________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
સમકિત અંગે તાત્ત્વિક વિચારણા
અંક પ | એક વખત તેને એમ સમજાય છે કે તેણે અગાઉ અને તકાળમાં અનંતા ભવે ધારણ કર્યા, મનુષ્ય દેવલોક વગેરે ચારંગતિના ઘણા સુખ–દુ:ખ ભોગવ્યા પણ તેને કયાઈ ચીરસ્થાયી શાશ્વતુ સુખશાંતિ મળેલ નથી; સંસારમાં કાઈ સ્થળે શાશ્વત સુખ નથી એમ અંતરમાં લાગતા તેને સંસાર પ્રત્યે એક પ્રકારના નિવેદ અથવા વૈરાગ્યભાવ પેદા થાય છે અને શાશ્વત સુખ શેમાં રહેલુ છે, કેવી રીતે તે પ્રાપ્ત થાય તે સમજવાની જિજ્ઞાસા પેદા થાય છે. તેથી વાત્માને સંસાર સાથે ગાઢપણે જકડી રાખનાર રાગદ્વેષની ગ્રંથી રૂપ પે। પણ તીવ્ર કષાયભાવ ભેદાઇ મૌદ પડે છે. દી કાલીન સ્થિતિવાળી મહદશા ઘણી અલ્પકાલીન બને છે અને આત્મા પ્રશમભાવને પામે છે. આ પ્રમાણે ભવ્ય જીવાત્મા નદી પાષાણુ ન્યાયે ઘડાતા ઘડાતા સન્મતિ પ્રાપ્તિની ભૂમિકામાં પ્રવેશ કરે છે. શાશ્વત સુખ માટે મેાક્ષના અધિકારી તરીકે આપણે ભવ્ય જીવેના જ વિચાર કરવાના છે. અલબ્યા કદી મેાક્ષ મેળવતા નથી. તેને સંસારભ્રમણમાંથી સર્વથા મુક્ત થવાના, પૌદ્ગલિક સબધા સિવાયનું કાઈ શુદ્ધ આત્મિક શાશ્વત સુખ યાને મેક્ષ હાવાની મા મેળવવાની તેને કદી અંતરમાં ભાવના પણ થતી નથી તેનુ ગમે તેટલું ધર્માચરણુ, તપશ્ચર્યાં વગેરે પણ ખાદ્ય એટલે પૌલિકભાવે જ હાય છે. એની ગમે તેટલી ઉંચી કલ્પના' સસારમાં જ સુખ મેળવવાની રહે છે, જે સંસારનું સ્વરૂપ જોતાં અસંભવિત છે. આવા અભવ્ય કાર્ટિના જીવાના આપણે અહુ વિચાર કરવાની જરૂર નથી. કારણ. ભવ્ય જીવેાની સખ્યાના પ્રમાણમાં અભવ્યા અનતમાં ભાગે એટલે ઘણાજ ઓછા છે. સ્થૂલ ગણત્રીએ એક કરાડના એક ભાગે પણ ન હેાય. તેથી અહીં જે વિચાર કરવાના છે.તે ભવ્ય જીવેાના અને તેમની એક્ષપ્રાપ્તિની પૂર્વ ભૂમિકારૂપ સમક્તિપ્રાપ્તિના વિચાર કરવાના છે. ઉપર પ્રમાણે અનંતા ભવ ભ્રમણ કાળ પછી ભવ્ય જીવ એક વખત સમક્તિપ્રાપ્તિની ભૂમિકામાં આવે છે. તે વખતે જીવાત્માએ ખરા પુરૂષાર્થ કાઇ શારીરિક બળને નહિ પણ આત્મિક
મૂળના કરવાનો છે.
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
( ૪૭ )
આ
પુરૂષાર્થમાં જીવાત્માએ એક પ્રકારના દ્રઢ પરિણામ ! અથવા શુદ્ધ આત્મિક માનસિક ભાવ કેળવવાનો છે. અને તેના વિરાધી પૌદ્ગલિક ભાવના ત્યાગ કરવાને છે. તે માટે
k
" सम्यग्दर्शन : ज्ञान चारित्राणि मोक्षमार्गः तत्त्वार्थ બ્રહ્માનું સમ્યર્શનમ્, સનિલ બિનમાર્યા ’
31
પરમ ઉપકારી, આગમ પારગામી, મહાવિદ્વાન પૂર્વાચા વાચકશ્રી ઊમાસ્વાતિ મહારાજ વિરચિત તવાય સૂત્ર ના ઉપરના પદે જૈન દર્શન શાસ્ત્રના દોહન, નિષ્કર્ષ, સારરૂપ છે, અને તેની યથા સમજણમાં સમકિતપ્રાપ્તિ અને મેક્ષના ઉપાય છે. બીજી રીતે કહીએ તે સમકિતપ્રાપ્તિથી જીવાત્મામાં તત્ત્વનું, તેમાં ક્યા તવા શાશ્વત સુખ માટે જ્ઞેય ઉપાદેય એટલે સારરૂપ તે કયા તત્ત્વા શાશ્વત સુખને બાધક એટલે હેય અસાર રૂપ છે તેનું આત્મ 'ન એટલે તે જેવા સમજવાના આત્મામાં એક પ્રકારના ભાવ પરિણામ પેદા થાય છે અને તેમાં દ્રઢ શ્રદ્દા હોય છે. આવી શ્રદ્ધા કાંઇ તક કે બુદ્ધિ પ્રયાગ વૈભવથી પ્રાપ્ત થતી નથી, પશુ ધણા ધણા પૂર્વ ભવાના અનુભવ પછી સસારના પૌદ્ગલિક ભાવા સબધા પ્રત્યે નિવેદ ઉદાસીનતા વૈરાગ્ય ભાવ પેદા થવાથી અને આત્માનાં ‘અનેત જ્ઞાનાદિ શુદ્ધ સ્વરૂપ પ્રાપ્તિ માટે સવેગ એટલે મેક્ષ અભિલાષા પેદા થવાથી થાય છે.
: -
સમાંતરૂપી આવી શ્રદ્દા મહ અશે.નૈસર્ગિક કુદરતી હાય છે. પશુ આવી નૈસર્ગિક શ્રદ્ધા બહુ ઓછા જીવાને પેદા થાય છે. મોટાભાગે તેા તત્ત્વજ્ઞાનમાં, આત્મ સાધનામાં, મોક્ષમાર્ગ પ્રયાણમાં આગળ વધેલા પરાપકારી ધર્મગુરુ, અને ધર્મના વૈરાગ્ય સયમ પાક નિમિત્તો, શુદ્ધ સાધના, અવલંબનેાના અધિગમ-સમાગમથી પ્રાપ્ત થાય છે. એટલા માટે સમકિત પ્રાપ્તિમાં સદ્ગુરુ સમાગમ અથવા સત્સંગ ઘણા જ ઉપયોગી ભનાય છે. ધર્મશાસ્ત્રનું શ્રવણુ વાંચન તેમના તરથી મળે છે, સતિ અને ધ પ્રાપ્તિના શુદ્ધ અવલ બને, નિમિત્તો સાધનાની યયા
For Private And Personal Use Only
