Jaypayad Nimmittashastra

Author(s): Jinvijay
Publisher: Prakrit Bharti Academy

Page 74

[ गाथा २५० - २५३ ]
प्रश्नव्याकरणाख्यं
स्वराणामपि मध्ये तमेव स्वरमुत्तरं (मधरं ) प्राप्नोति । उत्तराक्षरोऽप्यधरस्वरयुक्तोवर...
1
5
......† भिधूम्यते स द्वितीयवर्गमवाप्नोति । निदर्शनम् - ककारोऽभिधूमितः खकारेण [च]वर्ग प्राप्नोति । खकारोऽभिधूमितो घकारेण छबर्गं प्राप्नोति । गकारोऽभिधूमितो घकारेण जवर्ग प्राप्नोति । ककारो दग्धः डकारेण टवर्गं प्राप्नोति । एवमन्येऽप्यक्षरा[:] पूर्वाभिहि[ १० १४१, पा० २ ]त विस्तरक्रमेण द्रष्टव्या [:] | ये संयुक्ताक्षरास्तेषामुपरि योऽक्षरः स स (स्व) वर्गाक्षरं लभते । उत्तरः उत्तराक्षरमधरोऽप्यधराक्षरमंत्राप्नोति । एष स्वरनिवेशक (शः ) सकारादिषु हकारान्तेष्वक्षरे[षु] आलिंगिताभिधूमितदग्धलक्षण उक्तः । ह्रस्वा लभंते । आदिचतुष्कम् - अकारप्रभृतयः । [ ५०१४२, पा० १] अन्त्यचतुष्कं प्राप्नो (?) ति साभ्यां (? सान्त्यं) वर्ग लभन्त इति ॥ २४९॥ अस्यैवार्थस्यातिदेशार्थं कारिकान्तरमाह - जह चैव सरवसेसो ( विभागो ?), ककारमादीसु धं (वं ) जणेसुं पि । एमे [वि] रई (इ)यो, निरंतरं जाव [3] हकारो ॥ २५० ॥
एवमेव कर्तव्यो निरंतरं ककारादारभ्य यावत् हकार इत्येष वर्गलब्ध्यर्थं स्वरविभागो विज्ञातव्यो व्यंजनेषु । अयमर्थः पूर्वगाथयाऽभिहित इति नोक्तः ॥ २५० ॥ [ १०१४२, पा० २] एवं अनानुपूर्वी (र्वी) प्रपंचेन षष्ठं प्र ( ? ) करणम् ॥
जो य सराण विभागं, देसेदि य सत्तमो य सो करणो । एमेव वंजणाणं, विभावणो अट्टमो होति ॥ २५१ ॥
उक्तार्थातिदेशार्थं गाथेयं पठिता । षष्ठमुक्तमनानुपूर्वीकरणम् । अनन्तरं वरयोगाद्वर्गलब्धिरुक्ता । असौ स्वरविभागो नाम सप्तमं करणम् । संयुक्तासंयुक्त विकल्पेन वर्गप्राप्तिरित्यष्टमं व्यंजन विभागो नाम प्र ( ? ) करणम् ।। २५१ ॥
1
५५
स्ववर्गाक्षरसंयोगेन नवमं करणम् । इदं यथा भवति तथा पूर्वमुक्तम् । परवर्गाक्षरसंयोगा [त्] दशमं करणम् । परवर्गाक्षरसंयोगोऽपि पूर्वाभिह (हि) त एव । अनयोः करणयोथाक्षरलाभ [:] तथोपरि वर्णयिष्यामः || २५२ ॥
सेति सव[ग]क्खर संजोगं [ १० १४३, पा० १] जो य सो हवे णवमो । " परवग्गक्खरसंजोयं, दंसेदि य दसमओ करणे ॥ २५२ ॥
10
(71)
15
अह उत्तराणुवलिया, हस्सा उ लहंति हस्समन (न्न ) यरं ।
25
अहरेणऽवि हम्मंता,[ १० १४३, पा० २] तेसिं चिय वग्गमण्णयरं ॥ २५३ ॥
अधराक्षरा उत्तराक्षरैरालिंगिता ह्रस्ववर्गं अन्यं लभन्ते । निदर्शनं यथा - खकारः ककारेणालिंगितो दग्धः कवर्गं प्राप्नोति, तस्मिंश्चोत्तराक्षरम् । एवमन्ये ( न्य) वर्गेभ्योऽक्षराः प्राप्नुवन्ति । उत्तराक्षरा अधराक्षरे[ण] अभिहन्यमाना लब्धवर्गेऽधराक्षरं प्राप्नुवन्ति । यथा ककारः खकारेणालिंगित[:] चवर्गे अधराक्षरं प्राप्नोति, अधरानुवलितत्वात् । अथवा चास्या गाथाया अन्यथा 30 [१० १४४, पा० १ ]व्याख्यानम् - अधरस्वरा उत्तरैर्हयैः स्वरैरनुवलिता ह्रस्वस्वरमेवान्यतमं लभन्ते ।
+ अत्रादर्श ३-४ पंकयो विनष्टाक्षरा लभ्यन्ते ।