________________
આત્માને હિતકર એવા દ્રવ્યાનુયોગની મહત્તા.
[ દ્રવ્યગુણ-પર્યાયના શાસનું સારભૂત અવતરણ ]
પૂ પન્યાસજી શ્રીમદ્ ધુરંધરવિજયજી ગણિવર, અનુયોગ એટલે સૂત્રના અર્થનું વ્યાખ્યાન. કરશાનયોગ અને બીજે દ્રવ્યાનુયોગ. શુધ્ધ અર્થેનું વિસ્તારથી વિવરણ. એ અર્થ-વિવેચન-સ્વરૂપ હાર-પાણી વાપરવા, ઉત્કૃષ્ટ ક્રિયાકાંડની સાધના અનુયોગના ચાર પ્રકાર છે. આચારાંગસૂત્રમાં આચારનું કરવી, વિવિધ તપશ્ચર્યા કરવી ઇત્યાદિ ચરણ-કરણનુંવર્ણન આવે છે, તે ચરકરણાનયોગ કહેવાય છે. એ યોગ છે, અને આત્મ-લક્સ ચૂક્યા વગર દ્રવ્યની પ્રમાણે અન્ય પણ દશવૈકાલિકસૂત્ર–ઓપનિયુકિત- સૂમ ચિંતવના કરવી એ દ્રવ્યાનુયોગ છે. તેમાં પ્રથપિંડનિયુક્તિ વગેરે સૂત્ર આચારને સમજાવતા હોવાથી એ યોગ નાનો છે, અને બીજો યોગ મોટો છે, તેમાં ચરણુકરણનુયોગ પ્રધાન છે. ચન્દ્રપ્રાપ્તિ-સૂર્યપ્રજ્ઞપ્તિ- પ્રથમને સાચવવા જે બીજાને ભોગ આપવો પડે જબૂદીપપ્રાપ્તિ-જ્યોતિષકડક વગેરે સૂત્રોમાં ગણિ- તેમ હોય તે શું કરવું? બીજાને સાધવા જતાં પ્રતની પ્રધાનતા છે, એટલે તે તે ગ્રન્થ ગણિતાનુયોગ થમના વેગમાં ક્ષતિ પહોંચતી હોય તે શું કરવું ? કહેવાય છે. જ્ઞાતાધર્મકથાંગ-ઉપાસકદશાંગ-ઉત્તરાધ્યયન એ બે પ્રશ્ન થાય છે. બન્ને સધાતા હોય તે કાંઈ આદિ સૂત્રોમાં ધર્મકથાઓ વિષે આવે છે, માટે તે પ્રશ્ન જ નથી. બીજાના ભોગે પ્રથમની સાધના કરવી ધર્મકથાનુયોગ છે. સૂત્રકૃતાંગ, પ્રજ્ઞાપના આદિ આગમ એ વ્યાજબી નથી એમ સ્પષ્ટ શાસ્ત્ર કહે છે. સામઅને સમ્મતિતક, તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર વગેરે પ્રકરણ ને ભેગે સાધનનું રક્ષણ કરવું એ ઉચિત ન ગણાય, દ્રવ્યાનુયેગના વિશિષ્ટ ગ્રન્થ છે.
સાધ્ય બીજો યોગ છે, પ્રથમ યોગ સાધન છે. ઉપદેશ- (૨) જેમાં દ્રવ્ય,ગુણ અને પર્યાયને વિચાર કરવામાં પદ આદિ ગ્રંથોમાં સ્પષ્ટ કહ્યું છે કે, બાહ્યવ્યવહારને આવે તેદ્રવ્યાનુગ કહેવાય છે. આત્માનું વિશિષ્ટ કલ્યાણ મુખ્ય કરીને જ્ઞાનમાર્ગને ગૅણ કર એ અશુભસાધવાનું સમર્થ સાધન કેઈ હોય તે તે દ્રવ્યાનુયો. માર્ગ છે. જ્ઞાનમાર્ગને પ્રધાન કરો એ ઉત્તમ માર્ગ ગની વિચારણા છે. જ્યાં સુધી આત્માએ એ વિચારણા છે. ગુરુકુલવાસમાં રહેવા માટે ભારપૂર્વક જે થાનથી કરી, કરી છે તે સ્થિર નથી થઈ, ત્યાં સુધી ચારિ. માં પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું છે, તેમાં પણ મુખ્ય ત્રની આરાધના વિશિષ્ટ કલ આપતી નથી. ચરણકરણ આશય આ છે. જ્ઞાનની વિશિષ્ટ પ્રાપ્તિ ગુરુકુલવાએટલે ચારિત્રની આરાધના, તેનું વિશિષ્ટ ફલ કેવલ- સમાં વસવાથી થાય છે. કેટલાએક ચારિત્રના વિશિષ્ટ જ્ઞાન છે. તે પ્રાપ્ત કરવા માટે શફલધ્યાન જોઇએ. શકલ પ્રકારની સેવના ગુરુકુલવાસમાં ન બને એ સંભધ્યાન ધ્યાને આત્મા દ્રવ્યાનુયોગની વિચારણું, કરે, વિત છે, છતાં જે એવા વિશિષ્ટ પ્રકારની સેવના જેને દ્રવ્યાનુયોગની વિચારણા ન હોય તે આત્મા માટે મુનિ ગુરુકુલવાસ ત્યજી દે તે તે પરંપરાએ શકલધ્યાન ધ્યાવા માટે સમર્થ બની શકે નહિં. સન્મ- વિરાધભાવને પામે છે. શ્રી હરિભદ્રસૂરિજી મ. • તિતકમાં શ્રી સિધ્ધસેન તે ત્યાં સુધી કહે છે કે, ચરણ થકમાં ઉપરોક્ત હકીકતને જણાવતાં કહે છે - " કરણમાં ઘણું આગળ વધેલા હોય, પણ જેઓ સ્વસમય અને પરસમય જાણતા નથી, તેઓ નિશ્ચય શુધ્ધ लध्धकरणयस्मतो निपुणधीभिः । ચારિત્રને સાર જાણતા નથી. તે સમ્મતિતર્કની ૩ જા વસ્ત્ર તથા, કાંડની ૬૭ મી ગાથા આ પ્રમાણે છે.
પુતિન ૬-૧ વાળા git,
એટલે બીજાને ભેગે પ્રથમની રક્ષા એ માર્ગ ससमयपरसमयमुक्करावारा। નથી, એ સ્પષ્ટ સમજાય એવું છે. જેનામાં બીજા चरणकरणस्स सार,
યોગને સાધવાની વિશિષ્ટ યોગ્યતા જ ન હોય એને . ળિયા ' જ રાશિ ! 3 IIકા માટે આ વાત નથી. એ તો જે દુષણે લગાડે, (૩) આત્માને હિતકર બે પેગ છે, એક ચર- જેટલી ઓછી આરાધના કરે તેટલું ગુમાવેજ છે.
