Upayog

Author(s): Unknown
Publisher: ZZZ Unknown

Page 9

સંસારી જીવોને દર્શનોપયોગ અને જ્ઞાનોપયોગ
સંસારી જીવોને પહેલા અંતર્મુહૂર્ત સુધી દર્શનોપયોગ હોય છે, અને પછીના અંતર્મુહૂર્ત સુધી જ્ઞાનોપયોગ હોય છે. ફરી અંતર્મુહૂર્ત સુધી દર્શનોપયોગ, પછી અંતર્મુહૂર્ત સુધી જ્ઞાનોપયોગ હોય છે.
એમ અંતર્મુહૂર્ત – અંતર્મુહૂર્તના આંતરે દર્શનોપયોગ – જ્ઞાનોપયોગ ચાલ્યા કરે છે.
તેથી જ્યારે દર્શનોપયોગ હોય ત્યારે જ્ઞાનોપયોગ ન હોય, અને જ્ઞાનોપયોગ હોય ત્યારે દર્શનોપયોગ ન હોય.
કેવળજ્ઞાનીને જ્ઞાનોપયોગ અને દર્શનોપયોગ
કેવળજ્ઞાનીને કેવળજ્ઞાનની ઉત્પત્તિના પ્રથમ સમયે કેવળજ્ઞાનોપયોગ અને પછીના સમયે કેવલદર્શનોપયોગ હોય છે. એ પછીના સમયે કેવળજ્ઞાનોપયોગ, અને પછીના સમયે કેવલદર્શનોપયોગ હોય છે.
એમ સમય–સમયના આંતરે કેવળજ્ઞાનોપયોગ – કેવલદર્શનોપયોગ ચાલ્યા કરે છે.
સિધ્ધને જ્ઞાનોપયોગ અને દર્શનોપયોગ
એ જ રીતે સિધ્ધ થવાના પ્રથમ સમયે કેવળજ્ઞાનોપયોગ અને બીજા સમયે કેવલદર્શનોપયોગ, એ રીતે સમય-સમયના આંતરે સદાકાળ ચાલ્યા કરે છે.
તેથી કેવલી અને સિધ્ધને પણ કેવલજ્ઞાન અને કેવલ દર્શન લબ્ધિરૂપે સમકાળે હોવા છતાં બન્ને ઉપયોગ એક સાથે હોતા નથી.
લબ્ધિઓ જ્ઞાનોપયોગ હોય ત્યારે જ ઉત્પન્ન થાય છે.
સમ્યક્ત્વ, અવધિજ્ઞાન, કેવલજ્ઞાન, મોક્ષ વગેરે સર્વ પ્રકારની લબ્ધિઓ સાકારોપયોગ (જ્ઞાનોપયોગ) હોય ત્યારે જ ઉત્પન્ન થાય છે. અનાકારોપયોગ (દર્શનોપયોગ) હોય ત્યારે ઉત્પન્ન થતી નથી.
જ્ઞાનાવરણીય કર્મ અને દર્શનાવરણીય કર્મના ક્ષયોપશમથી સંસારી જીવોને દર્શન અને જ્ઞાન ઓછા-વત્તા પ્રમાણમાં હોય છે, જ્યારે તે કર્મોનો નાશ થવાથી કેવલી અને સિધ્ધને તે સંપૂર્ણપણે પ્રગટ હોય છે.
જેમને કેવલજ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું હોય તેમને એક જ કેવલજ્ઞાન જ હોય, બાકીના ચાર જ્ઞાન ન હોય (કેવલજ્ઞાનમાં જ હોય).
8