Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo namo nimmaladaMsaNassa bAla brahmacArI zrI neminAthAya nama: pUjya Ananda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara-gurUbhyo namaH Agama-9 anuttaropapAtikadazA AgamasUtra hindI anuvAda Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI ' [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi] Agama hindI-anuvAda-zreNI puSpa-9
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 9, aMgasUtra-9, 'anuttaropapAtikadazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka AgamasUtra-9- 'anuttaropapAtikadazA' aMgasUtra-9 -hindI anuvAda kahAM kyA dekhe? krama krama viSaya viSaya varga- pahelA 05 varga- dusarA 07 varga-tisarA 08 muni dIparatnasAgara kRt - (anuttaropapAtikadazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 2
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 9, aMgasUtra-9, 'anuttaropapAtikadazA' varga/adhyayana/sUtrAMka 45 Agama vargIkaraNa sUtra krama krama Agama kA nAma Agama kA nAma sUtra 01 | AcAra 25 AturapratyAkhyAna payannAsUtra-2 sUtrakRt 26 payannAsUtra-3 sthAna mahApratyAkhyAna 27 bhaktaparijJA | taMdulavaicArika payannAsUtra-4 samavAya payannAsUtra-5 29 saMstAraka bhagavatI 06 jJAtAdharmakathA aMgasUtra-1 aMgasUtra-2 aMgasUtra-3 aMgasUtra-4 aMgasUtra-5 aMgasUtra-6 aMgasUtra-7 aMgasUtra-8 aMgasUtra-9 aMgasUtra-10 aMgasUtra-11 upAMgasUtra-1 upAsakadazA 30.1 | gacchAcAra 30.2 | candravedhyaka 31 / gaNividyA aMtakRt dazA payannAsUtra-6 payannAsUtra-7 payannAsUtra-7 payannAsUtra-8 payannAsUtra-9 payannAsUtra-10 chedasUtra-1 devendrastava vIrastava anuttaropapAtikadazA praznavyAkaraNadazA 11 | vipAkazruta | aupapAtika 34 / nizItha 12 35 bRhatkalpa chedasUtra-2 13 upAMgasUtra-2 vyavahAra rAjaprazciya | jIvAjIvAbhigama 14 upAMgasatra-3 37 15 prajJApanA upAgasUtra-4 dazAzrutaskandha jItakalpa 39 mahAnizItha 38 upAMgasUtra-5 17 upAMgasUtra-6 16 | sUryaprajJapti candraprajJapti 18 jaMbUdvIpaprajJapti 19 | nirayAvalikA 20 | kalpavataMsikA puSpikA puSpacUlikA upAMgasUtra-7 chedasUtra-3 chedasUtra-4 chedasUtra-5 chedasUtra-6 mUlasUtra-1 mUlasUtra-2 mUlasUtra-2 mUlasUtra-3 mUlasUtra-4 cUlikAsUtra-1 upAgasUtra-8 40 / Avazyaka 41.1 | oghaniyukti 41.2 piMDaniyukti dazavaikAlika 43 uttarAdhyayana 44 / nandI 42 upAMgasUtra-9 upAMgasUtra-10 upAMgasUtra-11 upAMgasUtra-12 anuyogadvAra cUlikAsUtra-2 vRSNidazA 24 | catu:zaraNa payannAsUtra-1 muni dIparatnasAgara kRt' (anuttaropapAtikadazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 3
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 9, aMgasUtra-9, 'anuttaropapAtikadazA' varga/adhyayana/sUtrAMka 10 [45] 06 muni dIparatnasAgarajI prakAzita sAhitya Agama sAhitya Agama sAhitya sAhitya nAma baksa krama sAhitya nAma mUla Agama sAhitya: 147 6 Agama anya sAhitya:1-1- AgamasuttANi-mUlaM print [49] -1- yArAma thAnuyoga 06 -2- AgamasuttANi-mUlaM Net -2- Agama saMbaMdhI sAhitya 02 -3- AgamamaJjUSA (mUla prata) [53] | -3- RSibhASita sUtrANi 01 Agama anuvAda sAhitya:165 -4- Agamiya sUktAvalI 01 1-1-mAgamasUtragutI sanuvAI [47] | | Agama sAhitya- kula pustaka 516 -2- AgamasUtra hindI anuvAda Net: [47] | -3- Aagamsootra English Trans. | [11] | -4- sAmasUtrasaTI 4rAtI sanuvAI | [48] -5- AgamasUtra hindI anuvAda print [12] anya sAhitya:3 Agama vivecana sAhitya:171 1tavAlyAsa sAhitya -13 -1- AgamasUtra saTIka [46] 2 sUtrAtyAsa sAhitya-2- AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra-11151]| 3 vyAkaraNa sAhitya 05 | -3- AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra-20 vyAkhyAna sAhitya 04 -4-Agama cUrNi sAhitya [09] 5 unalata sAhitya 09 | -5- savRttika AgamasUtrANi-1 [40] 6 aosAhitya-6- savRttika AgamasUtrANi-2 [08] 7 mArAdhanA sAhitya 03 |-7- sacUrNika AgamasuttANi [08] 8 pariyaya sAhitya 04 Agama koSa sAhitya: 149 pUjana sAhitya 02 -1- Agama saddakoso tIrthakara saMkSipta darzana -2- Agama kahAkoso [01]| 11 hI sAhitya 05 -3-Agama-sAgara-koSa: [05] 12 dIparatnasAgaranA laghuzodhanibaMdha -4- Agama-zabdAdi-saMgraha (prA-saM-gu) [04] | Agama sivAyanuM sAhitya kUla pustaka Agama anukrama sAhitya: 09 -1- bhAgamaviSayAnubha- (bhUga) 02 | 1-Agama sAhitya (kula pustaka) -2- Agama viSayAnukrama (saTIka) 04 2-Agametara sAhitya (kula -3- Agama sUtra-gAthA anukrama dIparatnasAgarajI ke kula prakAzana 60 AREmuni hIparatnasAgaranuM sAhitya AROO | bhuniTIparatnasAgaranu Agama sAhitya [ pusta8 516] tejA pAnA [98,300] 2 bhuniTIparatnasAgaranuM manya sAhitya [huta pusta8 85] tanA husa pAnA [09,270] munihIparatnasAgara saMzatita tatvArthasUtra'nI viziSTa DVD tenAla pAnA [27,930] | abhaa| prAzanohula 01 + viziSTa DVD huA pAnA 1,35,500 04 25 05 85 5 08 | 03 F muni dIparatnasAgara kRt' (anuttaropapAtikadazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 4
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 9, aMgasUtra-9, 'anuttaropapAtikadazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka [9] anuttaropapAtika aMgasUtra-9- hindI anuvAda varga-1 sUtra -1 usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara thA / Arya sudharmA virAjamAna hae / nagara kI pariSad gaI aura dharma sUnakara vApisa calI gii| jambU svAmI kahane lage "he bhagavan ! yadi mokSa ko prApta hae zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra ne AThaveM aGga, antakRt-dazA kA yaha artha pratipAdana kiyA hai to he bhagavan ! nauveM aGga, anuttaropapAtika dazA kA kyA artha pratipAdana kiyA hai / vaha sudhA anagAra ne jambU anagAra se kahA, "he jambU ! isa prakAra mokSa ko prApta hue zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra ne nauveM aGga, anuttaropapAtika-dazA ke tIna varga pratipAdana kiye haiN|" "he bhagavan ! zrI zramaNa bhagavAna ne yadi nauveM aGga, anuttaropapAtika-dazA ke tIna varga pratipAdana kiye haiM to prathama varga, anuttaropapAtika-dazA ke kitane adhyayana pratipAdana kiye haiM ?'' ''he jambU ! prathama varga, anuttaropapAtikadazA ke dasa adhyayana pratipAdana kiye haiM, jaise-jAli, mayAli, uvayAli, puruSasena, vArisena, dIrghadaMta, laSTadaMta, vahella, vehAyasa aura abhayakumAra / he bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAna mahAvIra ne prathama varga ke dasa adhyayana pratipAdana kiye haiM to he bhagavan ! anuttaropapAtika-dazA ke prathama adhyayana kA kyA artha pratipAdana kiyA hai ? he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM Rddhi, dhana, dhAnya se yukta rAjagRha nagara thA / usake bAhara guNazIla caitya thA / zreNika rAjA thA / dhAriNI rANI thii| dhAriNI devI ne svapna meM siMha dekhA / meghakumAra ke samAna jAlikumAra kA janma huaa| (jAlikumAra kA ATha kanyAoM ke sAtha vivAha huA / ) AThoM ke ghara se bahuta prItidAna AyA / sAre sukhoM kA anubhava karatA huA vaha vicaraNa karane lagA / guNazIlaka caitya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna hue / vahA~ zreNika rAjA unakI vandanA ke lie gayA / meghakumAra ke samAna jAlikumAra bhI gayA / meghakumAra ke samAna jAlikumAra dIkSita ho gyaa| usane ekAdazAGga zAstroM kA adhyayana kiyA / guNaratna nAmaka tapa bhI kiyA / zeSa skandaka ke samAna jAnanA / usI prakAra dharma-cintanA, zrI bhagavAna se anazana kA viSaya pUchanA Adi / phira vaha usI taraha sthaviroM ke sAtha vipulagiri parvata para gayA / vizeSatA itanI kI vaha solaha varSa ke zrAmaNya-paryAya kA pAlana kara mRtyu ke samaya ke Ane para kAla karake candra se UMce saudharmezAna, AraNyAcyuta-kalpa devaloka aura graiveyaka-vimAna-prastaToM se bhI UMce vyatikrama karake vijaya vimAna meM devarUpa se utpanna haa| taba ve sthavira bhagavAna jAli anagAra ko kAlagata haA jAnakara parinirvANa-pratyayika kAyotsarga karake tathA jAli anagAra ke vastra aura pAtra lekara usI prakAra parvata se uttara Ae aura zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa Akara nivedana kiyA ki he bhagavan ! ye jAli anagAra ke dharma-AcAra Adi sAdhana ke upakaraNa haiM / bhagavAna gautama ne prazna kiyA ''he bhagavan ! bhadra-bhagavAna mahAvIra kI sevA meM upasthita hokara unhoMne savinaya nivedana kiyA ki he bhagavan ! ye jAli prakRti aura vinayI vaha Apa kA ziSya jAli anagAra mRtyu ke anantara kahA gayA ? kahA~ utpanna huA ? he gautama ! jAli anagAra candra aura bAraha devalokoM se nava graiveyaka vimAnoM kA ullaGghana kara vijaya-vimAnameM deva-rUpa se utpanna huA hai| he bhagavan ! usa jAli deva kI vahA~ kitanI sthiti hai? he gautama ! jAli deva kI vahA~ battIsa sAgaropama kI sthiti hai |he bhagavan ! vaha jAlideva usa devaloka se Ayu, bhava aura sthiti kSaya hone para kahA~ jAegA?he gautama ! vaha mahAvideha kSetra meM siddhigati prApta karegA / he jambU ! isa prakAra zramaNa bhagavAna mahAvIra ne anuttaropapAtika dazA ke prathama varga ke prathama adhyayana kA artha pratipAdana kiyA hai| muni dIparatnasAgara kRt' (anuttaropapAtikadazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 5
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 9, aMgasUtra-9, 'anuttaropapAtikadazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka sUtra-2 isI prakAra zeSa nau adhyayanoM meM bhI jAnanA / vizeSatA itanI kI avaziSTa kumAroM meM se sAta dhAriNI devI ke putra the, vehalla aura vehAyasa kumAra cellaNA devI ke putra the / pahale pA~ca ne solaha varSa taka, tIna ne bAraha varSa aura do ne pA~ca varSa taka saMyama-paryAya kA pAlana kiyA thA / pahale pA~ca krama se vijaya, vaijayanta, jayanta, aparAjita aura sarvArthasiddha vimAnoM meM, dIrghadanta sarvArthasiddha meM aura abhayakumAra vijaya vimAna meM utpanna hue aura zeSa prathama adhyayana anusAra jAnanA / abhayakumAra ke viSaya meM itanI vizeSatA hai ki vaha rAjagRha nagara meM utpanna huA thA aura zreNika rAjA tathA nandAdevI usake pitA-mAtA the| zeSa pUrvavat / he jambU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ne anuttaropapAtika-dazA ke prathama varga kA yaha artha pratipAdana kiyA hai| varga-1-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt' (anuttaropapAtikadazA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 6
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 9, aMgasUtra-9, 'anuttaropapAtikadazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka varga-2 sUtra -3 he bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAna mahAvIra ne anuttaropapAtika-dazA ke prathama varga kA pUrvokta artha pratipAdana kiyA hai to zramaNa bhagavAna mahAvIra ne anuttaropapAtika-dazA ke dvitIya varga kA kyA artha pratipAdana kiyA hai ? he jambU ! dvitIya varga ke teraha adhyayana pratipAdana kiye haiM, jaisesUtra-4 dIrghasena, mahAsena, laSTadanta, gUDhadanta, zuddhadanta, halla, druma, drumasena, aura mahAdrumasena kumAra / tathAsUtra-5 siMha, siMhasena, mahAsiMhasena aura puNyasena kumAra / isa prakAra dvitIya varga ke teraha adhyayana hote haiN| sUtra-6 he bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAna mahAvIra ne anuttaropapAtika-dazA ke dvitIya varga ke teraha adhyayana pratipAdana kiye haiM to phira he bhagavan ! dvitIya varga ke prathama adhyayana kA kyA artha pratipAdana kiyA hai ? he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara thA / guNazailaka caitya thA / zreNika rAjA thA / dhAriNI devI thii| usane siMha kA svapna dekhA / jAlikumAra samAna, janma huA, bAlakapana rahA aura kalAeM sIkhIM / vizeSatA itanI ki nAma dIrghasenakumAra rakhA gayA / yAvat mahAvideha kSetra meM mokSa prApta karegA ityaadi| isI prakAra teraha adhyayanoM ke teraha kumAroM ke viSaya meM jAnanA / ye saba rAjagRha nagara meM utpanna hae / mahArAja zreNika aura mahArANI dhAriNI devI ke putra the / solaha varSa taka saMyama pAlana kiyA / isake anantara krama se do vijaya vimAna, do vaijayanta vimAna, do jayanta vimAna aura do aparAjita vimAna meM utpanna hae / zeSa mahAdruma-sena Adi pA~ca sarvArthasiddha vimAna meM utpanna hue / he jambU ! isa prakAra zramaNa bhagavAna mahAvIra ne anuttaropapAtika dazA ke dvitIya varga kA artha pratipAdana kiyA hai| varga-2-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt' (anuttaropapAtikadazA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 7
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 9, aMgasUtra-9, 'anuttaropapAtikadazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka varga-3 sUtra -7 he bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAna mahAvIra ne anuttaropapAtika-dazA ke dvitIya varga kA ukta artha pratipAdana kiyA hai, to he bhagavan ! anuttaropapAtika-dazA ke tRtIya varga kA kyA artha pratipAdana kiyA hai ? he jamba ! mokSa ko prApta hue zramaNa bhagavAna mahAvIra ne anuttaropapAtika-dazA ke tRtIya varga ke daza adhyayana pratipAdana kiye haiM, jaise sUtra-8 dhanya, sunakSatra, RSidAsa, pellaka kumAra, rAmaputra, candrikA aura pRSTimAtRkA kumAra / sUtra-9 peDhAlaputra, pRSTimAyI aura vehalla kumAra / ye tRtIya varga ke daza adhyayana kahe gae haiN| varga-3 adhyayana-1 sUtra-10 he bhagavan ! yadi zramaNa bhagavAna mahAvIra ne, anuttaropapAtika-dazA ke tRtIya varga ke daza adhyayana pratipAdana kie haiM to phira he bhagavan ! prathama adhyayana kA kyA artha pratipAdana kiyA hai ? he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM kAkandI nagarI thI / vaha saba taraha ke aizvarya aura dhana-dhAnya se paripUrNa thI / sahasrAmravana nAma kA udyAna thA, jo saba RtuoM meM phala aura phUloM se bharA rahatA thA / jitazatru rAjA thA / bhadrA sArthavAhinI thI / vaha atyanta samRddhizAlinI aura dhana-dhAnya meM apanI jAti aura barAbarI ke logoM meM kisI se kisI prakAra bhI paribhRta nahIM thI / usa bhadrA sArthavAhinI kA dhanya nAma kA eka sarvAGga-pUrNa aura rUpavAn putra thA / usake pAlana-poSaNa karane ke lie pA~ca dhAIyA~ niyata thiiN| zeSa varNana mahAbala kumAra samAna jAnanA / isa prakAra dhanya kumAra saba bhogoM ko bhogane meM samartha ho gyaa| isake anantara bhadrA sArthavAhinI ne dhanya kumAra ko bAlakapana se mukta aura saba taraha ke bhogoM ko bhogane meM samartha jAnakara battIsa bar3e-bar3e atyanta UMce aura zreSTha bhavana banavAe / unake madhya meM eka saikar3oM stambhoM se yukta bhavana banavAyA / phira battIsa zreSTha kuloM kI kanyAoM se eka hI dina usakA pANi-grahaNa karAyA / unake sAtha battIsa (dAsa, dAsI aura dhana-dhAnya se yukta) prItidAna milA / tadanantara dhanya kumAra aneka prakAra ke mRdaGga Adi vAdyoM kI dhvani se guJjita prAsAdoM ke Upara paJcavidha sAMsArika sukhoM kA anubhava karate hue vicaraNa karane lgaa| usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI vahA~ virAjamAna hue / nagarI kI pariSad vandanA ke lie gaI / koNika rAjA ke samAna jitazatru rAjA bhI gayA / dhanya kumAra bhI jamAli kumAra kI taraha gayA / vizeSatA yahI ki dhanya kumAra paidala hI gayA / usane kahA ki he bhagavan ! maiM apanI mAtA bhadrA sArthavAhinI ko pUcha kara AtA hU~ / isake anantara maiM ApakI sevA meM upasthita hokara dIkSita ho jAUMgA / usane apanI mAtA se jamAli kI taraha hI pUchA / mAtA yaha sUnakara mUrchita ho gaI / mAtA-putra meM isa viSaya meM praznottara hue / jaba vaha bhadrA mahAbala ke samAna putra ko rokane ke lie samartha na ho sakI to usane thAvaccA putra ke samAna jitazatru rAjA se pUchA aura dIkSA ke lie chatra aura cAmara kI yAcanA kI / jitazatru rAjA ne svayaM upasthita hokara kRSNa vAsudeva ke samAna dhanya kumAra kA dIkSA-mahotsava kiyA / dhanya kumAra dIkSita ho gayA aura IryA-samiti, brahmacarya Adi sampUrNa guNoM se yukta hokara vicarane lgaa| tatpazcAt vaha dhanya anagAra jisa dina muNDita huA, usI dina zramaNa bhagavAna mahAvIra kI vandanA aura namaskAra kara kahane lagA ki he bhagavan ! ApakI AjJA se maiM jIvana-paryanta SaSTha-SaSTha tapa aura AcAmlagrahaNa-rUpa tapa se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicaranA cAhatA hU~ | aura SaSTha ke pAraNa ke dina bhI zuddhaudanAdi grahaNa muni dIparatnasAgara kRt' (anuttaropapAtikadazA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 8
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 9, aMgasUtra-9, 'anuttaropapAtikadazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka karanA hI mujha ko yogya hai / vaha bhI pUrNa-rUpa se saMsRSTa arthAt bhojana meM lipta hAthoM se diyA haA hI na ki asaMsRSTa hAthoM se, vaha bhI parityAga-rUpa dharma vAlA ho / usameM bhI vaha anna ho jisako aneka zramaNa, brAhmaNa, kRpaNa, atithi aura vanIpaka nahIM cAhate hoM / yaha sUnakara zramaNa bhagavAna mahAvIra ne kahA ki jisa prakAra tumheM sukha ho, karo / kintu dharmakArya meM vilamba karanA ThIka nahIM / isake anantara vaha dhanya kumAra zramaNa bhagavAna mahAvIra kI AjJA se Anandita aura santuSTa hokara nirantara SaSTha-SaSTha tapakarma se jIvanabhara apanI AtmA kI bhAvanA karate hue vicaraNa karane lgaa| isake anantara vaha dhanya anagAra prathama-SaSTha-kSamaNa ke pAraNa ke dina pahalI pauruSI meM svAdhyAya karatA hai| phira gautama svAmI kI taraha vaha bhI bhagavAn kI AjJA prApta kara kAkandI nagarI meM jAkara UMca, madhya aura nIca saba taraha ke kuloM meM AcAmla ke lie phiratA huA jahA~ ujjhita milatA thA vahIM grahaNa karatA thA / usako bar3e udyama se prApta hone vAlI, guruoMse AjJapta utsAha ke sAtha svIkAra kI huI eSaNA-samiti se yukta bhikSA meM jahA~ bhAta milA, vahA~ pAnI nahIM milA, tathA jahA~ pAnI milA, vahA~ bhAta nahIM milA / isa para bhI vaha dhanya anagAra kabhI dInatA, kheda, krodha Adi kaluSatA aura viSAda prakaTa nahIM karatA thA, pratyuta nirantara samAdhi-yukta hokara, prApta yogoM meM abhyAsa karatA huA aura aprApta yogoM kI prApti ke lie prayatna karate hue caritra se jo kucha bhI bhikSA-vRtti se prApta hotA thA usako grahaNa kara kAkandI nagarI se bAhara A jAtA thA aura gautama svAmI samAna AhAra dikhAkara bhagavAna kI AjJA se binA Asakti ke jisa prakAra eka sarpa kevala pArzva bhAgoM ke sparza se bila meM ghusa jAtA hai isI prakAra vaha bhI binA kisI vizeSa IcchA ke AhAra grahaNa karatA thA aura saMyama aura tapa se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicaraNa karatA thaa| zramaNa bhagavAna mahAvIra anyadA kAkandI nagarI ke sahasrAmravana udyAna se nIkalakara bAhara janapada-vihAra ke lie vicarane lage / vaha dhanya anagAra bhagavAna mahAvIra ke tathArUpa sthaviroM ke pAsa sAmAyikAdi ekAdaza aGgazAstroM kA adhyayana karane lagA / vaha saMyama aura tapa se apane AtmA kI bhAvanA karate hue vicaratA thA / tadanu vaha dhanya anagAra skandaka samAna usa udAra tapa ke prabhAva se havana kI agni ke samAna prakAzamAna mukha se virAjamAna hae / dhanya anagAra ke pairoM kA tapa se aisA lAvaNya ho gayA jaise sUkhI vRkSa kI chAla, lakar3I kI khar3AU yA jIrNa jutA ho / dhanya anagAra ke paira kevala haDDI, camar3A aura nasoM se hI pahacAne jAte the na ki mAMsa aura rudhira se / pairoM kI aMgaliyA~ kalAya dhAnya kI phaliyA~, ma~ga kI athavA mASa kI phaliyA~ komala hI toDakara dhUpa meM DAlI haI murajhA jAtI haiM aisI ho gii| una meM kevala haDDI, nasa aura camaDA hI najara AtA thA, mAMsa aura rudhira nhiiN| dhanya anagAra kI jaGghAeM tapa ke kAraNa isa prakAra nirmAsa ho gaI jaise kAka kI, kaGka pakSI kI aura DhaMka pakSI kI jaGghAeM hotI haiM / ve sUkha kara isa taraha kI ho gaI kI mA~sa aura rudhira dekhane ko bhI nahIM raha gayA / dhanya anagAra ke jAnu kAlI vanaspati, mayUra aura DheNika pakSI ke parva samAna ho gaI / ve bhI mA~sa aura rudhira se nahIM pahacAne jAte the / dhanya anagAra ke UruoM priyaMgu, badarI, zalyakI aura zAlmalI vRkSoM kI komala koMpala tor3akara dhUpa meM rakhI huI murajhA jAtI haiM aise mA~sa aura rakta se rahita ho kara murajhA gaye the| dhanya anagAra ke kaTi-patra UMTa kA paira ho, bUr3he baila kA paira jaisA ho gayA / usameM mA~sa aura rudhira kA sarvathA abhAva thA / udara-bhAjana sUkhI mazaka, cane Adi bhUnane kA bhANDa ho athavA lakar3I kA, bIca meM mur3A huA pAtra kI taraha sUkha gayA thA / pArzva kI asthiyA~ darpaNoM kI pANa nAmaka pAtroM kI athavA sthANuoM kI paMkti samAna ho gae / pRSTha-pradeza ke unnata bhAga kAna ke bhUSaNoM kI, golaka-pASANoM kI, athavA vartaka khilaunoM kI paMkti samAna sUkha kara nirmAMsa ho gae the / dhanya anagAra ke vakSaHsthala gau ke carane ke kuNDa kA adhobhAga, bA~sa Adi kA athavA tAr3a ke pattoM kA paGkhA samAna sUkhakara mA~sa aura rudhira se rahita ho gayA thaa| mA~sa aura rudhira ke abhAva se anya anagAra kI bhujAeM zamI, bAhAya aura agastika vRkSa kI sUkhI huI phaliyA~ samAna ho gaI / hAtha sUkha kara sUkhe gobara samAna ho gae athavA vaTa aura palAza ke sUkhe patte samAna ho muni dIparatnasAgara kRt - (anuttaropapAtikadazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 9
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 9, aMgasUtra-9, 'anuttaropapAtikadazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka ge| aMguliyA~ bhI sUkha kara kalAya, mUMga athavA mASa kI murajhAI huI phaliyA~ samAna unakI aMguliyA~ bhI mA~sa aura rudhira ke abhAva se murajhA kara sUkha gaI thIM / grIvA mA~sa aura rudhira ke abhAva se sUkha kara surAI, kaNDikA aura kisI UMce mukha vAle pAtra samAna dikhAI detI thI / unakA cibuka bhI isI prakAra sUkha gayA thA aura tumbe yA hakuba ke phala athavA Ama kI guThalI jaisA ho gayA thA / oThoM bhI sUkha kara sukhI huI joMka hotI athavA zleSma yA meMhadI kI guTikA jaise ho gae / jihvA meM bhI bilakula rakta kA abhAva ho gayA thA, vaha vaTavRkSa athavA palAza ke patte yA sUkhe hue zAka ke samAna ho gae the| dhanya anagAra kI nAsikA tapa ke kAraNa sUkha kara eka Ama, AmrAtaka yA mAtuluMga phala kI komala phAMka kATa kara dhUpa meM sukhAI ho aisI ho gaI / dhanya anagAra kI A~kheM vINA ke chidra athavA prabhAtakAla kA TimaTimAtA huA tArA samAna bhItara dhaMsa gaIM thIM / kAna mUlI kA chilkA athavA cirbhaTI kI chAla yA karele kA chilkA samAna sUkhakara murajhA gaye the| zir3a sukhe hue komala tumbaka, komala AlU aura sephAlaka samAna sUkha gayA thA, rUkhA ho gayA thA aura usameM kevala asthi, carma aura nAsA-jAla hI dikhAI detA thA kintu mA~sa aura rudhira nAmAtra ke lie bhI nahIM raha gayA thA / isI prakAra saba aGgoM ke viSaya meM jAnanA cAhie / vizeSatA kevala itanI hai ki udarabhAjana, kAna, jihvA aura oMTha inake viSaya meM asthi' nahIM kahanA caahie| dhanya anagAra mA~sa Adi ke abhAva se sUkhe hue aura bhUkha ke kAraNa rUkhe paira, jaGgha aura uru se, bhayaGkara rUpa se prAnta bhAgoM meM unnata hue kaTi-kaTAha se, pITha ke sAtha mile hue udara-bhAjana se, pRthak pRthak dikhAI detI huI pasaliyoM se, rudrAkSa-mAlA ke samAna spaSTa ginI jAne vAlI pRSTa-karaNDaka kI sandhiyoM se, gaGgA kI taraMgoM ke samAna udara-kaTaka ke prAnta bhAgoM se, sUkhe hue sA~pa ke samAna bhujAoM se, ghor3e kI DhIlI lagAma ke samAna calate hue hAthoM se, kampanavAyu roga vAle puruSa ke zarIra ke samAna kA~patI huI zIrSa-ghaTI se, murajhAe hue mukhakamala se kSINa-oSTha hone ke kAraNa ghar3e ke mukha ke samAna vikarAla mukha se aura A~khoM ke bhItara dhaMsa jAne ke kAraNa itanA kRza ho gayA thA ki usameM zArIrika bala bilakula bhI bAkI nahIM raha gayA thA / vaha kevala jIva ke bala se hI calatA, phiratA aura khar3A hotA thA / thor3A sA kahane ke lie bhI vaha svayaM kheda mAnatA thA / jisa prakAra eka koyaloM kI gAr3I jalate hue zabda karatI hai, isI prakAra usakI asthiyA~ bhI calate hue zabda karatI thIM / vaha skandaka ke samAna ho gayA thA / bhasma se DhakI huI Aga ke samAna vaha bhItara se dIpta ho rahA thA / vaha teja se, tapa se aura tapa-teja kI zobhA se zobhAyamAna hotA haA vicaratA thaa| sUtra-11 usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara thA / guNazailaka caitya thA / zreNika rAjA thA / usI kAla aura usI samaya meM zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ukta caitya meM birAjamAna hue / yaha sUnakara parSadA nIkalI, bhagavAna kI sevA meM upasthita huI, zreNika rAjA bhI upasthita huaa| bhagavAna ne dharma-kathA sunAI aura loga vApisa cale ge| zreNika rAjA ne isa kathA ko sUnakara bhagavAna ko vandanA aura namaskAra kara ke kahA-'he bhagavan ! indrabhUti-pramukha caudaha hajAra zramaNoM meM kauna sA zramaNa atyanta kaThora tapa kA anuSThAna karane vAlA aura sabase bar3A karmoM kI nirjarA karane vAlA hai ?" "he zreNika ! dhanya anagAra atyanta kaThora tapa kA anuSThAna karane vAlA aura sabase bar3A karmoM kI nirjarA karane vAlA hai|'' 'he bhagavan ! kisa kAraNa se Apa kahate haiM ?'' ''he zreNika ! usa kAla aura usa samaya meM kAkandI nagarI thii| usake bAhara sahasrAmravana nAma kA udyAna thaa| isI samaya kabhI pUrvAnupUrvI se vicaratA huA, eka grAma se dUsare grAma meM vihAra karatA huA maiM jahA~ kAkandI nagarI sahasrAmravana udyAna thA vahIM paha~ca gayA aura yathA pratirUpa avagraha lekara saMyama aura tapa ke dvArA apanI AtmA kI bhAvanA karate hue vahIM para vicarane lagA / nagarI kI janatA yaha sUnakara vahA~ AI aura maiMne dharma-kathA sunAI / dhanya ke Upara isakA vizeSa prabhAva par3A aura vaha tatkAla hI gRhastha ko chor3akara sAdhu-dharma meM dIkSita ho gyaa| usane tabhI se kaThora-vrata dhAraNa kara liyA aura kevala Acamla se pAraNA karane lagA / vaha jaba AhAra muni dIparatnasAgara kRt' (anuttaropapAtikadazA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 10
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 9, aMgasUtra-9, 'anuttaropapAtikadazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka aura pAnI bhikSA se lAtA thA to mujhako dikhAkara binA kisI lAlasA ke AhAra karatA thA / dhanya anagAra ke pAdoM se lekara sAre zarIra kA varNana pUrvavat jAnanA / usake saba aGga tapa-rUpa lAvaNya se zobhita ho rahe the / isIlie he zreNika ! maiMne kahA hai ki caudaha hajAra zramaNoM meM dhanya anagAra mahAtapa aura mahAkarmoM kI nirjarA karane vAlA hai / jaba zramaNa bhagavAna mahAvIra ke mukha se zreNika rAjA ne yaha sUnA aura isa para vicAra kiyA to hRdaya meM atyanta prasanna aura santuSTa huA aura isa prakAra praphullita hokara usane zramaNa bhagavAna mahAvIra kI tIna bAra AdakSiNA aura pradakSiNA kI, unakI vandanA kI aura namaskAra kiyA / jahA~ dhanya anagAra thA vahA~ jAkara usane dhanya anagAra kI tIna bAra AdakSiNA aura pradakSiNA kI / vandanA aura namaskAra kiyA tathA kahane lagA ki tuma dhanya ho, zreSTha puNya vAle ho, zreSTha kArya karane vAle ho, zreSTha lakSaNoM se yukta ho aura tumane hI isa manuSya jIvana kA zreSTha phala prApta kiyA hai / isa prakAra stati kara aura phira unako namaskAra kara vahA~ zramaNa bhagavAna ko tIna bAra namaskAra kiyA aura vandanA kii| phira jisa dizA se AyA thA usI dizA meM calA gyaa| sUtra - 12 taba usa dhanya anagAra ko anyadA kisI samaya madhyarAtri meM dharma-jAgaraNa karate hue isa prakAra ke AdhyAtmika vicAra utpanna hue ki maiM isa utkRSTa tapa se kRza ho gayA hU~ ataH prabhAta kAla hI skandaka ke samAna zrI bhagavAna se pUchakara sthaviroM ke sAtha vipulagiri para car3hakara anazana vrata dhAraNa kara lU~ / tadanusAra hI zrI bhagavAna kI AjJA lI aura vipulagiri para anazana vrata dhAraNa kara liyA / isa prakAra eka mAsa taka isa anazana vrata ko pUrNa kara aura nau mAsa taka dIkSA kA pAlana kara vaha kAla ke samaya kAla karake candra se UMce yAvat nava-graiveyaka vimAnoM ke prastaToM ko ullaGghana kara sarvArthasiddha vimAna meM deva-rUpa se utpanna ho gayA / taba sthavira vipulagiri se nIce Utara Aye aura bhagavAna se kahane lage ki he bhagavan ! ye usa dhanya anagAra ke vastra-pAtra Adi upakaraNa haiN| taba bhagavAna gautama ne zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra se prazna kiyA ki he bhagavan ! dhanya anagAra samAdhi se kAla kara kahA~ utpanna huA hai ? he gautama ! dhanya anagAra samAdhi-yukta mRtyu prApta kara sarvArthasiddha vimAna meM devarUpa se utpanna huA / he bhagavan ! dhanya deva kI vahA~ kitane kAla kI sthiti hai ? gautama ! taiMtIsa sAgaropama kii| gautama ne prazna kiyA ki devaloka se cyuta hokara vaha vahA~ jAegA aura kahA~ para utpanna hogA? bhagavAna ne kahA ki vaha mahAvideha kSetra meM siddha, buddha, mukta ho nirvANa-pada prApta kara saba duHkhoM se vimukta ho jAegA / he jambU ! isa prakAra mokSa ko prApta hue zrI zramaNa bhagavAna ne tRtIya varga ke prathama adhyayana kA yaha artha pratipAdana kiyA hai| varga-3 adhyayana-2 se 10 sUtra-13 he jambU ! usa kAla aura usa samaya meM kAkandI nagarI thI / usameM bhadrA nAma kI sArthavAhinI thI / vaha dhana-dhAnya-sampannA thI / usa bhadrA sArthavAhinI kA putra sunakSatra thA / vaha sarvAGga-sampanna aura surUpA thA / pA~ca dhAIyA~ usake lAlana pAlana ke lie nIta thiiN| jisa prakAra dhanya kumAra ke lie battIsa daheja Aye usI prakAra sanakSatra kamAra ke lie bhI Aye aura vaha sarva-zreSTha bhavanoM meM sukha kA anubhava karatA haA vicaraNa karane lgaa| usI samaya zrI bhagavAna mahAvIra kAkandI nagarI ke bAhara birAjamAna ho gaye / dhanyakumAra kI taraha sunakSatra kumAra bhI dharma kathA sunane gae / thAvaccAputra kI taraha pravrajIta bhI hae / anagAra hokara vaha IryAsamiti ke saba guNoM se yukta pUrNa brahmacArI ho gayA / vaha sunakSatra anagAra jisa dina muNDita ho pravrajita huA usI dina se usane abhigraha dhAraNa kara liyA / yAvat jisa prakAra sarpa bila meM praveza karatA hai usI prakAra vaha bhojana karane lagA / saMyama aura tapa se apanI AtmA kI bhAvanA karate hue vicaraNa karane lagA / isI bIca zrI bhagavAna mahAvIra svAmI janapada-vihAra ke lie bAhara gaye aura sunakSatra anagAra ne ekAdazAGga zAstra kA adhyayana kiyA / vaha saMyama aura tapa se apanI AtmA kI bhAvanA karate hue vicaraNa karane lgaa| tadanu atyanta kaThora tapa ke kAraNa skandaka ke samAna sunakSatra anagAra kA zarIra bhI kRza ho gayA / muni dIparatnasAgara kRt' (anuttaropapAtikadazA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 11
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 9, aMgasUtra-9, 'anuttaropapAtikadazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka usa kAla aura usa samaya rAjagRha nagara meM zreNika rAjA thA / guNazailaka caitya meM zramaNa bhagavAna mahAvIra birAjamAna the| pariSad dharma-kathA sunane ko AI aura rAjA bhI AyA / dharma-kathA sUnakara pariSad aura rAjA cale gae / tadanu madhyarAtri ke samaya dharma-jAgaraNa karate hue sunakSatra anagAra ko skandaka ke samAna bhAva utpanna hae / vaha bahuta varSa kI dIkSA pAlana kara sarvArthasiddha vimAna meM deva-rUpa se utpanna hue / usakI vahA~ para taiMtIsa sAgaropama kI Ayu hai / vahA~ se cyuta hokara vaha mahAvideha kSetra meM siddhi prApta kareMge / isI prakAra zeSa ATha adhyayanoM ke viSaya meM bhI jAnanA cAhie / vizeSatA itanI ki anukrama se do rAjagRha nagara meM, do sAketapura meM, do vANija-grAma meM, nauvA~ hastinApura meM aura dazavA~ rAjagRha nagara meM utpanna hue / inameM nau kI mAtA bhadrA thIM aura nau ko battIsa battIsa daheja mile / nau kA niSkramaNa thAvaccAputra samAna huA / kevala vehallakumAra kA niSkramaNa usake pitA ke dvArA huA / cha: mAsa kA dIkSA-paryAya vehalla anagAra ne pAlana kiyA, nau mAsa kA dhanya ne / zeSa AThoM ne bahuta varSa taka dIkSA-paryAya pAlana kiyA / dazoM ne eka eka mAsa kI saMlekhanA dhAraNa kI / saba ke saba sarvArthasiddha vimAna meM utpanna hue aura vahA~ se cyuta hokara saba mahAvideha kSetra meM siddha-gati prApta kreNge| he jambU ! isa prakAra dharma-pravartaka, cAra tIrtha sthApana karane vAle, svayaM buddha, lokanAtha, lokoM ko prakAzita aura pradIpta karane vAle, abhaya pradAna karane vAle, zaraNa dene vAle, jJAna-cakSu pradAna karane vAle, mukti kA mArga dikhAne vAle, dharma dene vAle, dharmopadezaka, dharmavara-caturanta-cakravartI, anabhibhUta zreSTha jJAna aura darzana vAle, rAga-dveSa ko jItane vAle, jJApaka, buddha, bodhaka, mukta, mocaka, svayaM saMsAra-sAgara se tairane vAle aura dUsaroM ko tarAne vAle, kalyANarUpa, nitya sthira, anta-rahita, vinAza-rahita, zArIrika aura mAnasika Adhi-vyAdhi-rahita, punaH punaH sAMsArika janma-maraNa se rahita siddha-gati nAmaka sthAna ko prApta hue zrI zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ne anuttaropapAtikadazA ke tRtIya varga kA yaha artha pratipAdana kiyA hai| varga-3-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa 9 - anuttaropapAtikadazA-AgamasUtra-9 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt' (anuttaropapAtikadazA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 12
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra 9, aMgasUtra-9, 'anuttaropapAtikadazA' varga/adhyayana/sUtrAMka namo namo nimmaladaMsaNassa pUjyapAd zrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurUbhyo nama: anuttaropapAtikadazA AgamasUtra hindI anuvAda [anuvAdaka evaM saMpAdaka Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi ] vana sATa:- (1) (2) deepratnasagar.in bhelA bheDresa:- jainmunideepratnasagar@gmail.com bhopAla 09825967397 . . . . . . . . muni dIparatnasAgara kRt - (anuttaropapAtikadazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 13