________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જયેષ્ઠીમલ્લોનાં કુળદેવી લિંબની માતા
શ્રી પ્રમોદ જેઠી
ગુજરાત રાજ્યમાં મહેસાણા જિલ્લામાં પાટણથી ૧૦ માઈલ તેમજ મોઢેરાથી ૭ માઈલ દેલમાલ આવેલું છે. ગુજરાત રાજસ્થાન કચ્છ સૌરાષ્ટ્ર તથા દક્ષિણ ભારતમાં વસતા જયેષ્ઠીમલ્લોનાં કુળદેવી મા લિંબાનું આ સ્થાન છે. આ દેલમાલ ગામ એક સમયે દેવનગર તરીકે જાણીતું હતું અને સાત પરામાં વસેલું હતું. એક કવિએ એની કાવ્યની સ્તુતિમાં “નવખંડના તેડાવ્યા મલ્લ, આઈ, સાતે પાડા સહવાસે વસ્યા રે” એમ ગાયું છે, જે સિદ્ધ કરે છે કે દેલમાલ એક સમયે અતિ મહત્ત્વનું નગર હશે. આજ પણ દેલમાલ ગામમાં ચારે બાજુ દેવમંદિરો તથા ખંડિત શિલ્પો વેરવિખેર થયેલાં જોવા મળે છે.
દેલમાલ ગામની વચ્ચે આદ્યશક્તિ મા લિંબાનું મંદિર આવેલું છે. આ મંદિરમાં જોવા મળતાં શિલ્પો ઉચ્ચ કોટિનાં છે અને ખજરાતની યાદ અપાવે છે. મંદિરમાં પ્રવેશ કરવાના દ્વાર પાસે કીર્તિતોરણ બાંધેલ છે, જે મોઢેરામાં જોવા મળતા કીર્તિતોરણની આબેહૂબ નકલ છે.
મુખ્ય મંદિરમાં બિરાજેલ શ્રીલિંબજા માતાજીની મૂર્તિને ચાર હાથ છે અને માથા ઉપર સર્પની ફણા છે. ઉપરના જમણા હાથમાં ત્રિશૂળ અને નીચેનો જમણો હાથ વરદ મુદ્રામાં છે. ઉપરના ડાબા હાથમાં ઘંટ અને નીચેના ડાબા હાથમાં કળશ છે.
દેવીની ડાબી અને જમણી બાજુએ વાઘ અને સિંહ છે. આ જોતાં મા લિંબાદેવી એ વૈષ્ણવી દેવી નહિ, પણ મા દુર્ગાનું જ સ્વરૂપ છે. મંદિરના સભામંડપમાં સુંદર શિલ્પો કંડારેલાં છે. આ મંદિર ઉત્તરાભિમુખ છે.
મંદિરની પરશાળામાં પાછળની બાજુએ નૈÁત્ય ખૂણામાં “લક્ષ્મીનારાયણનું મંદિર, અગ્નિખૂણામાં “સૂર્યનારાયણનું મંદિર,પૂર્વ તરફ “પાર્શ્વનાથનું મંદિંર, વાયવ્ય ખૂણા તરફ “બ્રહ્માનું મંદિર આવેલ છે, જયારે પશ્ચિમ બાજુ વીર પહેલવાન લાખાજી જેઠીના શરીરનું પ્રમાણ દર્શાવતો કીર્તિસ્તંભ આવેલ છે, આ સ્તંભ પરનું લખાણ વંચાતું નથી.
મંદિરના પ્રવેશદ્વાર આગળ સુંદર મંડપ આવેલ છે. રામનવમી, આષાઢી બીજ, નવરાત્ર જેવા શુભ | દિવસોએ અહીં હોમહવન થાય છે.
મંદિરમાં પ્રવેશતાં જ ડાબી બાજુએ ત્રણથી ચાર પાળિયા આવેલ છે, જેમાં સ્ત્રીપુરુષ ઊભેલાં છે. લખાણ ઘસાઈ ગયેલ છે
દેલમાલ ગામમાં અન્ય દેલમાલિયા હનુમાનજી, પલ્લીમાતા, ગણેશજી, બ્રહ્માણી માતાજી અને કાલકામાતાનાં મંદિરો આવેલ છે.
આ દેલમાલ ગામે દર વર્ષે ચૈત્રી સુદ સાતમના દિવસે પલ્લી(પલ્લવી)માનો રથ નીકળે છે. આ પ્રસંગે રાજસ્થાન (કોટા-ઉદેપુર) વડોદરા ભૂજ-કચ્છ અમદાવાદ પાટણ ઊંઝા જામનગર વગેરેથી જયેષ્ઠીમલ્લો ભેગા થાય છે. માતાજીના રથનું સંચાલન જયેષ્ઠીમલ્લો જ કરે છે, જેની તૈયારી માટે જયેષ્ઠીમલ્લોનાં દસ ગોત્રને અલગ અલગ કર (હક્ક) આપવામાં આવ્યા છે. ઠાકરિયા શાખા રથ ઉપર ઊભીને ચોખાના બોકડા બનાવી રથ પસાર થાય ત્યારે ચારે બાજુ ઉડાડે, બામણિયા શાખા બળદની ધૂંસરી પર બેસે, અંકડાંત હવન કરાવે, મારુ ગાડા પર લાકડાની માંગણી કરે, ધૂપા ચેરાત ધૂપ કરે, રંગ ચેરાત માતાજીની છડી પોકારે, આ રીતનું આયોજન પારંપારિક રીતે નક્કી થયેલું છે. બળદ ધૂંસરીમાં વગર જોતરે જોડાય અને દોડતા દોડતા માતા પલ્લીમાના મંદિરે પહોંચે, વચ્ચે ૬૪ જોગણીઓ આ દેવીરથ પર સવાર થાય છે, જે વખતે ગમે તેવા બળુકા બળદ હોય તો પણ એની ગતિ ધીમી પડી જાય છે.
(અનુસંધાન પૂઇ ૧દ નીચે પલુ). = પથિક + જુલાઈ-૧૯૯૦ + ૧૩
For Private and Personal Use Only
