Uday Archana

Author(s): Kantibhai B Shah, Vonochandra R Shah, Kirtida R Joshi
Publisher: Udayratnaji Sankheshwar Tirthyatra Smruti Sangh

Page 26

ઉપાધ્યાય શ્રી ઉદયરત્નજી : ૫ જ્ઞાનસાગરકૃત “શુકરાજરાસ'ની પ્રત પણ ઉદયરને લખ્યાની માહિતી મળે છે. (જૈન ગૂર્જર કવિઓ બીજી આવૃત્તિ ભા ૪, પૃ. ૩૮-૩૯) આ પરથી ઈસુની ૧૭મી સદીના ઉત્તરાર્ધથી માંડી ૧૮મી સદીના પૂર્વાર્ધ સુધીને ગાળે ઉદયરત્નને જીવનકાળ હતે એટલું તે નિશ્ચિત કરી શકાય છે. છતાં એમના જન્મ અને નિધનનાં ચોક્કસ વર્ષ આપણે માટે અનુપલબ્ધ રહ્યાં છે.
ઉદયરત્ન મહારાજ તપાગચ્છના વિજયરાજસૂરિની પરંપરામાં થયા. એમની ગુરુપરંપરા આ પ્રમાણે હતી. વિજયરાજસૂરિ– વિજયરત્નસૂરિ–હીરરત્નસૂરિ-લબ્ધિરત્ન-સિદ્ધરત્ન–મેઘરત્ન – અમરરત્ન-શિવરત્ન-ઉદયરત્ન. ઉદયરત્ન ખેડાના રહીશ હતા અને મિયાંગામમાં તેઓ કાળધર્મ પામ્યા હતા. જોકે જન્મમૃત્યુનાં સ્થાને અંગે ઉદયરત્નની પિતાની કૃતિઓને કોઈ આધાર નથી, પરંતુ પૂ. બુદ્ધિસાગર મહારાજ જ્યારે મુંબઈ હતા ત્યારે તેમની પાસેથી સાંભળીને શ્રી મોહનલાલ દલીચંદ દેશાઈએ જૈન ગૂર્જર કવિઓ'માં આ વીગત નોંધી છે. ઉદયરત્નજીએ ખેડામાં ઘણે વસવાટ કર્યો હતે એવું એમની કૃતિઓ પરથી ફલિત થાય છે.
ઉદયરત્ન મહારાજે “સ્થૂલિભદ્ર નવરસો' નામની રચના કરી છે. એમ કહેવાય છે કે સ્થૂલિભદ્ર-કેશાના કથાનક સંદર્ભે એમાં નિરૂપિત શૃંગારરસને લઈને એમના આચાર્ય ઉદયરત્નને સંઘાડા બહાર કર્યા હતા. પણ પછી એમણે “શિયળની નવવાડની રચના કરતાં એમનો સંઘાડામાં પુનઃપ્રવેશ થયે. જોકે આ માત્ર દંતકથા છે; એને કોઈ લખાણને આધાર નથી. જૈન પરંપરામાં સ્થૂલિભદ્ર-કેશાનું શુંગારરસિક નિરૂપણ ઉદયરત્નની અગાઉ અનેક જૈન સાધુ કવિઓએ વિસ્તારથી અને ઉત્કટતાથી કર્યું છે. આ વિષયના અનેક રાસા, ફાગુ, છંદ આ અગાઉ રચાયા છે ને એની અસંખ્ય હસ્તપ્રત પણ થઈ છે એ સૂચવે છે કે આ વિષયના નિરૂપણને ક્યારેય કોઈ નિષેધ હતું નહીં. વળી સ્થૂલિભદ્રકશાના વિષયને ઉપગ પરંપરામાં બધે જ શીલમહિમા – વૈરાગ્ય