________________
૧૬૨
શ્રી નવતત્ત્વ પ્રકરણ ૮. સ્ત્રીતિ સિદ્ધ - સ્ત્રી મોક્ષે જાય છે. ૯. પુરુષતિ સિદ્ધ - પુરુષો મોક્ષે જાય તે. ૧૦. નપુંસકતા સિદ્ધ - કૃત્રિમ નપુસંકો મોક્ષે જાયતે. અહીં જન્મનપુંસકને ચારિત્રની પ્રાપ્તિ ન હોવાથી મોક્ષ પણ હોય નહિ.
૧૧. પ્રત્યેવૃદ્ધ સિદ્ધ - સંધ્યાના પલટાતા ક્ષણિક રંગ આદિ નિમિત્તથી વૈરાગ્ય પામી મોક્ષે જાય તે.
૧૨. સ્વયંવૃદ્ધ સિદ્ધ - સંધ્યારંગ આદિ નિમિત્ત વિના તથા ગુરુ આદિકના ઉપદેશ વિના (જાતિસ્મરણાદિકથી પણ) પોતાની મેળે વૈરાગ્ય પામી મોક્ષે જાય તે.
૧૩. ઉદ્ધવોધિત સિદ્ધ-વૃદ્ધ - ગુરુના વોધિત – ઉપદેશથી બોધ (વૈરાગ્ય) પામીને મોક્ષે જાય તે.
૧૪. પ્રસિદ્ધ -- એક સમયમાં ૧ મોક્ષે જાય તે. ૧૫. મસિદ્ધ – એક સમયમાં અનેક મોક્ષે જાય છે. અહીં જઘન્યથી ૧
હોય, પરંતુ હિંસા અને અહિંસા, સત્ય અને અસત્ય, ત્યાગ, અત્યાગ, રાગ અને વૈરાગ્ય એમ બે બે પ્રકારે મોક્ષ માર્ગ ન જ હોય, અને તેવા અહિંસાદિ માર્ગોનો સ્વીકાર દઢ રીતે અકસ્માત્ પ્રાપ્ત થતાં તે તાપસ આદિ તત્ત્વથી જૈનદર્શન પામે છે, અને ઉત્કૃષ્ટ વૈરાગ્યથી કેવળજ્ઞાન પણ પામે છે, પરંતુ આયુષ્ય અન્તર્મુહૂર્તથી અધિક હોય અને વેષની સામગ્રી મળે તો તે તાપસો શીધ્ર પોતાનો વેષ બદલી સાધુનો વેષ ગ્રહણ કરે છે. તેનું કારણ એ જ કે તે વેષ હવે પોતાનો જ પ્રરૂપેલો ગણાય. અન્યથા નિરૂપયોગી થઈ જાય છે, અને જો તે તાપસ આદિ અંતગડ (અન્તર્મુહૂર્તમાં મોક્ષ પામનાર) કેવલી થયા હોય તો તે વેષમાં રહ્યા છતાં જ મોક્ષે જાય છે, કાળની અલ્પતા એ જ વેષની અપરાવૃત્તિમાં મુખ્ય કારણ છે.
૧. સ્તન આદિ લિંગયુક્ત તે લાસ્ત્રી. પુરુષસંગની અભિલાષાવાળી હોય તે વેસ્ત્રી. ત્યાં વેદસ્ત્રીને મોક્ષ ન હોય. તેવી જ રીતે દાઢી, મૂછ આદિ લિંગવાળો પુરુષ, અને સ્ત્રીસંગની ઇચ્છાવાલો રેપુરુષ છે. તેમજ સ્ત્રીનાં અને પુરુષના ચિહ્નની વિષમતાવાળો તિ નપુંસ તથા પુરુષ તથા સ્ત્રી ઉભયની ઇચ્છાવાળો વેઃ નપુંસક છે. ત્યાં વેદ પુરુષ અને વેદ નપુંસકને મોક્ષ નથી. અને લિંગપુરુષ તથા લિંગનપુંસકને મોક્ષ છે.
૨. કૃત્રિમ નપુંસકના ૬ ભેદ તે આ પ્રમાણે :- (૧) વધતા - ઇન્દ્રિયના છેદવાળા પાવઈયા વગેરે. (૨) પિત્ત - જન્મતાં જ મર્દનથી ગળાવેલ વૃષણવાળા. (૩) મંત્રોપદત - મંત્રપ્રયોગે પુરુષત્વનો નાશ થયેલ હોય એવા. (૪) ઔષધોપાત - ઔષધિ પ્રયોગથી હણાયેલ પુરુષત્વવાળા. (૫) ઋષિશ – મુનિના શાપથી હણાયેલા પુરુષત્વવાળા અને (૬) દેવશીત - દેવના શાપથી હણાયેલા પુરુષત્વવાળા. આ પ્રકારના નપુંસકો વેદની મંદતાવાળા હોવાથી ચારિત્ર આરાધી મોક્ષ પામી શકે છે.
૩-૪. અહીં પ્રત્યેકબુદ્ધ અને સ્વયંભુદ્ધમાં બોધિ-ઉપાધિ-શ્રુતજ્ઞાન-વેષ અને લિંગનો તફાવત ગ્રંથાંતરથી જાણવો.
