________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
આગમોની અદીર્ઘ રૂપરેખા (લેખાંક : ૨ )
લેખક : પ્રા. નર્મદાશંકર શાસ્ત્રી, એમ.એ., સાહિત્યાચાર્ય, ભાવનગર.
૨ સૂત્રકૃતાંગસૂત્ર–શ્રી સુધર્માસ્વામી ગણધરની રહેતી નથી. તે પ્રમાણે ૩૬૩ કુવાદીઓના નિયમનું પ્રવર્તમાન દ્વાદશાંગીમાં આ સૂત્રકૃતાંગ બીજું સૂત્ર પણું વર્ણન કરેલ છે. કહેલ છે, તેથી શ્રી આચારાંગસૂત્રના અઢાર હજાર પદ હોવાથી આ સૂત્રના ૩૬ હજાર પદે સમજવા.
તેવીસેય અધ્યયનેનો સાર આ પ્રમાણે છે. જૈન આ બીજા આગમમાં ૮૨ સૂત્ર છે અને સૂત્ર ગાથા :
સિદ્ધાંતની અને જૈનેતર સિદ્ધાંતનું વર્ણન કરતાં ૭૨૩ છે તથા નિયુકિતની ગાથા ૨૦૫ છે. આ
પંચમહાભૂતિકવાદ, એકાત્મવાદ તજજીવતરછશરીરસૂત્રમાં બે મૃતકો છે. તેમાં પહેલાં શ્રતસ્કંધનું
વાદ, સાંખ્યવાદ, આભૂષકવાદ, પંચકધવાદ, ગાથા ષોડશક નામ છે જેમાં સેળ અધ્યયને આવે
નિયતિવાદ, અક્રિયાવાદ, જમદુત્પત્તિવાદ અને લોકવાદ છે તેના નામ આ પ્રમાણે છે- સમયાશ્ચયન, વૈતાલીય,
બતાવી ચાવાદ શૈલીથી તે બધા વાદનું અનુચિતઉપસર્ગ પરિજ્ઞા, સ્ત્રી પરિજ્ઞા, નરકવિભકિત, શ્રી મહાવીર
પણું સિદ્ધ કરી જૈન દર્શનની મહત્તા બતાવેલ છે. સ્તુતિ, કુશલ પરિભાષિત, વીધ્યયન, ધર્માધ્યયન,
કહેવાનો આશય એ છે કે અહિંસા એ ધર્મરૂપી સમાધિ અધ્યયન, મેક્ષમાર્ગાદયયન, સમવસરણ,
મહેલને પામે છે. જેના પાયામાં ધૂળ હોય-હિંસા માથાતએ, ગ્રંથાધ્યયન, યમકીય અને ગાથાશ્ચયન.
હોય તે મહેલ પણ કદી ટકી શકે જ નહિ આગળ બીજા તસ્કંધમાં સાત અધ્યયનો છે તેના નામ
ચાલતાં વૈરાગ્યાદિને ઉપદેશ કરવામાં આવ્યો છે આ પ્રમાણે છે–પુંડરિક ક્રિયાસ્થાન, આહારપરિજ્ઞા,
જેના ઉપર ટીકાકાર સમજાવતાં જણાવે છે કે-પ્રભુ
શ્રી ઋષભદેવે રાજ્યના અભિલાષી પોતાના ૯૮ પ્રત્યાખ્યાનક્રિયા અનગાર શ્રત, આર્દકીય અને નાલંદીયાધ્યયન,
પુત્રને પ્રતિબંધ કરી ખરા આત્મિક રાજ્યને સમ
જાવી નિર્મળસંયમના સાધક બનાવવાના આશયથી આ બીજા અંગના બે શ્રુતસ્કંધના ૨૩ અધ્ય- જે ઉપદેશ આપે તે ઉપદેશ આ સત્રમાં જણાવ્યા થનાનું મૂલાનું પ્રમાણ ૨૧૦૦ કલાક છે. શ્રી છે. ખાસ કરીને વૈરાગ્યાદી ભાવને પ્રકટ કરનાર ભદ્રબાહુસ્વામીએ આર્યા છંદમાં પ્રાકૃત ૨૦૮ (૨૦૫) વૈતાલીય છંદ છે તેથી તેને ઉપયોગ કર્યો છે. ગાથા પ્રમાણ નિર્યુકિત રચી. તેનું પ્રમાણ ૨૬૫ પ્રભુ શ્રી કષભદેવે અંગારદાહકનું દષ્ટાંત આપીને બ્લેક છે. ચૂણિર્તા જિનદાસ ગણિ છે. ચૂર્ણિનું પોતાના પુત્રોને સમજાવ્યું છે કે-હે ભવ્યું ! પ્રમાણ ૧૦૦૦૦ કલેક છે. શ્રી શીલાંકાચા મૂલે પોતાના આત્મિક ગુણમાં રમમાણ થવું તે જ સાચું સૂત્ર અને નિયુકિતને અનુસાર ૧૨૮૫૦ શ્લોક પ્રમાણુ
સુખ છે-અત્મિક રાજ્ય છે. આ વ્યાવહારિક રાજ્ય સંસ્કૃત ટીકા બનાવી છે. આ બીજા સૂત્રના ગુજરાતી તો ભવબંધનકર્તા છે અશાન્તિ આપનાર છે. બેગમાં -હિન્દી ભાષાન્તરે થયાં છે. જર્મન જેકેબીએ આસકત થનારાની તૃષ્ણા કદી શાત થતી નથી, આ સૂત્રનું અંગ્રેજીમાં ભાષાન્તર કર્યું છે. પરન્તુ ઉત્તરોત્તર વૃદ્ધિ પામતી જાય છે. આસકિત
આ બીજા અંગમાં જ્ઞાન વિનયાદિ ગુણોનું એ બંધનું કારણ છે અને વિરતિ એ મુકિતનું કારણ વર્ણન છે અને બીજા ધર્મના પણ આચારોનું છે. જેમ અંગારદાહકને સાગર વગેરેનું પાણી પીતાં વર્ણન કરવામાં આવેલ છે. પ્રભુ શ્રી તીર્થંકરદેવે પણ તૃષા શાન્ત થતી નથી તે પ્રમાણે વાસનાના કહેલે અહિંસા પ્રધાન ધર્મ શ્રેષ્ઠ છે તે જાતની ઉપભેગથી વાસના વધતી જાય છે. માટે અચળ પ્રતીતિ આ અંગ વાંચવાથી વાંચકન થયા વિના વૈરાગ્ય ભાવથી સંયમને ધારણ કરે અને પરમપદના
=(૯૬)
For Private And Personal Use Only
