Uday Archana

Author(s): Kantibhai B Shah, Vonochandra R Shah, Kirtida R Joshi
Publisher: Udayratnaji Sankheshwar Tirthyatra Smruti Sangh

Page 29

૮ : ઉદય-અર્ચના
પાટણ, ઉનાઉવા વ. સ્થળે એ રચનાઓ કર્યાના, પ્રભુભક્તિના ઉલ્લેખ આવે છે. “શિયળની નવ વાડની રચના એમણે સં.૧૭૬૩માં ખંભાતમાં ચાતુર્માસ દરમ્યાન કરેલી છે. સં.૧૭૭૯ની રચનાથી ઉદયરત્નને “ઉપાધ્યાય કે “ઉદયવાચક તરીકે ઉલ્લેખ મળે છે. એટલે તે પહેલાં, સંભવતઃ સં.૧૯૭૨થી ૧૯૭૯ના ગાળામાં, એમને ઉપાધ્યાયપદ મળ્યું હોવાનું જણાય છે.
નાનીમેટી રચનાઓ સમેતનું ઉદયરત્નનું સાહિત્યસર્જન વિપુલતા અને પ્રકારવિધ્યવાળું છે, જેમાં રાસા, સલેકે, છંદ, બારમાસા, વીશી, સ્તવને, સઝા, સ્તુતિઓ વગેરેને સમાવેશ થાય છે.
એમની રાસા જેવી લાંબી કૃતિઓમાંથી વિષયવૈવિધ્યને બહોળે વ્યાપ તરત આપણું ધ્યાન ખેંચે છે. જંબુસ્વામી, સ્થૂલિભદ્ર જેવા મુનિઓ, સુદર્શન આદિ શ્રેષ્ઠી, મલયસુંદરી ગુણમંજરી જેવી સ્ત્રીઓ, શત્રુંજય આદિ તીર્થો, તેમના જીર્ણોદ્ધારે, હરિવંશરાસ જેવી રચનામાં મહાભારત-અંતર્ગત પાંડવાદિનું કથાનક, એમ વિસ્તૃત વિષયવ્યાપમાં એમણે રચનાઓ કરી છે. શક સ્વરૂપની રચનાઓ શંખેશ્વર પાર્શ્વનાથ ને નેમનાથ જેવા તીર્થકરે, વિમલ મહેતા જેવા મંત્રી, તે ભરત બાહુબલિ જેવા બળિયા બાષભપુત્રને વિષયવસ્તુ લેખે આવરી લે છે. તેમનાથરાજિમતીના કથાનકને આધાર લઈ રચેલી બારમાસા' કૃતિમાંનાં ઋતુવર્ણને ઉદયરત્નની કાવ્યાત્મક્તા – સર્જકતાને પ્રગટાવે છે. વ્યક્તિવિશેષ અને સ્થળવિશેષને વિષય બનાવતાં સ્તવને-સઝામાં પણ અઢળક વૈવિધ્ય છે. એમાં ભાવાલેખન છે, કથાનક છે, તે સાદેસી બોધઉપદેશ પણ છે. એમની રચનાઓમાં ગચ્છપરંપરાની દસ્તાવેજી વિગતે પણ પ્રાપ્ય બને છે. આમ ઉદયરનની રચનાઓનું બહુવિધ મૂલ્ય છે.
આજે શ્રાવકે દહેરાસરમાં ને ઘરમાં, ચૈત્યવંદન કરતાં કે ભાવના-ઓચ્છમાં જે જૂનાં સ્તવને ગાય છે તેમાં ઉદય