Jambudwip Part 04

Author(s): Vardhaman Jain Pedhi
Publisher: Vardhaman Jain Pedhi

Page 164

वर्तते? किंफ
ITTE72
मभित
चन्द्रलोकतः प्राप्त-चित्राणां विचारः चित्रे, भूमेश्चन्द्रस्य च सहैव पूर्ण चित्रं कदाप्या . उपरि-लिखिताद् चिन्तनात् अतिरिक्त गन्तुं न शक्यते । चन्द्रतलात् प्रेषितानां चित्राणां विषयेऽपि महान्तौ चन्द्र परितो भ्रमन् जनो यदि चित्रं गृह्णीऊहापाही सम्पन्नौ । राजकोट (गुर्जरप्रदेश) स्य यात् तद्रा चन्द्रस्य पूर्ण चित्रमागन्तुं शक्यते, परं विदुषा श्रीप्रभुदासबेचरदासपारेखमहोदयेनैक- पृथिव्याश्चित्रं तस्मिन्नागन्तुं न शक्नोति । स्मिन् लेखे प्रकटितं यद्-"चन्द्रतलाद् गृहीता- सतीष्वेतादृशं षु नैकासु विप्रतिपत्तिषु यदिदं नीमानि चित्राणि कल्पितानीवास्मान् प्रतीयन्ते । चित्रं सपृथ्वीकं चन्द्रस्य गृहीतं विद्यते, तत् स्पष्टयतो हि चित्रदर्शनेन एवं ज्ञायते यत्-चन्द्रमसो. मेव तस्य काल्पनिकता पुरस्करोति । ऽभिमुख चित्राकर्षकयन्त्रं विद्यते, तथा तन्मध्ये
चन्द्रस्य समग्राऽप्याकृतिः कीदृश्यस्ति ? भुवः क्षितिजं आयाति, तत्कारणादेव पृथ्व्या भागो
गोलाकारा स्थाल्याकारा वा ? यदि गोलाकाराविशालश्चन्द्रमसश्च लघीयान् दृश्यते । अर्थात्
ऽस्ति, तदा उपरितने भागे निम्ने भागे च कीदृशी पृथ्व्या एक भागतश्चित्रं गृहीतं भवेत् तथा पृथ्व्या द्वितीये भागे चन्द्रो भवेत्, एवं प्रतीयते तर्हि तत्र
श्चन्द्रस्य कीदृशो भागोऽस्ति ? यदि वृत्ताकारवान् चित्रे चन्द्रस्य क्षितिजे पृथ्वी दृश्यतेऽथवा पृथ्व्याः
भागोऽस्ति तदा पूर्णो गोलभागः कथं दृश्यते ? क्षितिजे चन्द्रो दृश्यते ? अत्र विषये का वास्त
चन्द्रस्य क्षितिजे पृथ्वी कथं द्रष्टुं शक्यते ? उभयोविकताऽस्ति ?
मध्ये लक्षशो माइलानामन्तरमस्ति, तच्चित्रे चन्द्रस्य प्रदक्षिणाकरिश्चन्द्र-पृथ्व्योर्मध्ये ।
कतारश्च द्र-पृळ्यामध्ये कस्मान्न दृश्यते ? आगच्छेयुस्तदेदृशं चित्रं कथमागन्तुं पार्यते !
पृथ्वी परिक्राम्यन् कश्चनैतादृशं चित्रं गृह्णीचन्द्रस्य परितो नै कट्यवशाद् चन्द्रस्य चित्रं यात्, तदेत्थं सम्भाव्यते, परं चन्द्रं परितः परिविशालं आगन्तुं शक्यते, तथा पृथ्व्या लघु चित्र- क्राम्यन् जनः कथमपि तादृशं चित्रं ग्रहीतुं न मागन्तुं शक्यते । यदा चित्रेष्वेतेषु चन्द्रो लघुः समर्थो भवति । अभिमुखं चन्द्रो वर्तुलः कथमादृश्यते पृथ्वी च विशाला । कथमेतत् सम्भाव्यते ? गन्तुं शक्नोति ?
चन्द्र-पृथ्योर्मध्ये स्थित्वा कश्चन व्योमयात्री एमेव चन्द्रः पार्थिवः पदार्थः, स कद्राचित्रं गृह्णीयात् तदा चित्राकर्षकयन्त्रे कस्यचनै- चिद् दूरात् प्रकाशमयः प्रतीयेत, परं निकटत कस्य चित्रमागन्तुं शक्नोति, परमुभयोश्चित्रं - ईदृशो गोलः प्रकाशरूपश्च कथं भवितुमर्हति ? . नागन्तुं शक्नोति । चन्द्रस्यैकपार्श्वतश्चित्रे गृहीते अत इदं चित्रं दूराद् गृहीतं प्रतिभाति । सति चन्द्रस्य पृष्ठो भागः पूर्णरूपेणागन्तुं शक्यते, तदनन्तरं तस्य बृहदाकारता साधिता स्यात् तदै. तथा भूमेश्चन्द्रमितो भागो नागच्छेत् । एवं तस्मिन् वैतत् सम्भाव्यते, पृथिव्याः क्षितिजं विशालं चन्द्र.