस्य कालो दण्डनायको निजबलान्वितोयुध्यमानस्तावद्गतो यावच्चेटकः, ततस्तेन एकशरनिर्घातेनासौ निपातितः १ । भग्नं च कूणिकबलम्, गते च द्वे अपि बले निजं निजमावासस्थानम्। द्वितीयेऽह्नि सुकालोनाम दण्डनायकोनिजबलान्वितोयुध्यमानस्तावद्गतो यावच्चेटकः, एवं सोऽप्येक निपातितः२।एवं तृतीयेऽह्निमहाकालः, सोऽप्येवम् ३। चतुर्थेऽह्नि कृष्णकुमारस्तथैव ४, पञ्चमेसुकृष्णः ५, षष्ठेमहाकृष्णः ६, सप्तमेवीरकृष्णः७, अष्टमे रामकृष्णः ८, नवमे पितृसेनकृष्णः ९ दशमे पितृमहासैनकृष्णः १० चेटकेनैकैकशरेण निपातिताः । एवं दशसुदिवसेषुचेटकेन विनाशिता दशापिकालादयः । एकादशेतुदिवसेचेटकजयार्थं देवताराधनाय कूणिकोऽष्टमभक्तं प्रजग्राह । ततः शक्र चमरावागतौ । ततः शक्रो बभाषे-"चेटकः श्रावक इत्यहं न तंप्रतिप्रहरामि, नवरं भवन्तं संरक्षामि" । ततोऽसौ तद्रक्षार्थं वज्रप्रतिरूपकमभेद्यकवचं कृतवान्।
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
निरयावलिका - उपाङ्गसूत्रम्- १/७
रस्तु सङ्ग्राम विकुर्वितवान् महाशिलाकण्टकं रथमुशलं चेति । तत्र महाशिलेव कण्टको जीवितभेदकत्वान्महाशिलाकण्डकः । ततश्च यत्र तृणशूकादिनाऽप्यभिहतस्याश्व - हस्त्यादेर्महाशिलाकण्डकेनेवास्याहतस्य वेदना जायते, स सङ्ग्रामो महाशिलाकण्टक एवोच्यते । 'रहमुसले' त्तियत्र रथो मुशलेन युक्तः परिधावन् महाजनक्षयं कृतवान् अतो रथमुशलः । 'ओयाए 'ति उपयातः संप्राप्तः ।
१२
मू. (७) ततेणं तीसे कालीए देवीए अन्नदा कदाइ कुटुंबजागरियं जागरमाणए अयमेयाखवे अज्झथिए जाव समुप्पज्जित्था एवं खलु ममं पुत्ते कालकुमारे तिहिं दंतिसहस्सेहिं जाव ओयाए से मन्ने किं जतिस्सति ? नो जतिस्सति ? जीविस्सइ ? नो जीविस्सति ? पराजिणिस्सइ ? नो पराजिणिस्सइ ? काले णं कुमारे णं अहं जीवमाणं पासिज्जा ? ओहयमण जाव झियाइ । ते णं काणं तेणं समए णं समणे भगवं महावीरे समोसरिते । परिसा निग्गया । तते णं तीसे कालीए देवीए कहाए लद्धट्ठाए समाणीए अयमेतारूवे अज्झत्थिए जाव समुप्पज्जित्था एवं खलु समणे भगवं० पुव्वाणुपुव्विं इहमागते जाव विहरति । तं महाफलं खलु तहारूवाणं जाव विउलस्स अट्ठस्स गहणताए, तं गच्छामि णं समणं जाव पज्जुवासामि । इमं च णं एयारूवं वागरणं पुच्छिस्सामि त्तिकड्ड एवं संपेहेइ संपेहित्ता कोडुंबिय पुरिसे सद्दावति २ त्ता वदासि खिप्पामेव भो देवाणुप्पिया । धम्मियं जाणप्पवरं जुत्तमेव उवट्ठवेह, उवट्ठवित्ता जाव पच्चप्पिणंति ।
तते णं सा काली देवी व्हाया कयबलिकम्मा जाव अप्पमहग्घाभपरणालंकियसरीरा बहूहिं खुजाहिं जाव महत्तरगविंदपरिक्खित्ता अंतेउराओ निग्गच्छइ, निग्गच्छित्ता जेणेव बाहिरिया उवद्वाणसाला जेणेव धम्मिए जाणप्पवरे तेणेव उवागच्छइ, धम्मियं जाणप्पवरं दुरुहति २ नियगपरियाल संपरिवुडा चंपंनयरी मज्झं मज्झेणंनिग्गच्छतिर जेणेव पुन्नभद्दे चेइए तेणेव उवागच्छइ २ छत्तादीए जावि धम्मियं जाणप्पवरं ठवेति २ धम्पियाओ जाणप्पवराओ पचोरुहति २ बहूहिं जाव खुजाहिं विंदपरिक्खित्ता जेणेव समणे भगवं [महावीरे] तेणेव उवागच्छति २ समणं भगवं [महावीरं ] तिखुत्तो वंदति ७ ठिया चेव सपरिवारा सुस्सूसमाणा नमसमाणा अभिमुहा विनएणं पंजलिउडा पजुवासति ।
तते णं समणे भगवं जाव कालीए देवीए तीसे य महतिमहालियाए धम्मकहा भाणियव्वा जाव समणोवासए वा समणोवासिया वा विहरमाणा आणाए आराहए भवति । तते णं सा काली देवी समणस्स भगवओ अंतियं धम्मं सोखा निसम्म जाव हियया समणं भगवं तिखुत्तो जाय एवं वदासि एवं खलु भंते मम पुत्ते काले कुमारे तहिं दंतिसहस्सेहिं जाव रहजाव हियया समणं भगवं तिखुत्तो जाव एवं वदासी- एवंखलु भंते मम पुत्ते काले कुमारे तिहिं दंतिसहस्सेहिं जाव रहमुसलसंगामं ओयाते ।
से णं भंते किं जइस्सति ? नो जइस्सति ? जाव काले णं कुमारे अहं जीवमाणं पासिज्जा ? कालीति समणे भगवं कालिं देविं एवं वयासी एवं खलु काली ! तव पुत्ते काले कुमारे तिहिं दंतिसहस्सेहिं जाव कूणिएणं रन्ना सद्धिं रहमुसलं संगामं संगामेमाणे हयमहियपवरवीरघातितनिवडितचिंघज्झयपडागे निरालोयातो दिसातो करेमाणे चेडगस्स रन्नो सपक्खं सपडिदिसिं रहेणं पडिरहं हव्वमागते । ततेणं से चेडए राया कालं कुमारं एज्रमाणं पासति, कालं एज्रमाणं पासित्ता आसुरुते जाव मिसिमिसेमाणे धनुं परामुसति २ उसुं परामुसइ २ वइसाहं ठाणं ठाति २
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
अध्ययनं-१
आययकण्णायतं उसुं करेति २ कालं कुमारं एगाहस्रं कूडाहचं जीवियाओ ववरोवेति
तं कालगणं काली ! काले कुमारे नो चेव गं तुमं कालं कुमारं जीवमाणं पासिहिसि । तते णं सा काली देवी समणस्स भगवओ अंतियं एयमहं सोच्चा निसम्म महया पुत्तसोहएणं अप्फुन्ना समाणी परसुनियत्ताविव चंपगलता धस त्ति धरणीतलंसि सव्वंगेहिं संनिवडिया । तते णं सा काली देवी मुहुत्तंतरेणं आसत्था समाणी उट्ठाए उद्वेति उङिता समणं भगवं [महावीरं] वंदइ नमंसइ २ एवं वयासी- एवमेयं भंते! तहमेयं भंते! अवितहमेयं भंते! असंदिद्धमेयं भंते! सचेणं एसमट्टे से जहेतं तुब्भे वदह त्तिकट्टु समणं भगवं वंदइ नमंसइ २, तमेव धम्मियं जाणप्पवरं दुरुहतिर जामेव दिसं पाउब्भूया तामेव दिसं पडिगता ।
वृ. 'किं जइस्सइ' त्ति जयश्लाधां प्राप्स्यति । परा जेष्यते-अभिभविष्यति परसैन्यं परानभिभविष्यति उत नेति कालनामानं पुत्रं जीवन्तं द्रक्ष्याम्यहं न वेत्येवम् उपहतो मनः संकल्पो युक्तायुक्तविवेचनं यस्याः सा उपहतमनः संकल्पा । यावत्करणात् " करयलपल्हत्थियमुही अट्टज्झाणोवगया ओमंधियवयणनयणकमला' ओमंथियं - अधोमुखीकृतं वदनं च नयनकमले च यया सा तथा । 'दीनविवन्नवयणा' दीनस्येवं विवर्णं वदनं यस्याः सा तथा । 'झियाइ'त्ति आर्तध्यानं ध्यायति, 'मनोमानसिएणं दुक्खेणं अभिभूया' मनसि जातं मानसिकं मनस्येव यद्वर्तते मानसिकं दुःखं वचनेनाप्रकाशितत्वात् तन्मनोमानसिकं तेन अबहिर्वर्तिनाऽभिभूता ।
'ते णं काले णं' इत्यादि । 'अयमेयारूवे 'त्ति अयमेतद्रूपो वक्ष्यमाणरूप; 'अज्झत्थिए 'त्ति आध्यात्मिकः - आत्मविषयः चिन्तितः - स्मरणरूपः, प्रार्थितः - लब्धुमाशंसितः, मनोगतः मनस्येव वर्तते यो न बहिः प्रकाशितः, संकल्पी - विकल्पः, समुत्पन्नः - प्रादुर्भूतः । तमेवाह - 'एवमित्यादि यावत्करणात् “पुव्वाणुपुव्विं चरमाणे गामाणुगामं दुइज्ज्रमाणे इहमागए इह संपत्ते इह समोसढे, इहेव चंपाए नयरीए पुन्नभदे चेइए अहापडिरूवं उग्गहं उग्गिण्हित्ता संजमेणं तवसा अप्पाणं भावेमाणे विहरइ' ।
१३
'तं महाफलं खलु' भो देवाणुप्पिया ! 'तहारूवाणं' अरहंताणं, भगवंताणं, नामगोयस्स विसवणयाए, किमंग पुण अभिगमनवंदनमंसणपडिपुच्छणपञ्जुवासणाए ! एगस्स वि आरियस्स धम्मियस्स वयणस्स सवणयाए, किमंग पुण 'विउलस्स अट्ठस्स गहणयाए' गच्छामि णं' अहं 'समणं' भगवं महावीरं वंदामि नम॑सामि सक्कारेमि सम्माणेमि कल्लाणं मंगलं देवयं चेइयं 'पजुवासामि,' एवं नो पेच्चभवे हियाए सुहाए खमाए निस्सेयसाए आणुगामियत्ताए भविस्सइ 'इमंच णं एयारूवं वागरणं पुच्छिस्सामि त्तिकट्टु एवं संपेहेति' संप्रेक्षते-पर्यालोचयति, सुगमम्, नवरं 'इहमागए' त्ति चम्पायां, 'इह संपत्ते' त्ति पूर्णभद्रे चैत्ये, 'इह समोसढे' त्ति साधूचितावग्रहे, एतदेवाह - इहेव चंपाए इत्यादि । 'अहापडिरूवं' ति यथाप्रतिरूपम् उचितमित्यर्थः ।
'तं' इति तस्मात्, 'महाफलं' ति महत्फलमायत्यां भवतीति गम्यं, 'तहारूवणं' ति तत्प्रकारस्वभावानां महाफलजननस्वभावानामित्यर्थः । 'नामगोयस्स' त्ति नाम्नो-याद्दच्छिकस्याभिधानस्य, गोत्रस्य - गुणनिष्पन्नस्य 'सवणयाए 'त्ति श्रवणेन, 'किमंग पुण' त्ति किंपुनरिति पूर्वोक्तार्थस्य विशेषद्योतनार्थम् अङ्गेत्यामन्त्रणे, यद्वा परिपूर्ण एवायं शब्दो विशेषणार्थः, अभिगमनं, वन्दनं- स्तुतिः, नमनं - प्रणमनं, प्रतिपृच्छनं- शरीरादिवार्ताप्रश्नं, पर्युपासनं सेवा, तदुभावस्तत्ता तया, एकस्यापि आर्यस्य आर्यप्रणेतृकत्वात्, धार्मिकस्य धर्मप्रतिबद्धत्वात्, वन्दामि वन्दे, स्तौमि,
-
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४
निरयावलिका-उपाङ्गसूत्रम्-१/७ नमस्यामि-प्रणमामि, सत्कारयामि-आदरंकरोमि वस्त्राद्यर्चनंवा, सन्मानयामिउचितप्रतिपत्येति कस्याणं-कल्याणहेतुं, मङ्गलंदुरितोपशमनहेतुं, देवं चैत्यमिव चैत्यं, पर्युपासयामि-सेवे, एतत्, नोऽस्माकं, प्रेत्यभवे-जन्मान्तरे, हिताय पथ्यात्रवत्, सुखाय-शर्मणे, क्षमाय-सङ्गतत्वाय, निःश्रेयसाय-मोक्षाय, आनुगामिकत्वाय-भवपरम्परासु सानुबन्धसुखाय, भविष्यति, इति कृत्वा-इति हेतोः, संपेक्षते पर्यालोचयति, संप्रेक्ष्य चैवमवादीत्-शीघ्रमेव 'भो देवाणुप्पिया' ! धर्माय नियुक्तं धार्मिकं, यानप्रवरं, - ____ -'चाउग्घंटेआसरह' तिचतोघण्टा; पृष्ठतोऽग्रतः पार्श्वतश्च लम्बमाना यस्यसचतुर्घण्टः, अश्वयुक्तोरथोऽश्वरथस्तमश्वरथं, युक्तमेवाश्वादिभिः, उपस्थापयत-प्रगुणीकुरुत, प्रगुणीकृत्य ममसमर्पयत । 'हाय'त्तिकृतमज्जना,स्नानानन्तरं 'कयबलिकम्म त्तिस्वगृहे देवतानां कृतबलिकर्मा, 'कयकोउयमंगलपायच्छित्त' ति कृतानि कौतुकमङ्गलान्येव प्रायश्चित्तानीव दुःस्वप्नादिव्यपोहायावश्यंकर्तव्यत्वात् प्रायश्चितानि यया सा तथा।
तत्र कौतुकानि-मषीपुण्ड्रादीनि, मङ्गलादीनि सिद्धार्थदध्यक्षतदूर्वाङ्गुरादीनि, 'सुद्धप्पावेस्साइंवत्थाइंपरिहिया' 'अप्पमहग्धाभरणालंकियसरीरा' (इति) सुगमम्, 'बहूहिंखुजाहिंजावे' त्यादि, तत्रकुब्जिकाभिः-वक्रजङ्घाभिः, चिलातीभिः-अनार्यदेशोत्पन्नाभिः, वामनाभिः-इस्वशरीराभिः, वटभाभिः-मडहकोष्ठाभिः, बर्बरीभिः-बर्बरदेशसंभवाभिः, बकुशिकाभिः यौनकाभिः पण्हकाभिः इसिनिकाभिः वासिनिकाभिः लासिकाभिः लकुसिकाभिः द्रविडीभिः सिंहलोभिः आरबीभिः पक्वणीभिः बहुलीभिः मुसण्डीभिः शबरीभिः पारसीभिः नानादेशाभिःबहुविधानार्यदेशोत्पन्नाभिरित्यर्थः, विदेशस्तदीयदेशापेक्षया चम्पानगरी विदेशः तस्य परिमण्डिकाभिः, "इंगियचिंतियपतअथियवियाणियाहिं तत्र इङ्गितेन-नयनादिचेष्टाविशेषण चिन्तितंच-परेण हदिस्थापितंप्रार्थितंच-अभिलषितंच विजानन्तियास्तास्तथाताभिः, स्वस्वदेशे यनेपथ्यं परिधानादिरचना तद्वद्गृहीतो वेषो यकाभिस्तस्तथा ताभिः, निपुणनामधेयकुशला यास्तास्तथा ताभिः, अतएव विनीताभिः युक्तेति गम्यते, तथा चेटिकाचक्रवालेन अर्थात् स्वदेशसंभवेन वृन्देन परिक्षिप्ता या सा तथा ।
'उवट्ठाणसाला' उपवेशनमण्डपः । 'दुरुहइ' आरोहति । यत्रैव श्रमणो भगवान् तत्रैवोपागता-संप्राप्ता, तदनु महावीरं त्रिःकृत्वो वन्दते स्तुत्या, नमस्यति-प्रणमति, स्थिता चैव ऊर्ध्वस्थानेन, कृताञ्जलिपुटा अभिसंमुखा सती पर्युपास्ते । धर्मकथाश्रवणानन्तरं 'त्रिःकृत्वो' वन्दयित्वा (वन्दित्वा) एवमवादीत्-‘एवं खलु भंते' इत्यादि सुगमम् । अत्र कालीदेव्याः पुत्रः कालनामा कुमारोहस्तितुरगरथपदातिरूपनिजसैन्यपरिवृतः कूणिकरादजनियुक्तश्चेटकराजेन सह रथमुशलं सङ्गामयन् सुभटैश्चेटकसत्कैर्यदस्य कृतं तदाह-'हयमहियपवरवीरघाइयनिवडियचिंधज्झयपडागे' (हतः) सैन्यस्य हतत्वात्, मथितो मानस्य मन्थनात्, प्रवरवीराः-सुभटा घातिताः-विनाशिता यस्य, तथा निपातिताश्चिहध्वजाः-गरुडादिचिह्नयुक्ताः केतवः पताकाश्च यस्य स तथा, ततः पदचतुष्टयस्य कर्मधारयः । अत एव 'निरालोयाओ दिसाओ करेमाणे' ति निर्गतालोका दिशः कुर्वन्चेटकराजः (स्य) सपक्खं सपडिदिसि तिसपक्ष-समानपार्श्वसमानवामेतरपार्श्वतया, सप्रतिदिक्-समानप्रतिदिक्तयाऽत्यर्थमभिमुख इत्यर्थः, अभिमुखागमने हि परस्परस्य समाविव दक्षिणवामपाश्र्धी भवतः, एवं विदिशावपीति ।
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
अध्ययनं -१
इत्येवं स कालः चेटकराजस्य रथेन प्रतिरथं 'हव्वं' शीघ्रम् आसनं - संमुखीनम् आगच्छन्तं दृष्टा चेटकराजः तं प्रति 'आसुरुत्ते' रुड्डे कुविए चंडिक्किए 'मिसिमिसेमाणे 'त्ति, तत्र आशु - शीघ्रं रुष्टः- क्रोधेन विमोहितोयः स आशुरुष्टः, आसुरं वा - असुरसत्कं कोपेन दारुणत्वात् उक्तं भणितं यस्य स आसुरोक्तः, रुष्टो - रोषवान् 'कुविए' त्ति मनसा कोपवान्, चाण्डिक्यितो- दारुणीभूतः 'मिसिमिसेमाणे' त्ति क्रोधज्वालया ज्वलन्, 'तिवलियं भिउडिं निडाले साहडु' त्ति त्रिवलिकां भृकुटिं - वलोचनविकारविशेषं ललाटे संहत्य-विधाय, धनुः परामृशति, बाणं परामृशति, विशाखस्थानेन तिष्ठति, 'आययकण्णायतं' ति आकर्णान्तं बाणमाकृष्य' एगाहच्चं' ति एकयैवाहत्या आननंप्रहारो यत्र जीवितव्यपरोपणे तदेकाहत्यं यथा भवति एवं कथमित्याह- 'कूडाहञ्चं' कूटस्येव-पाषाणमयमहामारणयन्त्रस्येव आहत्या आहननं यत्र तत्कूटाहत्यं, 'भगवतोक्तेयं व्याख्या,' 'अण्णा समाणी' व्याप्ता सती । शेषं सुगमं यावत्
मू. (८) भंते त्ति भगवं गोयमे जाव वंदति नम॑सति २ एवं वयासी-कालेण भंते! कुमारे तिहिं दंतिसहस्सेहिं जाव रहमुसलं संगामं संगामेमाणे चेडएणं रन्ना एगाहचं कूडाहचं जीवियाओ ववरोविते समाणे कालमासे कालं किच्चा कहिं गते ? कहिं उववन्ने ? गोयमाति समणे भगवं गोयमं एवं वदासि - एवं खलु गोयमा ! काले कुमारे तिहिं दंतिसहस्सेहिं जाव जीवियाओ ववरोविते समाणे कालमासे कालं किच्चा चउत्थीए पंकप्पभाए पुढवीए हेमाभे नरगे दससागरोवमठिइएस नेरइएस नेरइयत्ताए उववन्ने ।
मू. (९) कालेण भंते! कुमारे केरिसएहिं आरंभेहिं केरिसएहिं (समारंभेहिं केरिसएहिं) आरंभसमारंभेहिं केरिसएहिं भोगेहिं केरिसएहिं संभोगेहि केरिसएहिं भोगसंभोगेहिं केरिसेण वा असुभकडकम्भपब्भारेणं कालमासे कालं किच्चा चउत्थीए पंकप्पभाए पुढवीए जाव नेरइयत्ताए उवयन्ने ? एवं खलु गोयमा ! ते णं कालेणं तेण णं समएणं रायगिहे नामं नयरे होत्था, रिद्धत्थि - मिसमिद्धा । तत्थ णं रायगिहे नयरे सेणिए नाम राया होत्था, महया । तस्स णं सेणियस्स रनो नंदा नामं देवी होत्या, सोमाला जाव विहरति ।
१५
तस्स णं सेणि यस्स रनो नंदाए देवीए अत्तए अभए नामं कुमारे होत्या, सोमाले जाव सुरूवे साम० दंडे जहा चित्तो जाव रज्जधुराए चिंतए यावि होत्या तस्स णं सेणियस्स रन्नो चेल्लणा नामं देवी होत्था, सुकुमाला जाव विहरइ ।
मू. (१०) तते णं सा चिल्लणा देवी अन्नया कयाइं तंसि तारिसयंसि वासघरंसि जाव सीहं सुमिणे पासित्ताणं पडिबुद्धा, जहा पभावती, जाव सुमिणपाढगा पडिविसज्जिता, जाव चिल्लणा से वयणं पडिच्छित्ता जेणेव सए भवेणे तेणेव अनुपविट्ठा। तते णं तीसे चेल्लणाए देवीए अन्नया कयाइं तिण्हं मासाणं बहुपडीपुण्णाणं अयमेयारूवे दोहले पाउब्यूए-धन्नाओ णं ताओ अम्मयाओ जाव अम्मजीवियफले जाओ णं सेणियस्स रन्नो उदरवलीमंसेहिं सोल्लेहि य तलिएहि य भञ्जितेहि य सुरं च जाव पसनं च आसाएमाणीओ जाव परिभाएमाणीओ दोहलं पविर्णेति ।
तते णं सा चेल्लणा देवी तंसि दोहलंसि अविणिज्जमाणंसि सुक्का भुक्खा निम्मंसा ओलुग्गा ओलुग्गसरीरा नित्तेया दीनविमणवयणा पंडुइतमुही ओमंथियनयणवयणकमला जहोचियं पुष्पवत्थगंधमल्लालंकारं अपरिभुंजमाणी करतलमलियव्व कमलमाला ओहतमनसंकप्पा जाव झियायति । तते णं तीसे चेल्लणाए देवीए अंगपडिया रियातो चेल्लणं देविं सुकं भुक्खं जाव झियायमाणी
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
निरयावलिका-उपाङ्गसूत्रम् - १/९
१६
पासंति, पासित्ता जेणेव सेणिए राया तेणेव उवागच्छंति, २ करतलुपरिग्गहियं सिरसावत्तं मत्थए अंजलि कड्ड सेणियं रायं एवं वयासी
एवं खलु सामी ! चेल्लणा देवी न याणामो केणइ कारणेणं सुक्का भुक्खा जाव झियायति तते णं से सेणिए राया तासि अंगपडियारियाणं अंतिए एयमङ्कं सोच्चा निसम्म तहेव संभंते समाणे जेणेव चेल्लणा देवी तेणेव उवागच्छइ २ चिल्लणं देविं सुक्कं भुक्खं जाव झियायमाणि पासित्ता एवं वयासी - किन्नं तुमं देवाणुप्पिए! सुक्का भुक्खा जाव झियायसि ? तते णं सा चेल्लणा देवी सेणियस्स रन्नी एयमहं नो आढाति नो परिजाणाति तुसिणीया संचिट्ठति ।
तते णं से सेणिए राया चिल्लणं देविं दोघं पि तच्चंपि एवं वयासी- किं णं अहं देवाणुप्पिए! एयमट्ठस्स नो अरिहे सवणयाए जं गं तुमं एयमठ्ठे रहस्सीकरेसि ? तते णं सा चेल्लणा देवी सेणिएणं रन्ना दोच्चं पि तच्छं पि एवं वृत्ता समाणी सेणियं रायं एवं वयासी-नत्थि णं सामी ! सेकेति अट्ठे जस्स णं तुब्भे अणरिहा सवणयाए, नो चेव णं इमस्स अट्ठस्स सवणयाए, एवं खलु सामी ! ममं तस्स ओरालस्स जाव महासुमिणस्स तिण्हं मासाणं बहुपडिपुन्नाणं अयमेयारूवे दोहले पाउन्भूए धन्नातो णं तातो अम्मयाओ जाओ गं तुब्भं उदरवलिमंसेहिं सोल्लेएहिं य जाव दोहलं विणेतिं ।
तणं अहं सामी ! तंसि दोहलंसि अविणिज्रमाणी सुक्का भुक्खा जाव झियायामि। तते णं से सेणिए राया चेल्लणं देविं एवं वदासी-मा णं तुमं देवाणुप्पिए ! ओहय० जाव झियायहि, अहं णं हा जत्तिहामि जहा णं तव दोहलस्स संपत्ती भविस्सतीतिकट्टु चिल्लणं देवि ताहिं इट्टाहिं काहिं पियाहिं नाहिं मणामाहिं ओरालाहिं कल्लाणाहिं सिवाहिं धन्नाहिं मंगल्लाहिं मियमधुरसस्सिरीयाहिं वग्गूहिं समासासेति, चिल्लणाए देवीए अंतियातो पडिनिक्खमति २ जेणेव बाहिरिया उवट्ठाणसाला जेणेव सीहासणे तेणेव उवागच्छइ, उवागच्छित्ता सीहासणवरंसि पुरत्याभिमुहे निसीयति, तस्स दोहलस्स संपत्तिनिमित्तं बहूहिं आएहिं उवाएहि य उप्पत्तियाए य वेणइयाए य कम्मियाहि य पारिणामियाहि य परिणामेमाणे २ तस्स दोहलस्स आयं वा उवायं वा ठिनं वा अविंदमाणे ओहयमनसंकप्पे जाव झियायति ।
इमं च णं अभए कुमारे पहाए जाव सरीरे, सयाओ गिहाओ पडिनिक्खमति २ जेणेव बाहिरिया उवट्ठाणसाला जेणेव सेणिए राया तेणेव उवागच्छति, सेणियं रायं ओहय० जाव झियायमाणं पासति २ एवं वदासी-अन्नया णं तातो! तुब्भे ममं पासित्ता हट्ट जाव हियया भवह, किनं तातो ! अजं तुब्भे ओहय० जाव झियायह ? तं जइ णं अहं तातो ! एयमट्ठस्स अरिहे सवणयाए तो णं तुब्भे मम एयमट्टं जहाभूतमवितहं असंदिद्धं परिकहेह, जा णं अहं तस्स अट्ठस्स अंतगमणं करेमि । तते गं से सेणिए राया अभयं कुमारं एवं वदासि - नत्थि णं पुत्ता ! से केइ अट्ट जस्सणं अणरिहे सवणयाए, एवं खलु पुत्ता! तव चुल्लमाउयाए चेल्लणाए देवीए तस्स ओरालस्स जाव महासुमिणस्स तिन्हं मासाणं बहुपडिपुत्राणं जाव जाओ णं मम उदरवलीमंसेहिंसोल्लेहि य जाव दोहलं विर्णेति । तते णं सा चिल्लणा देवी तंसि दोहलंसि अविणिज्रमाणंसि सुक्का जाव झियाति ।
तते णं अहं पुत्ता! तस्स दोहलस्स संपत्तिनिमित्तं बहूहिं आएहि य जाव ठितिं वा अविंदमाणे ओहय० जाव झियामि । तएऐ णं से अभए कुमारे सेणियं रायं एवं वदासि-मा णं तातो! तुब्भे ओहय० जाव झियाह, अहं णं तह जत्तिहामि, जहा णं मम चुल्लमाउयाए चिल्लणाए देवीए तस्स
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
अध्ययनं -१
१७
दोहलस्स संपत्ती भविस्सतीतिकट्टु सेणियं रायं ताहिं इट्ठाहिं जाव वग्गूहिं समासासेति २ जेणेव सए गिहे तेणेव उवागच्छइ २ अब्भिंतरए रहस्सितए ठाणिज्जे पुरिसे सद्दावेति २ एवं वयासी - गच्छह णं तुभेदेवाणुपिया ! सूणातो अल्लं मंसं रुहिरं बत्थिपुडगं च गिण्हह ।
तते णं ते ठाणिज्जा पुरिसा अभएणं कुमारेणं एवं वृत्ता समाणा हट्ठ० करतल० जाव पडिसुणेत्ता अभयरस कुमारस्स अंतियाओ पडिनिक्खमंति २ जेणेव सूणा तेणेव उवागच्छइ, अल्लं मंसं रुहिरं बत्थिyडगं च गिव्हंति २ जेणेव अभए कुमारे तेणेव उवा० २ करतल० तं अल्लं मंसं रुहिरं बत्धिपुडगं च उवनेंति । तते णं से अभए कुमारे तं अल्लं मंसं रुहिरं कप्पणिकप्पियं (अप्पकप्पियं) करेति २ जेणेव सेणिए राया तेणेव उवा० २ सेणियं रायं रहस्सिगयं सयणिज्वंसि उत्ताणयं निवज्जावेति २ सेणियस्स उदरवलीसु तं अल्लं मंसं रुहिरं विरवेति २ बत्थिपुडएणं वेढेति२ सवंतीकरणेणं करेति २ चेल्लणं देवि उप्पि पासादे अवलोयणवरगयं ठवावेति २ चेल्लणाए देवीए अहे सुपक्खं पडिदिसिं सेणियं रयं सयणिज्जंसि उत्ताणगं निवज्जावेति, सेणियस्स रनो उदरवलिमसाई कप्पणिकप्पियाइं करेति २ से य भायणंसि पक्खिवति ।
तणं से सेणिए राया अलियमुच्छियं करेति २ मुहुत्तंतरेणं अन्नमन्त्रेणं सद्धिं संलवमाणे चिइति । तते गं से अभयकुमारे सेणियस्स रन्नो उदरवलिमंसाई गिण्हेति २ जेणेव चिल्लणा देवी तेणेव उवागच्छइ २ चेल्लणाए देवीए उवणेति। तते णं सा चिल्लणा सेणियस्स रन्नो तेहिं उदरवलिमंसेहिं सोल्लेहिं जाव दाहलं विणेति । तते णं सा चिल्लणा देवी संपुण्णदोहला एवं संमानियदोहला विच्छिन्न दोहला तं गब्भं सुहंसुहेणं परिवहति ।
वृ. 'सोल्लेहि य' त्ति पक्वैः 'तलिएहि' त्ति स्नेहेन पक्वैः, 'भजिएहि' भ्रष्ट्रैः 'पसन्नं च' द्राक्षादिद्रव्यजन्यो मनः प्रसत्तिहेतुः 'आसाएमाणीओ' त्ति ईशत्स्वादयन्त्यो बहु च त्यजन्त्य इक्षुखण्डादेरिव, 'परिभाएमाणीओ' सर्वमुपभुञ्जानाः (परस्परं ददन्त्यः) 'सुक्क' त्ति शुष्केव शुष्काभा रुधिरक्षयात्, 'भुक्ख'त्ति भोजनाकरणतो बुभुक्षितेव, 'निम्मंसा' मांसोपचयाभावतः, 'ओलुग्ग'त्ति अवरुग्णा- भग्नमनोवृत्तिः, ‘ओलुग्गसरीरा' भग्नदेहा, निस्तेजा - गतकान्तिः दीना-विमनोवदना, पाण्डुकितमुखी - पाण्डुरीभूतवदना, 'ओमंथिय'त्ति अधोमुखीकृतं, उपहतमनः सङ्कल्पागतयुक्तायुक्तविवेचना,
'करयल० कट्टु' त्ति 'करयलपरिग्गहियं दसनहं सिरसावत्तं मत्थए अंजलिं कट्टु सेणियं रायं एवं वयासी' स्पष्टम् । एनमर्थं नाद्रियते-अत्रार्थे आदरं न कुरुते, न परिजानीते- नाभ्युपगच्छति, कृतमौना तिष्ठति । 'धन्नाओ णं कयलक्खणाओ णं सुलद्धे णं तासि जम्मजीवियफले' 'अविणिप्रमाणसित्ति अपूर्यमाणे 'जत्तिहामि' त्ति यतिष्ये, 'इट्ठाहिं' इट्ठाहीत्यादीनां व्याख्या प्रागिहैवोक्ता 'उवट्ठाणसाला' आस्थानमण्डपः । 'ठिइंवा' स्थानं 'अविंदमाणे' अलभमानः । अंतगमनं - पारगमनं तत्संपादनेन । 'सूणाओ' घातस्थानात् । 'बत्थिपुडगं' उदरान्तर्वर्ती प्रदेशः । अप्पकप्पियं आत्मसमीपस्थम् । सपक्षं- समानपार्श्वं समवामेतरपार्श्वतया । सप्रतिदिक्-समानप्रतिदिक्तया अत्यर्थमभिमुख इत्यर्थः, अभिमुखावस्थानेन हि परस्परस्य समावेव दक्षिणवामपार्श्वे भवतः, एवं विदिशावपि ।
मू. (११) तते णं तीसे चेल्लणाए देवीए अन्नया कयाइ पुव्वरत्तावरत्तकालसमयंसि अयमेयारूवे जाव समुप्पज्जित्था - जइ ताव इमेणं दारएणं गब्भगएणं चैव पिउणो उदरवलिमंसाणि
14 2
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
१८
निरयावलिका-उपासूत्रम्-१/११
खाइयाणितं सेयं खलु मए एयं गब्भंसाडित्तए वा पाडित्तए वा गालित्तए वा विद्धंसित्तए वा एवं संपेहेति २ तंगभंबहूहिं गब्भसाडणेहि य गब्भपाडणेहि य गभगालणेहि य गभविद्धंसणेहि य इच्छति साडित्तए वा पाडित्तए वा गालित्तए वा विद्धंसित्तए वा, नो चेवणं से गब्भे सडति वा पडति वा गलति वा विद्धंसति वा।। - तते णं सा चिल्लणा देवी तं गम्भं जाहे नो संचाएति बहूहिं गब्भसाडएहि य जाव गब्भपाड(विद्धंसोणेहि य साडित्तए वा जाव विद्धंसित्तए वा, ताहे संता तंता परितंता निवित्रा समाणा अकामिया अवसवसा अट्टवसदृदुहट्टा तंगब्भं परिवहति।
पृ. 'अयमेयात्रवे' अब्मत्थिए चिंतिए पत्थिए मनोगए संकप्पे समुप्पज्जित्था । सातनं पातनंगालनंविध्वंसनमितिकर्तुसंप्रधारयति, उदरान्तर्वर्तिनः ओषधैःसातनम् उदराबहिःकरणं, पातनं-गालनं रुधिरादितया कृत्वा, विध्वंसनं सर्वगर्भपरिशाटनेन, न च शाटनाद्यवस्था अस्य भवन्ति।
मू. (१२) तते णं सा चिल्लणा देवी नवण्हं मासाणं बहुपडिपुण्णाणं जाव सोमालं सुरुवं दारयं पयाया।
तते णं तीसे चेल्लणाए देवीए इमे एतारूवे जाव समुपजित्था-जइ ताव इमेणं दारएणं गब्बगएणं चेव पिउणो उदरवलिमसाई खाइयाई, तं न नाइ णं एस दारए संवड्डमाणे अम्हं कुलस्स अंतकरे भविस्सति, तं सेयं खलु अम्हं एवं दारगं एगंते उकुरिडियाए उज्झावित्तए एवं सेपेहेति २ दासवचेडिं सद्दावेति २ एवं वयासी-गच्छह णं तुमं देवाणुप्पिए एवं दारगं एगते उकुरुडियाए उज्झाहि । तते णं सा दासचेडि चेल्लणाए देवीए एवं वुत्ता समाणी करतल० जाव कह चिल्लणाए देवीए एतमटुं विनएणं पडिसुणेति २ तं दारगं करतलपुडेणं गिण्हति, जेणेव असोगवणिया तेणेव उवा०२ तं दारगं एगते उकुरिडियाए उज्झाति।
ततेणं तेणंदारएणं एगते उकुरिडियाएउन्झितेणंसमाणेणं सा असोगवणिया उजोविता यावि होत्था। तते णं से सेणिए राया इमीसे कहाए लद्धढे समाणे जेणेव असोगवणिया तेणेव उवा०२ तं दारगं एगते उकुरिडियाए उज्झियंपासेति २ आसुरुत्ते जाव मिसिमिसेमाणे तं दारगं करतलपुडेणं गिण्हतिर जेणेव चिल्लणा देवी तेणेव उवा०२ चेल्लणंदेविं उच्चावयाहिं आओसणाहिं आओसति २ उच्चावयाहिं निभच्छणाहिं निमच्छेतिर एवं उद्धंसणाहिं उद्धंसेति २ एवं वयासी
किस्स णं तुम मम पुत्तं एगते उकुरुडियाए उज्झावेसि तिकटु चेल्लणं देविं उच्चावयसवहसावितंकरेतिर एवंवयासी-तुमणंदेवाणुप्पिए! एयंदारगंअनुपुव्वेणंसारक्खमाणी संगोवेमाणी संवदेहि । तते णं सा चेल्लणा देवी सेणिएणं रन्ना एवं वुत्ता समाणी लज्जिया विलिया विड्डा करतलपरिग्गहियं सेणियस्स रनो विणएणं एयम टुं पडिसुणेति २ तं दारगं अनुपुव्वेणं सारक्खमाणी संगोवेमाणी संवदति।
वृ. 'संता तंता परितंता' इत्येकार्थाः खेदवाचका एते ध्वनयः । 'अट्टवसट्टदुहट्टा' (आर्तवशं--आर्तध्यानवशतामृता-गता दुखार्ता च या सा) उच्चाभिराक्रोशनाभिः आक्रोशो निर्भत्सना उद्धर्षणा (एते समानार्थाः) । 'लज्जिया विलिया विड्दा' (एतेऽपि समानार्थाः)।
मू. (१३) तते णं तस्स दारगस्स एगते उकुरुडियाए उज्झिज्जमाणस्स अग्गंगुलियाए कुक्कुडपिच्छएणं दूमिया यावि होत्था, अभिक्खणं अभिक्खणं पूर्य च सोणियं च अभिनिस्स
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
अध्ययनं 9
वेति । तते णं से दारए वेदणाभिभूए समाणे महता महता सद्देणं आरसति ।
तते णं सेणिए राया तस्स दारगस्स आरसितसद्द सोच्चा निसम्म जेणेव से दारए तेणेव उवा० २ तं दारगं करतलपुडेणं गिण्हइ २ तं अग्गंगुलियं आसयंसि पक्खिवति २ पूइं च सोणियं च आसएणं आमुसति । तते गं से दारए निव्वुए निव्वेदणे तुसिणीए संचिट्ठइ, जाहे वि य णं से दारए वेदनाए अभिभूते समाणे महता महता सद्देणं आरसति ताहे वि य णं सेणिए राया जेणेव से दारए तेणेव उवा० २ तं दारगं करतलपुडेणं गिण्हति तं चैव जाव निव्वेयणे तुसिणीए संचिट्ठइ ।
तणं तस्स दारगस्स अम्मापियरो ततिए दिवसे चंदसूरदंसणियं करेति जाव संपत्ते बारसाहे दिवसे अयमेयारूवं गुणनिष्पन्नं नामधिजं करेति, जहा णं अम्ह इमस्स दारगस्स एगंते उकुरिडियाए उज्झिमाणस्स अंगुलिया कुक्कडपिच्छएणं दूमिया, तं होउ णं अम्हं इमस्स दारगस्स नामधे कुंणिए । तते णं तस्स दारगस्स अम्मापियरो नामधिज्जं करेति कूणिय त्ति । तते गं कतरस कूणियस्स आनुपुव्वेणं ठितिवडियं च जहा मेहस्स जाव उप्पिं पासायवरगए विहरति । अट्टओ दाओ ।
१९
वृ. स्थितिपतितां-कुलक्रमायातं पुत्रजन्मानुष्ठानम् ।
पू. (१४) तते णं तस्स कूणियस्स कुमारस्स अन्नदा पुव्वरत्ता० जाव समुप्पज्जित्था एवं खलु अहं सेणियस्स रन्नो वाघाएणं नो संचाएमि सयमेव रज्जसिरिं करेमाणे पालेमाणे विहरित्तए, तं सेयं मम खलु सेणियं रायं नियलबंधणं करेत्ता अप्पाणं महता महता रायाभिसेएणं अभिसिंचावित्तए त्तिकटु एवं संपेहेति २ सेणियस्स रन्नो अंतराणि य छिड्डाणि य विरहाणि य पडिजागरमाणे विहरति ।
तते से कूणिए कुमारे सेणियस्स रनो अंतरं वा जाव मम्मं वा अलभमाणे अन्नदा कयाइ कालादीए दस कुमारे नियघरे सद्दावेति २ एवं वदासि एवं खलु देवाणुप्पिया! अम्हे सेणियस्स रनो वाघाएणं नो संचाएमो सयमेव रज्जसिरिं करेमाणा पालेमाणा विहरित्तए, तं सेयं देवाणुपिया । अम्हं सेणियं रायं नियलबंधणं करेत्ता रङ्गं च रटुं च बलं च वाहणं च कोसं च कोट्टागारं च जनवयं च एक्कारसभाए विरिंचित्ता सयमेव रज्जसिरिं करेमाणाणं पालेमाणाणं जाव विहरित्तए । तते णं ते कालादीया दस कुमारा कूणियस्स कुमारस्स एयमट्टं विनएणं पडिसुणेति । तते णं से कूणिए कुमारे अन्नदा कदाइ सेणियस्स रन्नो अंतरं जाणति २ सेणियं रायं नियलबंधणं करेति २ अप्पाणं महता महता रायाभिसेएणं अभिसिंचावेति । तते णं से कूणिए कुमारे राजा जाते महता महता० । तते गं से कूणिए राया अन्नदा कदाइ न्हाए जाव सव्वालंकारविभूसिए चेल्लाए देवी पायवंदए हव्वमागच्छति ।
वृ. ‘अंतराणि य' अवसरान्, छिद्राणि - अल्पपरिवारादीनि, विरहो - विजनत्वम् । तुष्टिः उत्सवः हर्षः आनन्दः प्रमोदार्था एते शब्दाः ।
पू. (१५) तते णं से कूणिए राया चेल्लणं देविं ओहय० जाव झियायमाणि पासति २ चेल्लाए देवीए पायग्गहणं करेति २ चेल्लणं देविं एवं वदासी-किं णं अम्मो । तुम्हं न तुट्टी वा न ऊसए वा न हरिसे वा नाणंदे वा ? जं णं अहं सयमेव रज्जसिरिं जाव विहरामि । तते णं सा चेल्ला देवी कूणियं रायं एवं वयासि-कहण्णं पुत्ता ! ममं तुट्ठी बना उस्सए वा हरिसे वा आनंदे वा भविस्सति ? जं णं तुमं सेणियं रायं पियं देवयं गुरुजणगं अचंतनेहाणुरागरत्तं नियलबंधणं
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
निरयावलिका-उपाङ्गसूत्रम्- १/१५
करिता अप्पाणंमहता रायाभिसेणं अभिसिंचावेसि।
ततेणं से कूणिए राया चिल्लणं देविंएवं वदासि-घातेउकामेणं अम्मो ! मम सेणिए राया, एवं मारेतुंबंधितुंनिच्छुभिउकामए णं अम्मो ! ममं सेणिए राया, तं कहने अम्मो ममं सेणिएराया अचंतनेहाणुरागरते? ततेणंसा चेल्लणादेवीकूणियं कुमारं एवं वदासि-एवं खलु पुत्ता! तुमंसि ममंगभे आभूते समाणे तिण्हं मासाणंबहुपडिपुन्नाणं ममंअयमेयारवे दोहले पाउभूते-धनातो णं तातो अम्मायातो जाच अंगपडिचारियाओ निरवसेसरं भाणियव्वं जाव जाहे वि य णं तुम वेयणाए अभिभूते महता जाव तुसिणीए संचिट्ठसि, एवं खलु तव पुत्ता ! सेणिए राया अचंतनेहाणुरागरते।
तते णं से कूणिए राया चेलणाए देवीए अंतिए एयमटुं सोचा निसम्म चिल्लणं देविं एवं वदासि-दुट्टणंअम्मो! मए कयं, सेणियंरायंपियंदेवयं गुरुजणगं अच्चंतनेहाणुरागरत्तंनियलबंधणं करतेणं, तं गच्छामि णं सेणियस्स रन्नो सयमेव नियलानि छिंदामि तिकट्ठ परसुहत्थगते जेणेव चारगसाला तेणेव पहारित्यगमणाए। तते णं सैणिए राया कूणियं कुमारं परसुहत्थगयं एज्जमाणं पासति २ एवंवयासि-एसणंकूणिएकुमारे अपस्थियपत्थिएजावसिरिहिरिपरिवज्जिएपरसुहत्यगए इह हव्वमागच्छति, तं न नजइ णं ममं केणइ कुमारेणं मारिस्सतीतिकट्ठ भीए जाव संजायभए तालपुडगं विसं आसगंसि पक्खिवइ ।
ततेणं से सेणिए रायातालपुडगविसंआसगंसि पक्खित्ते समाणे मुहत्तंतरेणंपरिणाममाणंसि निप्पाणे निचिट्ठ जीवविष्पजढे ओइने।ततेणं से कूणिए कुमारेजेणेव चारगसाला तेणेव उवागए २ सेणियं रायं निप्पाणं निचिट्ठ जीवविप्पजढं ओइन्नं पासति २ महता पितिसोएणं अप्फुण्णे समाणे परसुनियत्ते विव चंपगवरपादवेधसति धरणीतलंसि सव्वंगेहिं संनिवडिए।
तते णं से कूणिए कुमारे मुहुत्तंतरेणं आसत्थे समाणे रोयमाणे, कंदमाणे, सोयमाणे, विलवमाणे एवं वदासि-अहोणं मए अधन्नेणं अपुत्रेणं अकयपुन्नेणं दुटुकयं सेणियं रायं पियं देवयं अचंतनेहाणुरागरत्तं नियलबंधणं करतेणं मम मूलागंचेवणं सेणिए राया कालगतेत्ति कटु ईसरतलवर जाव संधिवालसद्धिं संपरिघुडे रोयमाणे ३ महया इडिसक्कारसमुएणं सेणियस्स रन्नो नीहरणं करेति, बहूई लोइयाइं मयकिच्चाई करेति । तते णं से कूणिए कुमारे एतेणं महया मनोमाणसिएणं दुक्खेणं अभिभूते समाणे अन्नदा कदाइ अंतेउरपरियालसंपरिवुडे सभंडमत्तोवकरणमाताए रायगिहातो पडिनिक्खमति, जेणेव चंपा नगरी तेणेव उवागच्छइ, तत्थ विणं विपुलभोगसमितिसन्नागए, कालेणं अप्पसोए जाए यावि होत्था।
वृ. 'ममघातेउकामेणं' घातयितुकामःणं वाक्यालङ्कारे मां श्रेणिको राजा 'घातनं मारणं बन्धनंनिच्छुभणं' एते पराभवसूचकाध्वनयः । निष्प्राणः-निर्गतप्राणः, निश्चेष्टः जीवितविप्रजढः प्राणापहारसूचकाः एते ।अवतीर्णो-भूमौ पतितः। 'अप्फुण्णे' व्याप्तः सन् । 'रोयमाणे त्ति' रुदन् 'कंदमाणे' वैक्लवं कुर्वन् ‘सोयमाणे शोकं कुर्वन् ‘विलवमाणे' विलापान् कुर्वन् । 'नीहरणं ति परोक्षस्य यन्निर्गमादि कार्यम् । 'मणोमाणसिएणं' ति मनसि जातं मानसिकं मनस्येव यद्वर्तते वचनेनाप्रकाशितत्वात्तत्मनोमानसिकतेन अबहिर्वर्तिनाअभिभूतः । अंतेउरपरियालसंपरिवुडे 'चंपं नगरिं मज्झं मझेणं' इत्यादि वाच्यम् ।
मू. (१६) ततेणं से कूणिए राया अन्नया कयाइ कालादीए दस कुमारे सद्दावेति २ रजेंच
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
अध्ययनं -१
जाव जनवयं च एक्कारसभाए विरिचति २ सयमेव रज्जसिरिं करेमाणे पालेमाणे विहरति ।
मू. (१७) तत्थ णं चंपाए नगरीए सेणियस्स रत्रो पुत्ते चेल्लणाए देवीए अत्तए कूणियस्स रन्नो सहोयरे कनीयसे भाया वेहल्ले नामं कुमारे होत्था सोमाले जाव सुरूवे । तते णं तस्स वेहल्लस्स कुमारस्स सेणिएणं रन्ना जीवंतएणं चेव सेयणए गंधहत्थी अट्ठारसवंके हारे पुव्वदिने तए णं से वेहल्ले कुमारे सेयणएणं गंधहत्यिणा अंतेउरपरियालसंपरिवुडे चंपं नगरिं मज्झं मज्झेणं निग्गच्छइ २ अभिक्खणं २ गंगं महानई मज्जणयं ओयरइ ।
तते णं सेयणए गंधहत्थी देवीओ सोंडाए गिण्हति २ अप्पेगइयाओ पुढे ठवेति, अप्पेगइयाओ खंधे ठवेति, एवं अप्पे० कुंभे ठवेति, अप्पे० सीसे ठवेति, अप्पे० दंतमुसले ठवेति, अप्पे० सोंडाए गहाय उड्डुं वेहासरं उब्विहइ, अप्पे० सोंडागयाओ अंदोलावेति, अप्पेगइया दंतंतरेसु नीति, अप्पे० सीभरेण पहाणेति, अप्पेगइयाओ अनेगेहिं कीलावणेहि कीलावेति ।
२१
तते णं चंपाए नयरीए सिंघाडगतिगचउक्कचच्चरमहापहपहेसु बहुजणो अन्नमन्नस्स एवमाइक्खइ जाव परूवेति- एवं खलु देवाणुप्पिया ! वेहल्ले कुमारे सेयणएणं गंधहत्थिणा अंतेउरं तं चैव जाय नेगेहिं कीलावणएहिं कीलावेति, तं एस णं वेहल्ले कुमारे रज्जसिरिफलं पचनुब्भवमाणे विहरति, नो कूणिए राया ।
तते णं तीसे पउमवईए देवीए इमीसे कहाए लद्धट्ठाए समाणीते अयमेयारूवे जाव समुपखित्था, एवं खलु वेहल्ले कुमारे सेयणएणं गंधहत्थिणा जाव अनेगेहिं कीलावणएहिं कीलावेति, तं एस vidहल्ले कुमारेर सिरिफलं पञ्चनुब्भवमाणे विहरति, नो कोणिए राया, तं किं अम्हं रज्ज्रेण वा जाब जनवएण वा जइ णं अम्हं सेयणगे गंधहत्थी नत्थि ? तं सेयं खलु ममं कूणियं रायं एयमहं विनवित्तए तिकटु एवं संपेहेति २ जेणेव कूणिए राया तेणेव उवा० २ करतल जाव एवं वयासि - एवं खलु सामी वेहल्ले कुमारे सेयणएण गंधहत्थिणा जाव अनेगेहिं कीलावणाहिं कीलावेति, तं किण्हं सामी अम्हं रज्रेण वा जाव जनवएण वा जति णं अम्हं सेयणए गंधहत्थी नत्थि ? तए णं से कूणिए राया पउमावईए देवीए एयमद्वं नो आढाति नो परिजाणति तुसिणीए संचिट्ठति । तते णं सा पउमावई देवी अभिक्खणं २ कूणियं रायं एयमहं विन्नवेइ ।
तणं से कूणिए राया पउमवईए देवीए अभिक्खणं २ एयमहं विनविज्रमाणे अत्रया कयाइ वेहल्लं कुमारं सद्दावेति २ सेयणगं गंधहत्थि अट्ठारसवंकं च हारं जायति । तते णं से वेहल्ले कुमारे कूणियं रायं एवं वयासि एवं खलु सामी सेणिएणं रन्ना जीवंतेणं चेव सेयणए गंधहत्थी अट्ठारसयंके य हारे दिने, तं जइ णं सामी ! तुब्भे ममं रजस्स य (जनवयस्स य) अद्धं दलह तो णं अहं तुब्धं सेयणयं गंधहत्थिं अट्ठारसवंकं च हारं दलयामि । तते णं से कूणिए राया वेहल्लस्स कुमारस्स एयमहं नो आढाति नो परिजाणइ अभिक्खणं २ सेयणगं गंधहत्थि अट्ठारसवंकं च हारं जायति । तए णं तस्स वेहल्लस्स कुमारस्स कूणिएणं रना अभिक्खणं २ सेयणगं गंधहत्थिं अट्ठारसवंकं चहारं एवं अक्खिविउकामेणं गिण्हिउकामेणं उद्दालेउकामेणं ममं कूणिए राया सेयणगं गंधहत्थि अट्ठारसवंकं च हारं तं जाव ताव ममं कूणिए राया सेयणगं गंधहत्थि अट्ठारसवंकं च हारं गहाय अंतेउर परियाल संपरिवुडस्स सभंडमत्तोवकरणमाताए चंपातो नयरीतो पडिनिक्खमित्ता वेसालीए नयरीए अजगं चेडयं रायं उवसंपञ्जित्ताणं विहरित्तएष एवं संपेहेति २ कूणियस्स रत्री अंतराणि
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
निरयावलिका-उपाङ्गसूत्रम्-१/१७ जाव पडिजागरमाणे २ विहरति।
तते णं से वेहल्ले कुमारे अन्नदा कदाइ कूणियस्स स्त्री अंतरं जाणति सेयणगं गंधहत्थिं अट्ठरसंवकंच हारं गहाय अंतेउरपरियालसंपरिघुडे सभंडमत्तोवकरणमायाए चंपाओ नयरीतो पडिनिक्खमति २ जेणेव वेसाली नगरी तेणेव उवागच्छति, वेसालीए नगरीए अजगं चेडयं उवसंपजित्ताणं विहरति।
ततेणं से कूणिए रायाइमीसे कहाए लद्धडे समाणेएवं खलु वेहल्ले कुमारेममंअसंविदितेणं सेयणगं गंधहत्थिं अट्ठारसवंकंच हारं गहाय अंतेउरपरियालसंपरिवुडे जाव अजयं चेडयं रायं उवसंपजित्ता णं विहरति, तं सेयं खलु ममं सेयणगं गंधहत्यिं अट्ठारसवंकं च हारं दूतं पेसित्तए, एवं संपेहेति २ दूतं सदावेति २ एवं वयासि-गच्छहणंतुमं देवाणुप्पिया। वेसालिं नगरिं, तत्थणं तुम ममं अझं वेडगं रायं करतल० वद्धावेत्ता एवं वयासि-एवं खलु सामी ! कूणिए राया विन्नेवेति, एस णं वेहल्ले कुमारे कूणियस्स रन्नो असंविदितेणं सेयणगं अट्ठारसवंकं हारं (च) गहाय हव्यमागते, तएणंतुब्भे सामी! कूणियं रायं अनुगिण्हमाणा सेअणगं अट्ठारसवंकंच हारं कूणियस्स रनो पचपिणह, वेहल्लं कुमारं (च) पेसेह।
ततेणं से दूए कूणिए० करतल० जाव पडिसुणित्ताजेणेव सते गिहे तेणेव उवा०२ जहा चित्तो जाव वद्धावित्ता एवं वयासि-एवं खलु सामी! कूणिए राया विनवेइ-एसणं वेहल्ले कुमारे तहेव भाणियब्बंजाव वेहल्लं कुमारं पेसेह । तते णं से चेडए राया तं दूयं एवं वयासि-जह येवणं देवाणुप्पिया! कूणिए राया सेणियस्स रन्नो पुत्ते चेलणाए देवीए अत्तए ममंनतुए तहेवणं वेहल्ले वि कुमारे सेणियस्स रन्नो पुत्ते चेल्लणाए देवीए अतए मम नत्तुए, सेणिएणं रम्ना जीवंतेणं चेव वेहल्लस्स कुमारस्स सेयणगे गंधहत्थी अट्ठारसवंके हारे पुब्वविदिने, तंजइणं कूणिए राया वेहल्लस्स रजस्सयजनवयस्सयअद्धंदलयति तोणंसेयणगंअट्ठारसवंकंहारंचकूणियस्सरत्रो पञ्चप्पिणामि, वेहल्लं च कुमारं पेसेमि तंदूयं सकारेति संमाणेति पडिविसजेति।
ततेणंसे दूतेचेडएणरत्रापडिविसजिए समाणे जेणेव चाउग्घंटेआसरहे तेणेव उवागच्छइ २ चाउग्धंटेआसरहंदुरुहति, बेसालिं नगरिमझमझेणं निग्गच्छइर सुभेहिं वसहीहिं पायरासेहिं जाव वद्धावित्ता एवं वदासि-(एवं खलु सामी!) चेडए राया आणवेति-जह चेव णं कूणिए राया सेणियस्सरनो पुत्तेचेलणाए देवीए अत्तए मम नत्तुएतं चेव भाणियव्वंजाव वेहल्लं च कुमारं पेसेमि, तं न देति णं सामी ! चेडए राया सेयणगं अट्ठारसवंक हारं (च), वेहल्लं (च) नो पेसेति।
तते णं से कूणिए राया दुचं पि दूयं सहावित्ता एवं वयासी-गच्छह णं तुम देवाणु०। वेसालिं नगरि, तत्थ णं तुमं मम अजगं चेडगं रायं जाव एवं वयासि-एवं खलु सामी ! कूणिए राया विनवेइजाणि काणि रयणाणि समुप्पजंति सव्वाणि ताणि रायकुलगामीणि, सेणियस्स रनो रज्जसिरिंकरेमाणस्स पालेमाणस्स दुवे रयणा समुप्पना, तंजहा-सेयणए गंधहत्थी, अट्ठारसवंके हारे, तन्नं तुभे सामी! रायकुलपरंपरागयं ठिइयं अलोवेमाणा सेयणगं गंधहत्थिं अट्ठारसवंकंच हारं कूणियस्स रनो पञ्चप्पिणह वेहल्लं कुमारं पेसेह ।
तते णं से दूते कूणियस्स रन्नो तहेव जाव वद्धावित्ता एवं वयासि-एवं खलु सामी! कूणिए राया विनवेइ-जाणि काणि तिजाव वेहल्लं कुमारं पेसेह । तते णं से चेडए राया तंदूयं एवं वयासि-जह येवणं देवाणुप्पिया! कूणिए राया सेणियस्सरनो पुत्ते चिल्लणाए देवीए अत्तएजहा
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
अध्ययनं -१
२३
पढमं जाव वेल्लं च कुमारं पेसेमि, तं दूतं सक्कारेति संमाणेति पडिविसज्जेति । तते णं से दूते जाव कूणियस्स रनो वद्धावित्ता एवं वयासि- चेडए राया आणवेति-जह चेव णं देवाणुप्पिया ! कूणिए राया सेणियस्स रनो पुत्ते चिल्लणाए देवीए अत्तए जाव वेहल्लं कुमारं पेसेमि, तं न देति णं सामी ! चेडए राया सेयणगं गंधहत्थि अट्ठरसवंकं च हारं, वेहल्लं कुमारं नो पेसेति ।
वृ. 'अक्खिविउकामेणं' ति स्वीकर्तुकामेन, एतदेव स्पष्टयति- 'गिण्हउकामेणं' इत्यादिना 'तं जाव ताव न उद्दालेइ ताव ममं कूणिए राया' इत्यादि सुगमम् । 'अज्जगं' ति मातामहम् । 'संपेहेति' पर्यालोचयति । 'अंतराणि' छिद्राणि प्रतिजाग्रत - परिभावयन् विचरति - आस्ते । 'अंतरं' प्रविरलमनुष्यादिकम् । 'असंविदितेणं' ति असंप्रति (असंविदितेन) । हव्वं ति शीघ्रम् । 'जहा चित्तो' त्ति राजप्रश्नीये द्वितीयोपाङ्गे यथा श्वेतम्बीनगर्याश्चित्रो नाम दूतः प्रदेशिराजप्रेषितः श्रावस्त्यां नगर्यां जितशत्रुसमीपे स्वगृहान्निर्गत्य गतः तथाऽयमपि । कोणिकनामा रजा यथा एवं विहल्लकुमारोऽपि । 'चाउघंट' ति चतो घण्टाश्चतसृष्वपि दिक्षु अवलम्बिता यस्य स चतुर्घण्टो रथः । ‘सुभेहिं वसहीहिं पायरासेहिं’ ति प्रातराशः आदित्योदयादावाद्यप्रहरद्वयसमयवर्ती - भोजनकालः निवासश्च - निवसनभूभागः तौ द्वावि सुखहेतुकौ न पीडाकारिणौ ताभ्यां संप्राप्तो नगर्यां दृष्टश्चेटक (कोणिक) राज: 'जयविजएणं वद्धावित्ता एवं' दुतो यदवादीत्तद्दर्शयति 'एवं खलु सामी' त्यादिना 'अलोवेमाण' त्ति एवं परंपरागतां प्रीतिमलोपयन्तः । 'जहा पढमं' ति रज्जस्स य जनवयस्स य अद्धं कोणियराया जइ वेहल्लस्स देइ तोऽहं सेयणगं अट्ठारसवंकं च हारं कूणियस्स पञ्चष्पिणामि, वेल्लं च कुमारं पेसेमि, न अन्नहा ।
मू. (१८) तते गं से कूणिए राया तस्स दूयस्स अंतिए एयमहं सोच्चा निसम्म आसुरुत्ते २ जाव मिसिमिसेमाणे तच्छं दूतं सद्दावेति २ एवं वयासि गच्छह णं तुमं देवाणुप्पिया ! बेसालीए नयरीए चेडगस्स रन्नो वामेणं पादेणं पायपीढं अक्कमाहि अक्कमित्ता कुंतग्गेणं लेहं पणावेहि २ आसुरुते जाव मिसिमिसेमाणे तिवलियं भिउडिं निडाले साहडु चेडगं रायं एवं व्यासि-हंभो चेडगराया ! अपत्थियपत्थिया ! दुरंत जाव परिवजित्ता एस णं कूणिए राया आणवेइ-पच्चष्पिणाहि णं कूणियस्स रनो सेयणगं अट्ठारसवंकं च हारं वेहल्लं च कुमारं पेसेहि, अहव जुद्धसज्जो चिट्ठाहि, एस कूणिए राया सबले सवाहणे सखंघावारे णं जुद्धसज्जे इह हव्वमागच्छति ।।
तते से दूते करतल० तहेव जाव जेणेव राया तेणेव उवा० २ करतल० जाव बद्धा० २ एवं व्यासि - एस णं सामी ! ममं विनयपडिवत्ती, इयाणि कूणियस्स रनो आणत्ति चेडगस्स रनो वामेणं पारणं पादपीढं अक्कमति २ आसुरुते कुंतग्गेण लेहं पणावेति तं चैव सबलखंधावारे इह हव्वमागच्छति ।
तणं सेचेड राया तस्स दूयस्स अंतिए एयमङ्कं सोचा निसम्म आसुरुते जाव साहड्डु एवं वयासिन अप्पिणामि णं कुणियस्स रनो सेयणगं अट्ठारसवंकं हारं, वेहल्लं च कुमारं नो पेसेमि, एस णं जुद्धसज्जे चिट्ठामि। तं दूयं असक्कारियं असंमाणितं अवद्दारेणं निच्छुहावेइ । तते णं से कूणिए राया तस्स दूतस्स अंतिए एयमङ्कं सोच्चा निसम्म आसुरुत्ते कालादीए दस कुमारे सद्दावेइअ २ एवं वयासी एवं खलु देवाणुप्पिया! वेहल्ले कुमारे ममं असांवदितेणं सेयणगं गंधहत्थि अट्ठारसवंक अंतेइउरं सभंडं च गहाय चंपातो निक्खमति २ वेसालि अज्जगं जाव उवसंपजित्ताणं विहरति । तते णं मए सेयणगस्स गंधहत्थिस्स अट्ठारसवंकअट्ठाए दूया पेसिया, ते य चेडएण रन्ना
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
निरयावलिका- उपाङ्गसूत्रम् - १/१८
२४
इमेणं कारणेणं पडिसेहित्ता अदुत्तरं च णं ममं तच्चे दूते असकारिते अवद्दारेणं निच्छुहावेति तं सेयं खलु देवाणुप्पिया! अम्हं चेडगस्स रन्नो जुत्तं गिण्हित्तए। तए णं कालाईया दस कुमारा कूणियस्स रनो एयमहं विनएणं पडिसुणेति ।
तते गं से कूणिए राया कालादीते दस कुमारे एवं वयासि-गच्छह णं तुन्भे देवाणुपिया ! सएस सएस रज्जेसु पत्तेयं पत्तेयं व्हाया जाव पायच्छित्ता हत्थिखंधवरगया पत्तेयं पत्तेयं तिहिं दंतिसहस्सेहिं एवं तिहिं रहसहस्सेहिं तिहिं आससहस्सेहिं तिहिं मणुस्सकोडीहिं सद्धिं संपरिबुडा सव्विड्डीए जाव रवेणं सतेहिं२तो नगरेहिंतो पडिनिक्खमह २ ममं अंतियं पाउब्भवह।
तणं ते कालाईया दस कुमारा कोणियस्स रनो एयमहं सोचा सएस सएसु रजेसु पत्तेयं २ व्हाया जाव तिहिं मणुस्सकोडीहिं सद्धिं संपरिवुडा सव्विड्डीए जाव रवेणं सएहिं २ तो नगरेहिंतो पडिनिक्खमंति, जेणेव अंगा जणवए जेणेव चंपा नगरी जेणेव कूणिए राया तेणेव उवागता करतल० जाव वद्धावेति । तते णं से कूणिए राया कोडुंबियपुरिसे सद्दावेति २ एवं व्यासि - खिप्पामेव भो देवाणुप्पिया ! अभिसेक्कं हत्थिरयणं पडिकप्पेह, हयगयरहचातुरंगिणि सेनं संनाहेह, ममं एयमाणत्तियं पञ्चपप्पिणह, जाव पञ्चप्पिणंति ।
तणं से कूणिए राया जेणेव मज्जणघरे तेणेव उवागच्छइ जाव पडिनिग्गच्छित्ता जेणेव बाहिरिया उवट्ठाणसाला जाव नरवई दुरूढे । तते गं से कूणिए राया तिहिं दंतिसहस्सेहिं जाव रवेणं चंप नगरि मज्झं मज्झेणं निग्गच्छति २ जेणेव कालादीया दस कुमारा तेणेव उवागच्छइ २ कालाइ एहिं दसहिं कुमारेहिं सद्धिं एगतो मेलायंति ।
तते गं से कूणिए राया तेत्तीसाए दंतिसहस्सेहिं तेत्तीसाए आससहस्सेहिं तेत्तीसाए रहसहस्सेहि तेत्तीसाए मणुस्सकोडीहिं सद्धिं संपरिवुडे सव्विड्डीए जाव रवेणं सुभेहिं वसहीपायरासेहिं नातिविगिट्ठेहिं अंतरावासेहिं वसमाणे २ अंगजनवयसस्स मज्झं मज्झेणं जेणेव विदिहे जनवते जेणेव वेसाली नगरी तेणेव पहारित्थगमणाते ।
तते से चेडए राया इमीसे कहाए लद्धट्टे समाणे नवमल्लई नवलेच्छई कासीकोसलका अट्ठारस वि गणरायाणो सद्दावेति २ एवं वयासी एवं खलु देवाणुप्पिया ! वेहल्ले कुमारे कूणियस्स रन्नी असंविदितेणं सेयणगं अट्ठारसवंकं च हारं गहाय इहं हव्वमागते, तते णं कूणिएणं सेयणगस्स अड्डारसर्वकस्स य अड्डाए तओ दूया पेसिया, ते य मए इमेणं कारणेणं पडिसेहिया ।
तते णं से कूणिए ममं एयमहं अपडिमुणमाणे चाउरंगिणीए सेनाए सद्धिं संपरिवुडे जुज्झसजे इहं हव्वमागच्छति, तं किंतु देवाणुप्पिया! सेयणगं अट्ठारसवंकं कूणियस्स रन्नो पञ्चप्पिणामो ? वेल्लं कुमारं पेसेमो ? उदाहु जुज्झित्था ? तते गं नवमलई नवलेच्छती कासीकोसलगा अट्ठारस वि गणरायाणो चेडगं रायं एवं वदासिन एवं सामी ! जुत्तं वा पत्तं वा रायसरिसं वा जनं सेथणगं अङ्कारसवंकं कूणियस्स रन्नो पञ्चप्पिणिञ्जति, वेहल्ले य कुमारे सरणागते पेसिजति, तं जइ णं कूणिए राया चाउरंगिणीए सेनाए सद्धिं संपरिवुडे जुज्झसत्रे इहं हव्यमागच्छति, तते णं अम्हे कुणिएणं रन्ना सद्धिं जुज्झामो ।
तते णं से चेडए राया ते नवमल्लई नवलेच्छई कासीकोसलगा अट्ठारस वि गणरायाणी एवं वदासी - जइ णं देवाणुपिया ! तुभे कूणिएणं रन्ना सद्धिं जुज्झह, तं गच्छह णं देवाणुप्पिया ! सतेसु २ रज्जेसु पहाया जहा कालादीया जाव जएणं विजएणं वद्धावेति । तते णं से चेडए राया
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
अध्ययनं-१
कोडुंबियपुरिसे सद्दावेति सद्दावित्ता एवं वयासि-आभिसेक्कं जहा कूणिए जाव दुरुढे । तते णं से चेडए राया तिहिं दंतिसहस्सेहिं जहा कूणिए जाव वेसालिं नगरि मन्झं मझेणं निगच्छति २ जेणेव ते नवमल्लई नवलेच्छती कासीकोसलगा अट्ठारस वि गणरायाणो तेणेव उवागच्छति।
तते णं से चेडए राया सत्तावनाए दंतिसहस्सेहिं सत्तावन्नाए आससहस्सेहिं सत्तावनाए रहस्सेहिं सत्तावनाए मणस्सकोडीएहिं सद्धिं संपरिवडे सब्बिड्डीए जाव रवेणं सभेहिं वसहीहिं पातरासेहिं नातिविगिद्धेहिं अंतरेहिं वसमाणे २ विदेहं जणवयं मझमझेणं जेणेव देसपंते तेणेव उवा० २ खंधावारनिवेसणं करेति २ कूणियं रायं पडिवालेमाणे जुझसञ्ज चिट्ठइ । तते णं से कूणिए राया सव्विड्डीए जाव रवेणं जेणेव देसपंते तेणेव उवा० चेडयस्स रत्री जोयणंतरियं खंधावारनियेसं करेति । तते णं से दोनि वि रायाणो रणभूमि सजावेति २ रणभूमिं जयंति।
तते णं से कूणिए तेत्तीसाए दंतिसहस्सहिं जाव मणुस्सकोडीहि गरुलवूहं रएइ, रइत्ता गरुलवूहेणं रहमुसलं संगामं उवायाते । तते णं से चेडए राया सत्तावनाए दंतिसहस्सेहिं जाव सत्तावनाए मणुस्सकोडीहिंसगडवूह रएइ, रइत्ता सगडवूहेणं रहमुसलं संगामं उवायाते । तते णं ते दोहि वि राईणं अणीया सन्नद्ध जाव गहियाउहपहरणा मंगतितेहि फलतेहि निक्कट्ठाहिं असीहिं अंसागएहिं तो नेहिं सजीवहिं धनूहिं समुक्खित्तेहिं सरेहिं समुल्लालिताहिं डावाहिँ ओसारियाहिं उरूघंटाहिं छिप्पत्तरेणं वजमाणेणं महया उक्किट्ठसीहनायबोलकलकलरवेणं समुद्दरवभूयं पिव करेमाणासब्बिड्डीए जाव रवेणं हयगया हयगएहिंगयगया गयगतेहिं रहगया रहगतेहिं पायत्तिया पायत्तिएहिं अन्नमन्त्रेहिं सद्धिं संपलग्गा याविहोत्था । तते णं ते दोण्ह वि रायाणं अणिया नियगसामीसामणानुरता महताजणक्खयंजनवहंजणप्पमइंजणसंवट्टकपंनचंतकबंधवारभीमं रुहिरकद्दमं करेमाणा अनमन्त्रेणं सद्धिं जुझंति।।
तते णं से काले कुमारे तिहिं दंतिसहस्सेहिं जाव मणूसकोडीहिं गरुलवूहेणं एक्कारसमेणं खंधेणं कूणिएणं रन्ना सद्धिं रहमुसलं संगाम संगामेमाणे हयमहित जहा भगवता कालीए देवीए परिकहियं जाव जीवियाओ ववरोवेति। तं एवं खलु गोयमा ! काले कुमारे एरिसएहिं आरंभेहिं जाव एरिसणं असुभकडकम्मपब्भारेणं कालमासे कालं किच्चा चउत्थीए पंकप्पभाए पुढवीए हेमाभे नरए नेरइयत्ताए उववन्ने।
घृ. तदनु द्वितीयदूतस्य समीपे एनमर्थं श्रुत्वा कोणिकराज ‘आसुरुत्ते' इत्येतावद्रूप(ताकोप)वशसंपन्नः । यदसौ तृतीयदूतप्रेषणेन कारयति भाणयति च तदाह-“एवं वयासी'त्यादिना हस्तिहारसमर्पणकुमारप्रेषणस्वरूपं यदि न करोषि तदा जुद्धसज्जो भवेति दूतः प्राह । इमेणं कारणेणं तितुल्यताऽत्र कसंबन्धेन (?) दूतद्वयं कोणिकराजप्रेषितं निषधितं, तृतीयदूतस्तु असत्कारितोऽपद्वारेण निष्कासित्तः । ततो यात्रां सङ्गामयात्रां गृहीतुमुद्यता वयमिति । 'ततेणं से कूणिए राया' कालदीन् प्रति भणितवान् । तेऽपि च दशापि तद्वचो विनयेन प्रतिशृण्वन्ति । "एवं वयासित्ति एवमवादीत्तान्प्रति-गच्छत यूयं स्वराज्येषु निजनिजसामग्रया संनह्य समागन्तव्यं मम समीपे । तदनु कूणिकोऽभिषेकाहं हस्तिरत्नं निजमनुष्यैरुपस्थापयति-प्रगुणीकारयति, प्रतिकल्पयतेति पाठे सन्नाहवन्तं कुरुतेत्याज्ञां प्रयच्छति । 'तओ यत्ति त्रयो दूताः कोणिकेन प्रेषिताः । 'मंगतिएहित्ति हस्त्रपाशितैः फलकादिभिः, 'तोणेहिं ति इषुधिभिः, 'सजीवेहिं' ति सप्रत्यञ्चैः धनुर्भिः, नृत्यद्भिः कबन्धैः वारैश्च हस्तच्युतैः भीम रौद्रम् । शेषं सर्वं सुगमम्
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
२६
निरयावलिका-उपाङ्गसूत्रम्-१/१९
मू. (१९) काले णं भंते ! कुमारे चउत्थीए पुढवी एअनंतरं उवट्टित्ता कहिं गच्छहिति? कहिं उववजिहिति? गोयमा! महाविदेहे वासे जाइं कुलाई भवंति अढाईजहा दढप्पइन्नो जाव सिज्झिहिति बुझिहिति जाव अंतं काहिति । तं एवं खलु जंबू! समणेणं भगवया जाव संपत्तेणं निरयावलियाणं पढमस्स अज्झयणस्स अयमढे पन्नत्ते॥
अध्ययनं - १ समाप्तम् मुनि दीपरत्नसागरेण संशोधिता सम्पादिता निरयावलिकाउपासूत्रे प्रथमअध्ययनस्य चंद्रसूरिविरधिता वृत्तिः परिसमाप्ता।
(अध्ययनं-२-सुकाले ) मू. (१०) जइणं भंते! समणेणं जाव संपत्तेणं निरयावलियाणं पढमस्स अज्झयणस्स अयमढे पन्नत्ते, दोबस्स णं भंते अज्झयणस्स निरयावलियाणं समणेणं भगवया जाव संपत्तेणं के अढे पत्रत्ते? एवं खलु जंबू ! तेणं कालेणं तेणं समएणं चंपा नाम नगरी होत्था । पुनभद्दे चेइए। कोणिए राया। पउमावई देवी । तत्थ णं चंपाए नयरीए सेणियस्स रन्नो भजा कोणियस्स रन्नो चुल्लमाउया सुकाली नामं देवी होत्या, सुकुमाला । तीसे णं सुकालीए देवीए पुत्ते सुकाले नाम कुमारे होत्था, सुकुमाले । तते णं से सुकाले कुमारे अन्नया कयाति तिहिं दंतिसहस्सेहिं जहा कालो कुमारो निरवसेसं तं चेव जाव महाविदेहे वासे अंतं काहिति ।
अध्ययनं-२-समाप्तम्
(अध्ययनानि-३ १०) मू. (२१)एवंसेसा वि अट्ठ अज्झयणा नेयव्वा पढमसरिसा, नवरं मायातो सरिसणामाओ निरयावलियातो सम्मत्तातो । निक्खेवो सव्वेसिं भाणियव्वो तहा
अध्ययनानि ३ १० समाप्तानि । मुनि दीपरल सागरेणसंशोधिता सम्पादिता निरयावलिका उपाङ्गसूत्रस्य
चंद्रसरि विरचिता टीका परिसमाप्ता।
१९ अष्टमं उपाङ्गम् निरयावलिका समाप्तम्
***
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
[1]
ભાવભરી વંદના જેમના દ્વા૨ા સૂત્રમાં ગુંથાયેલ જિનવાણીનો ભવ્ય વારસો વર્તમાનકાલીન ‘‘આગમસાહિત્ય''માં પ્રાપ્ત થયો એ સર્વે સૂરિવ આદિ આર્ષ પૂજ્યશ્રીઓને
પંચમ ગણધર શ્રી સુધર્મા સ્વામી દશ પૂર્વધર શ્રી શŻભવસૂરિ
દેવવાચક ગણિ
દેવર્કિંગણિ ક્ષમાશ્રમણ સંઘદાસણિ
જિનદાસ ગણિ મહત્તર
શીલોકાચાર્ય
મલયગિરિસૂરિ હરિભદ્રસૂરિ
દ્રોણાચાર્ય
વાદિવેતાલ શાંતિચંદ્ર સૂરિ શાંતિચંદ્ર ઉપાધ્યાય
ગુણરત્નસૂરી
આનંદ સાગરસૂરિજી
જિન વિજયજી જંબુ વિજયજી લાભસાગરસુરિજી
વીરભદ્ર
ઋષિપાલ
બ્રહ્મમુનિ
તિલકસૂરિ
-
સૂત્ર-નિર્યુક્તિ - ભાષ્ય – ચૂર્ણિ – વૃત્તિ – આદિના રચયિતા અન્ય સર્વે પૂજ્યશ્રી વર્તમાન કાલિન આગમ સાહિત્ય વારસાને
સંશોધન-સંપાદન-લેખન આદિ દ્વારા મુદ્રીત/અમુદ્રીત સ્વરૂપે રજૂ કર્તા સર્વે શ્રુતાનુરાગી પૂજ્યપુરુષોને ચંદ્રસાગર સૂરિજી
બાબુ ધનપતસિંહ
૫. ભગવાનદાસ
ચૌદ પૂર્વધ૨ શ્રી ભદ્બાહુ સ્વામી (અનામી) સર્વે શ્રુત સ્થવીર મહર્ષિઓ શ્રી શ્યામાચાર્ય
જિનભદ્ર ગણિ ક્ષમાશ્રમણ સિદ્ધસેન ગણિ
અગસ્ત્યસિંહ સૂરિ અભયદેવસૂરિ ક્ષેમકીર્તિસૂરિ આર્યરક્ષિત સૂરિ (?) ચંદ્ર સૂરિ મલ્લધારી હેમચંદ્રસૂરિ
ધર્મસાગર ઉપાધ્યાય
વિજય વિમલગણિ
પુન્યવિજયજી અમરમુનિજી
આચાર્ય તુલસી
સ્મરણાંજલિ
પં૰ બેચરદાસ
૫૦ રૂપેન્દ્રકુમાર શ્રુત પ્રકાશક સર્વે સંસ્થાઓ
મુનિ માણેક
ચતુરવિજયજી કનૈયાલાલજી
ચંપક સાગરજી
૫૦ જીવરાજભાઈ
૫૦ હીરાલાલ
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
[21
वृत्ति
श्लोकप्रमाण
आचार
८००
१००
૪૫ આગમ મૂળ તથા વિવરણનું શ્લોક પ્રમાણદર્શક કોષ્ટક) क्रम आगमसूत्रनाम
वृत्ति-कर्ता श्लोक प्रमाण २५५४ शीलानाचार्य
१२००० २. |सूत्रकृत २१०० शीलाझाचार्य
१२८५० ३. स्थान ३७०० अभदेवसूरि
१४२५० ४. समवाय १६६७ अभयदेवसूरि
३५७५ भगवती १५७५१ अभयदेवसूरि
१८६१६ ६. ज्ञाताधर्मकथा ५४५० अभयदेवसूरि
३८०० ७. उपासकदशा
८१२ अभयदेवसूरि ८. अन्तकृद्दशा ९०० अभयदेवसूरि
४०० ९. अनुत्तरोपपातिकदशा १९२ अभयदेवसूरि १०. प्रश्नव्याकरण १३०० अभयदेवसूरि
५६३० ११. विपाकश्रुत । १२५० अभयदेवसूरि
९०० १२. |औपपातिक ११६७ अभयदेवसूरि
३१२५ १३. राजप्रश्निय २१२० मलयगिरिसूरि
३७०० १४. जीवाजीवाभिगम ४७०० | मलयगिरिसरि १५. प्रज्ञापना ७७८७ मलयगिरिसूरि
१६००० १६. सर्यप्रज्ञप्ति
२२९६ / मलयगिरिसूरि १७. चन्द्रप्रज्ञप्ति
२३०० ] मलयगिरिसरि १८. जम्बूद्वीपप्रज्ञप्ति ४४५४ | शान्तिचन्द्रउपाध्याय
१८००० १९थी निरयावलिका ११०० चन्द्रसूरि
६०० २३. (पञ्च उपाङ्ग) २४. चतुःशरण ८० विजयविमलयगणि
(?) २०० २५. आतुर प्रत्याख्यान १०० गुणरत्नसूरि (अवचूरि) (१) १५० २६. महाप्रत्याख्यान १७६ आनन्दसागरसूरि (संस्कृतछाया) १७६ २७. भक्तपरिज्ञा
२१५ आनन्दसागरसूरि (संस्कृतछाया) २१५ २८. तन्दुल वैचारिक ५०० विजयविमलगणि
(?) ५०० २९. संस्तारक
१५५ गुणरत्न सूरि (अवचूरि) ३०. गच्छाचार* १७५ विजयविमलगणि
१५६० |३१. गणिविद्या
१०५ | आनन्दसागरसूरि (संस्कृतछाया) १०५
१४०००
९०००
९१००
११०
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
[3]
• वृत्ति
२२२५
३८.]
३९.
क्रम आगमसूत्रनाम • मूल । वृत्ति-कर्ता श्लोक प्रमाण
श्लोकप्रमाण ३२. | देवेन्द्रस्तव
३७५ | आनन्दसागरसूरि (संस्कृत छाया) ३७५ |३३. मरणसमाधि में ८३७ आनन्दसागरसूरि (संस्कृत छाया) ३४. | निशीथ
८२१ जिनदासगणि (चूणि) २८००० सङ्घदासगणि (भाष्य)
७५०० ३५. वृहत्कल्प
४७३ | मलयगिरि+क्षेमकीर्ति ४२६०० सङ्घदासगणि (भाष्य)
७६०० १३६. व्यवहार ३७३ मलयगिरि
३४०००
सङ्घदासगणि (भाष्य) ६४०० ३७. | दशाश्रुतस्कन्ध
८९६ /- ? - (चूर्णि) जीतकल्प * १३० सिद्धसेनगणि (चूर्णि)
१००० महानिशीथ
४५४८ ४०. | आवश्यक १३० हरिभद्रसूरि
२२००० ४१. ओघनियुक्ति नि.१३५५ द्रोणाचार्य
(?)७५०० -पिण्डनियुक्ति * नि. ८३५ मलयगिरिसूरि
७००० ४२. | दशवैकालिक ८३५ | हरिभद्रसूरि
७००० ४३. उत्तराध्ययन २००० शांतिसूरि
१६००० ४४. | नन्दी ७०० मलयगिरिसूरि
७७३२ |४५. अनुयोगद्वार । २००० मलधारीहेमचन्द्रसूरि
५९०० नोध :(१) 650 ४५ माम सूत्रीमा वर्तमान आणे पडेल, १ थी ११ अंगसूत्रो, १२ थी २७
उपांगसूत्रो, २४थी33 प्रकीर्णकसूत्रो ३४थी 36 छेदसूत्रो, ४० थी. ४३ मूळसूत्रो,
४४-४५ चूलिकासूत्रोना नाम प्रसिद्ध छे. (૨) ઉક્ત શ્લોક સંખ્યા અમે ઉપલબ્ધ માહિતી અને પૃષ્ઠ સંખ્યા આધારે નોંધેલ છે. જે.
કે તે સંખ્યા માટે મતાંતર તો જોવા મળે જ છે. જેમકે આચાર સૂત્રમાં ૨૫૦૦, ૨૫૫૪, ૨૫૨૫ એવા ત્રણ શ્લોક પ્રમાણ જાણવા મળેલ છે. આવો મત-ભેદ
અન્ય સૂત્રોમાં પણ છે. (3) 6s वृत्ति- नो छे ते जमे ४३८. संपान भुमनी छे. ते सिवायनी पास
वृत्ति-चूर्णि साहित्य मुद्रित अभुद्रित अवस्थामा उपलब्ध छे०४. (४) गच्छाचार अने मरणसमाधि नविय चंदावेज्झय सने वीरस्तव प्रकीर्णक भावे
छ. ४ २५ “आगमसुत्ताणि" भां भूप ३थे सने महाप''भा अक्षरशः ગુજરાતી અનુવાદ રૂપે આપેલ છે. તેમજ વીતત્ત્વ જેના વિકલ્પ રૂપે છે એ
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
[4]. પંઘત્વનું પગ અમે “માનસુd”માં સંપાદીત કર્યું છે. (૫) શોધ અને વિષ્ણુ એ બંને નિવૃત્તિ વિકલ્પ છે. જે હાલ મૈસૂત્ર રૂપે પ્રસિધ્ધ છે. જે
બંનેની વૃત્તિ અમે આપી છે. તેમજ તેમાં માળની ગાથાઓ પણ સમાવિષ્ટ થઈ છે. () ચાર પ્રવીવા સૂત્રો અને મહાનિશીથ એ પાંચ આગમની કોઈ વૃત્તિ આદિ ઉપલબ્ધ
થવાનો ઉલ્લેખ મળતો નથી. પ્રદીવા ની સંત છાયા ઉપલબ્ધ છે તેથી મૂકી છે. નિશીથ શા-નિતત્ત્વ એ ત્રણેની પૂજી આપી છે. જેમાં કશા અને નીતા એ બંને ઉપર િમળતી હોવાનો ઉલ્લેખ છે, પણ અમે તે મેળવી શક્યા નથી. જ્યારે નિશાળ ઉપર તો માત્ર વીસમા ઉદ્દેશ ની જ વૃત્તિ નો ઉલ્લેખ મળે છે.
( વર્તમાન કાળે ૪૫ આગમમાં ઉપલબ્ધ નિર્યુક્તિઃ )
૨ દુધ
१३५५
क्रम नियुक्ति श्लोकप्रमाण | क्रम | नियुक्ति श्लोकप्रमाण 9. ગવાર-નિવૃત્તિ ४५० _| . નવર–નિતિ | ___ २५०० २. सूत्रकृत-नियुक्ति
७. ओघनियुक्ति રૂ. વૃદસ્વ-નિર્યુક્તિ કે
८. पिण्डनियुक्ति
८३५ ૪. વેદ-નિવૃત્તિ * । ९.| दशवैकालिक-नियुक्ति વિ. દિશાશ્રુત-નિવૃત્તિ | 9૮૦ | ૨૦. સત્તધ્યાન-નિધિત્ત | ૭૦૦
ઉoo.
નોંધઃ(૧) અહીં આપેલ સ્નો પ્રમr એ ગાથા સંખ્યા નથી. “૩ર અક્ષરનો એક શ્લોક”
એ પ્રમાણથી નોંધાયેલ સ્ત્ર પ્રમાણ છે. (૨) વૃહત્ત્વ અને વ્યવહાર એ બંને સૂત્રોની નિવૃત્તિ હાલ બાગ માં ભળી ગઈ છે.
જેનો યથાસંભવ ઉલ્લેખ વૃત્તિવાર મર્ષિ એ ભાષ્ય ઉપરની વૃત્તિમાં કર્યો હોય તેવું
જોવા મળેલ છે. (૩) કોષ અને વિષ્ણનિતિ સ્વતંત્ર મૂનગામ સ્વરૂપે સ્થાન પામેલ છે તેથી તેનું
સ્વતંત્ર સંપાદન આમ-૪૧ રૂપે થયેલ છે. તેમજ આ સંપાદનમાં પણ છે.) (૪) બાકીની છ નિત્તમાંથી દશાશ્રુતત્ત્વ નિવૃત્તિ ઉપર પૂof અને અન્ય પાંચ
નિત્તિ ઉપરની વૃત્તિ અમે અમારા સંપાદનમાં પ્રકાશીત કરી છે. જ્યાં આ છ
નિવિન સ્પષ્ટ અલગ જોઈ શકાય છે. (૫) નિતિકર્તા તરીકે પદ્રવાદુવામી નો ઉલ્લેખ જોવા મળે છે.
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
151
( वर्तमान आणे ४५ भागमभा ५६ भाष्यं क्रम भाष्यश्लोकप्रमाण | क्रम | भाष्य
गाथाप्रमाण १. | निशीषभाष्य । ७५०० । ६. आवश्यकभाष्य
४८३ बृहत्कल्पभाष्य
ओघनियुक्तिभाष्य * व्यवहारभाष्य ६४०० ८. पिण्डनियुक्तिभाष्य * पञ्चकल्पभाष्य । ३१८५
दशवकालिकभाष्य है जीतकल्पभाष्य | ३१२५ १०. उत्तराध्ययनभाष्य (?)
سه
४६
»
नोंध:(१) निशीष , बृहत्कल्प भने व्यवहारभाष्य न sal सङ्घदासगणि सोपान ४ाय छे.
अमाप संपानमा निशीष भाष्य तेनी चूर्णि साये सने बृहत्कल्प तथा व्यवहार
भाष्य तेनी-तेनी वृत्ति साथे समाविष्ट थथु छ. (२) पञ्चकल्पभाष्य अम॥२॥ आगमसुत्ताणि भाग-३८ मां शीत युं. (3) आवश्यकभाष्य भi uml प्रभा॥ ४८३ सयुमा १८३ ॥५८ मूळभाष्य ३५ छ
भने 300 या अन्य भाष्यनी छे.नो समावेश आवश्यक सूत्रं-सटीकं भा.
यो छे. [ विशेषावश्यक भाष्य पूज४ प्रसिध्ध थयुं छे ५९ते. समा आवश्यकसूत्र- (6५२नु भाष्य नथी भने अध्ययनो अनुसार नी.
अ ब वृत्ति આદિ પેટા વિવરણો તો પાવર અને તપ એ બંને ઉપર મળે છે. જેનો
અત્રે ઉલ્લેખ અમે કરેલ નથી.] (४) ओघनियुक्ति, पिण्डनियुक्ति , दशवैकालिकभाष्य नो समावेश तनी तेनी वृत्ति भां
थयो.४ छ. ५॥ तेनो पता विशेनो लेप अमोने भणेल नथी. [ओघनियुक्ति
ઉપર ૩૦૦૦ શ્લોક પ્રમાણ માધ્યનો ઉલ્લેખ પણ જોવા મળેલ છે.] (५) उत्तराध्ययनभाष्यनी ॥था नियुक्तिमा मणी यार्नु संमायछे (?) (5) मारीते अंग - उपांग - प्रकीर्णक - चूलिका मे ३५ आगम सूत्रो 6५२नो ओ६
માણનો ઉલ્લેખ અમારી જાણમાં આવેલ નથી. કોઈક સ્થાને સાક્ષી પાઠ-આદિ
स्१३५ भाष्यगाथा सेवामणे छ. (७) भाष्यकर्ता तरी भुण्य नाम सङ्घदासगणि सेवा भणेल छे. तेम४ जिनभद्रगणि
क्षमाश्रमण भने सिद्धसेन गणि नो ५५ ८५ भणे छ. 32&iz भाष्यन l અજ્ઞાત જ છે.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
[6]
वर्तमान डाणे ४५ खागभभां उपलब्ध चूर्णिः
श्लोकप्रमाण क्रम चूर्णि दशाश्रुतस्कन्धचूर्णि
८३००
९९००
३११४
१५००
१८७९
२८०००
१६०००
क्रम
चूर्णि
१. आचार- चूर्णि
२. सूत्रकृत - चूर्णि
३. भगवती चूर्णि
४. जीवाभिगम-चूर्णि
५. जंबूद्वीपप्रज्ञप्ति - चूर्णि
६. निशीथचूर्णि
७. वृहत्कल्पचूर्णि
८. व्यवहारचूर्णि
९.
१०. पञ्चकल्पचूर्णि
११. जीतकल्पचूर्णि
१२. आवश्यकचूर्णि
१३. दशवैकालिकचूर्णि
१४. उत्तराध्ययनचूर्णि
१५. नन्दी चूर्णि
१२०० १६. अनुयोगदारचूर्णि
नोंध :
(१) ( १५ चूर्णिमांधी निशीथ, दशाश्रुतस्कन्ध, जीतकल्प से त्राश चूर्णि अभारा आ સંપાદનમાં સમાવાઈ ગયેલ છે.
श्लोकप्रमाण
२२२५
३२७५
१०००
१८५००
७०००
५८५०
१५००
२२६५
( २ ) आचार, सूत्रकृत, आवश्यक, दशवैकालिक, उत्तराध्ययन, नन्दी, अनुयोगद्वार એ સાત ર્છાિ પૂજ્યપાદ આગમોદ્ધારક શ્રી એ પ્રકાશીત કરાવી છે.
( 3 ) दशवैकालिकनी जी से चूर्णि थे अगत्स्यसिंहसूरिकृत छे तेनुं प्रकाशन पूभ्य श्री પુન્યવિજયજીએ કરાવેલ છે.
(४) जंबूद्वीपप्रज्ञप्तिचूर्णि विशे हीरासास अपडीया प्रश्रार्थचिह्न उभुं छे. भगवती चूर्णितो. भजेश छे, पास एक प्राशीत धर्ध नथी. तेभ४ वृहत्कल्प, व्यवहार, પદ્મવત્ત્વ એ ત્રણ હસ્તપ્રતો અમે જોઈ છે પણ પ્રકાશીત થયાનું જાણમાં નથી.
( 4 ) चूर्णिकार तरी 3 जिनदासगणिमहत्तर नाम मुख्यत्वे संभणाय छे. डेटलाना मते અમુક ધૂળના કર્તાનો સ્પષ્ટોલ્લેખ મળતો નથી.
"आगम-पंचांगी" खेड चिन्त्य जाणत"
૧ વર્તમાન કાળે પ્રાપ્ત આગમ સાહિત્યની વિચારણા પછી ખરેખર આગમના પાંચ અંગોમાં કેટલું અને શું ઉપલબ્ધ છે તે જાણ્યા પછી એક પ્રશ્ન થાય કે આગમ પંચાંગી नी वातो डेटसी थिन्त्य छे. अंग- उपांग-प्रकीर्णक-चूलिका से उप आागभो (पर માપ્ય નથી. એટલે ૩૫ આગમનું એક અંગ તો અપ્રાપ્ય જ બન્યું. સૂત્ર પરત્વે ઉપલબ્ધ નિર્યુક્તિ ફક્ત છ છે. એટલે ૩૯ આગમોનું એક અંગ અપ્રાપ્ય જ બન્યું. खारीते ज्यांड भाष्य, ज्यांड नियुक्ति रखने ड्यांङ चूर्णिना खभावे वर्तमान अणे सुव्यवस्थित पंचांगी खेड मात्र आवश्यक सूत्रनी गाशाय .
२ नंदीसूत्र भां पंचांगीने पहले संग्रहणी, प्रतिपत्ति भो वगेरेना पए। उसे छे.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
[7] ( ૪૫ આગમ અંતર્ગત વર્તમાન કાળે ઉપલબ્ધ વિભાગો )
સૂચના - અમે સંપાદિત કરેલ કામસુત્તજ- માં બેકી નંબરના પૃષ્ઠો ઉપર જમણી બાજુ ગામસૂત્ર ના નામ પછી અંકો આપેલ છે. જેમકે ૧૩૬/૨/પ૪ વગેરે. આ અંકો તે તે આગમના વિભાગીકરણને જણાવે છે. જેમકે વાવામાં પ્રથમ અંક કૃતજ્યનો છે તેના વિભાગ રૂપે બીજો અંક ચૂળ છે તેના પેટા વિભાગ રૂપે ત્રીજો અંક અધ્યયનનો છે. તેના પેટા વિભાગ રૂપે ચોથો અંક દેશવા નો છે. તેના પેટા વિભાગ રૂપે છેલ્લો અંક મૂનનો છે. આ મૂળ ગઘ કે પદ્ય હોઈ શકે. જો ગદ્ય હોય તો ત્યાં પેરેગ્રાફ સ્ટાઈલથી કે છૂટું લખાણ છે અને માથા/પદ્ય ને પદ્યની સ્ટાઈલથી I - // ગોઠવેલ છે.
પ્રત્યેક આગમ માટે આ રીતે જ ઓબ્લિકમાં (1) પછી ના વિભાગને તેના-તેના પેટા-પેટા વિભાગ સમજવા.
જ્યાં જે-તે પેટા વિભાગ ન હોય ત્યાં (-) ઓબ્લિક પછી ડેસ મુકીને તે વિભાગ ત્યાં નથી તેમ સુચવેલું છે.] (१) आचार - श्रुतस्कन्धः/चूला/अध्ययन/उद्देशकः/मूलं
પૂના નામક પેટા વિભાગ બીજા શ્રુતસ્કંધમાં જ છે. (२) सूत्रकृत - श्रुतस्कन्धः/अध्ययन/उद्देशकः/मूलं (૩) થાન - થાન/અધ્યયનમૂને (४) समवाय - समवायः/मूलं (%) જાતી - શતવઃ -મંતરશત/ઉદ્દેશક:/મૂi
અહીં શતક્રના પેટા વિભાગમાં બે નામો છે. ૧) : (૨) અંતરદ્દ કેમકે શા ૨૧, ૨૨, ૨૩ માં શત ના પેટા વિભાગનું નામ વર્ષ જણાવેલ છે. શતઃ - ,૩૪,રૂક ૩૬,૪૦ ના પેટા વિભાગને અંતઃશત% અથવા શતા નામથી ઓળખાવાય છે. ज्ञाताधर्मकथा- श्रुतस्कन्धः/वर्ग:/अध्ययन/भलं પહેલા બુતપ માં ધ્યાન જ છે. બીજા યુતન્ય નો પેટાવિભાગ 4 નામે છે અને તે જ ના
પેટા વિભાગમાં ધ્યાન છે. (७) उपासकदशा- अध्ययन/मूलं
अन्तकृद्दशा- वर्ग:/अध्ययन/मूलं
अनुत्तरोपपातिकदशा- वर्गः/अध्ययनं/मूलं (૧૦) પ્રફળા- તાર/મધ્યય/મૂi
માત્ર અને સંવર એવા સ્પષ્ટ બે ભેદ છે જેને આશ્રવER અને સંવરકર કહ્યા છે. કોઈક દ્વાર ને બદલે
થતાન્ય શબ્દ પ્રયોગ પણ કરે છે). (११) विपाकश्रुत- श्रुतस्कन्धः/अध्ययन/मूलं
औपपातिक- मूलं (૧૩) પ્રી- મૂi
(१२)
औपपातिक
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
[8]
(१४) जीवाजीवाभिगम
* प्रतिपत्तिः /* उद्देशकः /मूलं
भाभांश विभागो यछे तो पत्र सम भाटे प्रतिपत्तिः पछी को पैटाविलाज नोंधनीय छे. भू प्रतिपत्ति -३ - भां नेरइय, तिरिक्खजोणिय, मनुष्य, देव सेवा भार पेटाविभागो पडे छे. तेथी तिपत्ति/ (नेरइय आदि) / उद्देशकः /मूलं मे रीते स्पष्ट अलग पाडेला छे, श्रेष्ठ रीते शभी प्रतिपत्ति न उद्देशकः नव नवी पत्र ते पेटाविभाग प्रतिपत्तिः नामे ४ छे.
(१५) प्रज्ञापना- पदं / उद्देशकः /द्वारं/मूलं
पदना पेटा विभागभांड्यां उद्देशकः छे, ज्यां द्वारं छे पद-२८ना पेटा विभागमा उद्देशकः અને તેના પેટા વિભાગમાં કાર પણ છે.
(१६) सूर्यप्रज्ञप्ति - प्राभृतं/प्राभृतप्राभृतं/मूलं
(१७) चन्द्रप्रज्ञप्ति - प्राभृतं/प्राभृतप्राभृतं/मूलं
आजम १८-१७भां प्राभृतप्रामृत नाय प्रतिपत्तिः नाम पेटा विलाज छे. यश उद्देशकः यहि મુજબ તેનો વિશેષ વિસ્તાર થાયેલ નથી.
(१८) जम्बूदीपप्रज्ञप्ति(१९) निरयावलिका (२०) कल्पवतंसिका (२१) पुष्पितां अध्ययनं/मूलं (२२) पुष्पचूलिका अध्ययनं / मूलं
(२३) वहिदशा
-
अध्ययनं/मूलं
साम १८ थी २३ निरयायलिकादि नामधी साथै भेवा भणे छेतेने यांगना पांच वर्ग तरी सूत्रद्वारे भोजपावेला छे. मां वर्ग-१, निरयावलिका, वर्ग-२ कल्पयतंसिका... वगेरे भलवा ( २४ थी ३३) चतुः शरण (आदि दशेपयन्त्रा) मूलं
(३४) निशीय
-
-
-
उद्देशकः / मूलं
(३५) बृहत्कल्प - उद्देशकः / मूलं
(३६) व्यवहार
(३७) दशा श्रुतस्कन्ध (३८) जीतकल्प - मूलं ( ३९ ) महानिशीथ
उद्देशकः /मूलं दशा / मूलं
-
वक्षस्कारः /मूलं अध्ययनं / मूलं
अध्ययनं / मूलं
-
अध्ययनं / उद्देशकः/मूलं
अध्ययनं / मूलं मूलं अध्ययनं/उद्देशकः/मूलं
(४०) आवश्यक (४१) ओघ / पिण्डनियुक्ति
(४२) दशवैकालिक
(४३) उत्तराध्ययन अध्ययनं //मूलं (४४-४५ ) नन्दी - अनुयोगद्वार - मूलं
-
·
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
[9]
-
-
1
७०
७३
1१०.1
અમારા સંપાદીત ૪૫ આગમોમાં આવતા મૂલ નો અંક તથા તેમાં સમાવિષ્ટ ગાથા क्रम आगमसूत्र | मूलं गाथा | क्रम | आगमसूत्र मूलं | गाथा
आचार | ५५२ १४७ २४. ] चतुःशरण सूत्रकृत ८०६ | ७२३ | २५. आतुरप्रत्याख्यान
७१ स्थान
१०१० | १६९ २६. । महाप्रत्याख्यानं १४२ । १४२ समवाय ३८३ ९३ २७. । भक्तपरिज्ञा
१७२ १७२ भगवती
१०८७ ११४ । २८. तंदुलवैचारिक १६१ १३९ ज्ञाताधर्मकथा २४१ ५७ २९. संस्तारक
१३३ । १३३ उपासक दशा
गच्छाचार
१३७ । १३७ अन्तकृद्दशा १२ । ३१. | गणिविद्या
८२ अनुत्तरोपपातिक १३ ४ | ३२. | देवेन्द्रस्तव
३०७ | ३०७ प्रश्नव्याकरण
४७ १४ | ३३. | मरणसमाधि ६६४ ६६४ विपाकश्रुत
निशीष १२. औपपातिक
बृहत्कल्प
२१५ १३.| राजप्रश्निय
व्यवहार
२८५ १४. जीवाभिगम ३९८ ९३ । ३७. | दशाश्रुतस्कन्ध ११४ १५. प्रज्ञापना ६२२ २३१ | ३८. जीतकल्प
१०३ | १०३ १६. सूर्यप्रज्ञप्ति २१४ १०३ । ३९. महानिशीथ 1१५२८ १७. | चन्द्रप्रज्ञप्ति २१८ १०७ । ४०. आवश्यक १८.| जम्बूदीपप्रज्ञप्ति
१३१
ओघनियुक्ति ११६५ |११६५ |१९. | निरयावलिका ___ - | ४१. | पिण्डनियुक्ति
७१२ । ७१२ २०.| कल्पवतंसिका
१ | ४२. | दशवैकालिक ५४० | ५१५ २१. पुष्पिता
उत्तराध्ययन १७३१ १६४० २२. | पुष्पचूलिका
१ | ४४. | नन्दी
१६८ । ९३ २३. वहिदशा | १ ४५. | अनुयोगद्वार
३५० | १४१
११.
८५
नो५ :- 651. गाथा संध्यानो समावेश मूलं भां 45 ४ ०१५ . ते मूल सिपायनी अलग गाथा सम४वी ना. मूल श६ मे समो. सूत्र भने गाथा बने माटे नो मापेको संयुक्त अनुभछ. गाथा बधा४ संपाइनोमा सामान्य घरावती होवाथी तेनो सस આપેલ છે. પણ સૂત્રના વિભાગ દરેક સંપાદકે ભિન્નભિન્ન રીતે કર્યા હોવાથી અમે સૂત્રાંક જુદો પાડતા નથી.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
[10]
[૧૧] [૧૨] [૧] [૧૪] [૧૫]
[૧]
[૭]
- અમારા પ્રકાશનો:अभिनव हेम लघुप्रक्रिया - १ - सप्ताङ्ग विवरणम् अभिनव हेम लघुप्रक्रिया - २ - सप्ताङ्ग विवरणम् अभिनव हेम लघुप्रक्रिया - ३ - सप्ताङ्ग विवरणम् अभिनव हेम लघुप्रक्रिया - ४ - साप्ताङ्ग विवरणम् कृदन्तमाला चैत्यवन्दन पर्वमाला चैत्यवन्दन सङ्ग्रह - तीर्थजिनविशेष चैत्यवन्दन चोविशी शत्रुक्षय भक्ति [आवृत्ति-दो] अभिनव जैन पञ्चाङ्ग - २०४६ અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ - ૧- શ્રાવક કર્તવ્ય – ૧ થી ૧૧ અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ – ૨- શ્રાવક કર્તવ્ય - ૧૨ થી ૧૫ અભિનવ ઉપદેશ પ્રાસાદ - ૩- શ્રાવક કર્તવ્ય - ૧ થી ૩૬ નવપદ – શ્રીપાલ (શાશ્વતી ઓળીના વ્યાખ્યાન રૂપે). સમાધિ મરણ [વિધિ - સૂત્ર - પદ્ય – આરાધના-મરણભેદ-સંગ્રહ] ચૈિત્યવંદન માળા [૭૭ ચૈત્યવનંદનોનો સંગ્રહ તત્વાર્થ સૂત્ર પ્રબોધટીકા [અધ્યાય-૧] તત્વાર્થ સૂત્રના આગમ આધાર સ્થાનો સિદ્ધાચલનો સાથ આવૃત્તિ - બે ચૈત્ય પરિપાટી અમદાવાદ જિનમંદિર ઉપાશ્રય આદિ ડિરેક્ટરી શત્રુંજય ભક્તિ [આવૃત્તિ - બે શ્રી નવકારમંત્ર નવલાખ જાપ નોંધપોથી શ્રી ચારિત્ર પદ એક કરોડ જાપ નોંધપોથી શ્રી બાવ્રત પુસ્તિકા તથા અન્ય નિયમો - [આવૃત્તિ - ચાર અભિનવ જૈન પંચાંગ - ૨૦૪૨ [સર્વપ્રથમ ૧૩ વિભાગોમાં શ્રી જ્ઞાનપદ પૂજા અંતિમ આરાધના તથા સાધુ સાધ્વી કાળધર્મ વિધિ શ્રાવક અંતિમ આરાધના [આવૃત્તિ ત્રણ. વીતરાગ સ્તુતિ સંચય [૧૧૫૧ ભાવવાહી સ્તુતિઓ] (પૂજ્ય આગમોદ્ધારક શ્રી ના સમુદાયના) કાયમી સંપર્ક સ્થળો તત્વાર્થાધિગમ સૂત્ર અભિનવ ટીકા – અધ્યાયતત્વાર્થાધિગમ સૂત્ર અભિનવ ટીકા - અધ્યાયતત્વાર્થાધિગમ સૂત્ર અભિનવ ટીકા- અધ્યાય-૩ તત્વાર્થાધિગમ સૂત્ર અભિનવ ટીકા - અધ્યાય-૪
[૧૮] [૧૯] [] રિ૧] [૨]
રિ૩]
[૨૪]
રિપ
[૨૭]
[૨૮]
[૨૯]
[30]
[૩૧] [૩૨]
[૩૩]
[૩૫]
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
[२७] [3८
[11] [35] તત્વાર્થાધિગમ સૂત્ર અભિનવ ટીકા – અધ્યાય-૫
તત્વાર્થાધિગમ સૂત્ર અભિનવ ટીકા- અધ્યાય
તત્વાધિગમ સૂત્ર અભિનવ ટીકા - અધ્યાય-૭ [3] તત્વાર્થાધિગમ સૂત્ર અભિનવ ટીકા - અધ્યાય-૮ [४०] તત્વાર્થાધિગમ સૂત્ર અભિનવ ટીકા-અધ્યાય-૯ ૪૧] તત્વાર્થાધિગમ સૂત્ર અભિનવ ટીકા - અધ્યાય-૧૦
પ્રકાશન ૧ થી ૪૧ અભિનવશ્રુત પ્રકાશને પ્રગટ કરેલ છે. [४२] आयारो
[आगमसुत्ताणि-१] पढमं अंगसुत्तं [४३] सूयगडो
[आगमसुत्ताणि-२] वीअं अंगसुत्तं [४४] ठाणं
[आगमसुत्ताणि-३] तइयं अंगसुत्तं [४५] समवाओ
[आगमसुत्ताणि-४] चउत्थं अंगसुत्तं [४६] विवाहपन्नति
[आगमसुत्ताणि-५] पंचमं अंगसुतं [४७] नायाधम्मकहाओ [आगमसुत्ताणि-६] छई अंगसुत्तं [४८] उवासगदसाओ [आगमसुत्ताणि-७] सत्तमं अंगसुतं [४९] अंतगडदसाओ [आगमसुत्ताणि-८] अट्ठमं अंगसुतं [५०] अनुत्तोववाइयदसाओ [आगमसुत्ताणि-९] नवमं अंगसुत्तं [५१] पाहावागरणं
[आगमसुत्ताणि-१०] दसमं अंगसुत्तं [५२] विवागसूयं
[आगमसुत्ताणि-११] एयरसमं अंगसुत्तं [५३] उववाइयं
[आगमसुत्ताणि-१२ ] पढम उवंगसुत्तं [५४] रायप्पसेणियं [आगमसुत्ताणि-१३ ] वीअं उवंगसुत्तं [५५] जीवाजीवाभिगमं [आगमसुत्ताणि-१४] तइयं उवंगसुतं [५६] पन्नवणासुत्तं
[आगमसुत्ताणि-१५] चउत्वं उवंगसुत्तं [५७] सूरपन्नतिः
[आगमसुत्ताणि-१६ ] पंचमं उवंगसुत्तं [५८] चंदपत्रत्तिः
[आगमसुत्ताणि-१७] छठं उवंगसुत्तं [५९] जंबूद्दीवपन्नति [आगमसुत्ताणि-१८] सत्तमं उवंगसुत्तं [६०] निरयायलियाणं [आगमसुत्ताणि-१९] अनुमं उवंगसुत्तं [६१] कप्पवडिंसियाणं [आगमसुताणि-२०] नवमं उवंगसुत्तं [६२] पुफियाणं
[आगमसुत्ताणि-२१] दसमं उवंगसुत्तं [६३] पुष्फचूलियाणं [आगमसुत्ताणि-२२] एक्करसमं उवंगसुतं [६४] वहिदसाणं [आगमसुताणि-२३ ] बारसम उवंगसुत्तं [६५] चउसरणं
[आगमसुत्ताणि-२४ ] पढमं पईण्णगं [६६] आउरपच्चक्खाणं [आगमसुत्ताणि-२५ ] बीअं पईण्यगं [६७] महापच्चक्खाणं [आगमसुत्ताणि-२६] तीइयं पईण्णगं [६८] भत्तपरिण्णा [आगमसुत्ताणि-२७] चउत्यं पईण्णमं
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ६९ ] [ ७०]
[ ७१]
[ ७२ ]
[ ७३]
[७४]
[ ७५ ]
[ ७६ ]
[ ७७]
[ ७८ ]
तंदुलवेयालियं संधारगं
गच्छायार
चंदावेज्झयं
गणिविज्जा
देविंदत्थओ
मरणसमाहि
वीरत्थव
निसीह
बुहत्कप्पो
ववहार
[ ७९]
[ ८० ] [८१] जीयकप्पो
[ ८२] पंचकम्पभास
[८३]
महानिसीहं
[ ८४ ]
आवसस्सयं
[ ८५] ओहनिज़ुत्ति
[८६] पिंडनिति दसवेयालियं
[ ८७ ] [८८] उतरज्झयणं
[८९] नंदीसूर्य
[१०] अनुओगदारं
दसासुयक्खंधं
[12]
[आगमसुत्ताणि-२८ ] [आगमसुत्ताणि-२९ ] [आगमसुत्ताणि- ३०/१ ]
[आगमसुत्ताणि- ३० / २ ]
-
[आगमसुत्ताणि- ३१]
[आगमसुत्ताणि ३२ ] [आगमसुत्ताणि- ३३/१ ]
[आगमसुत्ताणि- ३३/२ ]
[आगमसुत्ताणि- ३४ ] [आगमसुत्ताणि- ३५ ]
[आगमसुत्ताणि- ३६ ]
[आगमसुत्ताणि- ३७] [आगमसुत्ताणि- ३८ / १ ]
[आगमसुत्ताणि- ३८ / २ ]
[आगमसुत्ताणि- ३९ ]
[आगमसुत्ताणि ४० ] [आगमसुत्ताणि-४१/१ ]
[आगमसुत्ताणि-४१ / २ ]
[आगमसुत्ताणि-४२ ]
पंचमं पईण्णगं छठ्ठपण
सत्तमं पण्णगं- १
सत्तमं पईण्णगं - २
अठ्ठमं पईण्णगं
नवमं पईण्णगं
दसमं पण्णगं - 9
दसमं पण्णगं-२
पढमं छेयसुतं
बीअं छेयसुतं
तइयं छेयसुतं
पंचमं छेयसुत्तं - १
पंचमं छेयसुतं २
[आगमसुत्ताणि-४३ ]
[आगमसुत्ताणि-४४ ]
[आगमसुताणि-४५ ]
પ્રકાશન ૪૨ થી ૯૦ આગમશ્રુત પ્રકાશને પ્રગટ કરેલ છે.
उत्थं छेयसुतं
छछेयसुतं
पढमं मूलसुतं
बीअं मूलसुतं - 9
बीअं मूलसुत्तं - २
तइयं मुलसुतं
[१] खायार
ગુજરાતી અનુવાદ [આગમદીપ-૧] પહેલું અંગસૂત્ર
બીજું અંગસૂત્ર
[२] सूयगड - [3] हास
આગમદીપ-૧] [આગમદીપ-૧] [આગમદીપ-૧]
ત્રીજું અંગસૂત્ર
ચોથું અંગસૂત્ર
[४] समवाय - [य] विद्यारपत्रत्ति - [es] नायाधम्मा[८] (वासगहसा - [८] अंतगरहसा -
ગુજરાતી અનુવાદ ગુજરાતી અનુવાદ ગુજરાતી અનુવાદ ગુજરાતી અનુવાદ ગુજરાતી અનુવાદ ગુજરાતી અનુવાદ
ગુજરાતી અનુવાદ
[૯] અનુત્તરોપપાતિકદસા- ગુજરાતી અનુવાદ
[१०] पहावा
उत्थं मूलसुतं
पढमा चूलिया
बितिया चूलिया
[આગમર્દી૫-૨]
[આગમદીપ-૩]
આગમદીપ-૩]
[આગમદીપ-૩]
[આગમદીપ-૩]
ગુજરાતી અનુવાદ આગમદીપ-૩]
પાંચમું અંગસૂત્ર
છઠ્ઠું અંગસૂત્ર
સાતમું અંગસૂત્ર
આઠમું અંગસૂત્ર
નવમું અંગસૂત્ર દશમું અંગસૂત્ર
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
[૧૦૧] વિવાગસૂય – [૧૦૨] ઉવવાઇય [૧૦૩] રાયપ્પસેણિય –
[૧૦૪] જીવાજીવાભિગમ –
૧૦૫] પક્ષવણાસુત્ત [૧૦] સૂરપન્નત્તિ - [૧૦૭] ચંદપન્નતિ -
[૧૦૮] જંબુદીવપતિ -
[૧૯] નિરયાવલિયા –
[૧૧૦] કપ્પવડિસિયા – [૧૧૧] પુલ્ફિયા – [૧૧૨] પુચૂલિયા - [૧૧૩] વર્ણાિદસા – [૧૧૪] ઉસરણ –
[૧૧૫] આઉરપ્પચ્ચક્ખાણ –
[૧૧] મહાપચ્ચક્ખાણ - [૧૧૭] ભત્તપરિણા – [૧૧૮] તંદુલવેયાલિય - [૧૧૯] સંથારગ –
-
[૧૨૦] ગચ્છાયાર · [૧૨૧] ચંદાવેજ્ડય –
[૧૨૨] ગણિવિજ્જા –
[૧૨૩] દેવિદત્યઓ –
[૧૨૪] વીરત્થવ – [૧૨૫] નિસીહ
[૧૨] બુહતકપ્પ –
[૧૨૭] વવહાર - [૧૨૮] દસાસુÒધ –
[૧૨૯] જીયકપ્પો – [૧૩૦] મહાનિસીહ – ૧૩૧] આવસય - [૧૩૨] ઓનિજ્જુત્તિ -
[૧૩૩] પિંડનિ′′ત્તિ - [૧૩૪] દસવેયાલિય –
[13]
ગુજરાતી અનુવાદ
ગુજરાતી અનુવાદ ગુજરાતી અનુવાદ ગુજરાતી અનુવાદ
ગુજરાતી અનુવાદ
ગુજરાતી અનુવાદ
ગુજરાતી અનુવાદ
ગુજરાતી અનુવાદ
ગુજરાતી અનુવાદ ગુજરાતી અનુવાદ
ગુજરાતી અનુવાદ ગુજરાતી અનુવાદ
ગુજરાતી અનુવાદ ગુજરાતી અનુવાદ
ગુજરાતી અનુવાદ ગુજરાતી અનુવાદ ગુજરાતી અનુવાદ
ગુજરાતી અનુવાદ
આગમદીપ-પ]
આગમદીપ-૬]
ગુજરાતી અનુવાદ ગુજરાતી અનુવાદ ગુજરાતી અનુવાદ
[આગમદીપ-૬]
[આગમદીપ-૬]
આગમદીપ-૬]
[આગમદીપ-૬]
ગુજરાતી અનુવાદ ગુજરાતી અનુવાદ ગુજરાતી અનુવાદ [આગમદીપ-૬] ગુજરાતી અનુવાદ [આગમદીપ-5
ગુજરાતી અનુવાદ
ગુજરાતી અનુવાદ ગુજરાતી અનુવાદ
[આગમદીપ-૩] આગમદીપ-૪]
આગમદીપ-૪]
[આગમદીપ-૪]
[આગમર્દીપ-૪]
[આગમદીપ-૫]
ગુજરાતી અનુવાદ ગુજરાતી અનુવાદ
ગુજરાતી અનુવાદ ગુજરાતી અનુવાદ ગુજરાતી અનુવાદ ગુજરાતી અનુવાદ
આગમદીપ-૫]
આગમદીપ-૫]
આગમદીપ-૫] [આગમદીપ-૫]
[આગમદીપ--૫]
આગમદીપ-૫]
[આગમદીપ-૬]
[આગમદીપ-૬]
આગમદીપ-૬]
આગમદીપ-૬]
આગમદીપ-૬]
આગમદીપ-૬]
આગમદીપ-૬]
આગમદીપ-૬]
આગમદીપ-૬]
[આગમદીપ-૬]
આગમદીપ-૭]
આગમદીપ-૭]
આગમદીપ-૭] આગમદીપ-૭
અગિયારમું અંગસૂત્ર પહેલું ઉપાંગસૂત્ર
બીજું ઉપાંગસૂત્ર
ત્રીજું ઉપાંગસૂત્ર
ચોથું ઉપાંગસૂત્ર
પાચમું ઉપાંગસૂત્ર
છઠ્ઠું ઉપાંગસૂત્ર
સાતમું ઉપાંગસૂત્ર
આઠમું ઉપાંગસૂત્ર
નવમું ઉપાંગસૂત્ર
દશમું ઉપાંગસૂત્ર
અગિયારમું ઉપાંગસૂત્ર
બારમું ઉપાંગસૂત્ર
પહેલો પયત્રો
બીજો પયજ્ઞો
ત્રીજો પયો
ચોથો પયજ્ઞો
પાંચમો પયજ્ઞો
છઠ્ઠો યજ્ઞો
સાતમો પયજ્ઞો-૧
સાતમો પયજ્ઞો-૨
આઠમો પયજ્ઞો
નવમો પયજ્ઞો
દશમો પયજ્ઞો
પહેલું છેદસૂત્ર
બીજું છેદસૂત્ર
ત્રીજું છેદસૂત્ર
ચોથું છેદસૂત્ર
પાંચમું છેદસૂત્ર
છઠ્ઠું છેદસૂત્ર
પહેલું મૂલસુત્ર
બીજું મૂલસુત્ર-૧
બીજું મૂલસુત્ર-૨ ત્રીજું મુલસૂત્ર
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
[14]
-
[१५] 6त२४७AR- ગુજરાતી અનુવાદ [આગમદીપ-૭] ચોથું મૂલસુત્ર [१35] महीसुतं - ગુજરાતી અનુવાદ આગમદીપ-૭] પહેલી ચૂલિકા [૧૩] અનુયોગદ્વાર - ગુજરાતી અનુવાદ [આગામદીપ-૭] બીજી ચૂલિકા
પ્રકાશન ૯૧ થી ૧૩૭ આગમદીપ પ્રકાશને પ્રગટ કરેલ છે. [૧૩૮] દીક્ષા યોગાદિ વિધિ [૧૩] ૪૫ આગમ મહાપૂજન વિધિ [१४०] आचारागसूत्रं सटीक
आगमसुत्ताणि सटीकं-१ [१४१] सूत्रकृताङ्गसूत्रं सटीक
आगमसुत्ताणि सटीक-२ [१४२] स्थानाङ्गसूत्रं सटीकं
आगमसुत्ताणि सटीक-३ [१४३] समवायाङ्गसूत्रं सटीकं
आगमसुत्ताणि सटीकं-४ [१४४] भगवतीअङ्गसूत्रं सटीकं
आगमसुत्ताणि सटीकं-५/६ [१४५] ज्ञाताधर्मकथाङ्गसूत्रं सटीकं
आगमसुत्ताणि सटीकं-७ [१४६] उपासकदशाङ्गसूत्रं सटीकं
आगमसुत्ताणि सटीकं-७ [१४७] अन्तकृद्दशाङ्गसूत्रं सटीकं
आगमसुत्ताणि सटीकं-७ [१४८] अनुत्तरोपपातिकदशाङ्गसूत्रं सटीक आगमसुत्ताणि सटी-७ [१४९] प्रश्नव्याकरणागसूत्रं सटीकं
आगमसुत्ताणि सटीकं-७ विपाकश्रुताङ्गसूत्रं सटीकं
आगमसुत्ताणि सटीक-८ [१५१] औपपातिकउपाङ्गसूत्रं सटीकं
आगमसुत्ताणि सटीकं-८ [१५२] राजप्रश्नियउपाङ्गसूत्रं सटीक
आगमसुत्ताणि सटीक-८ [१५३]
जीवाजीवाभिगमउपाङ्गसूत्रं सटीकं आगमसुत्ताणि सटीकं-९ [१५४] प्रज्ञापनाउपाङ्गसूत्रं सटीकं
आगमसुत्ताणि सटीकं-१०/११ [१५५] सूर्यप्रज्ञप्तिउपाङ्गसूत्रं सटीकं
आगमसुत्ताणि सटीक-१२ [१५६] चन्द्रप्रज्ञप्तिउपाङ्गसूत्रं सटीक
आगमसुत्ताणि सटीकं १२ [१५७] जम्बूद्वीवप्रज्ञप्तिउपागसूत्रं सटीक आगमसुत्ताणि सटीक-१३ [१५८] निरयावलिकाउपाङ्गसूत्रं सटीकं आगमसुत्ताणि सटीकं-१४ [१५९] कल्पवतंसिकाउपाङ्गसूत्रं सटीक आगमसुत्ताणि सटीकं-१४ [१६० पुष्पिताउपाङ्गसूत्रं सटीकं
आगमसुत्ताणि सटीक-१४ [१६१] पुष्पचूलिकाउपाङ्गसूत्रं सटीक
आगमसुत्ताणि सटीक-१४ [१६२] चण्हिदसाउपाङ्गसूत्रं सटीकं
आगमसुत्ताणि सटीकं.-१४ [१६३] चतुःशरणप्रकीर्णकसूत्र सटीक
आगमसुत्ताणि सटीकं-१४ [१६४] आतुरप्रत्याव्यानप्रकीर्णकसूत्रं सटीक आगमसुत्ताणि सटीक-१४ [१६५] महाप्रत्याख्यानप्रकीर्णकसूत्रं सच्छायं आगमसुत्ताणि सटीक-१४ [१६६] भक्तपरिज्ञाप्रकीर्णकसूत्रं सच्छायं आगमसुत्ताणि सटीक-१४
[१५०]
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
[15] [१६७] तंदुलवैचारिकप्रकीर्णकसूत्रं सटीक आगमसुत्ताणि सटीकं-१४ {१६८] संस्तारकप्रकीर्णकसूत्रं सच्छायं
आगमसुत्ताणि सटीकं-१४ [१६९] गच्छाचारप्रकीर्णकसूत्र सटीक
आगमसुत्ताणि सटीकं-१४ [१७०] गणिविद्याप्रकीर्णकसूत्रं सच्छायं आगमसुत्ताणि सटीक-१४ [१७१] देवेन्द्रस्तवप्रकीर्णकसूत्रं सच्छायं आगमसुत्ताणि सटीकं-१४ [१७२] मरणसमाधिप्रकीर्णकसूत्रं सच्छायं आगमसुत्ताणि सटीकं-१४ [१७३] निशीथछेदसूत्रं सटीक
आगमसुत्ताणि सटीक-१५-१६-१७ [१७४] वृहत्कल्पछेदसूत्रं सटीक
आगमसुत्ताणि सटीक-१८-१९-२० [१७५] व्यवहारछेदसूत्रं सटीकं
आगगम सुत्ताणि सटीक-२१-२२ [१७६] दशाश्रुतस्कन्धछेदसूत्रं सटीक
आगमसुत्ताणि सटीकं-२३ [१७७] जीतकल्पछेदसूत्रं सटीकं
आगमसुत्ताणि सटीक-२३ [१७८] महानिशीथसूत्रं (मूल)
आगमसुत्ताणि सटीकं-२३ [१७९] आवश्यकमूलसूत्रं सटीक
आगमसुत्ताणि सटीकं-२४-२५ [१८०] ओघनियुक्तिमूलसूत्रं सटीक
आगम सुत्तामि सटीक-२६ [१८१] पिण्डनियुक्तिमूलसूत्रं सटीक
आगमसुत्ताणि सटीकं-२६ [१८२] दशवैकालिकमूलसूत्र सटीक
आगमसुत्ताणि सटीकं-२७ [१८३] उत्तराध्ययनमूलसूत्रं सटीकं
आगमसुत्ताणि सटीकं-२८-२९ [१८४] नन्दी-चूलिकासूत्रं सटीक
आगमसुत्ताणि सटीक-३० [१८५] अनुयोगद्वारचूलिकासूत्रं सटीक आगमसुत्ताणि सटीकं-३०
પ્રકાશન ૧૩૯ થી ૧૮૫ આગમશ્રત પ્રકાશને પ્રગટ કરેલ છે.
-संप स्थ:
“આગમ આરાધના કેન્દ્ર, શીતલનાથ સોસાયટી-વિભાગ-૧, ફલેટ નં-૧૩, ૪થે માળે શ્રી નેમિનાથ જૈન દેરાસરજી પાછળ, હાઈ સેન્ટર, ખાનપુર
અમદાવાદ-૧
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
[16]
‘“आगमसुत्ताणि-सटीकं” भाग १ थी ३० नुं विवर
समाविष्टा आगमाः
[आगमसुत्ताणि
भाग- 9
भाग - २
भाग-३
भाग-४
भाग- ५-६
भाग-७
भाग-८
भाग-१
भाग-१०-११
भाग- १२
भाग- १३ भाग-१४
आयार
सूत्रकृत
स्थान
भाग- २७
भाग - २८-२९
भाग-३०
समवाय
भगवती ( अपरनाम व्याख्याप्रज्ञप्ति)
| ज्ञाताधर्मकथा, उपासकदशा, अन्तकृद्दशा, अनुत्तरोपपातिकदशा,
प्रश्नव्याकरण
विपाकश्रुत, औपपातिक, राजप्रश्निय
जीवाजीवाभिगम
प्रज्ञापना
सूर्यप्रज्ञप्ति, चन्द्रप्रज्ञप्ति
जम्बूद्वीपप्रज्ञप्ति
निरवायलिका, कल्पवतंसिका, पुष्पिका, पुष्पचूलिका वहिदशा, चतुःशरण, आतुरप्रत्याख्यान, महाप्रत्याख्यान, भक्त परिज्ञा तन्दुलवैचारिक, संस्तारक, गच्छाचार, गणिविद्या, देवेन्द्रस्तव, मरणसमाधि
| भाग - १५ १६ १७ नीशीथ
भाग - १८-१९-२० बृहत्कल्प
भाग- २१-२२
व्यवहार
भाग - २३
भाग - २४-२५
| भाग-२६
दशाश्रुतस्कन्ध, जीतकल्प, महनिशीथ
आवश्यक
ओघनिर्युक्ति, पिण्डनिर्युक्ति
दशवैकालिक
उत्तराध्ययन
नन्दी, अनुयोगद्वार
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ भाष्य 21 Private & Personal Use Only