________________
ભરતક્ષેત્રના બરાબર મધ્યભાગમાં પૂર્વ-પશ્ચિમ લાંબો તેમજ ૫૦ યોજન પહોળો વૈતાઢ્ય પર્વત છે. જેનાથી ભરતક્ષેત્ર ઉત્તરાર્ધ તેમજ દક્ષિણાર્ધ આ બે ભાગોમાં વહેંચાઈ જાય છે. હિમવંત પર્વતમાંથી આવતી ગંગા-સિંધુ આ બે નદીઓને કારણે એના ૬ ખંડ બની જાય છે. દક્ષિણાર્ધના મધ્ય ખંડ અર્થાત્ પ્રથમ ખંડમાં તીર્થંકર, ચક્રવર્તી, બલદેવ, વાસુદેવ વગેરે ૬૩ શલાકા પુરૂષોનો જન્મ થાય છે. ભરતક્ષેત્રમાં કુલ ૩૨,૦૦૦ દેશ છે. એમાં ૨૫૧/ (સાડા પચ્ચીસ) દેશ આર્ય અર્થાત્ ધર્મ કરવા યોગ્ય ક્ષેત્ર છે. બાકીના બધા દેશ અનાર્ય છે. અનાર્ય દેશમાં બિલ્કુલ ધર્મ હોતો નથી. ચક્રવર્તીના ચૌદરત્ન તેમજ એમના કાર્યો
ચક્રવર્તીના ૧૪ રત્નોમાંથી ૭ રત્ન પૃથ્વીકાયના (એકેન્દ્રિય) છે. તેમજ ૭ રત્ન પંચેન્દ્રિય છે. (૧) ચક્રરત્ન - અન્ય ગોત્રવાળા વૈરીનું મસ્તક છેદે છે.
(૨) છત્રરત્ન - ચક્રવર્તીના હસ્ત સ્પર્શથી ૧૨ યોજન વિસ્તૃત બને છે. તેમજ જ્યારે મ્લેચ્છોના દેવ વરસાદ વરસાવે છે, ત્યારે બધા સૈન્યનું રક્ષણ કરે છે.
(૩) દણ્ડરત્ન - ભૂમિનું સમીકરણ કરવા તેમજ ૧૦૦૦ યોજન સુધી ખોદવા માટે કામ આવે છે. ઉદાહરણ ઃ સગર ચક્રીના ૬૦ હજાર પુત્રો અષ્ટાપદ તીર્થની રક્ષા કરવા માટે દંડરત્નથી કૂવો ખોદીને એમાં પાણી ભરવા માટે દંડરત્નથી પાણી ત્યાં સુધી લઈ જાય છે. પાણી ભરવાથી કીચડ નાગકુમારોના આવાસમાં (વાસ્તવિક નહીં પરંતુ ક્રીડાસ્થલ હોઈ શકે છે) પડવા લાગ્યું. એથી કોપાયમાન થયેલા નાગકુમારોએ એક સાથે સગરચક્રીના ૬૦ હજાર પુત્રોને મારી નાંખ્યા.
(૪) ચર્મરત્ન - ચક્રવર્તીના હસ્તસ્પર્શથી ૧૨ યોજન વિસ્તાર મેળવે છે. એની ઉ૫૨ સવારે વાવેલું ધાન સાંજ સુધી રસોઈ બનાવવા યોગ્ય તૈયાર થઈ જાય છે. તથા આ નદીઓ તેમજ સમુદ્રોનું ઉલ્લંધન કરવામાં પણ કામ આવે છે.
(૫) ખડ્ગરત્ન - આ તલવાર યુદ્ધમાં કામ આવે છે.
(૬) કાકીણીરત્ન - વૈતાઢ્ય પર્વતની ગુફામાં એક એક ભીંત ઉ૫૨ ૪૯-૪૯ માંડલા કરવામાં કામ આવે છે. તેમજ જ્યાં સુધી ચક્રીનું શાસન રહે છે. ત્યાં સુધી આ માંડલા સૂર્યસમ પ્રકાશ આપે છે. (૭) મણિરત્ન - નીચે ચર્મરત્ન ૧૨ યોજન સુધી પાથરેલું હોય તેમજ ઉપર છત્રરત્ન ૧૨ યોજન સુધી ફેલાવ્યું હોય એ સમયે છત્રની દડી ઉપર આ રત્નને બાંધવાથી સર્વત્ર પ્રકાશ ફેલાય છે તેમજ હાથ અથવા મસ્તક પર બાંધવાથી શરીરના બધા રોગોનો નાશ થાય છે.
(૮) પુરોહિતરત્ન - શાંતિકર્મ કરે છે.
(૯) ગજરત્ન (૧૦) અશ્વરત્ન - બંને મહાપરાક્રમી હોય છે.
146
