________________
પરિશિષ્ટ - ૩
મમતા સંગે સમતા નવિ મળે, છાયા તપ એક ઠામોજી,”
તડકો અને છાંયડો એક સાથે રહી શકતા નથી, તેમ મમતાસમતા સાથે ન રહી શકે.
તો આ લોભનો પ્રતિકાર સંતોષ દ્વારા કેવી રીતે કરી શકાય તે વર્ણવતાં કહે છે.
લોભ જલધિજલ લહેરે ઉલટે, લોપે શુભ ગુણ દેશોજી, સેતુ કરીજે જિહાં સંતોષનો, નવિ પસરે લવલેશોજી. ૫
સંતોષરૂપી સેતુ બનાવ્યા પછી લોભસમુદ્રનું જળ શુભ ગુણોને નષ્ટ કરવા આવી શકતું નથી.
કવિ અહીં પ્રથમ ચાર યતિધર્મ વડે મનુષ્યજીવનમાં મૂંઝવતા ક્રોધ-માન-માયા-લોભ રૂપ ચાર કષાયોના પ્રતિકાર કરવાની અપૂર્વ ચાવીઓ ક્ષમા, નમ્રતા, ઋજુતા અને સંતોષ ગુણ દ્વારા દર્શાવે છે.
હવે સાધક વધુ ઉચ્ચતર ગુણો માટે તત્પર બને એ માટેની ભૂમિકા રચાઈ છે. આ ચાર ગુણવાળો સાધક સાચી તપશ્ચર્યા કરી શકે. નિર્લોભ હોય તે પોતાની ઈચ્છાના જયરૂપી તપને યથાર્થપણે કરી શકે, એમ કહી કવિ તપના બાર પ્રકાર વર્ણવે છે. ઊણોદરી તપને વર્ણવતાં કવિ કહે છે, અલ્પ ભોજન તે બાહ્ય ઊણોદરી છે, . પરંતુ ક્રોધ આદિ કષાયનો ત્યાગ તે ભાવ ઊણોદરી છે, એ જ રીતે વિવિધ બાર પ્રકારનાં તપો વર્ણવી કવિ અંતે કહે છે, સમકિતરૂપી ગોરસનું તપ દ્વારા વલોણું કરવાથી આત્માનું જ્ઞાનથી વિમલ ધૃતરૂપ પ્રગટ થાય છે.
ત્યાર બાદ છઠ્ઠા સંયમ ધર્મને વર્ણવતાં કવિ કહે છેછઠ્ઠો મુનિવર ધર્મ છે, સમય સમય શુભ ભાવે, સંયમ નામે તે જાણીયે, ભવજલ તારણ નાવ.” (ઢાળ ૬-૨)
