________________
પોતાના ઘર ભણી
આ જ રીતે, ક્ષાયોપશમિક ભાવની ક્ષમાને ઘૂંટીને અસંગ ક્ષમા સહજ ક્ષમા પામવી છે.
ક્ષાયોપમિક ભાવની ક્ષમાને કઈ રીતે લૂંટવાની ? પહેલાં નિમિત્ત આવશે ત્યારે ક્રોધના ઉદયની શક્યતા રહેશે. પરંતુ સાધક સ્વાધ્યાય આદિનો સહારો લઈને ક્ષમા લાવવાની કોશિશ કરશે.
પ્રાથમિક સ્તરની ક્ષમા હોઈ અહીં વિચારવું પડે કે ક્રોધથી મને નુકસાન થશે, માટે હું ક્રોધ ન કરું વગેરે વગેરે.
ક્ષાયોપશમિક ભાવ ઘૂંટાતો જશે, તેમ ક્ષમા સહજ બનતી જશે અને પછી અસંગ ક્ષમા મળશે.
આવું દરેક ગુણમાં થશે.
એક સરસ વિભાવન ‘સમાધિશતક’ ગ્રંથે આપ્યું છે : ‘ગુણ કો ભી મદ મિટ ગયો...' સામાન્યતયા જ્ઞાનનો ક્ષયોપશમ સારો હોય તો અહંકાર આવે. પણ સાધક જ્યારે માને કે ક્ષાયોપમિક ભાવના આ ગુણને છોડવાનો છે, તો એના પર અહંકાર કેમ થશે ?
જૂના ઘરમાં માણસ રહેતો હોય. બાજુમાં નવો બંગલો તૈયાર થઈ રહ્યો છે. નવા બંગલામાં ક્યારે રહેવા જવાશે ? એવું તે સતત વિચારતો હોય ત્યારે જૂના ઘર પ્રત્યે કેટલો રાગ હશે ?
આવું જ ક્ષાયોપશમિક ભાવના ગુણો પ્રત્યે થઈ શકે.
ક્ષાયોપમિક ભાવના ગુણોમાં અહંકાર ન આવે એ માટે બીજી દ્રષ્ટિ : જે પણ ગુણ છે, તે પ્રભુ તરફથી મળેલ છે. એક પણ સારો વિચાર, સારો ભાવ પ્રભુએ જ આપ્યો છે.
૧. માવામાવામ્યત્વાત્ શતાશયમ્ય, - લલિત વિસ્તરા નોનનાહાળ પદની ટીકા
૧૨૪
સાધનાપથ
