________________ [a[ મ ન ન મા ધુ ર - શ્રી વિમર્શ મra કાય કારણુની સાંકળ નથી કર્મના પ્રારંભ સાથે જ ફળની શરૂઆત ' ' કાર્ય અને એના કારણને, કર્મ અને થાય છે, કર્મ કર્યા વિના ફલના ધણી થનારા એના ફલને કાંઈ સંબંધ જ નથી એમ માનીને કિંમત આપ્યા વિના વસ્તુના માલિક બનનારા, જ લોકો વર્તતા હોય છે. બધી અનીતિ, બધી યોગ્યતા પ્રાપ્ત કર્યા વિના અધિકાર પર આરૂઢ અવ્યવસ્થા અને બધી અશાંતિની ઉત્પત્તિનું થનારા જયાં દેખાય છે. ત્યાં પણ કાર્ય-કારણને મૂળ કઈ હોય તે તે જ છે. લેકે ફળ પર આ અવિચળ નિયમ અસ્તિત્વ ધરાવે છે. મફનજર ઠેરવે છે અને તેની પ્રાપ્તિ જેનાથી થાય તીયા બનીને મેળવેલું કે અનીતિભર્યા વ્યવછે તે કમેને સર્વથા વિસરી જાય છે. કાર્ય હારથી પ્રાપ્ત કરેલું પણ તેનું ફળ અચૂક પ્રત્યે ઉત્સાહ ધરાવે છે પણ તેને સર્જનાર લાવે છે. તે કદી ભેગવી શકાતું નથી અને કારણે પ્રત્યે ઉદાસીન રહે છે. બધાંને પરિણામ આખરે હલાહલ વિષ બની રહે છે. પ્રાપ્ત જોઈએ છે, પણ તે શેમાંથી ઉત્પન્ન થાય તેના કરવામાં ખર્ચવી પડતી શક્તિ-પરંપરાઓ પ્રાપ્ત વિચારને નિરર્થક માને છે. થયેલું ભેગવવાની લાયકાત પણ કેળવતી જાય છે, આપણને દેખાય કે ન દેખાય પણ કર્મમનની આ અવૈજ્ઞાનિક વૃત્તિ ઘણું વ્યાપક કલન નિયમ અસંદિગ્ધ છે, સત્ય છે. અચૂક છે. એ જેટલી વ્યાપક છે તેટલી જ ભ્રામક છે. જ છે, મફતનું કેઈને કદી પણ પચતું નથી. શાસ્ત્ર દુનિયા કાંઈ ગંડુરાજાની રાજધાની નથી કે કહે છે “કમ કરી, પણ ફલને, મેહ આપણે જે માગીએ તે આકાશમાંથી આપ- છોડ કારણ કે ફલ એની મેળે આવનારી ચીજ આ૫ આવીને પડે. દરેક વસ્તુ કાર્ય-કારણની છે. મૂલ્ય આપ્યા વિના ફલની ઈચ્છા કરવી એ પ્રચ્છન્ન પણ અવિચ્છિન્ન સાંકળથી જકડાયેલી ભીખારી વૃત્તિ છે. એથી ધાર્યું ફલ મળતું છે. કઈ પણ સાધ મેળવવા માટે તે માટેનાં નથી, પણ જે કાંઈ મળે છે તે તેના માલીકના સાધના અને તેના સાધનાના ચોકકસ પ*િ. વિનાશને જ નેતરે છે. મૂલ્ય આપ્યા વિના સ્થિતિઓમાંથી પસાર થયે જ છુટકે છે. કાંઈ લેવું તે હાનિકારક છે, એ સમજણને આ સત્ય નહિ સમજી શકવાથી વિના પામવી અને પચાવવી એમાં જ માનવ જીવમૂલ્ય, વિના અધિકારે, વિના અમે ઈચ્છિત મેળ- નનું માનવને મળેલ મન અને મનનશક્તિનું, વવાની ભિખારી મનોદશા પ્રવર્તે છે. સાચે બુદ્ધિ અને તેના સાચા ફળનું સાર્થકય છે. માર્ગ મૂકી ગમે તે ભાગે જવા માણસ લલ આત્મભાવનું મૂલ્યાંકન ચાય છે. કેઈ દેવમાં કેઈ ચમત્કારમાં કે કઈ જીવનના અનુભવને સમજવા આપણે તેવાજ બીજા અમાનુષી તમાં વિશ્વાસ મૂકી તેનાં કારણે તપાસીએ છીએ આપણે કપડાં નિષ્ક્રિય બને છે અને એવી જ બીજી ઘેર શા માટે પહેરીએ છીએ? કારણ કે ટાઢ-તડભ્રમણએમાં અમૂલ્ય જીવન વેડફી નાંખે છે. કાથી આપણું શરીરનું રક્ષણ કરવા આપણે તેથી કાય અને કારણ સર્વથા ભિન્ન નથી, ઈચ્છીએ છીએ. આપણે મિત્ર કેમ બનાવીએ કિન્તુ એક જ કિયાની વહેલી–મેડી અવસ્થાએ છીએ? કારણ કે આપણું સુખ-દુઃખમાં ભાગ લે છે, એ રીતે કર્મ અને તેના ફળ કેવળ જૂદાં એવી વ્યક્તિએ આપણને જોઈએ છે, આ રીતે
