Book Title: Adhyatmik Vikaskram
Author(s): Sukhlal Sanghavi
Publisher: Z_Jaindharma_no_Pran_002157.pdf
Catalog link: https://jainqq.org/explore/249511/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika vikAsakrama mokSa eTale AdhyAtmika vikAsanI pUrNatA. AvI pUrNatA kAMI ekAeka prApta thaI zakatI nathI, kAraNa, tene prApta karavAmAM amuka vakhata vyatIta kare paDe che, tethI ja mokSa meLavavA mATe AdhyAtmika utkrAntine kama svIkAravuM paDe che. tattvajijJAsuonA hRdayamAM svAbhAvika rIte ja e prazna udbhave che ke A AdhyAtmika u&Anitane kema kevA prakArano hoya che? AtmAnI traNa avasthA - AdhyAmika ulkAntinA kramane vicAra AvatAM ja tenI sAthe tenA AraMbhane ane samAptine vicAra Ave che. teno AraMbha e tenI pUrva sImA ane tenI samApti e tenI uttara sImA. pUrva sImAthI uttara sImA sudhI vikAsane vRddhikrama e ja AdhyAtmika utkrAtikramanI maryAdA. tenA pahelAMnI sthiti e AdhyAtmika avikAsa athavA prAthamika saMsAradazA, ane tenI pachInI sthiti e mekSa athavA AdhyAtmika vikAsanI pUrNatA. A rIte kALanI dRSTie saMkSepamAM AtmAnI avasthA traNa bhAgamAM vahecAI jAya che: (a) AdhyAtmika avikAsa, (3) AdhyAtmika vikAsakrama, (4) mokSa. A. (AtmA sthAyI sukha ane pUrNa jJAna mATe talase che. tema ja te duHkha ke ajJAnane jarAye pasaMda karatuM nathI. chatAM te duHkha Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadhama nA prANa 100 41 ane ajJAnanA vamaLamAM gothAM khAya che, tenuM zuM kAraNa? A eka gUDha prazna che. pazu tene uttara tattvajJAne sphurelA che. te e che ke sukha ane jJAna meLavavAnI svAbhAvika vRttithI AtmAnuM pUrNAnaMda ane pUrNajJAnamaya svarUpa sAbita thAya che, kAraNa ke te jyAM sudhI pUrNAnaMda ane pU jJAna na meLave tyAM sudhI satASa pAmI zakatA nI; chatAM tenA upara ajJAna ane rAgadveSanA evA prabaLa saMskAraza che ke jene lIdhe te kharA sukhanuM bhAna karI zakatA nathI, agara kAMIka bhAna thayuM tepaNa te kharA sukhanI prApti mATe pravRtti karI zakatA nathI." ajJAna e cetanAnA sphuraNanu vidhI tattva che. tethI jyAM sudhI ajJAnanI tIvratA hoya tyAM sudhI cetanAnuM sphuraNa atyaMta mada hoya che. tene lIdhe kharA sukha ane kharA sukhanA sAdhana bhAsa ja thavA pAmateA nathI. A kAraNathI AtmA pote eka viSayamAM sukha maLavAnI dhAraNAthI pravRtti kare che ane temAM chevaTe nirAza thavAthI khIjA viSaya tarka vaLe che. bIna viSayamAM nirAza thatAM vaLI trIjA viSaya tarapha De che. A rIte tenI sthiti vamaLamAM paDela lAkaDAnA jevI ke vaTALiyAmAM UDatA taNakhalA jevI thaI jAya che. AvI kaSTapara parA anubhavatAM kAMIka ajJAna enDru thAya che, toya rAgadveSanI tIvratAne lIdhe sukhanI kharI dizAmAM prayANa karI zakAtuM nathI. ajJAnanI sahaja madatAthI ghaNIvAra evuM bhAna thAya che ke sukha ane du:khanAM bIja bAhya jagatamAM nathI, chatAM rAgadveSanI tIvratAne pariNAme pUrva paricita viSayeAne ja sukha ane duHkhanAM sAdhana mAnI temAM haryAM ane viSAdane anubhava thayA kare che. A sthiti cokkasa lakSya vinAnI hovAthI dizAnA cokkasa nizcaya karyo sivAya vahANu haMkAranAra khalAsInI sthiti jevI che. A ja sthiti AdhyAtmika avikAsakALanI che. 7. ajJAna ane rAgadveSanA cakranuM baLa paNu hamezAM jevuM ne tevuM na ja rahI zake, kAraNa, te khaLa game teTaluM vadhAre hoya tApaNu Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ basa che ke baLavAna sAthe * * * AdhyAtmika vikAsakrama 101 chevaTe Atmika baLa sAme te agaNya chelAkha maNa ghAsa ane lAkaDAMne bALavA teTalA ja agninI jarUra nathI hotI, te mATe te agnine eka kaNa paNa basa che, zubha, pramANamAM thoDuM hoya to paNa te lAgaNA azubha karatA vadhAre baLavAna hoya che. jyAre AtmAmAM cetanatAnuM skuraNa sahaja vadhe che ane rAgadveSa sAthenA AtmAnA yuddhamAM jyAre rAgadveSanI zakti ghaTe che, tyAre AtmAnuM vIrya, je atyAra sudhI UlaTI dizAmAM kAma karatuM, te kharI dizAmAM vaLe che. te ja vakhate AtmA pitAnA dhyeyane nirdhAra karI te meLavavA daDha nizcaya karI le che ane te mATe te pravRtti karavA lAge che. A vakhate AdhyAtmika vikAsano pAyo naMkhAya che. have pachI AtmA pitAnI jJAna ane vIrya zaktinI madada laI ajJAna ane rAgadveSa sAthe kustI karavA akhADAmAM UtarI jAya che, kadAca te kyAreka hAra khAya che, paNa chevaTe te hAranA pariNAme ja vadhela jJAna ane vIrya zaktine laI harAvanAra ajJAna ane rAgadeSane dabAvate ja jAya che. jema jema te dabAvate jAya che tema tema tene utsAha vadhatA jAya che. utsAhavRddhi sAthe ja eka apUrva AnaMdanI lahera chUTe che, ane AnaMdanI laharImAM Anakhazikha DUbela AtmA ajJAna tema ja rAgakeSanA cakrane vadhAre ne vadhAre nirbaLa karato potAnI sahaja sthiti ' tarapha AgaLa vadhatuM jAya che. A sthiti AdhyAtmika vikAsakramanI che. 4. A sthitinI chevaTanI maryAdA e ja vikAsanI pUrNatA. A pUrNatA prApta thaI eTale saMsArathI para sthiti prApta thaI temAM kevaLa svAbhAvika AnaMdanuM ja sAmrAjya hoya che. A mekSakALa, cauda guNasthAna ane tenI samajUtI jaina sAhityanA prAcIna che, je AgamanA nAmathI oLakhAya che, temAM sudhdhAM AdhyAtmika vikAsanA krama saMbaMdhI vicAre vyavasthita rIte maLI Ave che. temAM Atmika sthitinA cauda vibhAge karavAmAM Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 jainadharmane prANa AvyA che, je guNasthAnane nAme oLakhAya che. guNasthAna-guNa eTale AtmAnI cetanA, samyatva, cAritra, virya Adi zaktio. sthAna eTale te zaktionI zuddhatAnI taratamabhAvavALI avasthAo. AmAnA sahaja guNe vividha AvaraNothI saMsAradazAmAM AgRta che. jema jema AvaraNenI viralatA ke kSayanuM pramANa jeTaluM vizeSa teTalI guNenI zuddhi vizeSa ane AvaraNenI viralatA ke kSayanuM pramANa jeTaluM ochuM teTalI guNanI zuddhi ochI. A rIte Atmika guNanI zuddhinA prakarSa ke apakarSavALA asaMkhyAta prakAre saMbhave che, paNa saMkSepamAM tene cauda bhAgamAM vaheMcI nAkhelA che, je guNasthAna kahevAya che. guNasthAnanI kalpanA mukhyatayA mehanIya kamanI viralatA ane kSayane AdhAre karavAmAM AvI che. mohanIya karmanI mukhya be zakitao che. pahelI zakitanuM kArya AtmAnA samyakRtva guNane AvRta karavAnuM che, jethI AtmAmAM tAtvika ci ke satyadarzana thavA pAmatuM nathI. bIjI zakitanuM kArya AtmAnA cAritraguNane Ata karavAnuM che, jethI AbhA tAvika raci ke satyadarzana thayA chatAM paNa tadanusAra pravRtti karI svarUpalAbha karI zakatA nathI. samyaktvanI pratibaMdhaka evI mehanIyanI prathama zakita darzana mehanIya ane cAritranI pratibaMdhaka evI mehanIyanI bIjI zakita cAritramehanIya kahevAya che. A bemAM darzanamehanIya prabaLa che, kAraNa ke jyAM sudhI tenI viralatA ke kSaya na thAya tyAM sudhI cAritramehanIyanuM baLa ghaTatuM nathI. darzanamehanIyanuM baLa dharyuM eTale cAritramehanIya kame krame nirbaLa thaI chevaTe sarvathA kSINa thavAnuM ja. samasta kamavaraNamAM pradhAnatama ane balavattama mohanIya ja che. tenuM kAraNa e che ke jyAM sudhI mehanIyanI zakti tIvra hoya tyAM sudhI anya AvaraNe tIvra ja rahe che ane tenI zakti ghaTatAM ja anya AvaraNanuM baLa maMda thatuM jAya che. A ja kAraNathI guNasthAnanI kalpanA mehanIya karmanA taratamabhAvane AdhAre karavAmAM AvI che. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika vikAsakrama 103 te guNasthAne A pramANeH (1) mithyASTi, (2) sAsvAdana, (3) samyaphamithyASTi, (4) aviratasamyagdaSTi, (5) dezavirati (viratAvirata), (6) pramattasayata, (7) apramattasaMyata, (8) apUrva karaNa (nivRttibAdara), (9) anivRtti bAdara, (10) sUkSmaparAya, (11) upazAMtamoha, (12) kSINameha, (13) sagavalI, (14) ayogakevalI. (1) je avasthAmAM darzanamehanIyanI prabaLatAne lIdhe samyaktva guNa AvRta thayela hovAthI AtmAnI tattvaci ja pragaTI zakatI nathI ane jethI tenI dRSTi mithyA (satya viruddha) hoya che te avasthA mithyAdaSTi. (2) agiyAramA guNasthAnathI patita thaI prathama guNasthAna upara AvatAM vacce bahu ja thoDA vakhata sudhI je avasthA prApta thAya che te avasthA sAravAdana. AnuM sAsvAdana nAma eTalA mATe che ke temAM patane bhukha AtmAne tatvacine svalpa paNa AsvAda hAya che, jevI rIte miSTAnnanA bhajana bAda UlaTI thatI vakhate eka vilakSaNa svAda hoya che. A bIjuM guNasthAna patano bhukha AtmAne ja hoya che. (3) hIMcake hIMcakatA mANasanI paDe je avasthAmAM AtmA delAyamAna hoya che, jene lIdhe te sarvathA satyadarzana karI zakatA nathI ke sarvathA mithyAdaSTinI sthitimAM rahI zakatA nathI arthAta tenI saMzayALu jevI sthiti banI jAya che, te avasthA samyaphamithyAdaSTi. A guNasthAnamAM darzanamehanIyanuM vizva prathama jeTaluM tIvra rahetuM nathI, paNa te heya che kharuM. (4) je avasthAmAM darzanamehanIyanuM baLa kAM te bilakula zamI jAya che ke virala thaI jAya che, ane kAM te bilakula kSINa thaI 1. juo samavAyAMga, 14 samavAya. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadhama nA prANa 104 jAya che, jene lIdhe AtmA asaMdigdhapaNe satyadarzIna karI zake che. A avasthA aviratasamyagdaSTi. Anu avirata nAma eTalA mATe che ke temAM cAritrameAhanIyanI sattA savizeSa hovAthI virati (tyAgavRtti) uddaya pAmatI nathI. (5) je avasthAmAM satyadarzana uparAMta alpAMze paNa tyAgavRttine udaya thAya che te dezivarata. AmAM cAritrameAhanIyatanI sattA avazya IMTelI hoya che ane tenI kamInA pramANamAM tyAgatti hoya che. (6) je avasthAmAM tyAgavRtti pUrNa rIte udaya pAme che, chatAM vacce vacce pramAda (skhalana ) sa'bhave che, te pramattasayata. (7) je avasthAmAM pramAdanA jarAye saMbhava nathI te apramattasayata. (8) je avasthAmAM pahelAM katyAre paNa nahi anubhavela AtmazuddhinA anubhava thAya che ane apUrva vIollAsa-Atmika sAmarthya pragaTe che te avasthA apUrNAMkaraNa. AnuM bIjuM nAma nivRttibAdara paNa che. (9) je avasthAmAM cAritramehanIya kanA zeSa rahela azAne zamAvavAnuM ke kSINu karavAnuM kAma cAlatuM hoya che, te avasthA anivRttikhAdara. (10) je avasthAmAM mehanIyanA aMza lebharUpe ja udayamAna hAya che ane te paNa bahu sukSma pramANamAM, te avasthA sUkSmasa parAya. (11) je avasthAmAM sUkSma lAbha sudhdhAM zamI jAya che, te upazAMtameAhanIya. A guNasthAnamAM darzaname hanIyane sathA kSaya saMbhave kharA, paNa cAritramehanIyane tevA kSaya nathI hotA, mAtra tenI sarvAM ze upati hoya che. Ane lIdhe ja mehane karI udreka thatAM A guNusthAnathI avazya patana thAya che ane prathama guNusthAna sudhI javuM paDe che. (12) je avasthAmAM danamAhanIya ane cAritramehanIyane saOthA kSaya thaI jAya che te kSINumeAhanIya. A sthitithI patana saMbhavatuM Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika vikAsakrama ja nathI. (13) je avasthAmAM mehanA AtyaMtika abhAvane lIdhe vItarAga dazA pragaTavA sAthe sarvajJapaNuM prApta thAya che, te avasthA sagaguNasthAna. A guNasthAnamAM zArIrika, mAnasika ane vayika vyApAra hoya che. ethI Ane jIvanmukti kahI zakAya. (14) je avasthAmAM zArIrika, mAnasika, vAcika pravRttino paNa abhAva thaI jAya che te ayogaguNasthAna. A guNasthAna chelle che. tethI zarIrapAta thatAM ja tenI samApti thAya che ane tyAra bAda guNasthAnAtIta videhamukti prApta thAya che. prathama guNasthAna e avakAsakALa che. bIjA ane trIjA e be guNasthAnamAM vikAsanuM sahaja phuraNa hoya che, paNa temAM prabaLatA avikAsanI ja hoya che. cothAthI vikAsa kramazaH vadhatAM vadhatAM te chevaTe caudamAM guNasthAne pUrNa kakSAe pahoMce che ane tyAra bAda mokSa prApta thAya che. jaina vicArasaraNInuM pRthakkaraNa eTaluM ja karI zakAya ke pahelAM traNa guNasthAno e avikAsakALa che ane cothAthI caudamA . sudhInAM guNasthAne vikAsa ane tenI vRddhine kALa che, tyArabAda mekSakALa che. zrI haribhadrasUrie bIjI rIte varNavela vikAsakramo A prAcIna jaina vicArane haribhadrasUrie bIjI rIte paNa varNavyo che. teonA varNanamAM be prakAra che. ATha daSTine pahelA prakAra pahelA prakAramAM avikAsa ane vikAsakrama banene samAveza 1. juo kamagraMtha bIjAnI mArI prastAvanA tathA vyAkhyA. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 jainadharmane prANuM karela che. avikAsakALane teo oghadRSTinA nAmathI ane vikAsa kamane saddaSTinA nAmathI oLakhAve che. saddaSTinA mitrA, tArA, balA, dImA, sthirA, kAntA, prabhA ane parA evA ATha vibhAga kare che. A AThe vibhAgomAM uttarottara vikAsane krama vadhatuM jAya che. daSTi eTale darzana athavA bedha. AnA be prakAra che. pahelAmAM satazraddhAne (tAtvika sacina) abhAva hoya che, jyAre bIjAmAM satazraddhA hoya che. pahele prakAra oghadaSTi ane bIjo yogadaSTi kahevAya che. pahelAmAM AtmAnuM valaNa saMsArapravAha tarapha ane bIjAmAM AdhyAtmika vikAsa tarapha hoya che. tethI yogadaSTi e saddaSTi kahevAya che. jema samegha rAtri, amegha rAtri; samegha divasa ane amegha divasamAM anukrame atimahatama, maMdatama, maMdatara, ane maMda cAkSuSa jJAna hoya che, temAMya grahAviSTa ane grahamukta puruSanA bhedathI, bALa ane taruNa puruSanA bhedathI, tema ja vikRta netravALA ane avikRta netravALA puruSanA bhedathI cAkSuSa jJAnanI aspaSTatA ke spaSTatA taratamabhAve hoya che, tevI rIte oghadRSTinI dazAmAM saMsArapravAhanuM valaNa chatAM AvaraNanA taratamabhAve jJAna tAratamyavALuM hoya che. A odhadaSTi game tevI hoya to te AdhyAtmika vikAsanI dRSTie asaddaSTi ja che. tyAra bAda jyArathI AdhyAtmika vikAsane AraMbha thAya che, pachI bhale temAM bAhya jJAna ochuM hoya chatAM, tyArathI saddaSTi zarU thAya che, kAraNa ke te vakhate AtmAnuM valaNa saMsAramukha na rahetA monsukha thaI jAya che.. A saddaSTi (yogadaSTi)nA vikAsanA tAratamya pramANe ATha bhede che. A ATha bhedamAM uttarottara bodha ane savizeSa jAgRti thAya che. pahelI mitrA nAmaka dRSTimAM bodha ane vIryanuM baLa tRNAgninI 1. juo yogadaSTi samuracaya. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika vikAsakrama 107 prabhA jevuM hoya che. bIjI tArA dRSTimAM chANanA agninI prabhA jevuM; trIjI balA daSTimAM lAkaDAnA agninI prabhA jevuM; ethI dIprA dRSTimAM dIvAnI prabhA jevuM; pAMcamI sthira dRSTimAM ratnanI prabhA jevuM; chaThThI kAntA dRSTimAM nakSatranI prabhA jevuM; sAtamI prabhA dRSTimAM sUryanI prabhA jevuM, ane AThamI parA dRSTimAM caMdranI prabhA jevuM hoya che. joke AmAMnI pahelI cAra dRSTiomAM spaSTapaNe ya AtmasvarUpanuM saMvedana nathI hetuM, phakta chellI cAra dRSTiemAM ja tevuM saMvedana hoya che, chatAM prathamanI cAra daSTione saddaSTimAM gaNavAnuM kAraNa e che ke te sthitimAM AvyA pachI AdhyAtmika utkrAMti mArga nizcita thaI jAya che. emanAM yama, niyama, Asana, prANAyAma, pratyAhAra, dhAraNA, dhyAna ane samAdhi--e ATha aMgone AdhAre saddaSTinA ATha vibhAge samajavAnA che. pahelI dRSTimAM yamanI sthiratA, bIjImAM niyamanI, ema anukrame AThamImAM samAdhinI sthiratA mukhyapaNe hoya che. pahelI mitrA Adi cAra dRSTiemAM AdhyAtmika vikAsa heya che khare, paNa temAM kAMIka ajJAna ane mehanuM prAbalya rahe che; jyAre sthirA Adi pAchalI cAra dRSTiomAM jJAna ane nirmohatAnuM prAbalya vadhatuM jAya che. ganA pAMca bhAga rUpe bIjo prAra bIjA prakAranA varNanamAM te AcAryo mAtra AdhyAtmika vikAsanA kramanuM ja garUpe varNana karyuM che, te pahelAMnI sthiti varNavI nathI. yoga eTale jenAthI mokSa prApta karI zakAya te dharmavyApAra, anAdi kALacakramAM jyAM sudhI AtmAnI pravRtti svarUpa-parAkSukha 1. juo yogabiMdu. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadhamanA prANa 108 hAI lakSyaSTa hAya che, tyAM sudhInI tenI badhI kriyA zubhAzaya vinAnI hAvAthI megATimAM AvatI nathI. jyArathI tenI pravRtti adalAI svarUpAnmukha thAya che, tyArathI ja tenI kriyAmAM zubhAzayanu tattva dAkhala thAya che ane tethI teve zubhAzayavALA vyApAra dha vyApAra kahevAya che ane te pariNAme mekSajanaka heAI yAga nAmane pAtra bane che. A rIte AtmAnA anAdi saMsArakALanA e bhAga thaI jAya che; eka dhArmika anebIjhe dhArmika, adhArmika kALamAM dharmanI pravRtti hoya tApaNu te dharma khAtara nathI hotI, kevaLa ' leAkakti '( leAkara"jana) khAtara hAya che. tethI tevI pravrutta dharmAM koTimAM gaNavA cogya nathI. dharma khAtara dharmanI pravRtti dhArmika kALamAM ja zarU thAya che, tethI te pratti yoga kahevAya che. 1 yeAganA teoe adhyAtma, bhAvanA, dhyAna, samatA ane vRttisakSaya evA pAMca bhAgo karelA che. (1) jyAre thADA ke dhaNA tyAga sAthe zAstrIya tattvaciMtana hAya che ane maitrI, karuNAdi bhAvanA vizeSa siddha thaI jAya che, tyAre te sthiti adhyAtma kahevAya che. (2) jyAre mana samAdhipUrvaka satata abhyAsa karavAthI adhyAtma vaDe savizeSa puSTa thAya che, tyAre te bhAvanA che. bhAvanAthI azubha abhyAsa TaLe che, zubha abhyAsanI anukULatA vadhe che ane suMdara cittanI vRddhi thAya che. (3) jyAre citta phakta zubha viSayane ja AlakhIne raheluM heAya che, ane tethI te sthira dIpaka jevuM prakAzamAna hoI sUkSma edhavALu banI jAya che tyAre te dhyAna kahevAya che. dhyAnathI dareka kAmamAM citta AbhAdhIna thaI jAya che, bhAva nizcala thAya che ane badhanAne viccheda thAya che. 1. jue cegarbhi'du Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdhyAtmika vikAsakrama (4) ajJAnane lIdhe iSTa-aniSTarUpe kalpAyelI vastuomAMthI jyAre vivekane lIdhe ISTa-aniSTapaNanI bhAvanA naSTa thAya che tyAre tevI sthiti samatA kahevAya che. (5) vAsanAnA saMbaMdhathI utpanna thanArI vRttiono nimULa nirodha kare te vRttisaMya. A baMne prakAranAM varNane e prAcIna jaina guNasthAnakanA vicAronuM navIna paddhatie varNana mAtra che. [daaciM) bhAga 2, pR. 1011-1014, 1017-1021] 1. juo yogabiMdu zloka 357 thI 365.