Book Title: Agam 19 Nirayavalika Sutra Hindi Anuwad
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Dipratnasagar, Deepratnasagar
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034686/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo namo nimmaladaMsaNassa bAla brahmacArI zrI neminAthAya namaH pUjya Ananda-kSamA lalita - suzIla-sudharmasAgara-gurUbhyo namaH Agama-19 nirayAvalikA AgamasUtra hindI anuvAda anuvAdaka evaM sampAdaka Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi ] Agama hindI anuvAda-zreNI puSpa- 19 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 19, upAMgasUtra-8, 'nirayAvalikA' adhyayana/sUtra AgamasUtra-19- "nirayAvalikA' upAMgasUtra-8- hindI anuvAda kahAM kyA dekhe? krama viSaya pRSTha krama viSaya pRSTha 05 adhyayana-1-'kAla' adhyayana-2- 'sukAla' adhyayana-3-se- 10 16 3 muni dIparatnasAgara kRt " (nirayAvalikA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 2 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 19, upAMgasUtra-8, 'nirayAvalikA' adhyayana/sUtra 45 Agama vargIkaraNa krama / Agama kA nAma krama Agama kA nAma sUtra AcAra payannAsUtra-2 02 sUtrakRt 03 | sthAna aMgasUtra-1 aMgasUtra-2 aMgasUtra-3 aMgasUtra-4 | 25 / AturapratyAkhyAna 26 | mahApratyAkhyAna bhaktaparijJA taMdulavaicArika saMstAraka 27 payannAsUtra-3 payannAsUtra-4 payannAsUtra-5 payannAsUtra-6 04 samavAya 05 aMgasUtra-5 29 bhagavatI jJAtAdharmakathA 06 / aMgasUtra-6 payannAsUtra-7 07 upAsakadazA aMgasatra-7 aMgasUtra-8 30.1 gacchAcAra 30.2 | candravedhyaka | gaNividyA devendrastava vIrastava / 34 nizItha aMgasUtra-9 08 aMtakRt dazA 09 anuttaropapAtikadazA 10 | praznavyAkaraNadazA 11 vipAkazruta 12 aupapAtika 32 33 aMgasUtra-10 aMgasUtra-11 payannAsUtra-7 payannAsUtra-8 payannAsUtra-9 payannAsUtra-10 chedasUtra-1 chedasUtra-2 chedasUtra-3 chedasUtra-4 chedasUtra-5 chedasUtra-6 upAMgasUtra-1 bRhatkalpa rAjaprazriya upAMgasUtra-2 vyavahAra | jIvAjIvAbhigama upAgasUtra-3 37 upAMgasUtra-4 upAMgasUtra-5 15 | prajJApanA | sUryaprajJapti 17 candraprajJapti 18 | jaMbUdvIpaprajJapti 19 | nirayAvalikA upAMgasUtra-6 40 / mUlasUtra-1 upAMgasUtra-7 dazAzrutaskandha 38 jItakalpa 39 / mahAnizItha Avazyaka 41.1 oghaniyukti 41.2 | piMDaniyukti 42 dazavaikAlika uttarAdhyayana nandI mUlasUtra-2 upAgasUtra-8 mUlasUtra-2 | kalpavataMsikA 21 puSpikA 22 puSpacUlikA vRSNidazA upAMgasUtra-9 upAMgasUtra-10 upAMgasUtra-11 upAMgasUtra-12 mUlasUtra-3 mUlasUtra-4 cUlikAsUtra-1 cUlikAsUtra-2 44 / anuyogadvAra catuHzaraNa payannAsUtra-1 muni dIparatnasAgara kRt - (nirayAvalikA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 3 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 19, upAMgasUtra- 8, 'nirayAvalikA' kra 1 4 muni dIparatnasAgarajI prakAzita sAhitya Agama sAhitya sAhitya nAma mUla Agama sAhitya: 5 - 1- AgamasuttANi mUlaM print -2- AgamasuttANi-mUlaM Net D 2 Agama anuvAda sAhitya: -3- AgamamaJjUSA (mUla prata) -4- AgamasUtra saTIka gujarAtI anuvAda -5- AgamasUtra hindI anuvAda print 3 Agama vivecana sAhitya: -1- AgamasUtra gujarAtI anuvAda |-2- AgamasUtra hindI anuvAda Net -3- AagamSootra English Trans. - 1- AgamasUtra saTIkaM -2- AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra- 1 -3- AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra-2 4- Agama cUrNi sAhitya 5- savRttika AgamasUtrANi - 1 | -6- savRttika AgamasUtrANi - 2 -7- sacUrNika AgamasuttANi Agama koSa sAhitya: 1- Agama saddakoso -2- Agama kahAkoso -3- Agama-sAgara-koSaH -4- Agama-zabdAdi-saMgraha (prA-saM-gu) Agama anukrama sAhitya: - 1- khAgama viSayAnubha- (bhUja) -2- Agama viSayAnukrama (saTIkaM) -3- Agama sUtra - gAthA anukrama bUksa krama 147 6 [49] [45] [53] 165 [47] [47] [11] [48] [12] 171 1 [46] 2 [51] 3 11 [05] 12 [04] 09 02 04 03 Agama sAhitya sAhitya nAma Agama anya sAhitya: adhyayana / sUtra - 1- khAgama thAnuyoga -2- Agama saMbaMdhI sAhitya - 3 - RSibhASita sUtrANi 4- Agamiya sUktAvalI Agama sAhitya- kula pustaka anya sAhitya: tattvAbhyAsa sAhityasUtrAbhyAsa sAhitya vyAkaraNa sAhitya [09] 4 vyAkhyAna sAhitya [09] 5 jinabhakti sAhitya [40] 6 vidhi sAhitya [08] 7 ArAdhanA sAhitya [08] 14 8 paricaya sAhitya 9 pUjana sAhitya [04] 10 tIrthaM42 saMkSipta harzana [01] praDIe sAhitya dIparatnasAgaranA laghuzodhanibaMdha Agama sivAyanuM sAhitya kUla pustaka 1- Agama sAhitya (kula pustaka) 2-Agametara sAhitya (kula dIparatnasAgarajI ke kula prakAzana muni dIparatnasAgaranuM sAhitya muni hIparatnasAgaranuM khAgama sAhitya [hula pustaka 516] 2 muni dIparatnasAgaranuM anya sAhitya [hula pustas 85] 3 muni hIparatnasAgara saMkalita 'tattvArthasUtra' nI viziSTa DVD khabhArA prAzano hula 501 + viziSTa DVD muni dIparatnasAgara kRt " (nirayAvalikA)" AgamasUtra - hinda- anuvAda" Dula pAnA 1,35,500 bU Page 4 28866 10 06 02 01 01 516 13 06 05 04 09 04 03 04 02 25 05 05 85 tenA DulAnA [98,300] tenA hula pAnA [09, 270] tenAla pAnA [27,930] 51 08 60 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 19, upAMgasUtra-8, 'nirayAvalikA' adhyayana/sUtra [19] nirayAvalikA upAMgasUtra-8-hindI anuvAda adhyayana-1-kAla sUtra-1 zrutadevatA ko namaskAra / usa kAla usa samayameM rAjagRha nagara thA / vaha Rddhi-samRddhi se sampanna thA / usa ke uttara-pUrva meM guNazilaka caitya thA / vahA~ uttama azoka vRkSa thA aura usa ke nIce eka pRthvIzilApaTTaka thA / sUtra-2 usa kAla aura samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra ke aMtevAsI jAti, kula sampanna Arya sudharmAsvAmI anagAra yAvat pA~ca sau anagAroM ke sAtha pUrvAnupUrvI ke krama se calate hue jahA~ rAjagRha nagara padhAre yAvat yathApratirUpa avagraha prApta karake saMyama evaM tapazcaryA se yAvat AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / darzanArtha pariSada nikalI, dharmopadeza diyA, pariSada vApisa lauttii| sUtra -3 usa kAla aura usa samaya meM Arya sudharmAsvAmI anagAra ke ziSya samacaturasra-saMsthAnavAle yAvat apane antarameM vipula tejolezyA ko samAhita kiye hue jambU anagAra Arya sudharmAsvAmI ke thor3I dUrI Upara ko ghuTane kiye hue the| sUtra-4 ___ usa samaya jambUsvAmI ko zraddhA-saMkalpa utpanna huA yAvat paryupAsanA karate hue unhoMne kahA 'bhadanta ! zramaNa yAvat muktiprApta-bhagavAn mahAvIra ne upAMgo kA kyA artha kahA hai ? he jambU ! upAMgoM ke pA~ca varga kahe haiM / nirayAvalikA, kalpAvataMsikA, puSpikA, puSpacUlikA aura vRSNidazA / sUtra-5 he bhadanta ! zramaNa yAvat mokSaprApta bhagavAn ne nirayAvalikA nAmaka prathama upAMgavarga ke kitane adhyayana kahe haiM ? he jambU ! bhagavAna mahAvIra ne prathama upAMga nirayAvaliyA-ke dasa adhyayana kahe haiM-kAla, sukAla, mahAkAla, kRSNa, sukRSNa, mahAkRSNa, vIrakRSNa, rAmakRSNa, pitRsena aura mahAsenakRSNa / jambU anagAra ne punaH kahA -bhagavAn mahAvIra ne nirayAvalikA ke dasa adhyayana kahe haiM to prathama adhyayana kA kyA artha batAyA hai ? __-usa kAla aura usa samaya meM isI jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM Rddhi Adi se sampanna campA nagarI thii| usake uttara-pUrva digbhAga meM pUrNabhadra caitya thA / zreNika rAjA kA putra evaM celanA devI kA aMgajAta-kUNika mahAmahimAzAlI rAjA thA / kUNika rAjA kI rAnI padmAvatI thI / vaha atIva sukumAla aMgopAMgoM vAlI thii| usI campA nagarI meM zreNika rAjA kI patnI aura kUNika rAjA kI choTI mAtA kAlI nAma kI rAnI thI, jo hAtha paira Adi sukomala aMga-pratyagoM vAlI thI yAvat surUpA thii| sUtra-6 usa kAlI devI kA putra kAla nAmaka kumAra thA / vaha sukomala yAvat rUpa-saundaryazAlI thA / tadanantara kisI samaya kAlakumAra 3000 hAthiyoM, 3000 rathoM, 3000 azvoM aura tIna koTi manuSyoM ko lekara garuDavyUha meM, gyArahaveM khaNDa-aMza ke bhAgIdAra kUNika rAjA ke sAtha rathamUsala saMgrAma meM pravRtta huaa| sUtra-7 taba eka bAra apane kuTumba-parivAra kI sthiti para vicAra karate hue kAlI devI ke mana meM isa prakAra kA muni dIparatnasAgara kRt " (nirayAvalikA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 5 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 19, upAMgasUtra-8, 'nirayAvalikA' adhyayana/sUtra saMkalpa utpanna huA-'merA putrakumAra kAla 3000 hAthiyoM Adi ko lekara yAvat rathamUsala saMgrAma meM pravRtta huA hai| to kyA vaha vijaya prApta karegA athavA nahIM? vaha jIvita rahegA athavA nahIM? zatru ko parAjita karegA yA nahIM? kyA maiM kAla kumAra ko jIvita dekha sakU~gI ?' ityAdi vicAroM se vaha udAsa ho gaI / nirutsAhita-sI hotI huI yAvat ArtadhyAna meM DUba gii| usI samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra kA campA nagarI meM padArpaNa huA / vandanA-namaskAra karane evaM dharmopadeza sUnane ke lie jana-pariSad nikalI / taba vaha kAlI devI bhI isa saMvAda ko jAna kara harSita huI aura use isa prakAra kA Antarika yAvat saMkalpa-vicAra utpanna huA / tathArUpa zramaNa bhagavaMtoM kA nAmazravaNa hI mahAn phalaprada hai to una ke samIpa pahu~ca kara vandana-namaskAra karane ke phala ke viSaya meM to kahanA hI kyA hai ? yAvat maiM zramaNa bhagavAn ke samIpa jAUM, yAvat unakI paryupAsanA karU~ aura unase pUrvollikhita prazna puuchuu| kAlI rAnI ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA / AjJA dI-'devAnupriyoM ! zIghra hI dhArmika kAryoM meM prayoga kiye jAne vAle zreSTha ratha ko jota kara laao| tatpazcAt snAna kara evaM balikarma kara kAlI devI yAvat mahAmUlyavAn kintu alpa AbhUSaNoM se vibhUSita ho aneka kubjA dAsiyoM yAvat mahattarakavRnda ko sAtha lekara antaHpura se nikalI / apane parijanoM evaM parivAra se pariveSTita hokara jahA~ pUrNabhadra caitya thA, vahA~ pahu~cI / tIrthaMkaroM ke chatrAdi atizayoM-prAtihAryoM ke dRSTigata hote hI dhArmika zreSTha ratha ko rokA / dhArmika zreSTha ratha se nIce utarI aura zramaNa bhagavAn mahAvIra birAjamAna the, vahA~ phuNcii| tIna bAra AdakSiNa pradakSiNA karake vandanA-namaskAra kiyA aura vahIM baiTha kara saparivAra bhagavAn kI dezanA sunane ke lie utsuka hokara vinayaparvaka paryapAsanA karane lgii| tatpazcAt zramaNa bhagavAn ne yAvat usa kAlI devI aura vizAla janapariSad ko dharmadezanA sunAI isa ke bAda zramaNa bhagavAna mahAvIra se dharmazravaNa kara aura use hRdaya meM avadhArita kara kAlI rAnI ne harSita, saMtuSTa yAvat vikasita hRdaya hokara zramaNa bhagavAn ko tIna bAra vaMdana-namaskAra karake kahA-bhadanta ! merA putra kAla kumAra rathamUsala saMgrAma meM pravRtta huA hai, to kyA vaha vijayI hogA athavA nahIM? yAvat kyA maiM kAla kumAra ko jIvita dekha sakU~gI? zramaNa bhagavAn ne kAlI devI se kahA-kAlI ! tumhArA putra kAlakumAra, jo yAvat kUNika rAjA ke sAtha rathamUsala saMgrAma meM jUjhate hue vIravaroM ko Ahata, mardita, ghAtita karate hue aura unakI saMketasUcaka dhvajApatAkAoM ko bhamisAta karate hae-dizA vidizAoM ko Alokazanya karate hae ratha se ratha ko aDAte hae ceTaka rAjA ke sAmane AyA / taba ceTaka rAjA krodhAbhibhUta ho yAvat misa-misAte hue dhanuSa ko uThAyA / bANa ko hAtha meM liyA, dhanuSa para bANa car3hAyA, use kAna taka khIMcA aura eka hI bAra meM Ahata karake, raktaraMjita karake niSprANa kara diyA / ataeva hai kAlI vaha kAlakumAra maraNa ko prApta ho gayA hai / aba tuma kAlakumAra ko jIvita nahIM dekha sakatI ho| zramaNa bhagavAn mahAvIra ke isa kathana ko sUnakara aura hRdaya meM dhAraNa karake kAlI rAnI ghora putra-zoka se abhibhUta, campakalatA ke samAna pachAr3a khAkara dhar3Ama-se sarvAMgoM se pRthvI para gira pdd'ii| kucha samaya ke pazcAt jaba kAlI devI kucha Azvasta-huI taba khar3I huI aura bhagavAn ko vaMdana-namaskAra kara ke isa prakAra kahA-'bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! aisA hI hai, bhagavan ! yaha avitatha hai / asaMdigdha hai / yaha satya hai / yaha bAta aisI hI hai, jaisI Apane batalAI hai| usane zramaNa bhagavAn ko punaH vaMdana-namaskAra kiyA / usI dhArmika yAna para ArUDha hokara, vApisa lauTa gii| sUtra-8 bhagavAna gautama, zramaNa bhagavAna mahAvIra ke samIpa Ae aura vaMdana-namaskAra karake apanI jijJAsA vyakta karate hue kahA-bhagavan ! jo kAla kumAra rathamUsala saMgrAma karate hue ceTaka rAjA ke eka hI AghAta-se raktaraMjita muni dIparatnasAgara kRt- (nirayAvalikA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 6 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 19, upAMgasUtra-8, 'nirayAvalikA' adhyayana/sUtra ho, jIvanarahita-hokara mRtyu ko prApta karake kahA~ gayA hai ? kahA~ utpanna huA hai ? bhagavAn ne gautamasvAmI se kahA- gautama ! yuddhapravRtta vaha kAlakumAra jIvanarahita ho kara kAlamAsameM kAla kara ke cauthI paMkaprabhA pRthvI ke hemAbha naraka meM dasa sAgaropama kI sthiti vAle nairayikoM meM nAraka rUpa meM utpanna huA hai| sUtra-9 gautama ne punaH pUchA-bhadanta ! kisa prakAra ke bhoga-saMbhogoM ko bhogane se, kaise-kaise ArambhoM aura ArambhasamAraMbhoM se tathA kaise AcArita azubha karmoM ke bhAra se maraNa karake vaha kAla kumAra cauthI paMkaprabhApRthvI meM yAvat nairayika rUpa se utpanna huA hai ? bhagavAn ne batAyA-gautama ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara thA / vaha nagara vaibhava se sampanna, zatruoM ke bhaya se rahita aura dhana-dhAnyAdi kI samRddhi se yukta thA / usa rAjagRha nagara meM himavAn zaila ke sadRza mahAn zreNika rAjA rAjya karatA thA / zreNika rAjA kI aMga-pratyaMgoM se sukumAla nandA rAnI thI, jo mAnavIya kAmabhogoM ko bhogatI huI yAvat samaya vyatIta karatI thii| usa zreNika rAjA kA putra aura nandA rAnI kA Atmaja abhayakumAra thA, jo sukumAla yAvat surUpa thA tathA zAma, dAma, bheda aura daNDa kI rAjanIti meM cittasArathi ke samAna niSNAta thA yAvat rAjyadhUrA-zAsana kA cintaka thA / usa zreNika rAjA kI celanA rAnI bhI thI / vaha sukumAla hAtha-pairavAlI thI yAvat sukhapUrvaka vicaraNa karatI thii| kisI samaya zayanagRha meM cintAoM Adi se mukta sukha-zayyA para sote hue vaha celanA devI prabhAvatI devI ke samAna svapna meM siMha ko dekhakara jAgRta haI, yAvat svapna-pAThakoM ko AmaMtrita karake rAjA ne usa kA phala puuchaa| svapnapAThakoM ne svapna kA phala batalAyA / svapna-pAThakoM ko vidA kiyA yAvat celanA devI una svapnapAThakoM ke vacanoM ko saharSa svIkAra karake apane vAsabhavana meM calI gii| sUtra-10 tatpazcAt paripUrNa tIna mAsa bItane para celanA devI ko isa prakAra kA dohada utpanna huA-ve mAtAeM dhanya haiM yAvat ve puNyazAlinI haiM, unhoMne pUrva meM puNya upArjita kiyA hai, unakA vaibhava saphala hai, mAnavajanma aura jIvana kA, suphala prApta kiyA hai jo zreNika rAjA kI udarAvalI ke zUla para seke hue, tale hue, bhUne hue mAMsa kA tathA sUrA yAvat madhu, meraka, madya, sIdhu aura prasannA nAmaka madirAoM kA AsvAdana yAvat visvAdana tathA upabhoga karatI huI aura apanI saheliyoM ko Apasa meM vitarIta karatI huI apane dohada ko pUrNa karatI haiM kintu isa ayogya evaM aniSTa dohada ke pUrNa na hone se celanA devI zuSka, pIr3ita, mAMsarahita, jIrNa aura jIrNa zarIra vAlI ho gaI, nisteja, dina, vimanaska jaisI ho gaI, vivarNamukhI, netra aura mukhakamala ko namAkara yathocita puSpa, vastra, gandha, mAlA aura alaMkAroM kA upabhoga nahIM karatI huI, murajhAI huI, AhatamanorathA yAvat cintAzoka-sAgara meM nimagna ho, hathelI para mukha ko TikAkara ArtadhyAna meM DUba gii| taba celanA devI kI aMgaparicArikAoM ne celanA devI ko sUkhI-sI, bhUkha se grasta-sI yAvat cintita dekhaa| ve zreNika rAjA ke pAsa pahu~cI / unhoMne donoM hAtha jor3akara mastaka para aMjali karake zreNika rAjA se kahA'svAmin ! na mAlUma kisa kAraNa se celanA devI zuSka-bubhukSita jaisI hokara yAvat ArtadhyAna meM DUbI huI haiM / zreNika rAjA una aMgaparicArikAoM kI isa bAta ko sUnakara aura samajhakara Akula-vyAkula hotA huA, celanA devI ke pAsa AyA / celanA devI ko sUkhI-sI, bhUkha se pIr3ita jaisI, yAvat ArtadhyAna karatI huI dekhakara bolA- devAnupriye ! tuma kyoM zuSkazarIra, bhUkhI-sI yAvat cintAgrasta ho rahI ho ?' lekina celanA devI ne zreNika rAjA ke isa prazna kA Adara nahiM kiyA, vaha cUpacApa baiThI rhii| taba zreNika rAjA ne punaH dUsarI bAra aura phira tIsarI bAra bhI yahI prazna celanA devI se pUchA aura kahAdevAnupriye ! kyA maiM isa bAta ko sunane ke yogya nahIM hU~ jo tuma mujhase ise chipA rahI ho ? celanA devI ne zreNika rAjA se kahA-'svAmin ! bAta yaha hai ki usa udAra yAvat mahAsvapna ko dekhane ke tIna mAsa pUrNa hone para mujhe isa muni dIparatnasAgara kRt- (nirayAvalikA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 7 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 19, upAMgasUtra-8, 'nirayAvalikA' adhyayana/sUtra prakAra kA yaha dohada utpanna huA hai'-ve mAtAeM dhanya haiM jo ApakI udarAvali ke zUla para seke hae yAvat mAMsa dvArA tathA madirA dvArA apane dohada ko pUrNa karatI haiN| lekina svAmin ! usa dohada ko pUrNa na kara sakane ke kAraNa maiM zuSkazarIrI, bhUkhI-sI yAvat cintita ho rahI huuN| taba zreNika rAjA ne celanA devI kI ukta bAta ko sUnakara use AzvAsana dete hue kahA-devAnupriye ! tuma hatotsAha evaM cintita na hoo / maiM koI aisA upAya karU~gA jisase tumhAre dohada kI pUrti ho sakegI / aisA kahakara celanAdevI ko iSTa, kAnta, priya, manojJa, maNAma, prabhAvaka, kalyANaprada, ziva, dhanya, maMgalarUpa, mRdu-madhura vANI se Azvasta kiyaa| vaha celanA devI ke pAsa se nikalakara bAhya sabhAbhavana meM uttama siMhAsana ke pAsa AyA / Akara pUrva kI ora mukha karake AsIna ho gayA / vaha dohada kI saMpUrti ke lie AyoM se upAyoM se autpattikI, vainayikI, kArmikI aura pAriNAmikI-badriyoM se vAraMvAra vicAra karate hae bhI isake Aya-upAya, sthiti evaM niSpatti ko samajha na pAne ke kAraNa utsAhahIna yAvat cintAgrasta ho utthaa| idhara abhayakumAra snAna karake yAvat apane zarIra ko alaMkRta karake apane AvAsagRha se bAhara niklaa| jahA~ zreNika rAjA thA, vahA~ AyA / usane zreNika rAjA ko nirutsAhita jaisA dekhA, yaha dekhakara vaha bolA-tAta ! pahale jaba kabhI Apa mujhe AtA huA dekhate the to harSita yAvat santuSTahRdaya hote the, kintu Aja aisI kyA bAta hai jo Apa udAsa yAvat cintA meM DUbe hue haiM ? tAta ! yadi maiM isa artha ko sUnane ke yogya hU~ to Apa satya evaM binA kisI saMkoca-saMdeha ke kahie, jisase maiM usakA hala karane kA upAya kruuN| abhayakumAra ke kahane para zreNika rAjA ne abhayakumAra se kahA-putra ! hai putra ! tumhArI vimAtA celanA devI ko usa udAra yAvat mahAsvapna ko dekhe tIna mAsa bItane para yAvat aisA dohada utpanna huA hai ki jo mAtAeM merI udarAvali ke zUlita Adi mAMsa se apane dohada ko pUrNa karatI hai-Adi / lekina celanA devI usa dohada ke pUrNa na ho sakane ke kAraNa zuSka yAvat cintita ho rahI hai / isalie putra ! usa dohada kI pUrti ke nirmita AyoM yAvat sthiti ko samajha nahIM sakane ke kAraNa maiM bhagnamanoratha yAvat cintita ho rahA huuN| zreNika rAjA ke isa manogata bhAva ko sunane ke bAda abhayakumAra ne zreNika rAjA se kahA-'tAta ! Apa bhagnamanoratha yAvat cintita na hoM, maiM aisA koI jatana karU~gA ki jisase merI choTI mAtA celanA devI ke usa dohada kI parti ho skegii|' zreNika rAjA ko Azvasta karane ke pazcAta abhayakamAra jahA~ apanA bhavana thA vahA~ A gupta rahasyoM ke jAnakAra Antarika vizvasta puruSoM ko bulAyA aura unase kahA-tuma jAo aura sUnAgAra meM jAkara gIlA mAMsa, rudhira aura vastipuTaka laao| ___ ve rahasyajJAtA puruSa abhayakumAra kI isa bAta ko sunakara harSita evaM saMtuSTa hue yAvat abhaya-kumAra ke pAsa se nikale / gIlA mAMsa, rakta evaM vastipuTaka ko liyA / jahA~ abhayakumAra thA, vahA~ Akara donoM hAtha jor3akara yAvat usa mAMsa, rakta evaM vastipuTaka ko rakha diyaa| taba abhayakumAra ne usa rakta aura mAMsa se thor3A bhAga kaiMcI se kATA / jahA~ zreNika rAjA thA, vahA~ AyA aura zreNika rAjA ko ekAnta meM zaiyA para cita liTAyA / zreNika rAjA kI udarAvalI para usa Ardra rakta-mAMsa ko phailA diyA aura phira vastipuTaka ko lapeTa diyA / vaha aisA pratIta hone lagA jaise rakta-dhArA baha rahI ho / aura phira Upara ke mAle meM celanA devI ko avalokana karane ke Asana se baiThAyA, baiThAkara celanA devI ke ThIka nIce sAmane kI ora zreNika rAjA ko zaiyA para cita liTA diyA / kataranI se zreNika rAjA kI udarAvalI kA mAMsa kATA, kATakara use eka bartana meM rakhA / taba zreNika rAjA ne jhUTha-mUTha mUrchita hone kA dikhAvA kiyA aura usake bAda kucha samaya ke anantara Apasa meM bAtacIta karane meM lIna ho ge| tatpazcAt abhayakumAra ne zreNika rAjA kI udarAvalI ke mAMsa-khaNDoM ko liyA, lekara jahA~ celanA devI thI, vahA~ AyA aura Akara celanA devI ke sAmane rakha diyA / taba celanA devI ne zreNika rAjA ke usa udarAvalI ke hA gae | muni dIparatnasAgara kRt - (nirayAvalikA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 8 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 19, upAMgasUtra-8, 'nirayAvalikA' adhyayana/sUtra mAMsa se yAvat apanA dohada pUrNa kiyA / dohada pUrNa hone para celanA devI kA dohada saMpanna, sammAnita aura nivRtta ho gayA / taba vaha usa garbha kA sukhapUrvaka vahana karane lgii| sUtra-11 kucha samaya vyatIta hone ke bAda eka bAra celanA devI ko madhya rAtrimeM jAgate hue isa prakAra kA yaha yAvat vicAra utpanna huA-'isa bAlaka ne garbha meM rahate hI pitA kI udarAvalI kA mAMsa khAyA hai, ataeva isa garbha ko naSTa kara denA, girA denA, galA denA evaM vidhvasta kara denA hI mere lie zreyaskara hogA,' usane aisA nizcaya karake bahuta sI garbha ko naSTa karanevAlI yAvat vidhvasta karanevAlI auSadhiyoM se usa garbha ko naSTa yAvat vidhvasta karanA cAhA, kintu vaha garbha naSTa nahIM huA, na girA, na galA aura na vidhvasta hI huA / tadanantara jaba celanA devI usa garbha ko yAvat vidhvasta karane meM samartha-nahIM huI taba zrAnta, klAnta, khinna aura udAsa hokara anicchApUrvaka vivazatA se dussaha Arta dhyAna se grasta ho usa garbha ko parivahana-karane lgii| sUtra - 12 tatpazcAt nau mAsa pUrNa hone para celanA devI ne eka sukumAra evaM rUpavAn bAlaka kA prasava kiyA-pazcAt celanA devI ko vicAra AyA-'yadi isa bAlaka ne garbha meM rahate hI pitA kI udarAvalI kA mAMsa khAyA hai, to ho sakatA hai ki yaha bAlaka saMvardhita hone para hamAre kula kA bhI aMta karanevAlA ho jAya ! ataeva isa bAlaka ko ekAnta ukarar3e meM pheMka denA hI ucit-hogaa|' isa prakAra kA saMkalpa kara ke apanI dAsa-ceTI ko bulAyA, usa se kahA-tuma jAo aura isa bAlaka ko ekAnta meM ukarar3e meM pheMka aao| tatpazcAt usa dAsa ceTI ne celanA devI kI isa AjJA ko sUnakara donoM hAtha jor3a yAvat celanA devI kI isa AjJA ko vinayapUrvaka svIkAra kiyA / vaha azoka-vATikA meM gaI aura usa bAlaka ko ekAnta meM ukarar3e para pheMka diyA / usa bAlaka ke ekAnta meM ukarar3e para phaiMke jAne para vaha azoka-vATikA prakAza se vyApta ho gii| isa samAcAra ko sUnakara rAjA zreNika azoka-vATikA meM pahu~cA / vahA~ usa bAlaka ko dekhakara krodhita ho uThA yAvat ruSTa, kupita aura caMDikAvat raudra hokara dA~toM ko misamisAte hue usa bAlaka ko usane hatheliyoM meM liyA aura jahA~ celanA devI thI, vahA~ AyA / celanA devI ko bhale-bUre zabdoM se phaTakArA, puruSa vacanoM se apamAnita kiyA aura dhamakAyA / phira kahA-'tumane kyoM mere putra ko ekAnta-ukarar3e para phikavAyA ?' celanA devI ko bhalI-bUrI saugaMdha-dilAI aura kahA-devAnupriye ! isa bAlaka kI dekharekha karatI huI isakA pAlana-poSaNa karo aura saMvardhana karo / taba celanA devI ne zreNika rAjA ke isa Adeza ko sUnakara lajjita, pratADita aura aparAdhinI -sI ho kara donoM hAtha jor3akara zreNika rAjA ke Adeza ko vinayapUrvaka svIkAra kiyA aura anukrama se usa bAlaka kI dekharekha, lAlana-pAlana karatI huI vardhita karane lgii| sUtra - 13 ekAnta ukarar3e para phaiMke jAne ke kAraNa usa bAlaka kI aMgulI kA Age kA bhAga murge kI coMca se chila gayA thA aura usase bAra-bAra pIva aura khUna bahatA rahatA thA / isa kAraNa vaha bAlaka vedanA se cIkha-cIkha kara rotA thA / usa bAlaka ke rone ko sUna aura samajhakara zreNika rAjA bAlaka ke pAsa AtA aura use godI meM letA / lekara usa aMgulI ko mukha meM letA aura usa pIva aura khUna ko mukha se cUsa letA, aisA karane se vaha bAlaka zAMti kA anubhava kara cUpa zAMta ho jaataa| isa prakAra jaba-jaba bhI vaha bAlaka vedanA ke kAraNa jora-jora se rone lagatA, taba-taba zreNika rAjA usI prakAra cUsatA yAvat vedanA zAMta ho jAne se vaha cUpa ho jAtA thA / tatpazcAt usa bAlaka ke mAtA-pitA ne tIsare dina candra sUrya darzana kA saMskAra kiyA, yAvat gyAraha dina ke bAda bArahaveM dina isa prakAra kA guNa-niSpanna nAmakaraNa kiyA-isa bAlaka kA nAma kUNika' ho / muni dIparatnasAgara kRt " (nirayAvalikA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 9 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 19, upAMgasUtra-8, 'nirayAvalikA' adhyayana/sUtra isa prakAra usa bAlaka ke mAtA-pitA ne usakA 'kUNika' yaha nAmakaraNa kiyA / tatpazcAt usa bAlaka kA janmotsava Adi manAyA gayA / yAvat megha-kumAra ke samAna rAjaprAsAda meM Amoda-pramodapUrvaka samaya vyatIta karane lagA / mAtA-pitA ne ATha-ATha vastueM prItidAna meM pradAna kii| sUtra-14 tatpazcAt usa kumAra kUNika ko kisI samaya madhyarAtrimeM yAvat aisA vicAra AyA ki zreNika rAjA ke vighna ke kAraNa maiM svayaM rAjyazAsana aura rAjyavaibhava kA upabhoga nahIM kara pAtA hU~, ataeva zreNika rAjA ko ber3I meM DAla denA aura mahAna rAjyAbhiSeka se apanA abhiSeka kara lenA mere lie zreyaskara hogA / usane isa prakAra kA saMkalpa kiyA aura zreNika rAjA ke antara, chidra aura viraha kI tAka ke rahatA huA samaya-yApana karane lgaa| tatpazcAt zreNika rAjA ke avasaroM yAvat marmoM ko jAna na sakane ke kAraNa kUNika kumAra ne eka dina kAla Adi dasa rAjakumAroM ko apane ghara AmaMtrita kiyA aura unako apane vicAra batAe-zreNika rAjA ke kAraNa hama svayaM rAjazrI kA upabhoga aura rAjya kA pAlana nahIM kara pA rahe haiM / isalie he devAnupriyoM ! hamAre lie zreyaskara yaha hogA ki zreNika rAjA ko ber3I meM DAlakara aura rAjya, rASTra, bala, vAhana, koSa, dhAnyabhaMDAra aura janapada ko gyAraha bhAgoM meM bA~Ta karake hama loga svayaM rAjazrI kA upabhoga kareM aura rAjya kA pAlana kareM / kUNika kA kathana sUnakara una kAla Adi dasa rAjaputroM ne usa ke isa vicAra ko vinayapUrvaka svIkAra kiyaa| kUNika kumAra ne kisI samaya zreNika rAjA ke aMdarUnI rahasyoM ko jAnA aura zreNika rAjA ko ber3I se bA~dha diyA / mahAna rAjyAbhiSeka se apanA abhiSeka karAyA, jisase vaha kUNika kumAra svayaM rAjA bana gyaa| sUtra - 15 kisI dina kUNika rAjA snAna kara ke, balikarma kara ke, vighnavinAzaka upAya kara, maMgala evaM prAyazcitta kara aura phira avasara ke anukUla zuddha mAMgalika vastroM ko pahanakara, sarva alaMkAroM se alaMkRta hokara celanA devI ke caraNavaMdanArtha pahu~cA / usa samaya kUNika rAjA ne celanA devI ko udAsIna yAvat cintAgrasta dekhA / celanA devI se pUchA-mAtA ! aisI kyA bAta hai ki tumhAre citta meM saMtoSa, utsAha, harSa aura Ananda nahIM hai ki maiM svayaM rAjyazrI kA upabhoga karate hue yAvat samaya bitA rahA hU~ ? taba celanA devI ne kUNika rAjA se kahA-he putra ! mujhe tuSTi, utsAha, harSa athavA Ananda kaise ho sakatA hai, jabaki tumane devatAsvarUpa, gurujana jaise, atyanta snehAnurAga yukta pitA zreNika rAjA ko bandhana meM DAlakara apanA nija kA mahAn rAjyAbhiSeka se abhiSeka karAyA hai / taba kUNika rAjA ne celanA devI se kahA-mAtAjI ! zreNika rAjA to merA ghAta karane ke icchuka the / he ammA ! zreNika rAjA to mujhe mAra DAlanA cAhate the, bA~dhanA cAhate the aura nirvAsita kara denA cAhate the / to phira he mAtA ! yaha kaise mAna liyA jAe kI zreNika rAjA mere prati atIva snehAnurAga vAle the? yaha sUnakara celanA devI ne kUNika kumAra se kahA he putra ! jaba tumheM mere garbha meM Ane para tIna mAsa hue to mujhe isa prakAra kA dohada utpanna haA ki-ve mAtAeM dhanya haiM, yAvat aMgaparicArikAoM se maiMne tumheM ukarar3e meM phikavA diyA, Adi-Adi, yAvat jaba bhI tuma vedanA se pIr3ita hote aura jora-jora se rote taba zreNika rAjA tumhArI aMgulI mukha meM lete aura mavAda cUsate / taba tuma cUpa-zAMta ho jAte, ityAdi saba vRttAnta celanA ne kUNika ko sUnAyA / isI kAraNa he putra ! maiMne kahA ki zreNika rAjA tumhAre prati atyanta snehAnurAga se yukta haiN| kUNika rAjA ne celanA rAnI se isa pUrvavRttAnta ko sUnakara aura dhyAna meM lekara celanA devI se kahA-mAtA ! maiMne bUrA kiyA jo devatAsvarUpa, gurujana jaise atyanta snehAnurAga se anurakta apane pitA zreNika rAjA ko ber3iyoM se bA~dhA / aba maiM jAtA hU~ aura svayaM hI zreNika rAjA kI ber3iyoM ko kATatA hU~, aisA kahakara kulhAr3I hAtha meM le jahA~ kArAgRha thA, usa ora calane ke lie udyata huA / zreNika rAjA ne hAtha meM kulhAr3I lie kUNika kumAra ko apanI ora Ate dekhA / mana hI mana vicAra kiyA-yaha merA bUrA cAhane vAlA, yAvat kulakSaNa, abhAgA muni dIparatnasAgara kRt - (nirayAvalikA)" AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 10 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 19, upAMgasUtra-8, nirayAvalikA' adhyayana / sUtra kRSNAcaturdazI ko utpanna, loka-lAja se rahita, nirlajja kUNika kumAra hAtha meM kulhAr3I lekara idhara A rahA hai| na mAlUma mujhe kisa kumauta se mAre ! isa vicAra se usane bhIta, trasta, bhayagrasta, udvigna aura bhayAkrAnta hokara tAla viSa ko mukha meM DAla diyA / tadanantara tAlapuTa viSa ko mukha meM DAlane aura muhUrttAntara ke bAda kucha kSaNoM meM usa viSa ke vyApta hone para zreNika rAjA niSprANa, nizceSTa, nirjIva ho gayA / isake bAda vaha kUNika kumAra jahA~ kArAvAsa thA, vahA~ pahu~cA / usane zreNika rAjA ko niSprANa, nizceSTa, nirjIva dekhaa| taba vaha dussaha, durddharSa pitRzoka se bilabilAtA huA kulhAr3I se kATe campaka vRkSa kI taraha dhar3Ama se pachAr3a khAkara pRthvI para gira par3A / kucha kSaNoM pazcAt kUNika kumAra Azvasta sA huA aura rote hue, AkraMdana, zoka evaM vilApa karate hue kahane lagA-aho ! mujha adhanya, puNyahIna, pApI, abhAge ne bUrA kiyA - jo devatArUpa, atyanta snehAnurAga-yukta apane pitA zreNika rAjA ko kArAgAra meM ddaalaa| mere kAraNa hI zreNika rAjA kAlagata hue haiM / tadanantara aizvaryazAlI puruSoM, talavara rAjyamAnya puruSoM, mAMDalika, jAgIradAroM, kauTumbika, ibhya, zreSThI, senApatiyoM, maMtrI, gaNaka, dvArapAla, amAtya, ceTa, pITha-mardaka, nAgarika, vyavasAyI, dUta, saMdhipAla se saMparivRta hokara rudana, Akrandana, zoka ora vilApa karate hue mahAn Rddhi, satkAra evaM abhyudaya ke sAtha zreNika rAjA agnisaMskAra kiyA / tatpazcAt vaha kUNika kumAra isa mahAna manogata mAnasika duHkha se atIva duHkhI hokara kisI samaya antaHpura parivAra ko lekara dhana-saMpatti Adi gArhasthika upakaraNoM ke sAtha rAjagRha se nikalA aura jahA~ caMpAnagarI thI, vahA~ AyA vahA~ paramparAgata bhogoM ko bhogate hue kucha samaya ke bAda zoka saMtApa se rahita ho gayA sUtra 16 tatpazcAt usa kUNika rAjAne kisI dina kAla Adi dasa rAjakumAroM ko bulAyA - AmaMtrita kiyA aura rAjya, rASTra bala-senA, vAhana ratha Adi, koza, dhana-saMpatti, dhAnya-bhaMDAra, aMtaHpura aura janapada-deza ke gyAraha bhAga kiye| bhAga kara ke ve sabhI svayaM apanI-apanI rAjazrI kA bhoga karate hue prajA kA pAlana karate hue samaya vyatIta karane lge| sUtra - 17 usa caMpAnagarImeM zreNika rAjA kA putra, celanA devI kA aMgaja kUNika rAjA kA kaniSTha sahodara bhrAtA vehalla rAjakumAra thA / vaha sukumAra yAvat rUpa-saundaryazAlI thA / apane jIvita rahate zreNika rAjA ne pahale hI vehallakumAra ko secanaka nAmaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra diyA thaa| vehallakumAra antaHpura parivAra ke sAtha secanaka gaMdhahastI para ArUDha hokara caMpAnagarI ke bIcoMbIca hokara nikalatA aura snAna karane ke lie vAraMvAra gaMgA mahAnadI meM utaratA / usa samaya vaha secanaka gaMdhahastI rAniyoM ko sU~r3ha se pakar3atA, pakar3a kara kisI ko pITha para biThalAtA, kisI ko kaMdhe para baiThAtA, kisI ko gaMDasthala para rakhatA, kisI ko mastaka para baiThAtA, daMta- mUsaloM para baiThAtA, kisI ko sU~r3ha meM lekara jhulAtA, kisI ko dA~toM ke bIca letA, kisI ko phuhAroM se nahalAtA aura kisI-kisI ko aneka prakAra kI krIDAoM se krIDita karatA thA / taba caMpAnagarI ke zRMgATakoM, trikoM, catuSkoM, catvaroM, mahApathoM aura pathoM meM bahuta se loga Apasa meM ekadUsare se isa prakAra kahate, bolate, batalAte aura prarUpita karate ki - devAnupriyoM ! antaHpura parivAra ko sAtha lekara vehalla kumAra secanaka gaMdhahastI ke dvArA aneka prakAra kI krIDAeM karatA hai| vAstava meM vehallakumAra hI rAjalakSmI kA sundara phala anubhava kara rahA hai| kUNika rAjA rAjazrI kA upabhoga nahIM krtaa| taba padmAvatI devI ko prajAjanoM ke kathana ko sUnakara yaha saMkalpa yAvat vicAra samutpanna huA - nizcaya hI vehallakumAra secanaka gaMdhahastI ke dvArA yAvat aneka prakAra kI krIDAeM karatA hai| ata eva sacamuca meM rAjazrI kA phala bhoga rahA hai, kUNika rAjA nahIM / hamArA yaha rAjya yAvat janapada kisa kAma kA yadi hamAre pAsa secanaka gaMdhahastI na ho| padmAvatI ne isa prakAra kA vicAra kiyA aura kUNika rAjA ke pAsa Akara donoM hAtha jor3a, Page 11 muni dIparatnasAgara kRt' (nirayAvalikA) AgamasUtra - hinda- anuvAda" Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 19, upAMgasUtra-8, 'nirayAvalikA' adhyayana/sUtra mastaka para aMjali karake jaya-vijaya zabdoM se use badhAyA aura nivedana kiyA _ 'svAmin! vehallakumAra secanaka gaMdhahastI se yAvat bhA~ti-bhA~ti krIDAeM karatA hai, to hamArA rAjya yAvat janapada kisa kAma kA yadi hamAre pAsa secanaka gaMdhahastI nahIM hai / kUNikarAjAne padmAvatI ke isa kathana kA Adara nahIM kiyA, use sUnA nahIM-usa para dhyAna nahIM diyA, cUpacApa rahA / padmAvatI dvArA bAra-bAra isI bAta ko duharAne para kUNika rAjA ne eka dina vehallakumAra ko bulAyA aura secanaka gaMdhahastI tathA aThAraha lar3a kA hAra mA~gA / taba vehallakumAra ne kUNika rAjA ko uttara diyA-'svAmin ! zreNika rAjA ne apane jIvanakAla meM hI mujhe yaha secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra diyA thA / yadi svAmin ! Apa rAjya yAvat janapada kA AdhA bhAga mujhe deM to maiM secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra duuNgaa|' kUNika rAjA ne vehallakumAra ke isa uttara ko svIkAra nahIM kiyA / usa para dhyAna nahIM diyA aura bAra-bAra secanaka gaMdhahastI evaM aThAraha lar3oM ke hAra ko dene kA Agraha kiyA / taba kUNika rAjA ke vAraMvAra secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM ke hAra ko dene kA Agraha kiyA / taba kUNika rAjA ke vAraMvAra secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM ke hAra ko mA~gane para vehallakumAra ke mana meM vicAra AyA ki vaha unako jhapaTanA cAhatA hai, lenA cAhatA hai, chInanA cAhatA hai| isalie secanaka gaMdha-hastI aura hAra ko lekara antaHpura parivAra aura gRhasthI kI sAdhana-sAmagrI ke sAtha caMpAnagarI se nikalakara-vaizAlI nagarI meM Aryaka ceTaka kA Azraya lekara rahU~ / usane aisA vicAra kara ke kUNika rAjA kI asAvadhAnI, maukA, antaraMga bAtoM-rahasyoM kI jAnakArI kI pratIkSA karate hue samaya yApana karane lgaa| kisI dina vehallakumAra ne kUNika rAjA kI anupasthiti ko jAnA aura secanaka gaMdhahastI, aThAraha lar3oM kA hAra tathA antaHpura parivAra sahita gRhasthI ke upakaraNa-ko lekara caMpAnagarI se bhAga nikalA / vaizAlI nagarI AyA aura apane nAnA ceTaka kA Azraya lekara vaizAlI nagarI meM nivAsa karane lgaa| tatpazcAt kUNika rAjA ne yaha samAcAra jAnakara ki mujhe binA batAe hI vehallakumAra secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra tathA antaHpura parivAra sahita gRhasthI ke upakaraNa-sAdhanoM ko lekara yAvat Aryaka ceTaka rAjA ke Azraya meM nivAsa kara rahA hai / taba usane dUta ko bulAkara kahA-tuma vaizAlI nagarI jaao| vahA~ tuma Aryaka ceTakarAja ko donoM hAtha jor3akara yAvat jaya-vijaya zabdoM se badhAkara nivedana karanA- svAmin ! kUNika rAjA vinati karate haiM ki vehallakamAra kaNika rAjA ko binA batAe hI secanaka gaMdhahastI aura aThAraha laDoM kA hAra lekara yahA~ A gaye haiM / isalie svAmin ! Apa kUNika rAjA ko anugRhIta karate hue secanaka gaMdhahastI aura aThAraha laDoM kA hAra kaNika rAjA ko vApisa lauTA deN| sAtha hI vehallakamAra ko bheja deN| kaNika rAjA kI isa AjJA ko yAvata svIkAra kara ke dUta citta sArathI ke samAna yAvat pAsa-pAsa antarAvAsa karate hue vaizAlI nagarI vahA~ Akara jahA~ ceTaka rAjA kA AvAsagRha aura usakI bAhya upasthAna zAlA thI, vahA~ pahu~cA / ghor3oM ko rokA aura ratha se nIce UtarA / tadanantara bahumUlya evaM mahAna puruSoM ke yogya upahAra lekara jahA~ Abhyantara sabhAbhavana thA, usameM jahA~ ceTaka rAjA thA, vahA~ pahu~cakara donoM hAtha jor3a yAvat 'jayavijaya' zabdoM se vadhAyA aura nivedana kiyA- svAmin ! kUNika rAjA prArthanA karate haiM-vehallakumAra hAthI aura hAra lekara kUNika rAjA kI AjJA binA yahA~ cale Ae haiM ityAdi, yAvat hAra, hAthI aura vehallakumAra ko vApisa bheje dUta kA nivedana sUnane ke pazcAt ceTaka rAjA ne kahA-jaise kUNika rAjA zreNika rAjA kA putra aura celanA devI kA aMgajAta tathA merA dauhitra hai, vaise hI vehallakumAra bhI zreNika rAjA kA putra, celanA devI kA aMgaja aura merA dauhitra hai / zreNika rAjA ne apane jIvanakAla meM hI vehallakumAra ko secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra diyA thaa| isalie yadi kUNika rAjA vehallakumAra ko rAjya aura janapada kA AdhA bhAga de to maiM secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra kUNika rAjA ko lauTa dUMgA tathA vellakumAra ko bheja duuNgaa|' - isake bAda ceTaka rAjA dvArA vidA kiyA gayA vaha dUta jahA~ cAra ghaNToM vAlA azva-ratha thA, vahA~ AyA / usa cAra ghaNToM vAle azva-ratha para ArUDha huA / vaizAlI nagarI ke bIca se nikalA / sAtAkArI vasatikAoM meM vizrAma muni dIparatnasAgara kRt - (nirayAvalikA)" AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 12 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 19, upAMgasUtra-8, 'nirayAvalikA' adhyayana/sUtra karatA huA yAvat kUNika rAjA ke samakSa upasthita huA aura kahA-svAmin ! ceTaka rAjA ne jo pharamAyA thA-vaha saba batAyA, ceTaka kA uttara sUnakara kUNika rAjA ne dUsarI bAra bhI dUta se kahA-tuma punaH vaizAlI nagarI jaao| vahA~ tuma mere nAnA ceTaka rAjA se yAvat isa prakAra nivedana karo-svAmin ! kUNika rAjA yaha prArthanA karatA hai-'jo koI bhI ratna prApta hote haiM, ve saba rAjakulAnugAmI hote haiM / zreNika rAjA ne rAjya-zAsana karate hue, prajA kA pAlana karate hue do ratna prApta kiye the isalie rAjakula-paramparAgata sthiti-maryAdA bhaMga nahIM karate hue secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM ke hAra ko vApisa kUNika rAjA ko lauTA deM aura vehallakumAra ko bhI bheja deN|' tatpazcAt usa dUta ne kUNika rAjA kI AjJA ko sUnA / vaha vaizAlI gayA aura kUNika kI vijJapti nivedana kI-'svAmin ! kUNika rAjA ne prArthanA kI hai ki jo koI bhI ratna hote haiM ve rAjakulAnugAmI hote haiM, ataH Apa hastI, hAra aura kumAra vehalla ko bheja deN| taba ceTaka rAjA ne usa dUta se kahA-jaise kUNika rAjA zreNika rAjA kA putra, celanA devI kA aMgaja hai, ityAdi kumAra vehalla ko bheja dUMgA, yahA~ taka jaise pUrva meM kahA, vaisA punaH yahA~ bhI kahanA / tadanantara usa dUta ne yAvat caMpA lauTakara kUNika rAjA kA abhinandana kara isa prakAra nivedana kiyA'ceTaka rAjA ne pharamAyA hai ki devAnupriya ! jaise kUNika rAjA zreNika kA putra aura celanA devI kA aMgajAta hai, usI prakAra vehallakumAra bhI haiM / yAvat AdhA rAjya dene para kumAravehalla ko bhejUMgA / isalie svAmin ! ceTaka rAjA ne secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra nahIM diyA hai aura na vehallakumAra ko bhejA hai| sUtra - 18 taba kUNika rAjA ne usa dUta dvArA ceTaka ke isa uttara ko sUnakara aura use adhigata kara ke krodhAbhibhUta ho yAvat dA~toM ko misamisAte hue punaH tIsarI bAra dUta ko bulAyA / usa se tuma vaizAlI nagarI jAo aura bAyeM paira se pAdapITha ko Thokara mArakara ceTaka rAjA ko bhAle kI noka se yaha patra denA / patra de kara krodhita yAvat misamisAte hue bhRkuTi tAnakara lalATameM trivalI DAla kara ceTakarAja se yaha kahanA-'o akAla mauta ke abhilASI, nirbhAgI, yAvata nirlajja ceTakarAjA, kaNika rAjA yaha Adeza detA hai ki kuNika rAjA ko secanaka gaMdhahastI evaM aThAraha lar3oM kA hAra pratyarpita karo aura vehallakumAra ko bhejo athavA yuddha ke lie sajjita ho- / kUNika rAjA bala, vAhana aura sainya ke sAtha yuddhasajjita hokara zIghra hI A rahe haiN|' taba dUta ne pUrvokta prakAra se hAtha jor3akara kUNika kA Adeza svIkAra kiyA / vaha vaizAlI nagarI pahu~cA / usane donoM hAtha jor3akara yAvat badhAI dekara kahA-'svAmin ! yaha to merI vinyprtiptti-hai| kintu kuNika rAjA kI AjJA yaha hai ki bAyeM paira se ceTaka rAjA kI pAdapITha ko Thokara mAro, Thokara mAra kara krodhita ho kara bhAle kI noka se yaha patra do, ityAdi yAvat ve senA sahita zIghra hI yahA~ A rahe haiN| taba ceTaka rAjAne usa dUta se yaha dhamakI sUnakara aura avadhArita kara krodhAbhibhUta yAvat lalATa sikor3akara uttara diyA-'kUNika rAjA ko secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra nahIM lauTAUMgA aura na vehallakumAra ko bhejUMgA kintu yuddha ke lie taiyAra huuN|' tatpazcAt kUNika rAjA ne dUta se isa samAcAra ko sUna kara aura vicAra kara krodhita ho kAla Adi dasa kumAroM ko bulAyA aura kahA-bAta yaha hai ki mujhe binA batAe hI vehallakumAra secanaka gaMdhahastI, aThAraha lar3oM kA hAra aura antaHpura parivAra sahita gRhasthI ke upakaraNoM ko lekara caMpA se bhAga nIkalA / vaizAlI meM Arya ceTaka kA Azraya lekara raha rahA hai / maiMne secanaka gaMdhahastI aura aThAraha lar3oM kA hAra lAne ke lie dUta bhejA / ceTaka rAjA ne iMkAra kara diyA aura mere tIsare dUta ko asatkArita, apamAnita kara pIchale dvAra se niSkAsita kara diyA / isalie hameM ceTaka rAjA kA nigraha karanA cAhie, use daNDita karanA caahie| una kAla Adi dasa kumAroM ne kUNika rAjA ke isa vicAra ko vinayapUrvaka svIkAra kiyaa| kUNika rAjA ne una kAla Adi dasa kumAroM se kahA-devAnupriyoM ! Apa loga apane-apane rAjya meM jAo, aura pratyeka snAna yAvat prAyazcitta Adi karake zreSTha hAthI para ArUDha ho kara pratyeka alaga-alaga 3000 hAthiyoM, 3000 rathoM, 3000 ghor3oM aura tIna koTi manuSyoM ko sAtha lekara samasta Rddhi-vaibhava yAvat saba prakAra ke sainya, muni dIparatnasAgara kRt " (nirayAvalikA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 13 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 19, upAMgasUtra-8, 'nirayAvalikA' adhyayana/sUtra samudAya evaM AdarapUrvaka saba prakAra kI vezabhUSA se sajakara, sarva vibhUti, sarva sambhrama, saba prakAra ke sugaMdhita puSpa, vastra, gaMdha, mAlA, alaMkAra, sarva divya vAdyasamUhoM kI dhvani-pratidhvani, mahAna Rddhi-viziSTa vaibhava, mahAna dyuti, mahAbala, zaMkha, Dhola, paTaha, bherI, kharamukhI, huDukka, muraja, mRdaMga, dundubhi ke ghoSa ke dhvani ke sAtha apaneapane nagaroM se prasthAna karo aura prasthAna karake mere pAsa Akara ekatrita hoo| taba ve kAlAdi dasa kumAra kUNika rAjA ke isa kathana ko sUnakara apane-apane rAjyoM ko lauTe / pratyeka ne snAna kiyA, yAvat jahA~ kUNika rAjA thA, vahA~ Ae aura donoM hAtha jor3akara yAvat badhAyA / kAla Adi dasa kumAroM kI upasthiti ke anantara kUNika rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura yaha AjJA dI- devAnupriyoM ! zIghra hI AbhiSekya hastIratna-ko pratikarmita kara, ghor3e, hAthI, ratha aura zreSTha yoddhAoM se sugaThita caturaMgiNI senA ko susannaddha-karo, yAvat se sevaka AjJAnurUpa kArya sampanna hone kI sUcanA dete haiN| tatpazcAt kUNikarAjA jahA~ snAnagRha thA vahA~ AyA, motiyoM ke samUha se yukta hone se manohara, citra-vicitra maNi-ratnoM se khacita pharzavAle, ramaNIya, snAna-maMDapa meM vividha maNi-ratnoM ke citrAmoM se citrita snAnapITha para sukhapUrvaka baiThakara usane zubha, puSpodaka se sugaMdhita evaM zuddha jala se kalyANakArI uttama snAnavidhi se snAna kiyA aneka prakAra ke saikar3oM kautuka kie tathA kalyANaprada pravara snAna ke aMta meM rueMdAra kASAyika mulAyama vastra se zarIra ko poMchA / navIna-mahA mUlyavAn dUSyaratna ko dhAraNa kiyA; sarasa, sugaMdhita gozIrSa caMdana se aMgoM kA lepana kiyA / pavitra mAlA dhAraNa kI, kezara Adi kA vilepana kiyA, maNiyoM aura svarNa se nirmita AbhUSaNa dhAraNa kie / hAra, ardhahAra, trisara aura lambe-laTakate kaTisUtra-se apane ko suzobhita kiyA; gale meM graiveyaka Adi AbhUSaNa dhAraNa kie, aMguliyoM meM aMguThI pahanI / maNimaya kaMkaNoM, truTitoM evaM bhujabandhoM se bhujAeM stambhita ho gaIM, kuMDaloM se usakA mukha camaka gayA, mukuTa se mastaka dedIpyamAna ho gayA / hAroM se AcchAdita usakA vakSasthala sundara pratIta ho rahA thA / laMbe laTakate hae vastra ko uttarIya ke rUpa meM dhAraNa kiyA / mudrikAoM se aMguliyA~ pItavarNa-sI dikhatI thIM / suyogya zilpiyoM dvArA nirmita, svarNa evaM maNiyoM ke suyoga se suracita, vimala mahArha, suzliSTa, utkRSTa, prazasta AkArayukta; vIravalaya dhAraNa kiyaa| kalpavRkSa ke samAna alaMkRta aura vibhUSita narendra koraNTa puSpa kI mAlAoM se yukta chatra ko dhAraNa kara, oM meM cAra cAmaroM se viMjAtA huA, logoM dvArA maMgalamaya jaya-jayakAra kiyA jAtA huA, aneka gaNanAyakoM, daMDanAyakoM, rAjA, Izvara, yAvat saMdhipAla, Adi se ghirA huA, snAnagRha se bAhara nIkalA / yAvat aMjanagiri ke zikhara ke samAna vizAla ucca gajapati para vaha narapati ArUDha huaa| tatpazcAta kuNika rAjA 3000 hAthiyoM yAvata vAdyaghoSapUrvaka caMpA nagarI ke madhya bhAga meM se nIkalA, jahA~ kAla Adi dasa kumAra Thahare the vahA~ pahu~cA aura kAla Adi dasa kumAroM se milA / isake bAda 33000 hAthiyoM, 33000 ghor3oM, 33000 rathoM aura teMtIsa koTi manuSyoM se ghira kara sarva Rddhi yAvat kolAhala pUrvaka suvidhAjanaka par3Ava DAlatA huA, ati vikaTa antarAvAsa na kara, vizrAma karate hue aMga janapada ke madhya bhAga meM se hote hue jahA~ videha janapada thA, vaizAlI nagarI thI, usa ora calane ke lie udyata huaa| rAjA kUNika kA yuddha ke lie prasthAna kA samAcAra jAnakara ceTaka rAjA ne kAzI-kozala dezoM ke nau licchavI aura nau mallakI ina aThAraha gaNa-rAjAoM ko parAmarza karane hetu AmaMtrita kiyA aura kahA-devAnupriyoM ! bAta yaha hai ki kUNika rAjA ko binA jatAe-vehallakumAra secanaka hAthI aura aThAraha lar3oM kA hAra lekara yahA~ A gayA hai / kintu kUNika ne secanaka hAthI aura aThAraha lar3oM ke hAra ko vApisa lene ke lie tIna dUta bheje / kintu apanI jIvita avasthA meM svayaM zreNika rAjA ne use ye donoM vastueM pradAna kI haiM, phira bhI hAra-hAthI cAhate ho to use AdhA rAjya do, yaha uttara de kara una dUtoM ko vApisa lauTA diyA / taba kUNika merI isa bAta ko na sUnakara aura na svIkAra kara caturaMgiNI senA ke sAtha yuddhasajjita ho kara yahA~ A rahA hai / to kyA secanaka hAthI, aThAraha lar3oM kA hAra vApisa kUNika rAjA ko lauTA deM ? vehallakumAra ko usake havAle kara deM ? yA yuddha kareM? muni dIparatnasAgara kRt - (nirayAvalikA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 14 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 19, upAMgasUtra- 8, 'nirayAvalikA' adhyayana / sUtra taba una kAzI-kozala ke nau mallakI aura nau licchavI - aThAraha gaNarAjAoM ne ceTaka rAjA se kahAsvAmin ! yaha na to ucita hai-na avasarocita hai aura na rAjA ke anurUpa hI hai ki secanaka aura aThAraha lar3oM kA hAra kUNika rAjA ko lauTA diyA jAe aura zaraNAgata vehallakumAra ko bheja diyA jAe / isalie jaba kUNika rAjA caturaMgiNI senA ko lekara yuddhasajjita hokara yahA~ A rahA hai taba hama kUNika rAjA ke sAtha yuddha kareM / isa para ceTaka rAjA ne kahA- yadi Apa devAnupriya kUNika rAjA se yuddha karane ke lie taiyAra haiM to devAnupriyoM ! apane apane rAjyo meM jAie aura snAna Adi kara kAlAdi kumAroM ke samAna yAvat caturaMgiNI senA ke sAtha yahA~ caMpA meM Aie / yaha sUnakara aThArahoM rAjA apane-apane rAjyoM meM gae aura yuddha ke lie susajjita ho kara unhoMne ceTaka rAjA ko jaya-vijaya zabdoM se badhAyA / usa ke bAda ceTaka rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAkara AjJA dI - AbhiSekya hastiratna ko sajAo Adi kUNika rAjA kI taraha yAvat ceTaka rAjA hAthI para ArUDha huA aThArahoM gaNa-rAjAoM ke A jAne ke pazcAt ceTaka rAjA kUNika rAjA kI taraha tIna hajAra hAthiyoM Adi ke sAtha vaizAlI nagarI ke bIcoMbIca hokara nIkalA / jahA~ ve nau mallI, nau licchavI kAzI-kozala ke aThAraha gaNarAjA the, vahA~ AyA / tadanantara ceTaka rAjA 57000 hAthiyoM, 57000 ghor3oM, 57000 rathoM aura sattAvana koTi manuSyoM ko sAtha lekara sarva Rddhi yAvat vAdyaghoSa pUrvaka sukhada vAsa, nikaTa - nikaTa vizrAma karate hue videha janapada ke bIcoMbIca se calate jahA~ sImAnta- pradeza thA, vahA~ Akara skandhAvAra kA niveza kiyA tathA kUNika rAjA kI pratIkSA karate hue yuddha ko tatpara ho Thahara gayA / isake bAda kUNika rAjA samasta Rddhi-yAvat kolAhala ke sAtha jahA~ sImAMtapradeza thA, vahA~ AyA / ceTaka rAjA se eka yojana kI dUrI para usane bhI skandhAvAraniveSa kiyA / tadanantara donoM rAjAoM ne raNabhUmi ko sajjita kiyA, sajjita karake raNabhUmi meM apanI-apanI jayavijaya ke lie arcanA kii| isake bAda kUNika rAjA ne 33000 hAthiyoM yAvat tIsa koTi paidala sainikoM se garuDavyUha kI racanA kI / garuDavyUha dvArA ratha-mUsala saMgrAma prArambha kiyA / idhara ceTaka rAjA ne 57000 hAthiyoM yAvat sattAvana koTi padAtiyoM dvArA zakaTavyUha kI racanA kI aura racanA karake zakaTavyUha dvArA ratha-mUsala saMgrAma meM pravRtta huA / taba donoM rAjAoM kI senAeM yuddha ke lie tatpara ho yAvat AyudhoM aura praharaNoM ko lekara hAthoM meM DhAloM ko bA~dhakara, talavAreM myAna se bAhara nikAlakara, kaMdhoM para laTake tUNIroM se, pratyaMcAyukta dhanuSoM se chor3e hue bANoM se, phaTakArate hue bAyeM hAthoM se, jora-jora se bajatI huI jaMghAoM meM baMdhI huI ghaMTikAoM se, bajatI huI turahiyoM se evaM pracaMDa huMkAroM ke mahAna kolAhala se samudragarjanA jaisI karate hue sarva Rddhi yAvat vAdyaghoSoM se, paraspara azvArohI azvArohiyoM se, gajArUDha gajArUDhoM se, rathI rathArohiyoM se aura padAti padAtiyoM se bhir3a ge| donoM rAjAoM kI senAeM apane-apane svAmI ke zAsanAnurAga se ApUrita thIM / ataeva mahAna janasaMhAra, janavadha, janamardana, janabhaya aura nAcate hue ruMDa-muMDoM se bhayaMkara rudhira kA kIcar3a karatI huI eka dUsare se yuddha meM jhUjhane lagIM / tadanantara kAlakumAra garuDavyUha ke gyArahaveM bhAga meM kUNika rAjA ke sAtha rathamUsala saMgrAma karatA huA hata aura mathita ho gayA, ityAdi jaisA bhagavAn ne kAlI devI se kahA thA, tadanusAra yAvat mRtyu ko prApta ho gayA / ataeva gautama ! isa prakAra ke ArambhoM se, azubha kAryoM ke kAraNa vaha kAla kumAra maraNa karake cauthI paM pRthvI ke hemAbha naraka meM nairayika rUpa se utpanna huA hai / sUtra - 19 gautama svAmI ne punaH prazna kiyA- bhadanta ! vaha kAlakumAra cauthI pRthvI se nikalakara kahA~ jAegA ? kahA~ utpanna hogA ? gautama ! mahAvideha kSetra meM jo ADhya kula hai, unameM janma lekara dRDhapratijJa ke samAna siddha, buddha, mukta, yAvat parinirvANa ko prApta hogA aura samasta duHkhoM kA aMta karegA / isa prakAra AyuSman jambU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne nirayAvalikA ke prathama adhyayana kA yaha artha kahA hai / adhyayana-1 kA muni dIparatnasAgarakRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (nirayAvalikA)" AgamasUtra - hinda- anuvAda" Page 15 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 19, upAMgasUtra-8, 'nirayAvalikA' adhyayana/sUtra adhyayana-2-sukAla sUtra - 20 bhadanta ! yadi zramaNa yAvat mukti saMprApta bhagavAna mahAvIra ne nirayAvalikA ke prathama adhyayana kA yaha artha pratipAdana kiyA hai to dvitIya adhyayana kA kyA bhAva pratipAdana kiyA hai ? AyuSman jambU ! usa kAla aura usa samaya meM caMpA nAma kI nagarI thI / vahA~ pUrNabhadra caitya thA / kUNika vahA~ kA rAjA thA / padmAvatI usakI paTarAnI thii| usa caMpAnagarI meM zreNika rAjA kI bhAryA, kUNika rAjA kI sautelI mAtA sukAlI nAma kI rAnI thI jo sukumAla zarIra Adi se sampanna thI / usa sukAlI devI kA putra sukAla rAjakumAra thA / vaha sukomala aMga-pratyaMga vAlA Adi vizeSaNoM se yukta thaa| zeSa sarva kathana kAlakumAra anusAra jAnanA / yAvat vaha mahAvideha kSetra meM utpanna hokara karmoM kA anta karegA / sampUrNa kathana kAlakumAra ke samAna hI kahanA caahie| adhyayana-2-kA muni dIparatnasAgarakRt hindI anuvAda pUrNa adhyayana-3-se-10 sUtra-21 prathama adhyayana ke samAna zeSa ATha adhyayana bhI jAnanA / kintu itanA vizeSa hai ki unakI mAtAoM ke nAma ke samAna una kamAroM ke nAma haiN| adhyayana-3 se 10-kA muni dIparatnasAgarakRt hindI anuvAda pUrNa -----X-----X-----X-----X-----X-----X-----X----- 19-nirayAvalikA-upAMgasUtra-8-kA muni dIparatnasAgarakRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (nirayAvalikA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 16 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Agama sUtra 19, upAMgasUtra-8, 'nirayAvalikA' adhyayana/sUtra namo namo nimmaladaMsaNassa pUzyapAzrI Ana-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAra 13lyo namaH 860 REASOKHARA 19 KORAKAR XXXXXXXXXX XOXOXOOOXXX. OXXXXXXXXXXXXOXO XXXX XXXXXXXXXX nirayAvalikA AgamasUtra hindI anuvAda [anuvAdaka evaM saMpAdaka Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI __[ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi ] AG 211892:- (1) (2) deepratnasagar.in chamela Dresa:- jainmunideepratnasagar@gmail.com mobAIla 09825967397 muni dIparatnasAgara kRt " (nirayAvalikA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 17