Thanangsuttam and Samvayangsuttam Part 3 Tika

Author(s): Abhaydevsuri, Jambuvijay
Publisher: Mahavir Jain Vidyalay

Page 851

७६२
अष्टमं परिशिष्टम् समोऽन्यूनाधिकमात्रिकरवेन यस्माद् ज्ञायते तत् समतालं विज्ञान, क्वचित्तालमानमिति पाठः ९, द्यूतं सामान्यतः प्रतीतं १०, जनवादं द्यूतविशेषं ११, पाशक-प्रतीतं १२, अष्टापदं-शारिफलकबूतं तद्विषयककलां १३, पुरःकाव्यमिति पुरतः पुरतः काव्यं शीवकवित्वमित्यर्थः १४, 'दगमट्टिअ'मिति दकसंयुक्तमृत्तिका विवेचकद्रव्यप्रयोगपूर्विका तद्विवेचनकलाप्युपचाराद्दकमृत्तिका तां १५, अन्नविधि-सूपकारकलां १६, पानविधि-दकमृत्तिकाकलया प्रसादितस्य सहजनिर्मलस्य तत्तत्संस्कारकरणं, अथवा जलपानविधि जलपानविषये गुणदोषविज्ञानमित्यर्थः, यथा 'अमृतं भोजनस्याद्धे, भोजनान्ते जलं विष 'मित्यादि १७, वस्त्रविधि-वस्त्रत्य परिधानीयादिरूपस्य नवकोगदैविकादिभागयथास्थाननिवेशादिविज्ञानं, वानादिविधिस्तु अनन्तविज्ञानान्तर्गत इति नेह गृह्यते १८. विलेपनविधि-यक्षकईमादिपरिज्ञानं १९, शयनविधि-शयनं शय्या-पल्यङ्कादिस्तद्विधिः, स चैवं-“कर्माङ्गलं यवाष्टकमुदरासक्तं तुषैः परित्यक्तम्। अलशतं नृपाणां महती शय्या जयाय कृता॥१॥ नवतिः सैव षडूना द्वादशहीना त्रिषट्कहीना च। नृपपुत्रमन्त्रिबलपतिपुरोधसां स्युर्यथासङ्खयम् ॥ २॥ अर्द्धमतोऽष्टांशोनं विष्कम्भो विशुद्धकर्मणा प्रोक्तः। आयामस्व्यंशसमः पादोच्छायः सकुप्यशिराः॥३॥” इत्यादिकं विज्ञानं, अथवा शयनं-स्वप्नं तद्विषयको विधिस्तं, यथा 'पूर्वस्यां शिरः कुर्यादित्यादिकं विधि २०, आर्या-सप्तचतुःकलगणादिव्यवस्थानिबद्धां मात्राच्छन्दोरूपां २१, प्रहेलिका-गूढाशयपद्यं २२, मागधिकां-छन्दोविशेषं, तल्लक्षणं चेदं-विसमेसु दुन्नि टगणा समेसु पो टो तओ दुसुवि जत्थ। लहुओ कगणो लहुओ कगणो तं मुणह मागहि ॥ १॥ ति [द्वित्रिचतुःपञ्चषड्मात्रिका गणाः कचटतपसंज्ञाः] २२, गाथां-संस्कृतेतरभाषानिबद्धामार्यामेव २४, गीतिका पूर्वार्द्धसदृशाऽपरार्द्धलक्षणामार्यामेव २५, श्लोकं-अनुष्टुपविशेष २६, 'हिरण्ययुक्तिं' हिरण्यस्य-रूप्यस्य युक्ति-यथोचितस्थाने योजनं २७, एवं सुवर्णयुक्तिं २८, चूर्णयुक्ति-कोष्ठादिसुरभिद्रव्येषु चूर्णीकृतेषु तत्तदुचितद्रव्यमेलनं २९, आभरणविधि व्यक्तं ३०, तरुणीपरिकर्म-युवतीनामङ्गसक्रियां वर्णादिवृद्धिरूपां ३१, स्त्रीलक्षण-पुरुषलक्षणे सामुद्रिकप्रसिद्ध ३२-३३, हयलक्षणं 'दीर्घग्रीवाक्षिकूट' इत्यादिकमश्वलक्षणविज्ञानं ३४, गजलक्षणं 'पञ्चोन्नतिः सप्त मृगस्य दैर्ध्यमष्टौ च हस्ताः परिणाहमानम् । एकद्विवृद्धावथ मन्दभद्रौ, सङ्कीर्णनागोऽनियतप्रमाणः॥१॥” इत्यादिकं ज्ञानं ३५, 'गोणलक्खणं 'ति गोजातीयलक्षणं 'सास्नाविलरूशाक्ष्यो मूषिकनयनाश्च न शुभदा गावः' इत्यादिकं ३६, कुकुटलक्षणं 'कुर्कुटजतनुरुहागुलिस्ताम्रवक्रनखचूलिकः सितः' इत्यादिकं ३७, छत्रलचणं यथा चक्रिणां छत्ररत्नस्य ३८, दण्डलक्षणं " यष्टयातपत्राकुशवेत्रचापवितानकुन्तध्वजचामराणाम् । व्यापीत १ तन्त्री २ मधु ३ कृष्ण ४ वर्णा, वर्णक्रमेणैव हिताय दण्डाः ॥१॥ मन्त्रि १ भू २ धन ३ कुल ४ क्षयावहा रोग ५ मृत्यु ६ जननाश्च पर्वभिः। द्वयादिभिबिकविवर्द्धितैः क्रमाद्, द्वादशान्तविरतैः समैः फलम् ॥ २॥ यात्राप्रसिद्धिः १ द्विषतां विनाशो २, लाभाः ३प्रभूता वसुधाऽऽगमश्च ४ । वृद्धिः ५ पशूनामभिवाञ्छिताप्ति ६ स्त्र्यादिष्वयुग्मेषु तदीश्वराणाम् ॥ ३॥" इत्यादि ३९, असिलक्षणं 'अङ्गुलशतार्द्धमुत्तमः ऊनः स्यात्पञ्चविंशति खङ्गः । अंगुलमानाद् शेयो व्रणोऽशुभो विषमपर्वस्थः॥१॥ अत्र व्याख्या-अङ्गलशतार्द्धमुत्तमः खड्गः, पञ्चविंशत्यगुलानि ऊनः, अनयोः प्रमाणयोर्मध्यस्थितः पञ्चाशदङ्गलादूनः पञ्चविंशतेरधिको मध्यमः। अङ्गुलमानाद्-अङ्गुल. प्रमाणाद् यो व्रणो विषमपर्वस्था-विषमपर्वाशले स्थितः प्रथमतृतीयपञ्चमसप्तमादिष्वङ्गुलेषु स्थितः सः अशुभः, अर्धादेव समाङ्गलेषु द्वितीयचतुर्थषष्ठाष्टमादिषु यः स्थितः स शुभः, मिश्रेषु समविषमाङ्गुलेषु मध्यम इत्यादि ४०, मणिलक्षणं रत्नपरीक्षाग्रन्थोक्तकाकपदमक्षिकापदकेशराहि त्यसशर्करतास्ववोचितफलदायित्वादिमणिगुणदोषविज्ञानं ४१, काकणी-चक्रिणो रत्नविशेषस्तस्य लक्षणं-विषहरणमानोन्मानादियोगप्रवर्तकत्वादि ४१, वास्तुनो-गृहभूमेर्विद्या वास्तुशास्त्रप्रसिद्ध गुणदोषविज्ञानं ४२, स्कन्धावारस्य मानं -"एकेभैकरथास्त्यश्वाः, पत्तिः पञ्चपदातिका। सेना सेनामुखं गुल्मो, वाहिनी पृतना चमूः ॥१॥ अनीकिनी च पत्तेः स्यादिभाद्यैस्त्रिगुणैः क्रमात् । दशाकिन्योऽक्षौहिणी' त्यादि ४४, नगरमानं