Upayog

Author(s): Unknown
Publisher: ZZZ Unknown

Page 5

ઇન્દ્રિયોની પ્રાપ્તિનો કમ અને ઉપયોગ (૧) લબ્ધિ (ર) બાહ્ય આકાર (૩) અત્યંતર આકાર (૪) ઉપકરણ અને (૫) ઉપયોગ
ઇન્દ્રિયની પૂર્ણતા અને અપૂર્ણતા ઇન્દ્રિય જયારે લબ્ધિ, નિવૃત્તિ, ઉપકરણ અને ઉપયોગ ચારે પ્રકારે હોય ત્યારે તે પૂર્ણ કહેવાય છે.
અને ચારે પ્રકારોમાં જેટલી ન્યૂનતા તેટલી ઇન્દ્રિયોમાં અપૂર્ણતા. જેમ કે નિવૃત્તિ હોય પણ ઉપકરણ ઇન્દ્રિય ન હોય તો વિષયનો બોધ થતો નથી. ચક્ષુ કે કાનનો બાહ્ય આકાર હોય પણ ઉપકરણરૂપ ઇન્દ્રિય ન હોય તો જીવને જે તે ઇન્દ્રિયના વિષયનો બોધ થઇ શકતો નથી.
બાહ્ય નિવૃત્તિ (આકાર) અનેક પ્રકારની હોય છે. અત્યંતર નિવૃત્તિ દરેક જીવને સરખી હોય છે.
દ્રવ્યમાં સ્પર્શ, રસ, ગંધ અને વર્ણ આ ચારે અવસ્થાઓ દરેક ભાગમાં સાથે રહે છે. પરંતુ ઇન્દ્રિયનો જે વિષય હોય તેને જ ઇન્દ્રિય ગ્રહણ કરે, બીજા વિષયોને ગ્રહણ કરતી નથી.