________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અને રોવાકૂટવાના રિવાજ સામે તો એ જબરો આક્રોશ વ્યક્ત કરતાં અને એ એટલે સુધી કે એમના એક પુત્રને બાળલગ્નની વેદીમાં ચડાવવાનો જ્યારે પ્રસંગ ઊભો થયો ત્યારે એમણે કલ્પાંત કરતાં કહ્યું કે “મારા પુત્રનું લગ્ન મારી ઈચ્છા વિરુદ્ધ થાય છે. મને એમાં સામેલ ન કરશો. મને એકલી પડી રહેવા દો.”
પુત્રનું માતાની ઈચ્છા વિરુદ્ધ લગ્ન થયું, પણ માતાની હયાતીમાં જ પુત્ર તેમજ પુત્રવધૂનું અવસાન થયું
આવા તો અનેક કરુણ પ્રસંગો આ સ્ત્રીના જીવનમાં બન્યા. એ જીરવી ન શકયા અને ક્ષયનો ભોગ બન્યાં. પિતા અને પતિએ એમની સારવાર કરવામાં કશી જ મણા ન રાખી, આમ છતાં એ દિવસે દિવસે નબળાં પડતાં ગયાં. મૃત્યુનાં બે દિવસ પહેલાં એમની અને પતિ ડાહ્યાભાઈની વચ્ચે થયેલો સંવાદ હૃદયદ્રાવક છે અને નારીવાદી ઇતિહાસકારો (feminist historians) માટે મહત્ત્વનું ભાથું પૂરું પાડે તેવો છે. ડાહ્યાભાઈના શબ્દોમાં :
“તે ભલી બાઈ મારા માટે પહેરવાનાં બૂટ, ગલપટા, ટોપીઓ વગેરે કરી આપતી....બચવાની આશા ન રહેતાં તેની આંખમાં ઝળઝળિયાં આવ્યાં અને મને કહ્યું કે હું તમારી ચાકરી કરી શકી નથી તેથી મને માફ કરજો. મારું હૃદય પણ ભરાઈ આવ્યું. મેં તેની સાથે પરલોકની વાતો કરીને કહ્યું કે તું હવે મારામાંથી મન વાળી લઈને ઈશ્વરમાં પરોવ. તેણે કહ્યું કે હુ તેમ જ કરીશ એવું બોલતાંમાં તો આ પવિત્ર નારીની જીભ બંધ થઈ ગઈ અને મારી હાજરીમાં તે ૪ મે, ૧૮૮૧ ના રોજ ઈશ્વરના દરબારમાં પહોંચી ગઈ.”
મહાલક્ષ્મી ભરજુવાનીમાં રમે વર્ષે મૃત્યુ પામ્યાં.
મહાલક્ષ્મી ફિમેલ કૉલેજ ઉપર દર્શાવ્યું છે એ મુજબ આ કૉલેજ મહાલક્ષ્મીની હયાતીમાં જ શરૂ થઈ ! હતી. તા. ૨૧-૮-૧૮૭૪ માં એના ઉદ્દઘાટન પ્રસંગે અમદાવાદના કલેકટર એ.એ. બોરીડેલે જાહેર કર્યું હતું એ મુજબ બેચરદાસે રૂ.૧૦,૦૦૦ ની માતબર રકમ કૉલેજની ઈમારત બાંધવા માટે એમના હાથમાં મૂકી હતી. વિધવા પુત્રીને ઘેર ભણાવવા શરૂ શરૂમાં કોઈ શિક્ષિકા પ્રાપ્ત ન થઈ ત્યારે બેચરદાસે કૉલેજ માટે આ દાન કર્યું હતું.
મહાલક્ષ્મી ફિમેલ ટ્રેનિંગ કૉલેજ ગુજરાતની પ્રતિષ્ઠિત સંસ્થા હતી. એ સમયે કોલેજની પ્રિન્સિપાલ તરીકે અંગ્રેજ સ્ત્રીઓને નીમવામાં આવતી. કે ચેમ્બરલેન, કું. મીસલ અને કુ. કોલેટ જેવી આચાર્યાઓ ઇંગ્લેન્ડમાં તાલીમ પામી હતી. વળી આ તમામ સ્ત્રીઓ ગુજરાતી પણ શીખી હતી. કોલેટે ૧૮૮૨માં અંગ્રેજી અને ગુજરાતી ગીતો” નામનો ગ્રંથ રચ્યો હતો. “બુદ્ધિપ્રકાશે” એને વિશે લખ્યું હતું કે ગુજરાતની કન્યાશાળાઓમાં ભણતી બાળાઓ હોંશે હોંશે ગુજરાતી અને અંગ્રેજી ગીતો ગાય છે અને ભણવાની સાથે રમૂજ અનુભવે છે. - મહાલક્ષ્મી ફિ. કૉલેજમાં ઇતિહાસ ભૂગોળ અને ગણિત ઉપરાંત ભરતગૂંથણ તથા સંગીત શિખવાડવામાં આવતાં એમાં વળી માધ્યમિક શાળા અને “પ્રેટિસિંગ સ્કૂલ”નો ઉમેરો કરવામાં આવ્યો. ગુજરાતનાં સૌપ્રથમ મહિલા ગ્રેજયુએટ વિદ્યાબહેન નીલકંઠ અને શારદાબહેન મહેતા આ સંસ્થામાં ભણ્યાં હતાં. એઓ તેમજ યશોદાબાઈ ઠાકુર નામની એક વિધવા યુવતિ આ સંસ્થામાં ભણીને મેટ્રિક પાસ થયાં હતાં, જશોદા કાળીદાસ નામની ખારવા યુવતિ ગરીબ હતી તેને શિષ્યવૃત્તિ આપીને આ કૉલેજમાં ભણાવવામાં આવી હતી.વળી ગુજરાતનાં સૌપ્રથમ મહિલા નવલકથાકાર (કૃતિ : સદ્ગુણી હેમંતકુમારી, ૧૮૯૯) તો છેક સંતરામપુર જેવા આદિવાસી વિસ્તારમાંથી શિક્ષણશાસ્ત્રની તાલીમ લેવા આ કોલેજમાં આવ્યાં હતાં. અહી ત્રણ વર્ષનો અભ્યાસ કરીને એઓ સંતરામપુરની કન્યાશાળામાં પાછાં ફર્યા હતાં. મદદનીશ શિક્ષકમાંથી એમને “હેડમિસ્ટ્રેસ' તરીકે બઢતી મળી હતી.
સમાપન : આ કૉલેજ હવે “મહાલક્ષ્મી સ્ત્રી અધ્યાપન મંદિર” તરીકે ઓળખાય છે. એણે સ્ત્રીશિક્ષણનું ઉમદા કામ કર્યું છે. વિધવાઓ સહિત સેંકડોની સંખ્યામાં નાની મોટી વયની સ્ત્રીઓ એમાં ભણીગણીને પોતાના
(પથિક + જુલાઈ-૧૯૯૦ + ૧૫
For Private and Personal Use Only
