Subodh Sanskrit Mandirant Praveshika Part 01

Author(s): Ramkrishna Gopal Bhandarkar
Publisher: Divya Darshan Trust

Page 239

El.d. T
= પતા = જ્ઞાન: I
અપવાદ - ધ્યા, રહ્યા, મદ્, માં ત નો ન ન થાય.
દા.ત. ધ્યાત: ।મત્તઃ ।
(C) નુર્, વિદ્, પ્, મૈં, ધ્રા, દ્વી ધાતુમાં વિકલ્પ ન લાગે
દા.ત. નુર્ = પુનઃ / મુત્તઃ ।
૯. યમ્, મ્, નમ્, ગમ્, હન્, મન્, તન્, ક્ષન્, ક્ષિન્, ૠણ્ અને વન્ માં અનુનાસિક લોપાય.
દા.ત. ગમ્ = ગત:। મ્ = રતઃ । નમ્ = નતઃ ।
૧૦. નિયમ ૯ સિવાયના મ્ કે અન્ અંતવાળા ધાતુઓમાં રૂ ન લાગે ત્યારે ઉપાંત્ય સ્વર દીર્ઘ થાય છે.
દા.ત. ક્ષમ્ = ક્ષાન્ત । શમ્ = શાન્તઃ ।
૧૧. ઉપાંત્ય અનુનાસિકવાળા ધાતુમાં રૂ ન લાગે ત્યારે અનુનાસિક લોપાય.
દા.ત. રજૂ = રń: । અસ્ = અh: I
–
૧૨. શી, સ્વિક્ (ગ. ૧), મિદ્, ક્વિવું અને ધૃક્ એટલા જ્યારે રૂ લે છે ત્યારે તેમના
સ્વરનો ગુણ થાય છે.
દા.ત. શી
=
શયિત । ધૃ = ષિત ।
૪. કર્તરિ ભૂતકૃદંત
૧. (A) ધાતુને અંતે તવત્ લગાડતાં આ કૃદંત બને છે.
દા.ત. ગમ્ = ગતવત્
(B) પુંલિંગમાં - કૃતવત્
નપુંસકલિંગ - તવત્ સ્ત્રીલિંગ - તવતી
‘મળવત્ પ્રમાણે
> ખાત્ પ્રમાણે નવી પ્રમાણે
૨. કર્તાનું વિશેષણ બનવાથી કર્તાના લિંગાદિ લાગે. દા.ત. રામો ઘટાનોત્। = रामो घटान् कृतवान् । ૩. કર્મ.ભૂ.કૃ. ને વત્ લગાડવાથી પણ કર્ત.ભૂ.કૃ. બને છે.
દા.ત. ત = તવત્ ।
૫. વર્તમાન કર્મણિકૃદંત
૧. કર્મણિ, વ.કા.તૃ.પુ.બ.વ.ના રૂપમાંથી અન્ને નીકાળી માન લગાડતાં આ કૃદંત
બને છે.
દા.ત. નીયન્ત = નીય + માન: = नीयमानः ।
ૐ સુબોધ સંસ્કૃતમાર્ગોપદેશિકા છે ૨૨૬ 00006 નિયમાવલિ )