________________
સ્વાધ્વાદ = અનેકાંતવાદનું સ્વછૂપ સ્યાદ્વાદ એટલે અપેક્ષાવાદ. અપેક્ષા એનું નામ કે જે યુક્તિથી સિદ્ધ થાય અને તત્ત્વના થથાવસ્થિત સ્વરૂપ સુધી લઈ જાય.
સમ્ય એકાંત વિના સ્યાદ્વાદ = અનેકાંતવાદ હોઈ જ ન શકે.
એક જ વ્યક્તિ પુત્ર પણ હોઈ શકે, પતિ પણ હોઈ શકે, પિતા પણ હોઈ શકે, પણ એ પુત્ર હોય તો એના માત-પિતાનો જ હોઈ શકે. એ પતિ હોય તો એની પત્નીનો જ હોઈ શકે, એ પિતા હોય તો એના પુત્ર-પુત્રીનો જ હોઈ શકે. એ કાકા હોય તો એના ભત્રીજાનો જ હોઈ શકે અને મામા હોય તો એના ભાણીયાનો જ હોઈ શકે, એ એક જ વ્યક્તિમાં એકસાથે અનેક સંબંધો (ધર્મો) હોવા છતાં ચોક્કસ વ્યક્તિ સાથે તો કોઈ એક ચોક્કસ સંબંધ જ હોઈ શકે. આ જ સ્યાદ્વાદમાં રહેલો સમ્યક એકાન્તછે.
તે જ રીતે ‘સંસારસુખ એકાંતે હેય છે' એવો પરિણામ આત્મસાત્ થાય ત્યારે જ નિકાચિત ભોગવલી કર્મના યોગે સંસારસુખમાં પ્રવૃત્તિ કરતા આક્ષેપકજ્ઞાનના ધણીઓ (છઠ્ઠી દષ્ટિના સાધકો) નિર્જરા સાધી શકે, અન્યથાનહિ.
‘આશ્રવ સર્વથા હેય છે’ અને ‘સમકિતિ માટે જે આશ્રવના સ્થાનો છે, તે સંવરના સ્થાનો છે? - આ બંને વાક્યો પણ ‘સમ્યફ એકાંત પૂર્વક જ અનેકાંતવાદની પ્રવૃત્તિ હોય છે’ એ સિદ્ધાંતની સાક્ષી પૂરે છે.
જે અપેક્ષા વસ્તુના યથાવસ્થિત સ્વરૂપ સુધી પહોંચાડે નહિ, સત્ય-અસત્યના ભેદને નષ્ટ કરે, તે અનેકાંત નથી પરંતુ અનેકાંતાભાસ (બનાવટી અનેકાંત) છે.
- પૂ. કાલિકસૂરિ મહારાજાએ પાંચમના બદલે ચોથની પ્રવર્તાવેલી સંવત્સરી અપેક્ષાએ સામાચારી અને ‘અમુક વર્ષ પૂ.કાલિક સૂરિ મ. સંવત્સરી પાંચમના બદલે ચોથે પ્રવર્તાવશે’ ઈત્યાકારક પ્રભુવચનના અનુસંધાનપૂર્વક પ્રવર્તેલી ચોથની સંવત્સરી અપેક્ષાએ સિદ્ધાંત બને છે. અને આ ફેરફાર પાંચમા આરાના અંત સુધી નિયત છે, તે અપેક્ષાએ પણ તે સિદ્ધાંત છે – આ જ સ્યાદ્વાદ = અનેકાંતવાદ છે.
ઉદયગતા ભા.સુ. ૪ ને છોડી ભાદરવા સુદ-પાંચમે સંવત્સરી કરવી, તે સિદ્ધાંતભંગ છે – અનેકાંતાભાસ છે.
જે અપેક્ષાએ બધાની વાત સાચી હોય તો * જમાલી-ગોશાલાનો મત પણ સાચો માનવો પડશે. * સ્થાનકવાસી, દિગંબરો, તેરાપંથીઓની વાતો પણ સાચી બની જશે.
- અંચલગચ્છ, પાયચંદગચ્છ અને ખરતર-ગચ્છવાળાની વાતો પણ ખોટી કહી શકાશે નહિ.
તો પછી શાસ્ત્રકાર પરમર્ષિઓએ જે સત્ય-અસત્યના ભેદો સ્પષ્ટ કર્યા છે, તે નિરર્થક નીવડશે.
ઉદયગતા ભા.સુ. ૪ ને છોડી ભા.સુ. પાંચમે સંવત્સરી કરવી એ સિદ્ધાંત ભંગ છે = અનેકાંતાભાસ છે. માટે જ આપણે ભા.સુ. ૫ ના સંવત્સરી કરનારા સ્થાનકવાસી-તેરાપંથીઅંચલગચ્છ અને પાયજંદગચ્છ સંપ્રદાયો અને ગચ્છોને સિદ્ધાંતનો ભંગ કરનારા-અનેકાંતાભાસી તરીકે ઓળખાવીએ છીએ. તો ઉદયગતા ભા. સુદ-૪ ને છોડી ભા.સુ. પહેલી પાંચમે (ફલ્થ નપુંસક પાંચમે) જે આપણે સંવત્સરી કરીએ તો આપણે કેવા ગણાઈએ? એ શું વિચારવા યોગ્ય નથી?
Jain education internationa
Torrnivale
personaru
www.jamehorary.org
