________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અંક ૫ મે ]
જ્ઞાનપ્રામાણ્યવાદ
૧૧૯
પ્રમાણે કાર્ય કરતાં સફળતા મળે ત્યારે જ જ્ઞાનમાં પ્રમાણુતા validity આવે છે. અર્થાત્ જ્ઞાનનું પ્રામાણ્ય સ્વત: નથી પણ પરત: છે, બહારની વસ્તુ ઉપર આધાર રાખે છે.
ત્રીજી થીયરીને Coherence theory of truth કહેવામાં આવે છે. આ થીયરીની મૂળ માન્યતા એવી છે કે પરમ વસ્તુ (Reality) રચનાત્મક-સમૂહરૂપ–એક કાયારૂપ છે; તેના દરેક અ ંશે એક બીજા સાથે આતપ્રેાત સંકળાએલા છે; આખી રચના અને તેના અંÀા એક નિયમને આધીન છે. તેના જૂદા જૂદા ભાગે, પણ જૂદી જૂદી રચના ( system ) ખની એક નિયમને આધીન રહે છે. આ માન્યતા એક જ પરમ તત્ત્વને માનવાવાળા અને જૂદા જૂદા દેખાતા અંશે તેના ભાગો હાવાનુ` માનવાવાળા તત્ત્વજ્ઞાની છે. આ દશનામાં રામાનુજાચાર્ય ને વિશિષ્ટાદ્વૈતવાદ જે કહેવામાં આવે છે, તે દનની આ માન્યતા છે. પાશ્ચિમાત્ય વિદ્વાને જેને Objeetive Idealism કહે છે તેની આ માન્યતા છે. તેમાં પરમ તત્ત્વ ચૈતન્યરૂપ છે, અને જગત્માં દાંૠગાચર થતા વિધવિધ પ્રકારો તેના અંશે છે. આ માન્યતા પ્રમાણે દરેક અંશે! એક બીજા સાથે સંકળાયેલ છે. અને એક અંશમાં કાંઇ આઘાત પ્રત્યાઘાત થાય તે આખા સમૂહને અસર કરે છે. આપણને જે જ્ઞાન થાય છે તે જ્ઞાન જો સમસ્ત વસ્તુને અનુરૂપ થાય તે તે પ્રમાણુ જ્ઞાન છે, અનુરૂપ ન હેાય પણુ પ્રતિરૂપ હાય ત તે જ્ઞાન અપ્રમાણભૂલ ભરેલુ છે. દાખલા તરીકે આપણી પરલેાકની માન્યતા, કર્માંની થીયરી વિગેરે માન્યતા જો વિશ્વરચનાને અધબેસતી આવતી હેાય તે તે યથાર્થ છે, નહિ તેા ભૂલભરેલી છે. આ વાદને Coherence theory of truth કહેવામાં આવે છે.
ચાથી થીયરી સ્વત: પ્રામાણ્યવાદની છે. વસ્તુનું જ્ઞાન વસ્તુના એધ ઉત્પત્તિ સાથે જ પ્રમાણુ હાય છે. જ્ઞાન સ્વસ્વરૂપથી સત્ય-સમ્યગ્ છે. તેમાં જે ભૂલ દેખાય છે તેનું કારણુ જ્ઞાનના સ્વરૂપમાં નથી, પણ જ્ઞાનથી વ્યતિરિક્ત કારણને આશ્રયીને છે. જૈન દર્શન પ્રમાણે આત્મા કેવળજ્ઞાન સ્વરૂપ છે, જ્ઞાન આત્માના ગુણ છે. એટલે જો બીજા અવરાધક કારણા ન હેાય તા જે બેધ આત્માને થાય છે તે સમ્યગ-યથા જ થાય છે અર્થાત્ આ માન્યતા પ્રમાણે જ્ઞાનનું પ્રામાણ્ય સ્વત: છે, પરત: નથી.
જ્ઞાનનું પ્રામાણ્ય નક્કી કરવા માટે આ ચાર માન્યતાએ તત્ત્વજ્ઞામાં પ્રવર્તે છે. જૈન દનના વસ્તુસ્વરૂપના મંતવ્ય પ્રમાણે કઇ થીયરી અંધબેસતી આવે છે, તે હુવે જોવાનુ રહે છે.
For Private And Personal Use Only
