________________
સ્યાદ્વાદની સર્વોત્કૃષ્ટતા
પૂ. પન્યાસજી મહારાજ શ્રી સુશીલવિજયજી ગણિવર્.
O
હાલની અને બાજુનું દૃષ્ટાંત, એક ગામ પર સશસ્ત્ર ધાડપાડુ ચઢી આવ્યા. ગામના લેકાએ પણ જોરદાર સામને કર્યા અને ધાડપાડુઓને નસાડી મૂકયા, પણ ગામના એક મુખ્ય માણસ માર્યા ગયા. તેના સ્મારક તરીકે ગામની બહાર તેની આગૢતિવાળા પાળીચે ઉભા કરવામાં આવ્યું. તેના
એક હાથમાં ઢાલ અને બીજા હાથમાં તલવાર
આપી. આ હાલ એક બાજુથી સોનેરી અને બીજી બાજુ રૂપેરી મઢેલ ‘હતી.
એક સમયે સામેથી બે ઘેાડેસ્વારો આવતા હતા. એક ઢાલની આ તરફ અને બીજો ઢાલની ખીજી તરફ સાનેરી ઢાલ તરફના ઘેાડેસ્વા૨ે કહ્યું કે-આ પાળીયાની ઢાલ સેાનેરી છે, ત્યારે રૂપેરી ઢાલ તરફના ઘેાડેસ્વારે કહ્યું કે-ના એ રૂપેરી છે. આમ પરસ્પર માલાચાલી થતાં બંનેને ઝઘડા થયા, અને મારામારી પર આવી ગયા. આ તમાસા જોવા ગામના લોકો ભેગા થયા. અને બંનેને સમજાવ્યા કે ભાઇ ! તમે અને તમારી દષ્ટિએ સાચા છે, પણ
હાલની બન્ને બાજુ જોવાથી સોનેરી અને રૂપેરી છે, એમ તમેને જરૂર જણાશે. આથી બને ઘેાડેસ્વારી ઘેાડા ઉપરથી નીચે ઉતરી ઢાલની અને
આજી તપાસી, તો માલુમ પડયું કે ઢાલ સોનેરી પણ છે અને રૂપેરી પણ છે. તુરત ઝઘડા પતી ગયા. ત્યાં સહુ વિખરાયા અને પાતપોતાના સ્થાન તરફ પાછા ફર્યાં. અને ઘોડેસ્વારો પણ ત્યાંથી રવાના થયા.
આ રીતે અન્ય અન્ય ઉદાહરણા-દૃષ્ટાંતામાં પણ સમજી લેવું. એકજ વસ્તુમાં પણ અનેક ગુણા-અનેક ધમ સલવે છે. આથી જ તેનુ ભન્ન ભિન્ન અપેક્ષાએ કથન થઈ શકે છે,
૯
પણ તેથી એક કથન સાચુ' અને ખીજું ખાટુ એમ કદી પણ કહી શકાય નહિ,
કે
આ પ્રસંગે એમ જ ખેલવું જોઇએ ‘આ વસ્તુ અપેક્ષાથી આવી પણ છે ને તેવી પણ છે! આથી એ વસ્તુમાં રહેલા વિધી જણાતાં અનેક ધર્મના સ્વીકાર થાય અને જરાએ વિરાધ આવે નહિ'. એજ સ્યાદ્વાદની સાચી અનેકાન્ત-દૃષ્ટિ છે,
આથી જ કરીને અનેકાન્ત ષ્ટિની-સ્યાદ્વાદદૃષ્ટિની વ્યાપકતા, મહત્તા, સવેત્કૃષ્ટતા અને ઉપયેાગિતા સમસ્ત વિશ્વને કેટલી બધી છે તેના સહજ ખ્યાલ વાંચક વર્ગને અવશ્ય આવશે.
આ અનેકાન્ત ટિના પ્રભાવે તે જગતમાં ગમે તેવા મતસ ંઘા અને કલેશેા, કદાત્રડા અને કોલાડલા પેદા થયા હેાય તે પણ તત્કાલ શમાવી શકાય છે, અને કુસંપને દૂર કરી સુસંપ સ્થાપી શકાય છે.
[૧૯] સ્યાદ્વાદસિદ્ધિનાં પ્રાચીન પ્રમાણા
(૧) કલિકાલસર્વજ્ઞ ભગવાન્ શ્રીમદ્ હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજી મ॰ સ્વરચિત ‘સિદ્ધહેમ વ્યાકરણ ગ્રંથમાં “ સિદ્ધિઃ સ્વાદાવાત્[ ૧–૧–૨] ” એ સૂત્રની વૃત્તિમાં જણાવે છે કે—
“ ચૈત્ર દ્દિ હસ્વ-રીવૃતિવિધયાડનેવાरकसंनिपातः, सामानाधिकरण्यम्, विशेषणવિશેષ્યમાાચક્ષ સ્યાદ્વાનમન્તરેળ સોવવયન્તે ।
કના સમ્બન્ધ, સામાનાધિકરણ્ય અને વિશેષણ “ એકને જ હ્રસ્વ દીર્ધાદિ કાચે, અનેક કારવિશેષ્યભાવ વગેરે સ્યાદ્વાદ સિવાય ઘટી શકતાં
