________________
ગેાશાલક પ્રસંગ
આની ટીકામાં આચાર્યાં અભયદેવ આ પ્રમાણે લખે છે-નિયમૂમિત્તિ - पणितभूमौ माण्डविश्रामस्थाने, प्रणीतभूमौ वा मनोज्ञभूमौ ।. •‘વળિયમૂનિ’સ પશિતમ્મેચ્છ પ્રીતમૂમી યા મોલમૂવી વિદ્યુતનિતિ યોન: ।” આ ઉપરથી સ્પષ્ટ છે કે આચાય` અભયદેવ ‘વળિયમૂમિ'ને વિશેષ નામ સ્વીકારતા નથી. અને તેમનું જ અનુસરણ કરી ડૉ. શુથિંગ પણ ‘પયિભૂમિ'ને વિશેષનામ તરીકે સ્વીકારતા નથી. પરંતુ કલ્પસૂત્રમાં ભ. મહાવીરે જે ચાતુર્માસા કર્યાં તેની સૂચી આપવામાં આવી છે તેમાં ‘પીપળીયમૂમી' (૧૨૨) એવા ઉલ્લેખ છે. આ ઉલ્લેખની ચૂણિ'માં તેની વ્યાખ્યામાં ‘વભૂમિ' એમ કરવામાં આવ્યું છે. (પૃ. ૧૦૩) અને તેનું જ અનુસરણ પૃથ્વીચ'દ્રના ટિપ્પમાં (પૃ. ૧૬) અને પછીની બધી જ વિનવિષય આદિની ટીકામાં થયું છે. આથી વિદ્વાનોમાં પ્રસ્તુત ગોશાલક પ્રકરણમાં ‘ણિયભૂમિ’ શબ્દના અર્થમાં વિવાદ ઊભા થયા છે-(બશમ, પૃ. ૪૦).
આચારાંગમાં જ્યાં ભામહાવીરના વિહારની ચર્ચા છે (૯.૨) ત્યાં ‘નિયમાન્દ્રાયુ ધૂળયા વાલો’–(૯.૨.૨) એમ સ્પષ્ટ નિર્દેશ છે. પણિયસાલા અને પણિયભૂમિના એક જ અથ છે અને તે જેમ આ. અભયદેવે જણાવ્યુ` તેમ ભાંડશાલા હાય કે ય-વિક્ર્મમાટેની વસ્તુ જ્યાં રાખવામાં આવતી હોય તે પીઠુ -બજાર હોય—એમ માનીએ તે તે અથ સંગત બની જાય છે.
૧૩૫
ભ. મહાવીરના ચેમાસાની સૂચીમાં આવતા પણીયભૂમિ' માટે વજ્જભૂમિ એવા અ`તુ સૂચન જે કર્યુ છે તેની પણ સંગતિ કરવી જરૂરી છે. એ વાત તે નિશ્ચિત છે કે ભ.મહાવીરે લાઢદેશની વજ્જભૂમિમાં વિહાર કર્યાં હતા (આચારાંગ ૯.૩.૨). અને ચોમાસુ લાઢમાં વિતાવ્યું હતું એ પણ હકીકત છે. એથી તે ચોમાસાની સૂચીમાં ‘નળીયમૂમિ'ના ઉલ્લેખ હાય અને લાદેશની વત્ત્તભૂમિને ઉલ્લેખ ન હોય તે! તેની સંગતિ બેસારવા આચાર્યાએ એ પણીયભૂમિને સંબધ વજ્રભૂમિ સાથે જોડયો હાય તે સ ંભવિત છે. પણ સાથે જ આવશ્યકચૂર્ણિ`ગત એવા ઉલ્લેખ કે લાઠભૂમિના વિહાર સમયે ચામાસા માટે કોઈ નિશ્ચિત સ્થાન તેમને મળ્યુ ન હતુ. એને વિચાર કરીએ તે ભૂમિમાં ચેામાસુ થયુ એ સાચું
१. "लाढ इति जागवतो सोदुविहो वजा भोम्मा य, " - लाढा - तएव दुविहा वज्जं સુજ્ઞ” “અવરનળયખોવાય સો વિમો । તથ-નારી િ સતિ-આચા.ચૂ. ૩૧૮ ૨. વૃં સત્ય છÇાસે અષ્ઠિતો માનં (આચા. સૃણિ-પૃ. ૩૧૯) આવનિ, ૩૭૪-૨૭૫ આવ. ચૂ. ૨૯૬
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
