________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
મુગ્ધમેધાકાલંકાર અને એનાં
જપકલતા ઈત્યાદિ ભાંડુઓ
- લે. પ્રો. હીરાલાલ ર. કાપડિયા એમ. એ. - જૈન સાહિત્ય એ એની વિપુલતા, વિવિધતા (૧) વ્યાકર ણ, (૨) કેશ, (૩) છદ, (૪) અને વરેણ્યતાને લઈને કેવળ પણ આ ભારત- અલંકાર, (૫) નાટ્યશાસ્ત્ર, (૬) સંગીત, (૭) કામવર્ષમાં જ નહિ પણ અન્યત્ર પણુ આવકારને અને શાસ્ત્ર, (૮) સ્થાપત્ય, (૯) મુદ્રાશાસ્ત્ર, (૧૦) ગણિત, સન્માનને પાત્ર બન્યું છે. એ સાહિત્ય પ્રાચીન સમ- (11) નિમિત્ત (તિષ ઈત્યાદિ, (૧૨) વૈદક, યની સંસ્કૃત, પાઈય અને કાવિડ ભાષામાં તેમજ (૧૩) પાકશાસ્ત્ર, (૧૪) વિજ્ઞાન અને (૫) નીતિ, ગુજરાતી વગેરે પ્રાદેશિક ભાષાઓમાં તથા અંગ્રેજી પ્રથમ વિભાગની નસ્લે બંધાતી હતી તેવામાં વગેરે વિદેશી ભાષા માં પણ રચાયેલું છે. પાઈવ મનથી જયસાગર એ આચાર્ય કંકાલયે રચેલા ભાષામાં ગુંથાયેલી કૃતિઓને પરિચય મેં પાઇય સાધ્યાય ઉપરની મેતું ગરકત વાર્તિક તરફ મ રે (પ્રાકત) ભાષાઓ અને સાહિત્ય નામના મારા લય ખેંચ્યું હતું. એને પરિચય આપવો રહ) પુસ્તકમાં આપ્યો છે. એ પુસ્તક મુનિ શ્રી થશે વિજય ગોયેલે જણાતાં મેં એ ટિ નિમ્નલિખિત લેખ જીને પસંદ પડતાં, જૈન સંરકત સાહિત્યનો ઇતિ.
લખી દૂર કરી છે. હાસ નામનું પુસ્તક તૈયાર કરાવવા એમણે “ શ્રી “ રસાવાય વિ કંકાલાવાય અને મેતુ ગમુક્તિકમળ જે મેહનમાળા"ના કાર્યાધિકારીને પ્રેરણા,
સુકૃત સંત વાર્તિક (વિ. સં. ૧૪૪૩)” કરી હતી અને એમના ગુરુ શ્રી વિજયધર્મસૂરિજીએ એ બાબત પિતાની સંમતિ દર્શાવી હતી. એને લઇને
મારો આ લેખ અહીંથા (સુરતથા) પ્રસિદ્ધ થતા આ કાર્ય મને તા. ૬-૮-'પર ના રોજ સોંપવામાં
- h“ભિષરભારતી'(વર્ષ ૫. અંક ૧૦)માં છપાયો છે. આવ્યું હતું અને મેં મારું તમામ લખાણુ (જે હમણાં ૨નમને ગણિત નારીનરસાણ ત્રણ વિભાગમાં પ્રકાશિત કરવાનું નક્કી કરાયું છે માટે પ્રાચીન ફાગુ-સંગ્રહ જોતાં મુગ્ધમાકરાલંકાર તે) તા. ૧૬-૧૨-'૧૩ ને જ એ કાર્યાધિકારીને અને જપકલતા તરફ મારું સહજ લેવ પહોંચતું કર્યું હતું. આજે ઘોડે વખત થયા પ્રથમ ખેચાયું. એને લઈને હું આજે આ લેખ લખવા વિભાગ તરીકે. સાર્વજનીક અને બિનસાંપ્રદયિક
છે, પ્રેરાયો છું. (Secular) સાહિત્ય પ્રકાશિત થયું છે એમ મેં નીચે મુવમેધાકરાલંકારનાં વિવિધ નામમુજબના પંદર વિષયને લગતી પ્રકારિત તેમજ કેટલીક એક જ કૃતિમાં કોઈ કોઈ વાર વિવિધ નામે અપ્રકાશિત કૃતિઓનો સમય, સાધન અને શક્તિ હોય છે, એમાં વાસ્તવિક નામ કર્યું છે તે નક્કી. અનુસાર પરિચય આપે છે અને એમાં જે ક્ષતિઓ કરવું. કેટલીક ' વાર મુશ્કેલ થઈ પડે છે. તેમાં એ કે ત્રુટિઓ જણાય, તે સૂચવવા વિશેષજ્ઞોને સાદર જયારે પ્રત્યકારે પોતે' એ નામ પોતાની કતિમાં, વિજ્ઞપ્તિ કરી છે, પરંતુ હજુ સુધી તે કે એ મને, જગૃાવ્યું ન હોય અને એની પુમ્બિકામાં ભિન્ન ભિન્ન " ક8 સપષ્ટ ક્ષતિ સૂચવી નથી:-
રીતે દર્શાવાયેલું હોય ત્યારે આ પ્રશ્ન વિકટ બને છે. * ૧ દ્વિતીય અને તૃતીય વિભાગનાં પ્રણેનાં નામ
મુગ્ધમેધાકરાલંકાર અપ્રકાશિત છે, અને એની પ્રથમ વિભાગના પૂઠા ઉપર રજૂ કરાયાં છે. ત્રણે વિભાગ : ૧. આ માસિક (વ. ૫, અં. ૭)માં “ગરનાકર માં એકંદર સાડત્રીસ પ્રકરણે છે.
ચોપાઈ (વિ. સં. ૧૬૩૬)' નામને ભારે લેખ છપાય છે
For Private And Personal Use Only
