Jain Dharm Prakash 1950 Pustak 066 Ank 05

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/533789/1

Page #1

પુસ્તક ૬૬ મું]
Yadaladadaalalaalalaalasiasics
मोक्षार्थिना प्रत्यहं ज्ञानवृद्धिः कार्या ।
શ્રીજૈનધર્મપ્રકાશ
ઇ. સ. ૧૯૪૯
વીર્ સ. ર૪૭૬
તુર્કી લાગ
ज्ञान क्रिया भ
સ
557
भा
સા)ના
3
ए ज्ञान
परम निधाने
श्री जैन धर्म प्रसारक सभा
ફાગણ
[ અર્ક ૫ મે
૧૫ મી ફેબ્રુઆરી
rlthwnL1
પ્રગટકોં— શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા
ભાવનગર
વિક્રમ સ, ૨૦૦૬
මේ මේ මේමේ මේමේ මේමේ මේමේ මේමේ මේ මේමේ මේමේණ

Page #2

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ. બહારગામ માટે બાર અંક ને પિસ્ટેજ સાથે વાર્ષિક લવાજમ રૂા. ૧-૧૨-૦ પુસ્તક ૬૬ મું 1
વીર સં. ૨૪૭૬
{ લ
ફાગણ અંક ૫ મે
૨૪૭૬
વિ. સં. ૨૦૦૬ अनुक्रमणिका ૧ ફાલના ખાતે મળેલ શ્રી જેન વેતાંબર કોન્ફરન્સના સત્તરમા અધિવેશનના
ઉદ્દઘાટન પ્રસંગે શેઠ કસ્તુરભાઈ લાલભાઈએ કરેલ પ્રવચન - ૯૩ ૨ સદરહું કેન્ફરન્સના પ્રમુખ શેઠશ્રી કાંતિલાલ ઈશ્વરલાલનું પ્રવચન ૩ કોન્ફરન્સની સ્વાગત સમિતિના પ્રમુખ શેઠશ્રી મૂળચંદજી સજમલજીનું પ્રવચન • • • •
૧૦૭ ૪ સત્તરમાં અધિવેશનના આદેશ
૧૧૨ ૫ જ્ઞાનપ્રામાણ્યવાદ
1 - ( શ્રી જીવરાજભાઈ ઓધવજી દેશી) ૧૧૬ ૬ “ પ્રકાશ” સંબંધી
૫
૧ર૦
નવા સભાસદ ૧ દોશી કાંતિલાલ જીવરાજ
માંગો ૨ શાહ ઉત્તમચંદ હરગોર્વાદ અમદાવાદ
લાઈફ મેમ્બર વાર્ષિક મેમ્બર
સભા...સમાચાર તા. ૨ જી તથા ત્રીજી ફેબ્રુઆરીના રોજ ફાલના(મારવાડ)ખાતે મળેલ શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કોન્ફરન્સના સત્તરમા અધિવેશન પ્રસંગે તેની સફળતા ઈચ્છત તાર-સંદેશ તથા શુભેચ્છા દર્શાવતો પત્ર સભા તરફથી મોકલવામાં આવ્યા હતા.
આચાર્ય મહારાજશ્રી વિજયવલભસૂરિજીના પટ્ટધર શાંતમૂર્તિ આચાર્યશ્રી વિજયલલિતસૂરિજી ખુડાલા ખાતે સ્વર્ગવાસી થતાં દિલગીરી દર્શાવતે તાર કરવામાં આવ્યે હતો.
છે.
“પ્રકાશ સહાયક ફંડ ગયા માસમાં જણાવી ગયા પછી આ માસમાં નીચે પ્રમાણે રકમ મળી છે છે, જેને સાભાર સ્વીકાર કરવામાં આવે છે
૮૨) અગાઉના
૧૧) એક બહેન હ. ગાંધી જમનાદાસ અમરચંદ મુંબઈ રૂ. ૯૩) કુલ

Page #3

શ્રી જૈનધર્મપ્રકાશ
પુસ્તક ૬૬ મુ.
વીર સ, ૨૪૭૬ : ફાગાણું :
: અંક ૫ મો.
ગિ :
1 વિ. સં. ૨૦૦૬
{ સમયને પિછાની ર્તવ્યમાં રત બને ! [ શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કોન્ફરન્સના સત્તરમા અધિવેશનને ખુલ્લા
મૂકતાં શેઠશ્રી કસ્તુરભાઈ લાલભાઇએ કરેલ પ્રેરક પ્રવચન ] શેઠશ્રી કસ્તુરભાઇએ પ્રચંડ હર્ષનાદો વચ્ચે ૧૭મું અધિવેશન ખુલ્લું મૂકતાં જણાવ્યું હતું કે કેન્ફરન્સને અસ્તિત્વમાં આવ્યું તમ મગ પચાસ વર્ષ થઇ છે, પણ મને કહેતાં દુખ થાય છે કે આજ સુધીમાં કોન્ફરન્સની મારફતે આ પગે કાંઈ ખાસ સિદ્ધિ મેળવી શકયા નથી. શરૂઆતમાં જ્યારે કેન્ફરસની બેઠક ભરાતી ત્યારે જૈન જનતામાં તે અંગે ભારે ઉત્સાહ
જામતો. પૈસાદાર વર્ષે પણ સારી સંખ્યામાં હાજરી આપો અને વિવિધ પ્રકારના દાનની જાહેરાત થતી. પાંચ સાત વર્ષ આ રીતે ચાલ્યું અને ત્યાર પછી કોન્ફરન્સ અંગેને ઉત્સાહ મંદ પડતો ગયો અને કાળે કરીને આજે એ સ્થિતિ એવી છે કે તેનું અધિવેશન ભરવું પણું મુશ્કેલ બન્યું છે. આના કારણે જે આપણે તપાસીએ તે સહેજે સમજાશે કે કેન્ફરન્સ પાસે કોઈ જાતનો સંગીન અથવા રચનાત્મક કાર્યક્રમ ન હતે. જૈન જનતાના ગાઢ સંપર્કમાં આવી તેને મદદરૂપ થવા કાંઇ ખાસ કરવામાં આવ્યું નથી. કેટલાક ચર્ચાસ્પદ ધાર્મિક સવાલે ચર્ચા જૈન જનતામાં વૈમનસય ઊભું થયું, આ બધા કારને લીધે જે ઉત્સાહ સને ૧૯૦૦થે ૧૯૧૦ સુધીના મુઝ, અમદાવાદ, ભાવનગર વિગેરેના અધિવેશનમાં જોવામાં આવ્યું તે આજે દેખાતો નથી,
રચનાત્મક કાર્યક્રમ અપનાવો. શેઠશ્રી કસ્તુરભાઈ લાલભાઈ મહેતાંબર જૈન કોન્ફરન્સનું આધવેશન જૂદા જૂદા
[“જૈન” પત્રના સૌજન્યથી પ્રાંતના, છહલાઓના અને તાલુકાઓના જૈનેને એક બીજાના પરિચયમાં લાવવાનું સ્થાન બને તે યોગ્ય છે, પણુ તેને જૈનાની લોકપ્રિય સંસ્થા બનાવવી હોય તો નીચેના મુદ્દાઓ લક્ષમાં રાખી કાર્યક્રમ રચવો જોઇશે.
૧. જૈનેની કોન્ફરન્સ હોઈ જેનસિદ્ધતિને માન્ય રાખી ચાલનારી સંસ્થા હોવી જોઈએ.
૨. આજની બદલાતી જતી સમાજરચનામાં કામની આર્થિક સ્થિતિ સુધારવા ઉપાય થાજી તે અંગેની જરૂરી પ્રવૃતિઓ હાથ ધરવી જોઈએ.
છે.'

Page #4

૯૪
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
૩. ધાર્મિક ચર્ચાસ્પદ વિષયે તેમાં લાવવા જોઇએ નહિ,
૪. સેવાભાવી કાર્યાંકા તૈયાર કરી જૂદી જૂદી જગ્યાઓએ જૈન જનતાના ઉત્કર્ષ સારું પ્રખ'ધ થવા જોઇએ.
[ કારણ
ઉપરના મૂળભૂત મુદ્દાઓ ઉપર કાન્ફરન્સની નીતિ ઘડાશે નહિ ત્યાં સુધી કાન્ફરન્સ લોકપ્રિય સંસ્થા બનવી મુશ્કેલ છે.
જૈતાની કંગાલીયત.
દસ વર્ષોંમાં જૈનેાની સ્થિતિમાં ભારે પન્ના આવ્યા છે. ગામેાગામ અને શહેરેશહેરમાં જૈન જનતાને મેટા ભાગ આર્થિક સંકડામણમાં મૂકાઇ ગયેા છે. વધુ દુ:ખની વાત તો એ છે કે આમાંના મેટા ભાગે તે આત્મવિત્રાસ પણ ગુમાવ્યા છે. જ્યારે દસ વર્ષ પહેલાં એવી સ્થિતિ હતી કે જૈન ગ્રામને પ્રાણ છોકરા હાય લાંખા કરતા શરમાતા એટલુ જ નહિ પણ તેવી રીતની મદદ લેવા તૈયાર ન હતા. જ્યારે આજે સેકડા નહિ પણ ધ્રુજારા માણુસા મદ માટે ફાંફાં મારી રહ્યા છે. આ સ્થિતિ એકલી દુઃખદ નથી, પરંતુ જૈતેા માટે ભયંકર છે. આમાંથી બચવાને અને આપણાં ભાષને ઉગારવાના એક જ રસ્તા છે જે ભાઇઓની કંગાળ હાલત ઢાય તેમણે તે મીટાવવાને માટે ગમે તે કામે લાગી જવું જોઇએ અને તેમને કામે ચઢાવવા માટે બીજા જૈન ભાઈએ કે જે સુખી હોય તેમણે મદદ કરવી જોઇએ. જેનાથી અમુક કામ થાય અને અમુક કામ ન થાય તે માનસ હવે પણ ફેરવાવુ જોઇએ,
હુન્નર-ઉદ્યોગની તાલીમ આપે..
આજે હિંદુસ્તાનમાં ક્રાંતિ આવી રહી છે અને સેકડા વર્ષથી વિણક વર્ગના હાથમાં અમુક વેપારી હતા તે ચાલી ગયા અને એ પણ શંકાસ્પદ છે કે તે વેપારી વિષ્ણુક વર્માંના હાથમાં પછા આવશે કે ક્રમ? આ સ્થિતિમાં આપણે સમયને પિછાનીએ અને કામે લાગી જઇએ. તા જ ઉન્નતિને માર્ગે વળીએ. છેલ્લા વીસ વર્ષમાં એક કામ ધણું સરસ થયું છે અને તે એ કે મારવાડ જેવા પછાત ગણાતા દેશમાં પણ જૈન વિદ્યાર્થીઓને ભણવા માટેની સગવડ થઇ છે. આ સગવડે જેટલા વધુ પ્રમાણમાં આપણે આપીશું' તેટલા પ્રમાણમાં એકારીને સવાલ વહેલો ઉકેલી શકીશું. ઉપરાંત નાના પાયાના ઉદ્યોગાની કામગીરી શીખવવામાં આવે તે ચભાષાના આવિકાને પ્ર*ત સહેલા બને.
૧૯૪૭ની ભયંકર ક્રાંતિમાં લાખા હિંદુને પાકિસ્તાન છેડી હિંદુસ્થાન આવવું પડયું. તેઓ તેમના ધાર, રાચરચીલા વિગેરે છેડી ચાલ્યા આવ્યા પણ એ સૌતે મગરૂખી લેવા જેવી વાત છે કે તેએમાંથી એક પશુ માણસે લાંબા હાથ કરી પેાતાને નિર્વાહ કરવાના વિચાર ન કરતાં ગમે તે કામ કરી પેાતાને નિર્વાહ કરવાનું પ્રશ ંસનીય અને મર્દાનગીભર્યું પગલું ભર્યું છે. તે જ પ્રમાણે આપણામાં આવેલી નિસ્તેજતા દૂર કરી કામે લાગી જઇએ તો આપણે ય રહેજમાં છે,
આજે અધિવેશન ભરાઇ રહ્યુ છે તે અંદર અંદરના મતમતાંતર ભૂલી જઈ કામમાં અય સાધી અનેક જૈન કુટુંબાની આધારભૂત સસ્થા બની રહે તેમ પ્રાર્થી આ અધિવેશન ખુલ્લુ મૂકું છું.

Page #5

ઐક્ય એજ આપણું અમોઘ સાધન છે
શુદ્ર મતભેદો ભૂલી કર્તવ્ય-પથ પર આગે બઢ. [ શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કોન્ફરન્સના ફાલના (મારવાડ) ખાતે તા. રજી
ફેબ્રુઆરીના સત્તરમા અધિવેશનના પ્રમુખસ્થાનેથી રા. બ.
શેઠ શ્રી કાંતિલાલ ઈશ્વરલાલનું જુસ્સાદાર પ્રવચન ] भववीजांकुरजनना रागाद्याः क्षयमुपगता यस्य । ब्रह्मा चा विष्णुर्वा हरो जिनो वा नमस्तस्मै ॥ श्रीहेमचंद्राचार्य
ભવરૂ૫ વૃક્ષના બીજાં કર એવાં રાગાદિક જેના ક્ષય પામ્યા હોય તે ગમે તે બ્રહ્મા હોય, ગમે તે વિષ્ણુ હોય, ગમે તે મહાદેવ હોય કે ગમે તે જિન હોય તેને મારા નમસ્કાર છે.
આપણે નિશ્ચય કરીએ કે સત્યની આરાધના છોડવાના નથી, સત્ય માટે જગતમાં સાચી અહિંસા એ જ ધર્મ છે; અહિંસા તે પ્રેમને સાગર છે. તેનું માપ જગતમાં કંઈ કાઢી.
શકયું જ નથી. એ પ્રેમ સાગરથી આપણે ઉભરાઈ જઈએ, તે આપણામાં એવી ઉદારતા આવે કે તેમાં આખા જગતને આપણે સંકેલી શકીએ. એ કડીની વસ્તુ છે ખરી, છતાં સાધ્ય છે, તેથી આપણે શરૂઆતની પ્રાર્થનામાં સાંભળ્યું કે શંકર કે વિષ્ણુ, બ્રહ્મા હો કે ઈન્દ્ર, બુદ્ધ હા કે સિદ્ધ, મારું માથું તેને જ નમે છે જે રાગદ્વેષ રહિત છે, જેણે કામો જીતેલા છે, જે અહિંસાની–પ્રેમની મૂર્તિ છે.
આપ સર્વ ભવ્ય આત્માઓને હું નમન કરૂં છું. આપનામાં રહેલાં અનંત ગુણો, તથા આપણુ અંતિમ ધ્યેયને પહોંચવા માટે આપણામાં છુપએલ અનંત જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર્યની અનંત શક્તિઓને હું કોટી કોટી વંદન કરું છું. આત્મ જાગૃતિના મુખ્ય સિદ્ધાંતને સ્વીકારનારા અને
આપનાર આપ સર્વમાંથી અનેક પ્રેરણા લેટ રા. આ. શેઠશ્રી કાંતિલાલ ઈશ્વરલાલ આપણે સાથે મળી જૈન શાસનને ઉદ્યોત કરવા અનેક કાર્યો કરવાનું બળ મેળવીશું. જે ઉત્સાહ અને પ્રેમથી આજે આપણે આપણા પૂર્વજોની ભૂમિ ઉપર એકત્રિત થયા છીએ તે ભૂમિને ફરી યાદગાર બનાવવાનું શાસનદેવ આપણને બળ આપે તેવી તમારા અને મારા તરફથી પ્રાર્થના કરું છું.
છેલ્લા અધિવેશન પછીના લગભગ પાંચ વર્ષના ગાળા પછી આપણી આ મહાસભા આજે તેનું સત્તરમું અધિવેશન ભરી શકી છે તે માટે પરમ કૃપાળુ પરમાત્માને હું આભાર માનું છું.

Page #6

શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ ફાગણ
કેન્ફરન્સના જન્મથી માંડી આજ સુધી એટલે લગભગ ૪૯ વર્ષના લાંબા ગાળામાં આપણી મહાસભાનું નાવ ભરતી અને ઓટ વચ્ચે સારી રીતે ઝેલાં ખાતું આવ્યું છે. પંદરેક વર્ષથી તે ઓટમાં એટલું સપડાયું કે એક કિનારે આવીને જ તેનું નાવ પડી રહ્યું છે. પાંચ વર્ષ પહેલાં આપણે મુંબઈ ખાતે તેનું સેળમું અધિવેશન ખૂબ ઉત્સાહ વચ્ચે ભર્યું અને દરેકને આશા હતી કે મહા સભામાં નવા પ્રાણુ પુરાશે અને સમાજને યોગ્ય માર્ગદર્શક થઈ પડશે પણ સમાજના ડહાળાએલ વાતાવરણને સ્વચ્છ થવાને સમય પાકો નહીં એટલે તે વખતે પણ કાર્યકર્તાઓના ભગીરથ પ્રયત્ન છતાં આપણે સંતોષકારક પરિણામ લાવી શકયા નહિ. મારવાડના ઉત્સાહી બંધુઓએ આવા કટોકટીના સમયમાં આ અધિવેશન માટે આમંત્રણ આપ્યું અને આજે આપણે એકત્રિત થઇ શકયા છીએ તે તેમને જ આભારી છે..
આ સંસ્થાને જન્મ આપનાર પણ આજથી ૮૦ વર્ષ પહેલાં જન્મ લેનાર એક ગ્રેજ્યુએટ મારવાડી બંધ જ હતા. ઢઢ્ઢા સાહેબના નામથી જૈન સમાજ અપરિચિત નથી. એક મારવાડી બંધુના હાથે સ્થપાયેલ આ સંસ્થાને તેના ખરા કટોકટીના સમયમાં હાથ ઝાલનાર મારવાડી બંધુઓ જ બહાર પડે તેમાં મને કુદરતને હરતક્ષેપ લાગે છે. જે સ્થાને આપણે એકત્રિત થયા છીએ તે સ્થાનમાં વિદ્યાનું જે મહાન ધામ પ્રવર્તે છે, તે પણું ઢકાસાહેબની અથાગ મહેનતનું જ પરિણામ છે. આટલી પાકટ ઉંમરે પણુ યુવાનને થરમાવે તેવા ઉત્સાહથી આપણને પ્રેરણા આપવા આજે આપણી વચ્ચે તેઓ હાજર રહ્યા છે. આ સંસ્થાને જીવતી જોવાની તેમની ધગશ આપણામાં નવા પ્રાણ પૂરી રહી છે. આ મહાન સંસ્થાના મહાન પિતા બીજ વીસેક નવાં અધિવેશનમાં આ પ્રમાણે હાજરી આપે એટલી શાસનદેવને પ્રાર્થના છે.
: ગોકવાડ સંઘના પણ આપણે એટલા જ ઋણી છીએ. વીર ભામાશાના વારસદારોને ખરી કટોકટી વખતે મદદ મોકલવાનું કહેવું જ ન હોય, તે તો સમયસર પહોંચી જ આવે અને નિસ્તેજ થયેલી શક્તિઓમાં પ્રાણ પૂરે,
પરમપૂજય આચાર્ય શ્રી વિજયવલલભસૂરીશ્વજી ! જૈન સમાજ અને ધર્મ માટે આપની ઉદાત્ત ભાવનાને હજી અમે પૂરેપૂરી સમજી શક્યા નથી. એકાદ નાની કેળવણીની નવી સંસ્થા ખેલવાની હોય છે કે આપનું હૃદય ઉછળે તે આ તે કેઈ જેન સમાજના પ્રાણુરૂપી કોન્ફરન્સની ડુબતી નાવને ફરી તરતી કરવા આપને શું મંથન થતું હશે તે તે કોઈ અનુભવી જ સમજી શકે. પાકીસ્તાનના ભાગલા વખતે શાસનદેવે અમારા સુભાગ્યે અમને સંપ્યાં કારણ કે હજી જૈન સમાજને આ નવા ક્રાંતિકાળમાં આપની ડગલે ને પગલે જરૂર લાગવાની છે. આ ન પલટે લેતા યુગમાં જૈન સમાજ ભગવાન મહાવીરને વારસો કઈ રીતે સાચવી શકે, પચાવી શકે અને જગત સમક્ષ રજૂ કરી તેને યોગ્ય માર્ગે વાળા શકે તે માટે અમારે આપશ્રીની દેવી ની ભારે જરૂર છે. જૈન સમાજ જગત સમક્ષ એક સરખા માનવી ઉમે રહી શકે તે માટે આપે કેળવણીની અનેક સંસ્થાઓ ખોલવા

Page #7

અંક પ મ ]
ઐકય એ જ આપણું અમોઘ સાધન છે.
૧૭
પ્રેરણા આપી અને તેનાં ફળ આજે નવી પ્રજા ચાખવા માંડી છે. શ્રાવક ક્ષેત્રને મજબૂત કરવા આપની દીર્ધદષ્ટિથી પ્રથમ પગલું ભર્યું", હવે જૈન સમાજ આ કટોકટીના કાળમાં ઉભો રહી શકે. અને આખા શાસનની જવાબદારી વહેરી લેવા જેટલો શક્તિમાન થાય તેની પણ પ્રેરણા આપના તરફથી જ મળશે તેવી અનેક આશાઓ અમે આપ જેવા પાસે ન રાખીએ તો કોની પાસે રાખીએ? ભારતવર્ષનાં દરેક જૈન વિદ્યાધામેના બાળકના આપને આશીર્વાદ છે કે તમે ખૂબ જીવજે અને સમાજની આશાના એ તારલાઓ માટે બીજા અનેક વિદ્યાધામે ખેલવા પ્રેરણા આપજે. દ્રશ્ય, ક્ષેત્ર, કાલ અને ભાવને પૂરેપૂરા સમજનાર પૂજયશ્રી ! સમગ્ર જૈન સમાજની આપને માટે પ્રાર્થના છે કે આ યુગના જેન યુગેશ્વર ખૂબ લાંબુ જીવે. શાસનદેવ તમને ખૂબ છવાડે.
સજજનો! જે માન જવાબદારી-ભરેલું સ્થાન આપે મને આપ્યું છે તે સ્થાનને લાયક હું છું કે કેમ તેની ચર્ચા કર્યા વિના એટલું જ કહીશ કે આપના નેહાકર્ષણથી આકર્ષાઈ મેં આ દુઃસાધ્ય ભાર ગ્રહણ કર્યો છે. જો કે આપે ભાર મને સંખે છે છતાં હું તે એમ જ સમજું છું કે ખરી જવાબદારી આપને રવીકારવાની છે. હું તે એક નિમિત્ત માત્ર છું. દેવને રથ ખેંચવા લાકડાને ઘેડ જોડે છે ખરા, પણ એ રથને ખેંચે છે ભક્ત લેકે જ. હું પણ આ અનુષ્ઠાનરૂપી રથને લાકડાને ઘેડ છું, ખેંચવાનું આપને જ છે. મને પૂર્ણ શ્રદ્ધા છે કે આપ સર્વના સહકારથી આપણુ મહાસભાને આપણે ફરી પ્રાણવંત સંસ્થા બનાવી શકીશું.
આ અધિવેશનનું ઉદઘાટન આજે જે વ્યક્તિને હસ્તે થયું છે તેથી આપણા સર્વેની શ્રદ્ધા ખૂબ દઢ થઈ છે કે આપણી મહાસભા જીવતી અને જાગતી સંસ્થા બનાવી શકીશું. શેઠ કસ્તુરભાઈ લાલભાઈ જેવી બાહાથ અને દીર્ધદષ્ટિવાળી વ્યક્તિ આપણે ધરાવીએ છીએ તે માટે આપણે સમાજ ખરેખર મગરૂર છે. આવી એક જ વ્યક્તિથી આપણે ઘ બાબતમાં બેફીકર ઈએ. તીર્થોના અતિ શું યવણું ભરેલા પ્રશ્નને આપણા અને આપણી વધ્યની પ્રજા માટે લાંબાકાળ સુધી સરળ બનાવી તેમણે સર્વને ચિંતામુક્ત કર્યા છે, અને પુણ્યશાળી વ્યક્તિના શુભહસ્તે આ અધિવેશનનું ઉદ્ધાટન થાય તે માટે હું તે ખૂબ શ્રદ્ધાવંત થશે છું કે આપણે કેન્ફરન્સ દ્વારા અનેક સંગીન કાર્યો હાથ ધરી શકીશું. પ્રમુખસ્થાને વ્યવહારિક દષ્ટિએ હું ખુરશી ઉપર છું પણ મારી નજર તે શેઠ કરતુરભાઈ ઉપર જ હંમેશા રહેશે. કેન્ફરન્સના શરીર તરીકે હું મારી જાતને માનીય અને તેના આત્મા તરીકે શેઠ કસ્તુરભાઈને માનીશ. હું તમારા તરફથી આ તકે શેઠ કસ્તુરભાઇને આભાર માનું છું.
છેલા અધિવેશન પછી આપણે દેશ એક મહાન ક્રાંતિમાંથી પસાર થઈ રહ્યો છે. એ પાંચ વર્ષના ગાળામાં યુરોપના ભયાનક યુદ્ધને અંત આવ્યું અને ભારતવર્ષ મહાત્મા ગાંધીજી અને કોંગ્રેસની લાંબી તપશ્ચર્યા પછી સ્વતંત્ર થયો. હજાર વર્ષમાં જે દેશ ખરી

Page #8

શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ
[ ફાગણ
સ્વત ંત્રતા પ્રાપ્ત ન કરી શક્યા તે લાહીનું એક ટીપું પાડ્યા વિના અહિંસાના માર્ગે કરી સક। તે માટે આપણને એવડા ન થાય છે.
આજે આપણે એક સ્વતંત્ર દેશના શહેરી તરીકે આ અધિવેશનમાં ભાગ લઇ રહ્યા છીએ એટલે આપણી જવાબદારી પણ હવે બમણી થાય છે. દેશને સ્પર્શ કરતાં નાના કે મોટા દરેક પ્રશ્નો સાથે આપણે એક હિન્દી તરીકે જોડાવાની પહેલી જવાબદારી અને કામવાદ કે પ્રાંતવાદને અસ્પૃશ્ય ગણીને જૈન સમાજ તથા ધર્મના આંતરિક પ્રશ્નોના મા કાઢવાની બીજી જવાબદારી. આપણી એ આંખામાં ક આંખ ઓછી કિંમતી છે એ કહેવુ' જેટલું મુશ્કેલ છે તેટલુ જ મુશ્કેલ આ અંતે જવાબદારીઓની કિંમત આંકવામાં છે. રાષ્ટ્ર જીવતા અને સદ્ધર હશે તેા જ સમાજ અને ધમ' જીવી શકશે.
દેશની ચાલુ પરિસ્થિતિ અને આપણી ફરજ
હું આપની સમક્ષ રાષ્ટ્રની હાલની પરિસ્થિતિ અંગે લાંબું વક્તગ્ય કરવા નથી માયા. આપ સર્વે તેનાથી સારી રીતે વધે છે. દેશ સ્વતંત્ર થયા પછી પણ હજી આજે આપણે ખરી શાંતિ અનુભવી શકતા નથી અને પ્રજાના મેાટા ભાગના ખૈની પ અવધ આવતી હોય તેમ આપણને લાગ્યા કરે છે. ગયા યુદ્ધ પછી જગતનો ડામાડેાળ સ્થિતિ, પાકિસ્તાનની ઉત્પત્તિયા થયેલ માનવસાર, ત્યાંથી આવનાર ભાઇ વ્હેનો માટે સરકારને કરવાની દરેક જાતની સગવડના ખેાજો, કાશ્મીર અંગે ઝધડા, મૂડીવાદ અને મજૂર વચ્ચે બણ. અનાજની મેટી ખેંચ, અસહ્ય મેધવારી અને છેલ્લે છેલ્લે ઈંગ્લેડે પૌ'ની કિંમત ધટાડવાથી ડૉલર વિસ્તારમાંથી જગુસભાવ મગાવવાની વધેલી મુશ્કેલી–આ અને આવા અનેક પ્રશ્ન દેશના સુકાનીઓને ખુબ મુંઝવી રહ્યા છે. એક પ્રશ્નનું નિરાકરણ કરવા કામ હાથ ધરાય છે ત્યાં ખીન્ને આવીતે ઊમે જ રહે છે. બ્રિટિશ સરકારે એવુ જી કરીને આપણને વસ્ત્ર આપેલ છે કે જરા સાંધતા, સધાવાને બદલે વજ્ર વધારે ફાટે છે. આવી કટીકટીના સમયમાં સરકારની ટીકા કરવી આપણા માટે બહુ સહેલી થાય છે; પણ એ જગ્યાએ આપણે હેત તે શુ કરી શક્ત એ વિચારતા જવાબ આપણે પે તે જ વિચારવાના છે. રોકડા વર્ષોંની ગુલામીમાં આપણે એટલા તે નિર્મૂળ તો ગયા છીએ કે જરા જેટલું દુઃખ પણ્ આપણને હિમાલય જેવુ લાગ્યા કરે છે. આ પ્રમાણે સરકારને સહકાર આપવાને બદલે તેમતે વખાડીને, ટીકા કરીને હિમંત કરવાને માર્ગ લઈ રહ્યા છીએ. આવા કટોકટી ભરેલાં સમયમાંથી પસાર થતાં જરા વાર તેા લાગે જ, પણુ દેશના સારા નસીબે આપણે એવા સહર આગેવાતાના હાથમાં છીએ કે દરેક બાબત થાળે પડતાં વાર ન લાગે એવી મારી તો પાકી શ્રદ્ધા છે. દેશને મુંઝવતી મારી મુશ્કેલીએને માર્ગો જ્યાં સરળ થયા કે નાની બાબતે આપમેળે જ રસ્તાાસરે આવી જશે.
આપણી મહાસભા,
આપણી મહાસભાના જન્મ પછીથી આજ સુધીમાં ક્રાણુ વખત આ સંસ્થાની મેાટી અને ખરી જરૂરીયાત આપણને ન લાગી હોય તેવી જરૂરિયાતના સમયમાં હવે આપણે

Page #9

એકય એ જ આપણું અમોઘ સાધન છે. '
દાખલ થયા છીએ. કોન્ફરસની પચાસ વર્ષની કારકીદિમાં મેં શરૂઆતમાં જણાવ્યા મુજબ અનેક ભરતી અને એટ અ૫ છતાં શ્વેતામ્બર સમાજમાં વિદ્યાજ્ઞાનને પ્રચાર, સાહિત્યનું પ્રકાશન, જૂના સાહિત્યને, શિલાલેખન અને મંદિરોનો ઉદ્ધાર, સામાજિક કુપ્રથાઓને નાશા, નવીન વિચારોનું પ્રબળ આંદોલન, સુશિક્ષિત અને શ્રીમંતના સુયોગ, ધાર્મિક ખાતાઓની તપાસણી વિગેરે અનેક કાર્યો થઈ સમાજમાં પ્રબળ જાગૃતિ આવી. આ દરેકમાં મંદતા, સ્તબ્ધતા કે રૂઢીચુસ્તતા વત્તાઓછા પ્રમાણમાં સમાજમાં રહેલા જૂના જડઘાલેલા વિચારની અસરથી રહેવા પામી છે, છતાં હવે વર્તમાન યુગના વાતાવરણના જોશથી સર્વ ઉપર ઉત્તમ પ્રભાવ પડે છે. છેલ્લાં પંદરેક વર્ષથી તે જૂના અને નવા વિચારવાળાઓ વચ્ચે વિચારભેદને લીધે ખૂબ ઘર્ષણ ચાયું જેના પરિણામે તેના અસર કેન્ફરન્સ ઉપર માઠી થઈ અને કોન્ફરન્સ લગભગ મૃત:પ્રાય સ્થિતિમાં આવી પડી. ગયા અધિવેશન બાદ બેએક વર્ષ પછી તે એમજ લાગતું હતું કે કદાચ આ સંસ્થા બંધ પડી જાય. પણ તે અરસાના કાર્યકરોએ હિંમત ન હારતા ખેળીયામાંથી પ્રાણુને જતાં જતાં અટકાવવા ભારે પ્રયત્ન કર્યો જે માટે તેઓ ખરેખર ધન્યવાદને પાત્ર છે. છેલ્લા વર્ષથી મુંબઈ સરકારના કેટલાક નવા કાયદાઓ જેન ધર્મના હાદ્રને એવા તે સ્પર્શતા ગયા કે કારને તેની લાંબી નિદ્રાને ત્યાગ કરવો પડશે. ધર્માદા ખાતાના ટ્રસ્ટ એકટ બીલ, ભીક્ષાબંધીના કાયદામાં આપણું પૂજય ત્યાગી વર્ગને સમાવેશ, આયંબીલ જેવી પવિત્ર તપશ્ચર્યાને પણ સમૂહમાં ન કરી શકવાને કાયદાને આવતા પ્રતિબંધ વિગેરે માટે આપણી મહાસભાએ ખૂબ જહેમત ઉઠાવી, અથાગ પરિશ્રમ લઈ તેની યોગ્ય કાર્યવાહી શરૂ કરી દીધી. અને સરકારમાં જૈન સમાજને અવાજે ખૂબ સાટે રીતે રજૂ કર્યો. ગમે તેવા જનવાણીને પણ સંતોષ થાય તેવા ધાર્મિક વૃત્તિનાં કાર્યો મહાસભાએ હાથ ધરવાથી કરી જેમ જનતાને વિશ્વાસ આવવા માંડ્યો કે આવી સર્વમાન્ય થવા સર્જાયેલી આ સંસ્થા સિવાય હવે આ યુગમાં જૈન સમાજ પિતાને અવાજ રજૂ કરી શકે નહિં અને સમાજને યોગ્ય માર્ગદર્શન આપી ન શકેપયાર વર્ષની જૂની સંસ્થા છેડીને નવી સંસ્થા સ્થાપવા કઈ વિચાર કરે તે પણ જનતાને વિશ્વાસ મેળવતાં તેને અનેક વર્ષો થઈ જાય, એટલે હવે તે લગભગ દરેક ધર્મને એમ લાગવા માંડયું છે કે કોન્ફરન્સની પ્રગતિ તે જ જૈન સમાજની પ્રગતિ, જૈન સમાજની ખરી પારાશીશી જોવી હોય કોન્ફરન્સ દ્વારા જ જોઈ શકાય. આવી એક સરખી વિચારશ્રેણીને લીધે આપણું સંગઠન મજબૂત બને તેવા સંગ થવા માંડ્યા છે. આવા સમયને લાભ લઈ મારી તે સમાજના દરેક વર્ગને નમ્રપણે અરજ છે કે ભૂતકાળનાં દરેક મતભેદને વિસારે પાડી નવા જન્મ તરીકે હવે આપણે સાથે ભળીએ અને ઉદાર ભાવથી એકબીજામાં વિશ્વાસ રાખી આપણી મહાસભાને આગળ ધપાવીએ. અનાદિકાળથી મતમતાંતરે ઉપસ્થિત થયા જ કરે છે અને વ્યવહારૂ માનસથી તેને નિકાલ લાવી આગળ પગલાં મૂકવાં જ પડે છે. આ પ્રસંગે વડોદરા ખાતે સને ૧૯૦૬ માં ભરાયેલ ત્રીજા અધિવેશનમાં તે વખતનાં મુખ્ય મંત્ર શેઠ લાલભાઈ દલપતભાઈના ભાષણમાંથી આપણને મનન કરવા લાયક ભાગ આપ સમક્ષ રજુ કરું છું:

Page #10

૧૦૦
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ,
| ફાગણ
“પૈસાની મદદ મળશે પણ જો સંપ નહી હૈાય તે આપણે કાન્ફરન્સને નભાવી શકવાના નથી, કારણુ પૈસાની મદદ કરતાં પણ વધુ જરૂર સપનો છે, તે ખાતર આપણે ઝીણી ઝીણી બાબતે માં મતભેદ દૂર કરી એક જ મુદ્દા ઉપર આવવું જોઇએ. જો આપણા અમુક ભાઈ ચૂક કરે છે તો તેને તે બતાવવી એ આપણી ફરજ છે. તેમ કરવાથી તે સુધારે તા લણું સારું' અને ન સુધારે તા દરગુજર કરવી; પણ તે બાબત વિરાધ કરી તેનાથી જુદા પડવું તે આપણતે ઉચિત નથી. આવા બહુાળા વિચાર સિવાય આપણે કઇ કરી શકવાના નથી.''
આજ અધિવેશનના પ્રમુખ રાયબહાદુર ભાનુસાહેબ બુદ્ધિસિહજી દુધાડીઆ સાહેબના પ્રમુખસ્થાનેથી કરેલાં ભાષમાંથી પણ આપણને યોગ્ય દારવણી મળે છે. સપ ઉપર ખેલતાં તેઓ કહે છે કે:
" कोन्फरन्स में आपको मान ज्यादा मिले वा कमती मिले, आपकी मरजीका सवाल उड गया, यदि बिनमरजी के सवाल पर ठराव हुआ तो उस वख्त लेशमात्र कुछ नही होता. अपने ख्याल के सवाल पर दृढ रहना परंतु कोन्फरन्स को नुकसान पहुंचे वैसी जीद विचारना मुनासीव नहीं है । "
આ બન્ને મુરબ્બીઓના મનનીય વાકયાતે આજે આપણે હૃદયમાં ટાંકવા જેવા છે. આજે આપણે કંઇ ન કરી શકીએ તે એટલું તે દૃઢ નિશ્ચયથી નક્કી કરીને જ ઉડવાનુ છે કે હવે પછી ગમે તેવા મતમતાંતરો ઉપસ્થિત થાય છતાં તે વ્યક્તિગત હાઇ આવી મહાત સસ્થાની પ્રગતિને તે નહિં જ રેકીએ. હું આ તકે જૈન જનતાને એટલા પાકા વિશ્વાસ આપું છું કે જ્યાં સુધી આ સંસ્થાનું નાવ મને સોંપ્યુ છે ત્યાં સુધી તે તે કાઇ પણ વસ્તુ મન દુખાય તેવા લડાયક પ્રતા ક્રાન્ફરન્સને હાથ ધરવા નહિ' દઉં. દરેક વર્ગ' ગમે તેવા ઉદ્દામવાદી હૈાય કે જૂનવાણી, તેના વિચારાના સમન્વય કરાવી માર્ગ કાઢવા પ્રયત્ન કરીશ. હું સમજું' છું કે આ મહાસભાને કાને પણ ખાવી પાલવે તેમ નથી, છતાં જે વર્ગ ધમ, સમાજ અને દેશની પ્રગતિને આડે આવે છે તેવુ તમાએ ચુટેલ મારી કિંમટીને બહુ વિચાર્યાં પછી લાગશે તે અદબ વાળીને બેસી રહેવાનુ પણ હું પસંદ ન કરી શકું, અને મહાસભાતે સ્થગિત સ્થિતિમાં રાખી મુડદાલ હાલતમાં સડવા ન દઉં. મારૂ તે એક જ ધ્યેય હાઇ શકે કે કેન્ફરન્સ કઇ રીતે આગળ વધી શકે ? જનતામાં ભળતી થાય, તેની સેવા કરવાની ત! જતી ન કરે અને આખા દેશ તથા જગતની સાથે જૈન સમાજ એક સરખા માનથી ઊભા રહી શકે. આ દૃષ્ટિબિંદુ ખ્યાલમાં રાખી હુ' દરેક વા સાથ મેળવવા તનતોડ મહેનત કરીશ. હું ફરીથી દરેક જુદા જુદા વિયાર ધરાવનારા સમૂડને ખૂબ મહપૂર્વક વિનંતિ કરૂં છું. કાન્ફરન્સને આજે નવ જન્મ થયેલ છે,તે એક નવી સરથા તરીકે જ ઉભી થઇ છે તેમ સમજી તમારી સાથે સાચા હૃદયથી નિઃરાકભાવે આપો. દેશ, કાળ એવા તેા બદલાઇ ગયા છે કે જેટલા તમે આ મહાસભાથી દૂર

Page #11

અંક ૫ મે ].
ઐકય એ જ આપણું અમેવ સાધન છે
૧૦૧
ભાગશે તેટલા જ તમે જૈન સમાજને પાછા પાડી રહ્યા છે તેમ સમજજે. સાચા હૃદયથી તેમાં જોડાઈ જેટલે સાથ આપશે તેટલી આપણી પ્રગતિ નજદીક જ સમજશે.
આપણી મહાસભા એટલે સર્વને સમૂહ, આપણે સાથે મળી જે કંઈ કામ ન કરી શકીએ તે તેટલા પ્રમાણમાં આપણી પ્રગતિ અટકી જ પડે. સમાજની સાથે રહ્યા વિના આપણે જીવી શકીએ જ નહીં. આ પણે સર્વે સાથે બેસીએ, એક બીજા પ્રત્યે સમભાવપૂર્વક વર્તીએ, સમાજ અને ધર્મની વિચારણા કરીએ, એટલું વાતાવરણ આપણે ઉત્પન્ન કરીશું તે તેને હું એક મોટું રચનાત્મક કાર્ય થયેલું ગણીશ. ભૂલે કરવી અને તેને સુધારતા જવું અને નવાં પગલાં ભરવાં તે માટે તે આપણે જન્મ છે, આ એક જ ટેવથી આપણે આપણા અંતિમ ધ્યેયને પણ પહોંચી શકીએ.
કોન્ફરન્સ અને તેના ભાવી અંગે મેં આપને મારું મંતવ્ય અને બેય જણાયુ. હવે હું ટૂંકામાં જેને સમાજને સ્પર્શતા કેટલાક સવાલે આપ સમક્ષ રજૂ કરીશ,
મુંબઈ સરકારનું ટ્રસ્ટ એકટ બીલ. ગઈ સાલમાં મુંબઈની ધારાસભામાં રજુ કરાયેલ આ બીલથી જેન જનતા પૂરેપૂરી વાકેફ છે. તેને લીધે આપણા પવિત્ર ગણાતા ‘ દેવદ્રય’ની હયાતી ભયમાં આવવાને પાકે સંભવ છે, આપણી મહાસભાએ તેડુલકર કમિટી આગળ સચોટ રીતે તે બીલની વિરુદ્ધમાં પુરાવા આપ્યા છે. શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢીના પ્રમુખ શેઠ કસ્તુરભાઈ લાલભાઈએ પણ આ અંગે ખૂબ અસરકારક જુબાની આપી છે. સરકાર હિન્દુ ધર્મને લગતા કાયદાઓમાં જૈન ધર્મના માનસને પણ સાથે મેળવવા પ્રયત્ન કરતી હોવાથી આવી રીતે ઘણી બાબતમાં ઉડાહ થાય છે. હિન્દુ અને જૈન ધર્મ અનેક બાબતોમાં જુદે પડતે હાઈ બંને ધર્મો માટે એક સરખા નિયમે લગાડી શકાય જ નહિ. વળી જે કારણ માટે દાન આપનાર નાણાં આપે છે તેની ભાવના અને મંતવ્યની આડે આવવાનો કેઈ સરકારને અધિકાર ન હોઈ શકે. દાન આપનાર વગે સરકારને અજ્ઞાન લાગતો હોય તે લોકમત કેળવવા પ્રયત્ન કર, તેમાં પ્રજાને જે વ્યાજબી લાગશે તે તેની પ્રણાલિકામાં ફેર થયા વિના નહિં રહે. પણ જે મંતવ્ય જૈન ધર્મના અનુયાયીઓના હૃદયમાંથી ખસી શકે તેવું જ ન હોય તે મંતવ્યો શી રીતે ફેરફાર કરી શકાય ? એમ કહેવામાં આવે છે કે જૈન મંદિર પાસે પુષ્કળ ધન છે માટે ત્યાં એકઠું ન થવું જોઈએપાંચ પચીસ મંદિર પાસે હોવું જોઇએ તે કરતાં કદાચ વધારે હશે. આ પાંચ પચીસ મંદિરોનું ધન તેમની પિતાની માલીકીનું નથી, ભારતવર્ષના છત્રીસ હજાર જૈન મંદિરોની માલીકીનું છે. તેને જીર્ણોદ્ધાર, તેની વ્યવસ્થાનું કામ કાણુ માથે લે તેમ છે ? આખા હિન્દના જૈન મંદિરોમાં જે મંદિરનો જીર્ણોદ્ધારની ખાસ જરૂર છે તે જ શરૂ કરવામાં આવે તે મારી સાદી સમજ મુજબ અત્યારે આપણી પાસે જે દ્રવ્ય છે તેનાથી ચારગણું વધારે હોય તે પણ પહેચી શકાય નહી. આ ગણત્રી તે હું વગર મોંઘવારીના ભાવથી કહું છું, અને આજની અસહ્ય મોંધવારીને જે વિચાર કરીએ તો મારે કહેવું જોઈએ કે જે બધે એક સાથે જીર્ણોદ્ધાર શરૂ થાય તો કદાચ તે બજેટ દેવાળીયુ' ગણાય,

Page #12

૧૦૨
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ ફાગણ
જૈન મંદિરોની સ્વચ્છતા, તેની શિપકળા આજે દરેક ધર્મને અનુકરણીય છે. જો મંદિર પાસે દેવદ્રવ્યની જોગવાઈને પ્રબંધ આપણા પૂર્વાચાર્યોએ ન કર્યો હોત તે આ જ પ્રદેશમાં આવેલ આખા ભારતવર્ષની કળાને ઉજ્વળ કરનાર દેવવિમાન જેવા રળીઆમણુ રાણકપુરના તીર્થને જીર્ણોદ્ધાર શેઠ આણંદજી ક૯યાણજીની પેઢી લાખ રૂપી આને ખર્ચે શી રીતે કરાવી શકી હોત ? અને આ જ પ્રમાણે સમગ્ર ભારતવર્ષની કળાના મુગટ સમાં આબુના મંદિરોના ઉદ્ધાર માટે પચીસેક લાખ જોઈશે તેનું શું? આ તે એક બે તીર્થોની વાત કરી, હજી આવાં કેટલાય કળામય તીર્થોની વાત બાકી છે. આ સમયમાં આપણે એટલા જરૂર નસીબદાર છીએ કે આપણુ મહાન તીર્થોને વહિવટ શેઠ આણંદજી કલ્યાણજી જેવી પેઢીના અને તેના બાહોશ પ્રમુખના હાથમાં છે. દેશમાં કળાને પોષવા માટે જુદી જુદી સંસ્થાઓ ખેલાય, જુદા જુદા શિક્ષવર્ગ ખેલીએ અને જ્યારે તેના પરિણામરૂ૫ આવા ફળોને મોટાં થવાં પહેલા આવા કાયદા-કાનૂન ભંગ થવું પડે તે કેટલીક અસંગત હકીકત છે? હું ખૂબ નમ્રપણે આ જગ્યાએથી મુંબઈ સરકારને વિનંતી કરું કે આ બીલને કાયદાની ચોપડીએ ચઢાવતાં પહેલાં અમારામાંનાં થડાકને બોલાવજો, અમારા તીર્થોની એક વખત મુલાકાત લેજો અને ધાર્મિક નહિં તે કલાત્મક દ્રષ્ટિથી ૫ણ જૈન ધર્મના ઉપકારી પુરુષોએ જેલ દેવદ્રવ્યની સ્કીમને અભ્યાસ કરી તેને પણ મળે તેવાં પગલાં લેજે.
ભિક્ષાબંધી બીલ, આ બીલ અગે પણ આપ સર્વે સારી રીતે વાકેફ છે. આ બીલ મુખ્યત્વે કરીને તે ભીખને ધંધે લઈ બેઠેલાઓનું Nuisance અટકાવવા માટે જ ઘડાયેલ છે, છતાં આ બીલને પૂરો અભ્યાસ કરતાં એમ લાગે છે કે આપણુ પૂજ્ય ત્યાગી વર્ગને પણ આ બીલમાં સમાવેશ થઈ જાય છે. આપણી મહાસભાએ આ બીલ અંગે પિતાને સખ્ત વિરોધ જાહેર કરી ત્રણે ફીરકાનું એક ડેપ્યુટેશન મુંબઈ સરકારના હોમ સેક્રેટરીને મળ્યું હતું. ત્રણે ફીરકાઓનો એક સરખો મજબૂત વિરોધ હોઈ આપણી પ્રજાકીય સરકારે જરૂર સુધારે કરશે, એટલી આશા વધારે પડતી નથી. આપણુ પૂજ્ય મુનિમહારાજાઓ તથા સાવીજીએ પિતાનો સંયમ ટકાવવા પૂરતો જ આહાર લે છે તે ભાગ્યે જ કહેવાની જરૂર હોય. આ દેશ ચારિત્ર્યશીલ પુરુષે ઉત્પન્ન કરવાની મુખ્ય ભૂમિ ગણાય છે. આવા બીલથી તે મહાન આત્માઓના વિકાસમાં અંતરાય ઊભો થશે. માનવજાતનું નૈતિક જીવન ઉંચે આવે તે માટે સરકારને નિયમ ઘડવા પડે છે ત્યારે આપણે ત્યાગી વર્ગ તે પોતાના અનુ ભવ અને જ્ઞાનધારા આવા બોધપાઠ આપી ભૂલેલાને માર્ગ બતાવે છે અને જીવનનું સાચું યેય સમજાવે છે. આવી મહાન વ્યકિતઓને માન મરતબ વધે, તેમને પૂરતી સગવડ અપાય એવા નિયમ ઘડવાની જોગવાઈ કરવાની જરૂર છે. સરકાર જેન ધર્મને સ્પર્શતી કલમો ધડતાં પહેલાં કોન્ફરન્સ જેવી સર્વમાન્ય સંસ્થાને પૂછાવે, તેની સલાહ લે, તેની સાથે વાટાઘાટ કરે તે બહાર ઊડાપ પણ થાય નહિ અને યોગ્ય માર્ગ નીકળે. હવે તે સરકાર આપણી પિતાની જ રહી એટલે એને માટે જરા ટીકાનું સ્થાન નીકળે તે આપણને દુઃખ થાય પણ જે બાબતે જૈનવના હૃદયને સ્પર્શે તેવી હોય તે માટે કેન્ફરન્સ સાથે

Page #13

અંક પ મ ]
અય એ જ આપણું અમેધ સાધન છે.
૧૦૩
વિશ્વાસથી કામ લે તે સમાજ અને સરકાર બંનેનું ધ્યેય સચવાય, આપણે ઇરછીશું કે સરકાર હવે પછી જે બાબતે જૈન કેમને લાગુ પડતી હોય તે કેન્ફરન્સને પહેલાં જાણ કરી તેની સલાહ લેશે. સરકારને હું ખાત્રી આપું છું કે આવા સમયે કેન્ફરન્સ કોમવાદની દૃષ્ટિથી નહિ પણ રાષ્ટ્રિય ધ્યેયને ખલેલ ન પડે અને અમારા ધાર્મિક સિદ્ધતિને પુષ્ટિ આપતાં અનુષ્કાને સચવાય એ દષ્ટિથી અમારું મંતવ્ય રજૂ કરશે.
જૈન વિદ્યાપીઠ શ્રમણ સંસ્કૃતિના નાયક ભગવાન મહાવીરે વિશ્વશાંતિ માટે હંસા અને વિશ્વના એકય માટે અનેકાંતવાર આ બે અહિંસક સાધને જગતને સેપી માનવ સમાજને સાચા કલ્યાણના માર્ગે જવાનું નવું દિશાસૂચન આપ્યું છે. આજે જ્યારે જગતમાં બહુ સમતાપૂર્વક પ્રત્યેક વસ્તુની છણુવટ થઈ રહી છે ત્યારે પ્રવૃત્તિ કે વિકાસ કર્યા વગર ખાલી ભૂતકાળના ગુણગાન કરવા માત્રથી આપણુ તત્ત્વજ્ઞાન અને સંરકૃતિની રક્ષા ને જ થઈ શકે. કાઈ પ્રજા ફક્ત પિતાના ભૂતકાળની શેભાને ઉન્નતિ કે રક્ષણના ઉદ્યમ સિવાય યાદ કરવા માત્રથી આગળ વધી શકી નથી. આજે તે સંસારના દરેક ધર્મોનું પણ કેટલાક વર્ષોથી રસ્વતંત્ર દષ્ટિએ વિશ્લેષણુાત્મક અને તુલનાત્મક અધ્યયન થવા લાગ્યું છે અને તેટલા જ માટે વર્તમાન શતાબ્દિને સંસ્કૃતિના સંક્રાંતિકારી અથવા ધર્મ મંથનકાળ તરીકે એક વિદ્વાને ઓળખાવેલ છે. જૈન ધર્મ આજે ભારતના જૈનેતરની અને પાશ્ચાત્ય દેશની પ્રજા વચ્ચે માનવંત સ્થાન ધરાવતા હોય તે તે તેના મૂલ્યવાન પ્રાચીન સાહિત્ય અને તેના જીવંત તીર્થોની ભાવનામયતા તથા કળા ભંડારથી. બેઉ વારસા જે જેને પાસે ન હેત તે ૩૩ કરોડની પ્રજા સમક્ષ આશરે પંદર લાખની જૈન વસ્તી અને જૈન સંસ્કૃતિને કોઈ ભાવ પણ ન પૂછત. જે વારસાથી જ આપણે ઉજ્વળ છીએ તે વારસો જાળવી રાખવાથી જ આપણે તેની ફરજમાંથી મુકત થતા નથી, પરંતુ તે વારસાને ઉપયોગ આપણે એવી રીતે કરવું જોઈએ કે જેથી તે વારસે જીવંત રહે અને અનેક મનુષ્યના આકર્ષણ તથા ઉદારતાનું સાધન બને. આ અંગે લગભગ પાંચેક વર્ષ પહેલાં પરાંસલી તીથે ભરાયેલ દેશવિરતિ આરાધક સમાજના નવમા અધિવેશનમાં મેં મારા વિચારો રજૂ કર્યા છે. જૈન વિદ્યાપીઠ સ્થાપ્યા સિવાય આ કાર્ય પૂરેપૂરા સંતોષકારક રીતે પાર પાડી શકાય તેમ નથી. આજે પ્રજા જ્યારે અહિંસાની દિલ્સા તરફ વધુ માનની નજરે જોવા શીખી છે ત્યારે જૈન સિદ્ધાંત સર્વત્ર સ્વીકારાવવાની આ અનન્ય તક છે. જૈન વિદ્યાપીઠ સ્થાપી તેમાં આધુનિક કેળવણી સાથે આપણું જ્ઞાન ભંડારોમાં ખાલી સંગ્રહ ખાતર જ એકઠા થતાં પુસ્તકોને બહાર લાવી આપણું વિદ્યાર્થીને શિક્ષણ આપવાની જરૂર છે. આધુનિક દૃષ્ટિએ અને પશ્ચિમની શાસ્ત્રીય પદ્ધતિથી આ શિક્ષણ અપાય તે નવીન રૂપે આપણું તત્વજ્ઞાન આપણે વિદ્યાર્થી મેળવી શકે અને જગત સમક્ષ તેના સાચા સ્વરૂપમાં રજૂ કરવાને શકિતશાળી થાય. - જગતને અહિંસાનો બંધ આપવાનો ઈજારો અને ફરજ જૈન સમાજની મુખ્યત્વે હોઈ શકે. દુનીયાના એક ખૂણામાં પણ જ્યાં સુધી હિંસા વર્તી રહી ત્યાં સુધી આપણે

Page #14

૧૦૪
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાર
[ ફાગણ
આ અહિંસા ધર્મ પરાજિત છે. એક જ એટમખેમથી જાપાનનું હીરોશીમાં જેવું મટી વસ્તીવાળું શહેર તદ્દન સાફ થઈ ગયું તે દિલ કંપાવનારી હકીકત હજી ગઈ કાલની જ વાત જેવી તાજી છે. એકેંદ્રિય, બેઈદ્રિય જીવ હgઈ જાય તેમ આપણે આલેણું લેનાર ની શું એટલી જવાબદારી નથી કે ભગવાન મહાવીરના અહિંસાના મુખ્ય સિદ્ધાંતને આપણે જગતના ખૂણે ખૂણે પહોંચાડવા તનતોડ મહેનત કરીએ કે જેના પરિણામે સામાજિક, રાષ્ટ્રિય, અયિક કે જાતીય વિગ્રહના અનેક કારણો સ્વતઃ ઓછા અથવા નાબુદ થઈ જાય અને એને સ્થાને વિશ્વમૈત્રી ભાવનાને પુનર્જન્મ થાય. ધર્મમંથનકાળમાં જે આપણા ૌરવવંતા તત્ત્વજ્ઞાન, સંસ્કૃતિ અને સાહિત્યને જગતના વિશાળ ચોકમાં પ્રકાશિત કરવામાં ન આવે તે ભગવાન મહાવીરના એ તત્ત્વજ્ઞાનના વારસદાર આપણુ માટે એ બીના બહુ જ ખેદજનક કહેવાય.
અબુ, રાણકપુર, શત્રુંજયગિરિ અને બીજા ગગનચુંબી તીર્થો આપણા પૂર્વજોએ આપણામાં ત્યાગ, શાંતિ અને વિવેક કેળવવાની પ્રેરણું મળે તે હેતુથી આપણને વારસામાં આપેલ છે. બાહો કે બ્રાહ્મણોની તીર્થભૂમિએ માફક આપણે પણ આવા પવિત્ર સ્થળોએ તીર્થધામે સાથે વિધાધામે પણ વસાવીએ જેથી આપણી સંસ્કૃતિ અને ભગવાનના અહિંસા તથા સ્વાદાદના સિદ્ધાંતને આપણે ખરી રીતે અપનાવતા શીખીએ. આ દિશામાં બે પ્રગતિ સધાય તે ઘર આંગણુના આ મહાન કળામય તીર્થોને તેનું સાચું સ્વરૂપ આપી શ્રમણ સંસ્કૃતિને ખરો વિકાસ સાધી શકીએ. આનો વિચાર આપણે અત્યારે નહિં કરીએ તે કયારે કરીશું?
સાધુ સંસ્થા. આ પવિત્ર સંસ્થાને જૈન સમાજ અને ધર્મ ઉપર મહાન ઉપકાર છે. જૈનધર્મ તેના મૂળ સ્વરૂપમાં અત્યાર સુધી ટકી રહ્યો હોય તે આ પૂજ્ય ત્યાગી વર્ગને જ આભારી છે. રેલવે કે વાહનવ્યવહારને ઉપયોગ આવા દુષમકાળમાં પણ ન કરવાથી નાના ગામડાઓ તથા શહેરને આપણી સંસ્કૃતિને ઠીક ઠીક લાભ મળી શકે છે. આ સંસ્થાનું બંધારણ ખૂબ દીર્ધદષ્ટિ અને ચતુરાઇથી આપણું પૂર્વાચાર્યોએ ઘડેલ હોઈ આ સંસ્થા ઠીક પ્રમાણમાં ટકી રહી છે તેમ કહેવામાં જરાએ અતિશયોક્તિ નથી, છતાં મારું અંગત માનવું છે કે આ પૂજ્ય વર્ગમાં સુશિક્ષિત અને આ કાળની પૂરેપૂરી વયવહારિક કેળવણી લીધેલાઓનો તથા સમાજશાસ્ત્ર, માનસશાસ્ત્ર અને સાયન્સનું ચોગ્ય શિક્ષણ મેળવ્યું હોય તેવાઓને પણ જો ઉમેરો થાય તે નવીન પ્રજાને ધર્મના માર્ગે વાળવામાં ખૂબ સરળતા પ્રાપ્ત થઈ શકે. અને આ બુદ્ધિવાદના યુગમાં આપણી નવી પ્રજા ઉપર તેની શ્રદ્ધાને દ્રઢ બનાવી, જ્ઞાન અને ક્રિયાને યોગ્ય રીતે આચરણમાં મુકાવી શકાય અને જૈનેતરોમાં પણ આપણી સંસ્કૃતિ અને તત્વજ્ઞાનને ફેલાવે કરી શકાય.
સાધુ સંસ્થામાં હાલ સંગઠનની ખામી આપણું શ્રાવક વર્ગ માફક જ જોવામાં આવે છે અને આ ખામી હાલ તાત્કાલિક પુરાય તેવા ચિન્હો પણ દષ્ટિગોચર થતાં નથી. જ્યાં

Page #15

અંક ૫ મ ]
ઐય એ જ આપણું અમોઘ સાધન છે
૧૦૫
સુધી આપણા આ ત્યાગી વર્ગમાં સંગઠન ને હોય ત્યાં સુધી આપણું સંગઠન ગમે તેવું મજબૂત કરવા ઈછીએ તે પણ દષ્ટિરાગના લીધે તેમાં ઢીલાશ આવ્યા વિના રહે નહિં. આપણે આ પૂન્ય વર્ગને ખૂબ નમ્રપણે વિનંતી કરવા સિવાય આપણા માટે બીજો માર્ગ નથી. તેમનામાં પ્રવર્તી રહેલા મતભેદે મુખ્ય સિદ્ધાંતોના પણ નથી એટલે ધારે તે આ કાર્ય મુશ્કેલ ક્તાં અસંભવિત નથી. દેશકાળને આપણે સર્વે એ સમયે જ છૂટકે છે.
વ્યાપારએક વખત આખા દેશના વ્યાપારમાં મોટો હિસ્સો જેનાને હતે. કાળના જોરે દિનપ્રતિદિન આપણા હાથમાંથી વ્યાપાર સરી પડવા માંડ્યો છે અને આજે તે પ્રજાનું રાજ્ય છતાં આખા દેશની વ્યાપારની સ્થિતિ ખૂબ નિરાશાજનક થવા પામી છે. આના કારણે તપાસવા માટે બહુ ઊંડે ઉતરવાની જરૂર છે, જે માટે આ સ્થાને યોગ્ય નથી. છતાં, એટલું તો આપણે જાણવું જોઈએ કે દેશ એક મહાન ક્રાંતિમાંથી પસાર થતા હોઈ એના આંચકા ધાર્મિક, સામાજિક કે આર્થિક બાબતેને લાગ્યા વિના રહી જ ન શકે. આજે આખા જગતમાં મજૂરવાદને ઊંચે લાવવા પ્રયત્ન થઈ રહ્યા છે એટલે તેની અસર આપણા દેશને પણ થયા વિના ન રહે, છતાં મને લાગે છે કે જમતના દરેક દેશના વિચારો અને નિયમો એક બીજાને એક સરખા લાગુ પડી શકે નહીં. મૂડીવાદ અને મજૂર વચ્ચે જે મોટી ખેંચતાણુ આપણે ત્યાં હાલ ચાલી રહી છે તેની જે અમુક મર્યાદા નહિ બંધાય તે હજી ૫ણું દેશને મોટી આર્થિક બિમારીમાંથી પસાર થવું પડશે. આપણું વ્યાપારી વર્ગ એક સિદ્ધાંત હવે હમેશને માટે ભૂલવા જેવો નથી કે મોટા નફે થોડા વ્યાપારને કરતાં થોડા નફે માટે વ્યાપાર' એ સૂત્રને હંમેશને માટે આપણે અપનાવ્યે જ છૂટકે છે. આવી ટેવથી વ્યાપાર એ વ્યક્તિગતનું નહિં પણ સમગ્ર રાષ્ટ્રનું તેમાં હિત છે તેમ સમજીને પિતાને વેપાર ખેડવાનો છે.
આપણુ દેશને વ્યાપારમાં વિકાસનું હજી મોટું ક્ષેત્ર છે. આપણા દેશની વિશાળતા અને મોટી વસ્તી જોતાં ઉદ્યોગમાં હજી આપણે પ્રાથમિક સ્થિતિમાં છીએ એટલે નવી પ્રજાને ઔદ્યોગિક શિક્ષણ આપવા પાછળ જ વધુ દષ્ટિ કેન્દ્રિત કરવાની જરૂર છે. ઔદ્યોગિક માનસ ધરાવનાર વ્યક્તિને જ આ નવા યુગમાં સ્થાન મળે તેમ છે અને આપણે તે સાહસિક અને દીર્ધદષ્ટિથી વેપાર ખેડનારા રહ્યા એટલે આપણી પ્રજાને ઔદ્યોગિક શિક્ષણ અપાય છે " તેઓ પિતાનું યોગ્ય સ્થાન લઈ શકે તેમ છે.
આપણે મધ્યમ વર્ગ. મધ્યમ વર્ગની સ્થિતિ અસહ્ય મોંધવારીને લીધે ન ક૯પી શકાય તેવી ભયાનક થઈ પડી છે. આપણું સમાજને સંસ્કારના આ પ્રતિનિધિરૂપ ગણતા સોથી બુદ્ધિશાળી અને મહત્વના આ વર્ગ ઉપર આર્થિક બે અસહ્ય છે, એમનું જીવનધોરણ ખૂબ નીચે પડયું છે, એમની શારીરિક શક્તિ ઘટતી જાય છે, એમના મોટા ભાગની બચત વપરાઈ ગઈ છે અને તાત્કાલિક જરૂરીયાતોને પૂરી પાડવા માટે કુટુંબ તથા વૃદ્ધાવસ્થા અંગે કરેલી જોગવાઈમાં

Page #16

૧૦૬
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
એમને માટે કા૫ મો પડે છે. ટૂંકમાં સમાજ અને દેશના કરોડરજજુ જેવા આ મધ્યમ વર્ગની સ્થિતિ ન કટપી શકાય એટલી હૃદયદ્રાવક છે. ફકત જેન કામમાં જ નહિં પણ આખા દેશમાં મધ્યમ વર્ગની આ સ્થિતિ પ્રવર્તી રહી છે એટલે એને ગમે તેટલા થાગડથીંગડ કરવામાં આવે તે પણ સ્થિતિમાં ફરક પડવો એકાએક અસંભવિત છે. આના માટે એક જ રસ્તો છે કે સરકાર જીવનની જરૂરીઆતની વસ્તુઓમાં ત્રીસથી ચાલીસ ટકા ભાવ ધટાડી શકે તે જ આ વર્ગ છુટકારાનો દમ ખેંચી શકેઃ પણ આવા ક્રાંતિકાળમાં એકાએક બધું સુધરી જવું પણ બહુ સહેલું નથી.
આજે તો મજૂર વર્ગના કુટુંબને દરેક સભ્ય રાજી કમાઈ શકે છે, જયારે આપણે ત્યાં તે કુટુંબમાં એક કમાનારને પાંચ દશ સભ્યને બે જે ઉપાડવાનો હોય છે. અત્યાર સુધી આ પ્રણાલિકા ગમે તે કારણે સર ચાલી હોય પણ આમાં હવે ફેરફાર થયા વિના છૂટકે નથી. આખા યુગ એ પલટો લે છે કે નિરૂદ્યમી અને અશિક્ષિત એ બે વર્ગને માટે કોઈ જગ્યાએ હવે જીવવાનું સ્થાન નહિ રહે.
કુટુંબના મુખ્ય સભ્યોનો બોજ હળવો કરવા બાકીના સભ્યો ઘરની આવકમાં કઈ રીતે ઉમેરો કરી શકે તેવી પુખ્ત વિચારણા કરીને જેમ બને તેમ સહેલાઈથી તેને અમલમાં જે રીતે લાવી શકાય તેવી યોજના કરવાની જરૂર છે. આપને આશા આપું છું કે આપણી મહાસભા આ રચનાત્મક કાર્ય હાથ ધરશે. આવી યોજનામાં આપ સર્વને સંપૂર્ણ સહકાર જોઇએ. બીજા શુભ કાર્યોમાં કરકસર કરી દાનને પ્રવાહ આવી યોજના તરફ વહેતે કરવામાં આવે તે જ આવું કાર્ય પાર પાડી શકાય. એંસીથી વધુ ટકા ભાગ આ મધ્યમ વર્ગમાં આવી જાય છે. આવા મેટા વર્ગને વિચાર જે આપણે અત્યારથી ન કરીએ તે સમાજની સર્વ સાર્વજનિક, ધાર્મિક કે વ્યવહારિક સંસ્થાઓની સંભાળ ભવિષ્યમાં કાષ્ટ લઈ શકશે? શાસનની ખરી જવાબદારી હંમેશા સમાજના આ મોટા વર્ગ ઉપર જ અવલંબે છે તેને વધુ નીચે પડતે અટકાવવા આપણે ભેગ આપે જ છૂટકે છે. હું આશા રાખું છું કે દરેક શકિતશાળી આ બાબતમાં સહકાર આપશે.
ત્રણે ફિરકા. આપણુ ત્રણે ફિરકાના ભ્રાતૃભાવમાં દેશકાળની અસર ઠીક થવા પામી છે. સદભાગ્યે ત્રણે ફિરકાના કેફરન્સના આગેવાને ખૂબ ઉદાર વિચારના હોઈ પાસે આવવાને ઠીક પ્રયત્ન કરે છે. જે બાબતમાં સાથે રહી કામ થાય તે સંગઠન મજબૂત બને અને તેના પરિણામે જૈન ધર્મના છાપુ બીજી પ્રજા ઉપર અસરકારક પડી શકે. આ સંગઠન ખૂબ મજબૂત બને તેવા વધુ પ્રયાસે કોનફરન્સારા થવાની જરૂર છે.
હવે હું મારા વક્તવ્યને લંબાવી આપને વધુ સમય લેવા નથી ઇચ્છતો. આપણી મહાસભા પચાસ વર્ષની થવા છતાં આપણે તેને નવી પ્રેરણું અને નવા બળથી ઊભી કરવાની છે. એટલે જયારે ભવિષ્ય માં આપણે આ પ્રમાણે ફરીથી એકત્રિત થઈશું ત્યારે વધુ પ્રમાણમાં વિચારણા કરી શકીશું. હાલ તે મારે એટલું જ કહેવાનું છે કે આપણી મહાસભા એક

Page #17

અંક ૫ મે ]
આપણુ ઉકર્ષને વિચાર કરીએ
૧૦૭
જીવંત, પ્રાણવાન, નિયમબદ્ધ, સંગઠિત, એકત્ર, જાજવલ્યમાન સંસ્થા સર્વથા કઈ રીતે બની રહે તે આપણે જોવાનું છે. દરેક જુદે મત ધરાવતે વર્ગ આ મહાસભાની છત્રછાયા હેઠળ એકસપીથી રહે, સમાજ અને દેશના ઉત્કર્ષના વિચારે છે તેને અમલમાં મૂકે, જૂના અને નવા વિચારના સમૂહ ધીરજ, સહનશકિત અને એક બીજા પ્રત્યે પૂર્ણ વિશ્વાસ તથા ઉદારતાથી જુવે-આટલું થાય તે મારી ખાત્રી છે કે આપણી મહાસભા સમગ્ર જૈન સમાજ અને દેશની યોગ્ય સેવા કરી શકશે. આ બધું આપ સર્વેના હાથમાં છે. આપણા સર્વને જ એક નાને અંગત દાખલો લો. તમારા નાનકડા જેવા રાજ્ય ગણાતા તમારા ઘરનાં જ કુટુંબમાં જુદા જુદા વિચારો ધરાવનારાં સભ્ય છતાં કે તેડ કાઢી ઘરનું સામ્રાજ્ય નભાવે છે ? તમારા પાડોશી પણું રખે ન જાણું જાય તે માટે કેટલી ગંભીરતા, સહનશકિત અને ધીરજ રાખો છો? તો પછી આખા શાસનનો સવાલ જયારે ઉપસ્થિત થાય ત્યારે તમારી અંગત જવાબદારી માફક તેને તોડ ન લાવી શકે ?
મૈત્રી, પ્રમાદ, માયસ્થ ને કરુણા એ ચાર ભાવનાઓની મર્યાદામાં રહીને આપણું જીવન જીવવાને આપણને આદેશ છે. એ આદેશનું ઉલ્લંઘન આપણાથી થાય નહિં, જૈન ધર્મ માં મતભેદને સ્થાન નથી, એમાં અપેક્ષા સમજવાની સ્યાદ્વાદ શૈલી છે. એ ધર્મના અનુયાયીઓ સાથે બેસી ન શકે તે અહિંસા ધર્મ લાજે, આપણે તોડજોડ રસ્તાના જાણકાર રહ્યા. આપણું અહિંસા ધર્મના પ્રચાર માટે, આપણી શ્રમણ સંરકૃતિની જાળવણી માટે, આપણી નાની સંખ્યા અને મોટી જવાબદારી જોતાં આપણે એકતાની ભાવનાને ખીલવીએ-જરા બુદ્ધિડહાપણુથી કામ લઈએ. દરેક યુવક કે રૂઢીચુસ્ત કોઈ વર્ગને જુદી રીતે આ સ્થાનેથી કંઈ કહેવા નથી ઈચ્છતા. બંને વર્ગના હદયમાં ધર્મની ધગશ હું એક સરખી જોઈ રહ્યો છું, જુદી જુદી અપેક્ષાએ બંને વર્ગને ધર્મ પ્રાણવાન રહે તે જ જોવાની ઈચ્છા છે. આ સંસ્થા તમારા સર્વની છે. તમારા દરેકનું ધ્યેય આ સંસ્થા પાર પાડી શકે તેવી તેની વ્યાપકતા છે. જો વ્યાપકતા અને સાદી સમજ વાપરશું તો રસ્તો તદ્દન સરળ થઈ જશે. શાસનદેવ આપણા સર્વને સીધા માર્ગે વાળે. પધારે, આપણું ઉત્કર્ષનો વિચાર કરીએ
[ શ્રી કાલના ખાતે મળેલ કોન્ફરન્સના સ્વાગતાધ્યક્ષનું ભાષણ ]
વીર પ્રભુના વારસદાર સ્વધર્મી બંધુઓ અને બહેને. અતિશય અગવડ અને કંટાળાભર્યા લાંબા પ્રવાસ ખેડી ભારતવર્ષના ભિન્ન ભિન્ન ભાગોમાંથી સ્વધર્મ સેવા, સંગઠન, સમાજ ઉન્નતિ અર્થે અત્રે પધારેલા આપ સૌનું સહૃદય રવાગત કરતાં ઘણું જ આનંદ થાય છે. ૭૬ વર્ષના મહારા જીવનને હું સફળ ગણું છું. શ્રી શાસનદેવે અમારી અજ સાંભળી આ અણમેલ પ્રસંગ આર્યો અને વર્ષોની હમારી કોન્ફરન્સ દેવીને અમારા આંગણે પધરાવવાની તમન્ના પૂર્ણ કરી તેથી ગરવ અનુભવું છું. હું જાણું છું કે અપસાધનવાળા, ઠંડીથી છવાયેલે આ પ્રદેશ આપને સુયોગ્ય સાધનો પૂરા નહિ પાડી શકે. હમારે મન તે સ્વર્ગના દે આજે મારી મારવાડ ભૂમિપટે ઉતર્યા છે,

Page #18

=
૧૦૮
શ્રી જન ધર્મ પ્રકાશ
[ ફાગણ
મુંબઈની મહેલાત, દક્ષિણના મનરમ ઉઘાને, ગુજરાતની રસાળતા, સૌરાષ્ટ્રના રસાળ વહેણું અત્રે નથી. એટલે આપની સરભરામાં પદે પદે ક્ષતિઓ સંભવે છે, છતાં આ૫ તે ઉદારતાપૂર્વક નિભાવી લેશે એવી મહને આશા છે.
મરુપ્રદેશ અમારી મભૂમિ તે અનુપમ શિર્ય, સ્વાર્પણ, અડગ ટેક અને પરિશ્રમશીલ જીવનથી અંકાયેલી છે. અભુત મંદિરાવલી, ગગનચુંબી ગિરિવર આ ભૂમિને શોભાવે છે. અહીં સમર્થ. જ્ઞાની, ક્રિયાપાત્ર અવધૂત યેગીઓનાં ૩અર્ધમતા ગુંજારવ હજુ ગુંજે છે. જ્ઞાનભંડારીના અમલ્ય ખજાના અહિં જ સંગ્રહેલા અને રક્ષાયેલા ભર્યા પડ્યા છે. રાષ્ટ્ર રક્ષણાર્થે સમર્પાઈ
ગયેલા ભામાશા જેવા અનેક નવી, મહામંત્રીએક મુસદીઓની અમર યશગાથાઓ હજી વિસરાઈ નથી. આપણા વિમલમંત્રી-વતુપાલ-તેજપાલ જેવા સમરવિજેતા મહામંત્રીશ્વરોએ પિતાના નામો મૂલ્યવાન શિપિવડે મંદિર સજી, અમર અહિં જ કર્યા છે. કેસરીસિંહ સમાન સમરવિક્તાએ આ જ મભૂમિએ પ્રકટાવ્યા છે, આપણી મહામૂલી કન્ફરસના આદિ જનકસમા જેન વીર સેવાભાવી વિદ્વાન શ્રી ગુલાબચંદજી ઢઢા આદિ આ જ ભૂમિના સંતાન છે. એવી મરુદેશની ધીંગી ધરતી પર, અમારી સ્વાગત સમિતિ તરફથી-સમસ્ત ગેલવાડ પ્રદેશના સંધ તરફથી આપ સૌનું સ્વાગત કરું છું
અને તુરીઓ માટે ક્ષમા પ્રાણું છું. અતિ પરિશ્રમ શેઠ મૂળચંદજી સજમલજી લઈ હમારા ગડવાડ પ્રદેશને નંદનવન બનાવનાર, સ્વાગતાધ્યક્ષ શ્રી જૈન વે. કેન્ફરન્સ-ફાલના વિદ્યા અમૃતસંજીવનારા અમારી ભાવી પેઢીને [[ બ્લેક “ જેન” પત્રના સૌજન્યથી ] સંસ્કાર અને સંસ્કૃતિના પાન કરાવવા શાંતિનિકેતન જેવી જ્ઞાનની પરબ જેવી વિઘાલય રચનાર અમારા પરમ ઉપકારાં આચાર્ય દેવે શ્રી વિજયવલ્લભસૂરિજી તથા વિજયલલિતસૂરિજી પણ કેન્ફરન્સ અને ભરાય છે તેમાં પરમ પ્રેરક બળ છે.
શ્રી વરાણાજી વિદ્યાલય અને ઉમેદપુર વિદ્યાલય (જે હાલ ફાલના ખાતે રેલસંકટના કારણે ચાલે છે) તથા અન્ય છાત્રાલયો–એ અમારા પરમ ધન છે. અને એ સુરિજીઓના ઉપદેશ પ્રેરણા અને પ્રયત્નોના જ સુફળ છે.
અહિં વિદ્યાર્થીઓને જૈન ધર્મના સુંદર સંસ્કાર, ધમ, નીતિ, સદાચાર, વિચાર અને જૈન સંસ્કૃતિના સંરક્ષણની ભાવના જાગૃત કરવામાં આવે છે. આ જ વિશાલ અમારી ભાવી પેઢીના સાચા જેન વીરે-વારસદારો પ્રકટાવશે.

Page #19

અંક ૫ મે. ]
આપણા ઉક'નો વિચાર કરીએ
સાચી કેળવણી
આધુનિક કેળવણી સાથે આપણા વિદ્યાર્થીમાં ધર્માંરુચિ વધે અને સ્વપરનું ભાન થાય અને આત્માની અનંત શકિત સમજાય, આ જીવનના ઉદ્દેશ સમજાય, આ સસારી માયા સફળ કરવાના સાચા માર્ગો સાંપડે, આ બુદ્ધિવાદના યુગમાં પોતાની શ્રદ્ધાને દઢ બનાવી જ્ઞાન અને ક્રિયાને યાગ્ય રીતે આચરણમાં મૂકતા જાય તથા ભાખા જગતને અહિંસા અને સ્યાદ્વાદના માર્ગે વાળવા જેવો સમય અને પ્રશ્નાવશાળી બને તે કરવા કટિબદ્ધ થવું એ આજના જરૂરી પ્રશ્ન છે. આપણી સંસ્કૃતિ અને તત્ત્વજ્ઞાનના વારસે આપણે આ વિદ્યાર્થીએતે જ સાંપવાનો હોઈ તેના પ્રત્યે અત્યંત પ્રેમ અને સહ્માનુભૂતિ બતાવવા બ્લેઇએ. ભૌગોલિક દૃષ્ટિએ ફાલના
૧૦૯
ફાલના એ ગાડવાડા એક ભાગ છે. ગેડવાડ મારવાડનો કિલ્લો છે. શ્રી રાણકપુરજી, શ્રી વરકાણાજી, નાડાલ, નાલાઈ, આમુજી, મુછાળા મહાવીરજી, કુંભારીજી આદિ અનેક મહાતી પેાતાની નભલહેરાતી ખ્વાએદ્વારા જગતને પ્રભુ વીરા પેગામ આપી રહ્યા છે. ગાડવાડમાં જૈન સમુદાય મેટા છે. ભારતવર્ષના કાઇ પણ પ્રદેશ ખેડવાડના જૈન સિવાયને ન હશે. દેશાટન અને વ્યાપાર વ્યવસાયા છે. ફાક્ષનાથી પથરાતી પાકી સડક રાની, જોધપુર, જયપુર આદિ નગરને સાંકળી લે છે. સંવત ૧૯૭૬ સાદડી કોન્ફરન્સના સ્વાગત પ્રમુખ મારા વડીલ બધું શેડ નથમલજી અને વરકાણા વિદ્યાલય સ્થાપવામાં ખૂબ પરિશ્રમ ઉઠાવનાર શેડ જસરાજજી સિધી આજે સ્મરણુ પર આવે છે. તે આ દિવસ જોવા આતુર હતા અને હું પણું આ દિવસ જેવા આતુર હતા. આજે અમારા મતેય પૂર્ણ થાય છે. વિચારવાના પ્રશ્નો
આ પરિષદમાં આપણા સમાજના ઉત્ક અર્થે અનેક પ્રશ્નો છડ઼ો પશુ મારી દૃષ્ટિએ ઘેાડા જ મહત્વના પ્રશ્નો રજૂ કરું.
પાય પુસ્તકા
આપણા બાળકો આવતી કાલના જૈન સંઘના પાયારૂપ થશે. જૈન રાળા બાલક, બાલિકાઓ, યુવાનો, યુવતીએ માટે અસ્તિત્વમાં છે જ. કેન્ફરન્સના મહાપ્રયાસે, શ્રી ચૈત વે. એજ્યુકેશન ખેર્ડના પરિશ્રમથી આ પાશાળા છત બની છે. સારા એવા જૈત ધર્મના પાયા સમાન ધાર્મિક અભ્યાસ માટે પાઠ્ય પુસ્તકનું શું ? કેન્ફરન્સ વૅ તા પાય પુસ્તકા તૈયાર કરાવે અને પાશાળાઓને પૂરા પાડે તે પ્રગતિ વેગવત ખતરો અને
આ વિજ્ઞાનના લગભગ ધર્મ પ્રતિ અરુચિ ઉત્પન્ન કરતા જમાનામાં સાયા જૈન બાવે, બનેલાને ટકાવે, ત્યાગી વને તથા ગૃહસ્થને રો ભાવે એવા ભાવી જેતેને પ્રાતુ અલિત વહેતા રાખવા આ મહાપ્રય સે સવર આદરણીય છે. તદુપરાંત શિક્ષ] સંસ્થાઓના સગઠન માટે ઍજ્યુકેશન ખેડે વ્યથિત પ્રયાસેા કરવાની જરૂર છે. કાન્ફરન્સ અને વદ્રાન પૂજ્ય આચાય પ્રવા આ કામ સતર ઉપાડી લ્યે એવી વિનંતિ છે.

Page #20

-
-
-
-
૧૧૦
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
[કાગણ
એકય. છેલ્લાં કેટલાય વર્ષોથી આપણે સૌ ઐક્યતા માટે ખૂબ પ્રયત્ન સેવીએ છીએ. શ્રીમતી કેન્ફરન્સ અને શેઠ આણંદજી કલ્યાણજીની પેઢી પણ આ માટે પ્રયત્નશીલ છે. જૈન સમાજ પક્ષેમાં વહેંચાઈ ગયું છે. દરેકના પિતાના અંગત વિચારીને લીધે જૈન સંઘ નિર્ણાયક બને એમ લાગે છે. સાધુ સંમેલનના દર પૂર્ણરૂપે પળાતા નથી. આ નાવ કયાં જશે? આ પણ જ ઘરમાં સં૫-શાંતિ ન હોય તે વિશાળ દિલથી દિગંબર, સ્થાનકવાસી ભાઈએ સાથે સે વારવજા નીચે એક થઈ કેમ ઉભવાના ?
ધર્મ પર અંકશે. જીવન મરણના મહાપ્રશ્નો ઉકેલ માગી રહ્યાં છે. આપણા જૈન ધર્મ પર સરકારી અંક-કાયદાઓની તલવાર લટકી રહી છે. શિક્ષાને કાયદે, જૈન ધર્માદા ટૂર હસ્તગત કરવાને કાયદે, જૈન ધાર્મિક અગત્યના દિવસની રજાઓનો લેપ, આદિ અનેક બાબતના સંખ કુંકાઈ રહ્યાં છે. એવા વખતે આ પખ્યામાંનાં જૂદા જા વર્ગો અને સમસ્ત સંધ કયાં ઊભે હશે? મનને શય, ઘરના કજીયાં અને પક્ષાપક્ષી ત્યજી પ્રભુ વીરને ધર્મ, વીરના સાધુ-વીરના શ્રાવકે, વીરના નામે જાગી-એક બની પરમ પુરુષાર્થ કરવા સમસ્ત ભારતવર્ષિય શ્રી સંઘને હું વિનંતિ કરું છું,
. યુવાન-વ્યાપારીઓ યુવા-વિદ્વાને વ્યાપારીઓ એ સમાજોત્થાન કરનારા આપણુ મહાબળ ગણુાય. જૈનધર્મનું સાચું અને પૂર્ણ શિક્ષણુ પામેલે નીતિવાન, ગંભીર, આત્મશકિતમાં માનનાર, વધમ-રક્ષાર્થે સમર્પવાનો ભાવનાવાળો અને આવતી કાલને એ સંધપતિ છે, એ ભાવવાળ જૈન યુવક એ આપણુ જૈન સમાજની લત છે. એની સેવાની ધગશ, સમપવાની તમન્ના અને કરી છૂટવાની તાલાવેલી આપણને ખૂબ આત્મવિશ્વાસ આપે છે. એમાથી ય અમારા ગાંધી, જવાહર, રાજાજી, વલ્લભભાઈ પ્રગટવાના છે ને ! એક ગુલાબચંદ 4 આજે આ કોન્ફરન્સને આ દરે જજે લાવવા નિમિત્ત બને તે અનેક ઢઢ્ઢાએ પ્રગટાવનાર જૈન સમાજ માં નિરાશ બને ? યુવાનને દોરવામાં નેતાઓ અને પ્રખર જ્ઞાની મતિમહારાજાઓ જે કટિબદ્ધ બને તે કાંઇ જ અશકય નથી.
વિદ્વાન સાચા વિદ્વાને વિના કઈ જ સમાજ, સંધ કે સંસ્થા પ્રગતિ સાધી ન શકે. વિધાને તે આપણાં મેઘામૂલા રન છે. સધર્મના ઉથાન અર્થે, પ્રચાર અર્થે, નૂતન સાહિત્યના પ્રાકટય અથે, વરના ગુણ ગુંજવા અર્થે એ તે એક આદર્શ માનવ છે. શું આપણું સમાજે એ વર્ગો તરફ આજ દીન સુધી ઉપેક્ષા સેવી નથી ? પૂર્વાચાર્યોએ લખેલા લક્ષાવધિ
કે, પ્રથા, ગૃહસ્થ વિદ્વાનોનું વિપુલ સાહિત્ય આજની ઉપેક્ષા ભાવવાળા યુગમાં સંભવે છે? જેસલમીરના વિપુલ જ્ઞાનસમૃદ્ધિથી છલકાતા જ્ઞાનભંડારે પ્રત્યે આ૫ણી ઉપેક્ષા વૃત્તિનું પરિણામ કાણુ નથી જાણતું ? વિચારો તે ખરા કે વિના કદરે આપણે કેટલા વિદ્યાને

Page #21

અંક ૫ મે. ]
આપણુ ઉત્કર્ષને વિચાર કરીએ
ગુમાવ્યા અને આજ એક મોહનલાલ દલીચંદ દેસાઈ પ્રગટાવી શકાશે ? આપણા અનેક વિદ્વાનો અન્ય દર્શનીયે લાભ ઉઠાવી રહેલા નથી દેખાતા? શ્રીમતે અને આપણી સંસ્થાએ પિતાનું તે પ્રતિનું કર્તવ્ય સમજે. વિદ્વાને, પવિતા, કવિઓ, સાહિત્યસ્વામીએ આજીવિકા અર્થે અન્ય વ્યવસાય કરે ને સમાજસેવા ન કરી શકે તે તે સમાજની લક્ષમી–ઉત્કર્ષ અને ધમપ્રચારની આશા રિસાઈ જાય.. શ્રીમતે લક્ષ્મી આપે, કેન્ફરન્સ યવસ્થા કરે, પૂજ્ય આચાર્ય કવરે દોરવણી આપે-આમ કરી એક મધ્યસ્થ સમિતિ રચાય તેના માટે પ્રબંધ કરવા મારું નમ્ર સૂચન છે.
સંધવ્યવસ્થા, સંઘવ્યવસ્થા જેનોની જ વખણાતી. મુશ્કેલીમાં એ જ સંઘે વ્યવસ્થાને પ્રગટાવેલ. મુકુટબંધ રાજવીઓ પણ એને અપમાની ન શકતા “ વગર વાણીએ રાજ રાવણનું ચાલ્યું ગયું. ” આજ આપણી વણિક જૈન કેમ સંધયવસ્થામાં કેટલી શિથિલ બની છે ? કુશળ સુકાનીઓને અભાવે અનેક એ વ્યવસ્થા ઘણી સાલે છે. એકયતાની મધમધતી પુષ્પમાળા રચવી હશે તો સંધવ્યવસ્થા મક્કમ હાથે રચવી-રાખવી-સાચવવી પડશે. એકયના મૂત્ર-અનુભવી વિચારના પરિપાકના પુ-કડકાઈના સેયથી અને સ્વાર્પણની કળાથી ગુંથાએલી એય પુષ્પમાળા જ ગુથવાનું અમારા સમાજના સૂત્રધારોને વિનવ્યા વિના રહી શકતો નથી; કારણ એ વિના આજના અને આવતી કાલના વિજ્ઞાનના સત્તાના જડવાદના અને સ્વાર્થ સાધવાના યુગમાં આપણે, આ પણા તીર્થો, દેવ અને દેવદ્રવ્ય, મુનિવરો અને જૈનત્વ ભયમાં મુકશે. અરે ! જેન છું એમ બોલવું એ ગુન્હા ગણુાય એ યુગમાં અયની આવશ્યકતા જેન કામ જેવી શાણી કામને કહેવા માટે હોય ?
દેવદ્રવ્ય, સાધારણ દ્રવ્ય, જે એક ને જૈન કોલેજ, એક વિશાળ જૈન ગ્રંથાલય ( જ્યાં સાધુ, સારી જૈન યુવા અને વૃદ્ધો અ૦થાસમાં પ્રગતિ સાધી શકે ) વસ્તીગણત્રો, સ્ત્રી કેળવણી, વ્યાપક ઉદ્યોગ અને સમાજસુધારા જેવા અનેક વિકટ પ્રશ્નો તે આપણે ચર્ચતાં ને છણતાં આવ્યા છીએ, તે માટે અમલી કાર્ય કરવાની જરૂર ઉપસ્થિત થઈ છે.
આજના જીવનમરણના પ્રસંગ જેવા અતિ વિકટ સમયે આપણે થોડા પણ મુદ્દાસરના પ્રશ્નો ઉકેલીએ તેય ઘણું કાર્ય કર્યું ગણાશે કે જેને અમલ થઈ ફલદાતા બને. આપણે તે વિશાળ દષ્ટિ વિકસાવવી પડશે કે જ્યારે જૈન ધર્મના ત્રણે ફીરકા “વેતામ્બર, દિગંબર અને સ્થાનકવાસી બંધુઓ ખભેખભા મિલાવી એક જ પ્લેટફોર્મ પર જૈન ધર્મના ઉત્કર્ષ અથે ઝુઝતાં હોય. જેન જયતિ શાસનના ઘેાષ ગજવાતા હોય.
હવે હું આપને આપણું સજજનશિરોમણી માનનીય એવા પ્રમુખ શ્રી કાંતિલાલ ઇશ્વરલાલ માટે ચેડું કહું. તેઓશ્રીની ધર્મ-આચાર-ક્રિયા અને જ્ઞાનની અસિચિ પ્રશંસનીય છે. શ્રી શકુંતલા જેલ હાઇસ્કૂલ એ તેમની કેળવણીપ્રિયતાને પુરાવે છે. ઉત્તમ ચારિત્ર એ તેમને યશ સૌરભને ગુલાબ છે. ગુપ્તદાન એ મુદ્રાલેખ છે. વરાણાજી વિદ્યાલય

Page #22

૧૨
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ.
[ માગણુ
તથા અત્રેના અનેક શુ કાર્યોના તેએ પુરક છે. તેમના પરિચયમાં આવનાર જાણે છે. કે હરકાને સહાયક થઇ પડવા પાતે મેશ તત્પર રહે છે. ઊંડું તત્ત્વચિંતન-નૂતન જ્ઞાનપ્રાપ્તિ સાથે જ નિયમિત પ્રભુપૂજન અને મુનિવરે પ્રતિ અગાધ ભક્તિ એ સૌ એમને સાચા જૈત તરીકે પીછાના લેવા પ્રેરે છે. આપણી ૧૬ મી કોન્ફરન્સના સ્વાગત પ્રમુખ તરીકેના તેમના ભષમાં સેવાની ધગશ અને ાપણુની તત્પરતાએ તેમને સમસ્ત ભારતવર્ષના મુગટમણી સ્થાને આજે સ્થાપ્યા છે. તેએ શ્રી આપને ઉત્કૃષ્ટ માર્ગદર્શન આપે એવુ અનંત આત્મબળ શાસદેવ તેમને આપે, કાન્ફરન્સ વિજયી બને, અને તેઓ દીર્ઘાયુ થાય.
આંતરરાષ્ટ્રિય ખ્યાત પામેલા, ધર્માંસરક્ષક, તી પ્રેમી, મુત્સદ્દી અને યે!ગ્ય પિતાના સુયોગ્ય પુત્ર આપણા જૈન સમાજના ભૂષસ્વરૂપ શેઠ કસ્તુરભાઇ લાલભાતું આ ભૂમિ સ્વાગત કરે છે, તે વિદને સફળ બનાવવામાં અને સરકારી અ કુશાથી સમાજ, ધર્મ, માંકરા અને દેવદ્રવ્યોને બચાવવામાં સફળ થાય તે માટે શાસદેવ તેમને દીર્ધાયુ આપે. છેવટે આપને વધુ વખત ન લેતાં આપ સૌનુ પુનઃ સ્વાગત કરી આ વકતવ્ય પૂં કરું છું. અભ શાંતિઃ
સત્તરમા અધિવેશનના આદેશ
(1) રોાક પ્રદેશન—(૧) પૂજ્ય સાધુ મહારાજાએ તથા કાન્ફરન્સ તરફ સહાનુ ભૂતિ ધરાવનાર ગૃહરથા જે અવસાન પામ્યા છે તેમને અંગે શાક પ્રદાન
---
(૨) સ્વતંત્ર લેાકત ત્રને આવકાર-આ અધિવેશન ભારતનાં સ્વતંત્ર લકત ત્રને આવકારે છે. મહ!ત્મા ગાંધીજીએ અહિંસા અને સત્યના પથે ચાર્લી ભારતને મુક્તિ અપાવવામાં જે મહાન ભાગ ઊગે છે તેતે આ વેશન અંજલી
પે
(૩) દેવદ્રવ્ય –દેવદ્રવ્ય નિમિત્તે જે રકમા અગર મિલ્કતો હોય તેમજ વે પછી તે માટે માપવામાં આવે તેને ઉપયોગ માત્ર નિમૂ અને જિનમારે માટે જ થઇ શકે 'તેમ આ પ્રાક્રસ ભારપુર્વક જાહેર કરે છે અને જૈત સધમાંની ક્રાઈમ "ક્તિ આની વિરુદ્ધ મતથ્ય રજૂ કરે અથવા પ્રચાર કરે તે જૈન ધર્મના મૂળભૂત સિદ્ધાંતેને આઘાત કરનાર છે એમ આ કાન્ફરસ માને છે.
(૪) ધી મેમ્બે પબ્લિક ટ્રસ્ટ એકટ ( ૧૯૪૯ )- અખિલ ચિંધ જૈન શ્વેતાંબર ફ્રેંન્દ્રસ સમિતિની મુાં તા. ૮-૯ સપ્ટેમ્બર ૧૯૪૯ ના રાજ મળેલ ‘ સભામાં ધી બેએ પબ્લિક ટૂટ એકટ ( ૧૯૪૯) સંબંધી થયેલ ઠરાવને શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કાન્ફરસનું આ અત્રિવેશન બહાલી આપે છે અને આશા રાખે છેકે મુંબઈની ધારાસભાએ નિમેલ સિલેકટ કમિટી આ ઠરાવને લક્ષમાં રાખી બિલમાંથી વાંધાભરેલા ભાગ કાઢી નાંખી · યોગ્ય સુધારાવધારા કરી જનતાને સ્વીકાર્યું થાય એ સ્વરૂપમાં ધારાસભામાં બિલ રજૂ કરશે.

Page #23

અંક ૫ મો ]
સત્તરમા અધિવેશનના આદેશ
૧૧૩
(૫) જૈન ધર્મ–આજની અખિલ હિંદ જૈન શ્વેતાંબર કોન્ફરંસ સમિતિની સભા જાહેર કરે છે કે જેન તેમજ હિંદુઓ આર્ય જાતિના હોઇ જાતિ તરીકે જુદા નથી, પરંતુ હિંદુ ધર્મ વાદક છે અને જૈન ધર્મ અદિક છે. વળી હિંદુ ધર્મ બ્રાહ્મણ સંસ્કૃતિને અનુસરે છે ત્યારે જૈન ધર્મ શ્રમણ સંસ્કૃતિને અનુસરે છે. જે બે જુદી સંસ્કૃતિ તરીકે પુરાતત્તર્વાધિદેએ મતભેદ વિના ૨વીકારેલી છે, તેથી જેને રમને હિંદુ ધર્મ એક બીજાથી જુદા છે.
(૬) ભિક્ષા પ્રતિબંધક કાયદો-જૈન સાધુ સાધ્વીઓના આચાર સુવિદિત છે. તેમને આવા હેરાનગતિભર્યા કાયદામાં મૂકવા એ સર્વથા અનુચિત છે. તેથી આ અધિવેશન મુંબઇ સરકારને આગ્રહપૂર્વક વિનંતિ કરે છે કે The Bombay Beggars Act. 28 (1945) ( ધી બે ખે બેગર્સ એકટ ૨૩, ૧૯૪૫) ની કલમ ૨(D) Bમાં યોગ્ય સુધારે કરી ત્યાગી સાધુઓ ખાનગી મકાન માં જઈ ભિક્ષા લે તેને Begging-ભીખ માંગવી એ વ્યાખ્યામાં સામેલ કરવામાં ન આવે,
(૭) મધ્યમ વર્ગને રાહત-હાલમાં ઉપસ્થિત થયેલી વિષમ પરિસ્થિતિને કારણે જૈન સમાજને મધ્યમ વર્ગ અને ખાસ કરીને તેના નીચલા થર ઓછી આવક અને દિનપ્રતિદિન વધતી જતી મોંઘવારીને લઇને અત્યંત મુશ્કેલ સ્થિતિમાં મૂકાયા છે અને તેમને માટે જીવનનિર્વાહ કર લગભગ અશકય થઈ પડે છે, તેથી તેમને પગભર કરવા તથા હુન્નર ઉદ્યોગના અનેક ક્ષેત્રોમાં કામે લગાડવા અને તેમની સ્થિતિ સુધારવા તરત અમલમાં મૂકી શકાય તેવી નીચે દર્શાવેલી જનાઓ સૂચવવામાં આવે છે. આ માટે જૈન સમાજને યોગ્ય કરવા અપીલ કરવામાં આવે છે,
(૧) જીવનનિર્વાહની જરૂરી વસ્તુઓ વગેરે ઓછા દ(Subsidised rate)થી પૂરી પાડવા રટો સ્થળે રથળે ખેલવા અને તે માટે જરૂરી ફંડ ઊભું કરી સ્થાનિક સમિતિઓ દ્વારા કામ ઉપાડવું.
(૨) નાના હુન્નર ઉદ્યોગને મદદ કરવા સારી કેપીટલ સાથેના સહકારી મંડળ ઉભા કરવા તેમજ તેવા ઉદ્યોગે શિખવવી જરૂરી શિક્ષણ સંસ્થા સ્થાપવા.
(૩) તેમજ ગૃહઉદ્યોગો શિખવવા તથા ચલાવવા ઉદ્યોગમંદિર ( ઇન્ડસ્ટ્રીયલ હેમ) સ્થાપવું. . (૪) શ્રી ઉપયોગી ગૃહઉદ્યોગે શિવણ-ભરત-ગુંથણ-ચિત્રકામ આદિનું શિક્ષણ આપનારી સંસ્થા સ્થાપવી.
(૫) તે ઉપરાંત આ કેન્ફરંસ ઈચ્છે છે કે જેના મધ્યમ વર્ગને ધંધા રોજગારમાં સહાય આપવા અને તેમને વયાપાર ઉદ્યોગના સાધનની અનુકુળતા કરી આપવા માટે સહકારી અને અન્ય ધોરંણે એક મોટી ઔદ્યોગિક અને નાણાકીય સંસ્થા સ્થાપવી જરૂરી છે. આથી આ અધિવેશન કારસના પ્રમુખશ્રીને ઉપરોકત કાય" માટે કમિટિ નામવા અને

Page #24

૧૧૪
શ્રી જૈન ધમ પ્રકાશ
[ ાગણ
મેજના ઘડી કઢા અધિકાર !પે છે. તેમજ આ યેજનાને શીઘ્રાતિશીત્ર મૂત સ્વરૂપ
આપવા આગ્રહ કરે છે.
( ૮ ) ઐકય—જૈન ધર્મ' અને સમાજ ઉપર જુદા જુદા ક્ષેત્રેમાંથી જે આક્રમણા હાલ થઈ રહ્યા છે તેને પ્રતિકાર કરી જૈનેાની સર્વાંગ પ્રગતિ સાધ્ય કરવા કોન્ફરસ એ જ એકમેવ કા ક્ષમ સંસ્થા છે તેને સપૂણૅ મજબૂત બનાવવા માટે બધી જાતના પ્રયત્ન કરવાનું આપણું ધ્યેય હોવુ જોઇએ. એ ઉપદેશને ધ્યાનમાં રાખી એકય માટે વધુ અનુકૂળ વાતાવરણ નિર્માણ કરવુ જોઇએ તે માટેના પ્રથમ પગલા તરીકે માલેગામ સમિતિએ પસાર કરેલા અને સૂરત મુકામે મળેલી સ્ટેન્ડિંગ કમિટિએ પાસ કરેલા નીચેના ઠરાવેા આ કાન્ફસ પસાર કરે છે.
ઠરાવ. ન, ૧. જૈન શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક ક્રાન્ફ્રરસ સને ૧૯૭૪માં અમદાવાદ મુકામે સાધુ સ ંમેલને કરેલા દીક્ષા સંબંધી ઠરાવને વધાવી લે છે અને તેણે (ક્રાન્ફરસ ) અથવા તેની કાષ્ઠ પેટા સમિતિએ કરેલા વડેદરા રાજ્યના દીક્ષા સંબંધીના અને બીજા દીક્ષા સબંધીના હરાવેા આથી રદ થાય છે.
ઠરાવ નં. ૨. ઐકય સમિતિ જૈન સમાજને ભારપૂર્વક ભલામણ કરે છે કે જૈત શ્વેતાંબર મૂર્તિપૂજક ધર્મના સિદ્ધાન્તા અને પ્રચલિત અનુષ્કાને જે પ્રમાણે માન્ય રખાતા આવ્યા છે તે પ્રમાણે જૈન સસ્થાએ તેને માન્ય રાખશે. એટલુ જ નહિં પણ તેના અધિકારી * આદ્દેદારા તરફથા તેને હિણપત પઢાંચે તેવુ' ખેલવા કે લખવામાં આવશે નહીં.
(૯) ગોવધ પ્રતિબંધ અને દારૂબધી માટે સરકારને અભિનદન,
(૧૦) કેન્ફરન્સનુ... અધારણ.
1.
(૧૧) જૈન ધર્મ સબંધે આલેખન.
૧૨ ) રાષ્ટ્ર ભાષા હિંદીને આવકાર.
( ૧૩ ) કેસરીયાઇને લગતા. (૧૪) આગામી વસ્તી ગણત્રી.
( ૧૫ ) તીર્થા, જિનર્મદા અંગે સરકારી કાન્તા—ભારતવ માં પથરાયેલા તીર્થો, જિનમંદિરા અને જ્ઞાનભંડારા એ અખિલ જૈન સુધની માલીકીના હોવાથી તેમજ સ્થાનિક સસ્થાએ માત્ર વહિવટી જ્વાબદારી ધરાવતી હેવાથી એ અંગે ઉપસ્થિત થતાં પ્રશ્નો કે કાનૂનેમાં અખિલ જૈન સ ંધનું પ્રતિનિધિત્વ ધરાવતી સંસ્થાએ।ના અભિપ્રાય મેળવવા જરૂરી છે, એ તરફ કાન્ફરન્સનું આ અધિવેશન સરકારનું લક્ષ ખેંચે છે,
(૧૬) જૈન સંસ્કૃતિ કેન્દ્ર—અખિલ ભારતીય જૈન સંસ્કૃતિ કેન્દ્ર નિર્માણ કરી તે દ્વારા શિક્ષણશાસ્ત્ર અને મને વિજ્ઞાનશાસ્ત્ર પર અવલખિત જૈન સાહિત્યનાં ધાર્મિક,

Page #25

અંક ૫ મા ]
સત્તરમા અધિવેશનના આદેશ
૧૧૫
ઐતિહાસિક, સાંસ્કૃતિક વિશાળ ભાવનાથી ભરેલા પાઠ્ય પુસ્તકાનું સ ંપાદન કાર્ય થવાની આવશ્યકતા છે, તે માટે પૂજ્ય શ્રમણ સંધ, જૈન સસ્થાઓ અતે વિદ્વાને સપૂણૅ સહકાર આપે એવી આ અધિવેશનની ભલામણ છે.
( ૧૭ ) કેન્ફરન્સનું મુખપત્ર—કાન્ફસની પ્રવૃત્તિથી બહેર જૈન જનતા માહિતગાર રહે અને તેને નિકટ સંપર્ક સાધી શકાય તે હેતુથી એક માસિક પત્રિકા પ્રકટ કરવાની અત્યંત આવશ્યકતા આ અધિવેશન સ્વીકારે છે અને શીઘ્ર પ્રકાશન કરવા આમ કરે છે.
( ૧૮ ) સ્થાયી સમિતિને ભલામણ—ખા ક્રાન્ફરન્સ સ્થાયી સમિતિને નીચેની કાર્યવાહી કરવા ભલામણ કરે છેઃ—
( ૧ ) ત્રણે પીરકાનું સંગઠન કરવા માટે સંયુક્ત મિટિ નીમવા,
( ૨ ) પાકીસ્તાનમાં મંદિર, ઉપાશ્રય, સંસ્થાનિા રક્ષણાર્થે ઉપાય ચૈાજવા.
( ૩ ) મેવાડ–ભારવાડ આદિ સ્થળોનાં જિનમંદિરાની પૂદિ માટે વ્યવસ્થા કરવા. (૪) કેન્ફરન્સના ઠરાવા તથા જૈન ધર્મના પ્રચારાર્થે યાગ્ય ઉપાયા યેજવા અને આધુનિક ઢબથી સરળ ભાષામાં સસ્તુ સાહિત્ય પ્રગટ કરવા તથા ધાર્મિક પાઠયક્રમની શ્રેણી તૈયાર કરાવવા.
23
(૫) ભારતની વિભૂતિ “ હુંસમયૂર ” નાટકમાં લખાયેલા આક્ષેપ પ્રતિકાર માટે ઉપાયો યાજવા.
( ૬ ) શિક્ષણ સંસ્થાઓનું સંગઠન અને માર્ગોન કરાવવા,
(૧૯) સમિતિ અને હૈદ્દેદારોની નીમણુક.
( ૪ ) કાન્ફરન્સની અખિલ ભારત જૈન શ્વેતાંબર કાન્ફરન્સ સમિતિનો નીમણુ
કરવામાં આવી.
(ચ ) શ્રી જૈન શ્વેતાંબર કાર્સના ચીફ સેક્રેટરી તરીકેઃ—
રોઢ પુલચંદ્ર શામજી–મુબઈ તથા શેઠ ભાષચંદ નગીનભાઈ ઝવેરો-મુંબઇનો—નોમણુંક કરવામાં આવી છે.
( ૬ ) બંધારણ અનુસાર પ્રતિક મંત્રી, સ્થાયી સમિતિ અને કાર્યવાહી સમિતિ તથા અખિલ ભારત જૈન શ્વેતાંબર કાન્ફરન્સ સમિતિમાં જે જે પ્રાંતેના સભ્યોની ચુંટણી ન થઇ હાય તે કરવા કોન્ફરન્સના પ્રમુખશ્રીને સંપૂર્ણુ સત્તા આપવામાં આવે છે.

Page #26

જ્ઞાનપ્રામાણ્યવાદ
લેખકઃ-શ્રીયુત જીવરાજભાઈ ઓધવજી દેાશી.
Theory of the Validity of Knowledge.
અવગ્રહ, ઇહા, અપાય અને ધારણા-એ સાંવ્યવહારિક પ્રત્યક્ષ જ્ઞાનના ઉપયેગના ચાર અશા છે; એટલે આ પ્રત્યક્ષ જ્ઞાન ક્રમશ: વિસ્તૃત થાય છે, તેની આ વિકાસની ક્રમશઃ ભૂમિકા છે. ઘડા જેવા એક કાઇ પણ પદાર્થ દષ્ટિગોચર થતાં પ્રથમ ચક્ષુઇન્દ્રય અને ઘડાના સંબંધ થાય છે, તે આગળ ચાલતાં આ કાંઇ પદાર્થ છે એવું જ્ઞાન થાય છે, પછી તે પદાથ શુ છે, ઘટ છે કે પટ છે કે કોઇ બીજી વસ્તુ છે એવી વેચારણા શરૂ થાય છે, તે વિચારણાને અંતે આ ઘટ છે અને પટ નથી એવા નિ ચ થાય છે, અને હવે નિર્ણય થયા પછી તે નિણું યાત્મક જ્ઞાન મનમાં સ`સ્કારરૂપે ધારણુ કરવામાં આવે છે, તેને ધારણા કહે છે. આ ધારણા જ્ઞાન સ્મૃતિ વાસના વિગેરેતુ કારણ છે. શાસ્ત્રમાં વ્યંજનાવગ્રડુને આન્તમૈહૂિતિક બતાવ્યા છે, અર્થાવગ્રહુને એક સમયને! તાન્યે છે, અપાયને પણ આન્તમહૂનિક ખતાન્યેા છે. ધારણાના સમય પણુ અન્તર્મુહૂતના છે. ધારણા થયેલ જ્ઞાન સ ંધ્યેય અથવા અસ'ધ્યેય ફાળ વાસના સંસ્કારરૂપે રહે છે,
સવાલ એ જોવાના ઊત્તે થાય છે કે જ્ઞાનના આ પ્રમાણેના ક્રમશઃ વિકાસથી પ્રાપ્ત થયેલ નિણું યાત્મક જ્ઞાન અર્થાત્ અપાયાંશ જ્ઞાન કાયમ પ્રમાણુ જ્ઞાન હોય છે કે અવચા -અપ્રખાણ પણ દેય છે; અને જો કેટલેક પ્રસગે અપ્રમાણુ નીકળે તેા તેના શ! કારણ છે અને ાન પ્રમાણુ છે કે અપ્રમાણુ છે તે નક્કી કરવાના કથા કથા સાધના છે. છેટેથી જોતાં દૂર રહેલ વસ્તુ આપણુને પાણી જેવી જણાય છે, પાસે જઇને વધારે તપાસ કરતાં તે ફક્ત પાણીના ઝાંઝવા જણાય છે. એક વસ્તુ સર્પ જેવી જણાય છે, વધારે ખારીકીથી જોતાં તે દેરડુ જણાય છે. ધાળે પાઉડર ોતાં તે ખેાળી ખાંડ જણાય છે, તેના ઉપયોગ કરતાં ધોળા પાઉડરમેરીકા જેવા જાય છે. એટલે ઘણીવાર પ્રથમ દર્શોને વસ્તુના કરેલ નિષ્ણુ ચ ખોટા ઠરે છે. આનુ છુ કારણ છે ? શુ જ્ઞાનના સ્વભાવમાં કાંઇ દોષ છે કે જેથી - અયથા પણું જ્ઞાન થાય છે, અથવા જ્ઞાનનેા સ્વમાત્ર તા યથાર્થ જ્ઞાન આપવાને જ છે, અને જે અયથાર્થ-અપ્રમાણુ જ્ઞાન થાય છે તેનું કારણુ જ્ઞાનના સ્વ ભાવમાં નથી પણ ભીન્ત કારણેાથી છે અર્થાત્ સ્વત: નથી, પણુ પરત: છે, ( ૧૧૬ ) ન

Page #27

કે
મે ]
જ્ઞાનપ્રામાણ્યવાદ.
જ્ઞાનની આ વિચારણામાં મુખ્યત્વે ત્રણ સવાલા જોવાના રહે છે:
(૧) જ્ઞાન (Knowledge); (૨) પ્રમાણુ જ્ઞાન (Valid Knowledge ), (૩) જ્ઞાનનુ પ્રામાણ્ય (Validity of Knowledge).
૧૧૭
આપણે આગળ બતાવ્યું છે તે પ્રમાણે જ્ઞાન આત્માના અસાધારણ ગુણુ છે. સ્વપરપ્રકાશક ગુણ છે. જ્ઞાનગુણથી આત્માને પેાતાના સ્વરૂપના—પેાતાના પર્યાયાના મેધ થાય છે, તેમજ પાતાથી વ્યતિરિક્ત પર પદાર્થના મેધ થાય છે. જ્ઞાન એટલે સ્વ અને પરવસ્તુને એધ-સ્વ અને પરવસ્તુને પ્રકાશ: આત્મા જ્ઞાનસ્વરૂપ છે. સ્વસ્વરૂપથી આત્મા કેવળજ્ઞાનસ્વરૂપ છે. જ્ઞાનમાં જે તરતમતા છે, જ્ઞાન માત્રાઓમાં જે મંદ મંદતા છે તે આત્માના સ્વસ્વરૂપથી નથી, પણ અનાદિકાળથી આત્મા કર્મ થી આવરિત છે, જ્ઞાનાવરણીય કર્મોથી બદ્ધ છે તે જ્ઞાનાવરણીય કર્માંના મદ, મદતર વા મંદતમ આવરણાથી જ્ઞાનની માત્રાઓમાં ભિન્નભિન્નતા જોવામાં આવે છે. શુદ્ધ આત્મજ્ઞાન તેા વસ્તુના યથાર્થ –સત્ય
સ્વરૂપને જ બેધ આપે છે. જ્ઞાનની ઉત્પત્તિ સાથે જ જ્ઞાનની યથાર્થતા પ્રકટ થાય છે. તે જ્ઞાનની યથાર્થતા પ્રકટ કરવાને ખન્ત કેઇ સાધાની જરૂર નથી. બીજા કૈાઇ પ્રમાણુની જરૂર નથી. એટલે તાત્ત્વિક દૃષ્ટિએ નિશ્ચયદ્રષ્ટિએ જ્ઞાનની સાથે જ યથાર્થતા, સત્યતા પ્રકટ થાય છે. જ્ઞાન યથાર્થ જ-સત્ય જ હાય છે. અયથા-ભ્રામક જ્ઞાન હાતુ નથી. આ તાત્ત્વિક દૃષ્ટિની વિચારણા છે. આપણને છદ્મસ્થને જે જ્ઞાન થાય છે, વસ્તુના જે મેષ થાય છે તેની વિચારણા વ્યવહાર ષ્ટિએ કરવાની રહે છે. શાસ્ત્રમાં જેને સંવ્યવહારિક પ્રત્યક્ષ કહેવામાં આવે છે તે પ્રત્યક્ષ જ્ઞાનમાં કેટલીક વાર યથાર્થતા હોય છે, કેટલીક વાર ભ્રમાત્મક એધ થાય છે. છેટેથી જોતાં પાણી જેવુ જણાય છે, પાસે જતાં પાણીનાં આંઝવા નીકળે છે, પૂરા પ્રકાશ ન પડવાથી સર્પ જણાય છે, તપાસ કરતાં દોરડું નીકળે છે. ધાળા પાઉડર ખાંડ જેવા જણાય છે, વાપરી જેવાં મીઠું નીકળે છે. આપણને જે વસ્તુના આધ થાય છે, તેમાં કેટલીક વાર ભૂલ યાય છે. તેના અનેક કારણેા છે; જ્ઞાને ક્રિયમાં દાષ હોય છે, કમળે! થયા હાય ત! વસ્તુએ જૂદા જ રંગની પીળી જણાય છે, જિહ્વા ઇંદ્રિયમાં દોષ હોય તેા સ્વાદ જૂદા જ પ્રકારના આવે છે, શ્રવણે - દ્રિયમાં દોષ હોય તે પૂરું સ્પષ્ટ સ ંભળાતુ નથી. આ અપૂર્ણ અથવા ભૂલભરેલા એધનું કારણ ઈંદ્રિયના ગુણદોષને લીધે છે. તે પ્રમાણે વસ્તુએ છેટે પડી હાય તેના ઉપર પૂરતા પ્રકાશ ન પડતા હાય, કાંઈ આડચ આવતી હાયતા પણ તે વસ્તુના યથાર્થ ખાધ થઈ શકતા નથી. આવી વસ્તુસ્થિતિમાં યથાર્થ એધસમ્યગ્જ્ઞાન અથવા પ્રમાણજ્ઞાન કચારે કહેવાય તેના નિણૅય કરવાના રહે છે.
પ્રમાણનું લક્ષણ પ્રમાણુનયતત્ત્વાલેાકમાં નીચે પ્રમાણે આપવામાં આવ્યુ છેઃ-સ્વવ્યવસાયિક જ્ઞાનં પ્રમામ્ ( ૧-૨ ) સ્વ એટલે જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા

Page #28

૧૧૮
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ ફાગણુ
(Subject ) અને પર એટલે જ્ઞાનથી ભિન્ન અર્થ (Object) તે બ ંનેનુ ં યથાસ્થિત જ્ઞાન તે પ્રમાણજ્ઞાન. સ્વ અને પર જ્ઞાતા અને જ્ઞેયને નિશ્ચયાત્મક એધ થાય તે પ્રમાણુજ્ઞાન. શ્રી હેમચંદ્રાચાર્ય પ્રમાણમીમાંસામાં સભ્ય નિર્ણયઃ પ્રમાળ એવુ* પ્રમાણનું લક્ષણ આપે છે. જે જ્ઞાનમાં વિષયને–ોયને-અથ ના સમ્યગ્ સાચા નિર્ણય થાય તે પ્રમાણુ જ્ઞાન. અહીં સવાલ જોવાને એ ઉલ્લે થાય છે કે જે વસ્તુના આધ થયે તે સમ્યગ્ સાચા છે કે નહિ, યથાર્થ છે કે નહિં, તેનેા નિ ય કરવાના કચા સાધનો છે. અર્થાત્ જ્ઞાનપ્રામાણ્ય (Validity of Knowledge ) કેવી રીતે નક્કી થઇ શકે.
*'
જ્ઞાનનું પ્રામાણ્ય નક્કી કરવામાં એ સવાલેા ઉભા થાય છે. જ્ઞાનનુ પ્રામાણ્ય એટલે જ્ઞાનમાં આવતી વસ્તુનું સ્વરૂપ. વસ્તુસ્વરૂપ એટલે પરમ વસ્તુ-અ ંતિમ વસ્તુ ultimatet realityનું સ્વરૂપ; તેમજ વસ્તુ સ્વરૂપ એટલે વ્યવહારમાં આવતી સામાન્ય વસ્તુ-સામાન્ય અર્થ નું સ્વરૂપ. પરમ વસ્તુના સ્વરૂપની માન્યતામાં જૂદા જૂદા દનામાં મતતેદ છે; એટલે પરમ વસ્તુનું સમ્યગ્ જ્ઞાન કેનુ કહેવુ તેમાં પણ જૂદા જૂદા દનેા વચ્ચે મતભેદ છે. એક દન વેદાંત જેવું પરમ વસ્તુને ફૂટસ્થ નિત્ય માને છે. બીજી બૌદ્ધ દન જેવું પરમ વસ્તુને ક્ષણિક માને છે, ત્રીજી જૈન દર્શન જેવું પારિણામિક નિત્ય માને છે, એક દન એકાંત ચૈતન્યમય માને છે, બીજું એકાંત જડ માને છે, ત્રીજું પરમ વસ્તુના એ પ્રકાર જડ અને ચૈતન્ય માને છે. આવા દ નાના જૂદા જૂદા મંતવ્યેામાં પરમ વસ્તુના યથા જ્ઞાનના વિષયમાં પણ મતભેદ રહે છે. અહીં આપણે પરમ વસ્તુના યથા એધની સમીક્ષા માન્તુ ઉપર રાખી વ્યવહારિક વસ્તુના બેધની સમીક્ષા કરીએ.
વસ્તુના ખાધ યથાર્થ છે કે નહિ, અર્થાત્ જે જ્ઞાન થાય છે તે પ્રમાણજ્ઞાન છે કે નહિ તે નક્કી કરવાના સંબંધમાં ચાર જૂદી જૂદી થીયરી-માન્યતા તત્ત્વજ્ઞામાં પ્રવર્તે છે. એકને Correspondence theory of truth–જેને આપણે પ્રમેય સ`વાદી-પ્રમેય અન્યભિચારી-જ્ઞાનના વિષય અને બંધબેસતી, જ્ઞાનની થીઅરી કહીએ, આપણા એધમાં એક વસ્તુ સાકર જણાય, તેની પરીક્ષા કરતાં આપણને તે વસ્તુમાં સાકરના ગુણુ જણાય તે તે સાકરનુ' આપણું જ્ઞાન યથા છે, અર્થાત્ પ્રમાણ જ્ઞાન છે એમ આપણે નક્કી કરીએ.
મીજી થીઅરીને pragmatic theory of truth કહેવામાં આવે છે. આ થીઅરી પ્રમાણે જ્ઞાનને પ્રમાણુ જ્ઞાન થવા માટે ઉપચાગિતા ગુણની આવશ્યકતા માનવામાં આવે છે. આ થિયરીની માન્યતા એવી છે કે વસ્તુના બાધ થતી વખતે તા સામાન્ય મેધ જ થાય છે તે બેધ પ્રમાણે પ્રવૃત્તિ કર્યાં પછી જે તેમાં સફળતા મળે તાજ તે બેધ પ્રમાણ એધ થાય છે-નિ યાત્મક એવ થાય છે. એટલે જ્ઞાનની ઉત્પત્તિ વખતે જ જ્ઞાનમાં પ્રમાણુતા આવતી નથી, પણ જ્ઞાન

Page #29

અંક ૫ મે ]
જ્ઞાનપ્રામાણ્યવાદ
૧૧૯
પ્રમાણે કાર્ય કરતાં સફળતા મળે ત્યારે જ જ્ઞાનમાં પ્રમાણુતા validity આવે છે. અર્થાત્ જ્ઞાનનું પ્રામાણ્ય સ્વત: નથી પણ પરત: છે, બહારની વસ્તુ ઉપર આધાર રાખે છે.
ત્રીજી થીયરીને Coherence theory of truth કહેવામાં આવે છે. આ થીયરીની મૂળ માન્યતા એવી છે કે પરમ વસ્તુ (Reality) રચનાત્મક-સમૂહરૂપ–એક કાયારૂપ છે; તેના દરેક અ ંશે એક બીજા સાથે આતપ્રેાત સંકળાએલા છે; આખી રચના અને તેના અંÀા એક નિયમને આધીન છે. તેના જૂદા જૂદા ભાગે, પણ જૂદી જૂદી રચના ( system ) ખની એક નિયમને આધીન રહે છે. આ માન્યતા એક જ પરમ તત્ત્વને માનવાવાળા અને જૂદા જૂદા દેખાતા અંશે તેના ભાગો હાવાનુ` માનવાવાળા તત્ત્વજ્ઞાની છે. આ દશનામાં રામાનુજાચાર્ય ને વિશિષ્ટાદ્વૈતવાદ જે કહેવામાં આવે છે, તે દનની આ માન્યતા છે. પાશ્ચિમાત્ય વિદ્વાને જેને Objeetive Idealism કહે છે તેની આ માન્યતા છે. તેમાં પરમ તત્ત્વ ચૈતન્યરૂપ છે, અને જગત્માં દાંૠગાચર થતા વિધવિધ પ્રકારો તેના અંશે છે. આ માન્યતા પ્રમાણે દરેક અંશે! એક બીજા સાથે સંકળાયેલ છે. અને એક અંશમાં કાંઇ આઘાત પ્રત્યાઘાત થાય તે આખા સમૂહને અસર કરે છે. આપણને જે જ્ઞાન થાય છે તે જ્ઞાન જો સમસ્ત વસ્તુને અનુરૂપ થાય તે તે પ્રમાણુ જ્ઞાન છે, અનુરૂપ ન હેાય પણુ પ્રતિરૂપ હાય ત તે જ્ઞાન અપ્રમાણભૂલ ભરેલુ છે. દાખલા તરીકે આપણી પરલેાકની માન્યતા, કર્માંની થીયરી વિગેરે માન્યતા જો વિશ્વરચનાને અધબેસતી આવતી હેાય તે તે યથાર્થ છે, નહિ તેા ભૂલભરેલી છે. આ વાદને Coherence theory of truth કહેવામાં આવે છે.
ચાથી થીયરી સ્વત: પ્રામાણ્યવાદની છે. વસ્તુનું જ્ઞાન વસ્તુના એધ ઉત્પત્તિ સાથે જ પ્રમાણુ હાય છે. જ્ઞાન સ્વસ્વરૂપથી સત્ય-સમ્યગ્ છે. તેમાં જે ભૂલ દેખાય છે તેનું કારણુ જ્ઞાનના સ્વરૂપમાં નથી, પણ જ્ઞાનથી વ્યતિરિક્ત કારણને આશ્રયીને છે. જૈન દર્શન પ્રમાણે આત્મા કેવળજ્ઞાન સ્વરૂપ છે, જ્ઞાન આત્માના ગુણ છે. એટલે જો બીજા અવરાધક કારણા ન હેાય તા જે બેધ આત્માને થાય છે તે સમ્યગ-યથા જ થાય છે અર્થાત્ આ માન્યતા પ્રમાણે જ્ઞાનનું પ્રામાણ્ય સ્વત: છે, પરત: નથી.
જ્ઞાનનું પ્રામાણ્ય નક્કી કરવા માટે આ ચાર માન્યતાએ તત્ત્વજ્ઞામાં પ્રવર્તે છે. જૈન દનના વસ્તુસ્વરૂપના મંતવ્ય પ્રમાણે કઇ થીયરી અંધબેસતી આવે છે, તે હુવે જોવાનુ રહે છે.

Page #30

૧૨૦
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ ફાગણ
GSSSSSSSScess secess
[8 - માસિકના લવાજમ અંગે જાહેર ખબર. :- 8
essessesses
શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ” માસિક છેલ્લા ઘણા વર્ષથી મોટી ખોટમાં કામ કરે છે. કાગળ અને છપામણીની અસહ્ય મૅદવારી તેમજ સ્ટાફને આપવા પડતા મોટા પગારથી માસિકનાં ખર્ચમાં ઘણું વધારો થયો છે. એક એક વર્ષના અંકના લગભગ પાંચ પાંચ રૂપિયા થવા જાય છે, ભાવ ઘટશે એવી આશાથી લવાજમ વધારવાનું મુલતવી રાખ્યું હતું, પણ કાંઈ ભાવ કે બીજા શિ ખર્ચ ઘટ્યા નહિ, ઊલટું દિવસે દિવસે વધારો થતો ગયો, એટલે લાઈલાજે આ સં. ૨૦૦૬ ના વર્ષથી માસિકના વાર્ષિક લવાજમના રૂા. ૩) ત્રણ (ટપાલ ખર્ચ જુદુ) લેવાનું કમિટીએ નકકી કર્યું છે.
માટે અમારા ગ્રાહકોને વિનંતિ છે કે આ વર્ષથી તેઓને રૂપિયા ત્રણ ( ટપાલ ખર્ચ જુદું) લવાજમ આપવાના છે. માસિકથી જે લાભ મળે છે, માસિકને જે ઉત્તેજન અમારા ગ્રાહકો આપે છે, તેથી અમને પૂર્ણ આશા છે કે સૌ ગ્રાહક અમારી માગણીને માન્ય રાખશે, છતાં તેને ગ્રાહક રહેવાની ઈચછા ન હોય તો તેમણે આ વર્ષના ચાર અંક મળ્યા છે તેને રૂપિયા એક મોકલી આપ, અને પછીના અંકે ન મોકલાવવા લખી જણાવવું.
ses
-: માસિકની મદદ માટે જાહેર વિનંતિ. :
અસદા મોંઘવારીના કારણે શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશમાં મોટી ખોટ આવે છે છે, ગયે વરસે સં. ૨૦૦૫ માં લગભગ ત્રણથી ચાર હજારની ખોટ આવેલ
છે, માટે અમારા સભાસદો, પેન, લાઈફ મેંબરો અને વાર્ષિક મેંબરો તથા માસિકના ગ્રાહકોને અમારી વિનંતિ છે કે જ્ઞાનખાતામાં આવેલ આ છે
ખાટ યથાશક્તિ મદદ કરી પૂરી કરી આપવી. ફૂલ નહિં તો ફૂલની પાંખડી J એ ન્યાયે દરેક ગૃહસ્થ મદદને હાથ લંબાવશે તો અમારી ખોટ પૂરી થશે, છેિ.
માટે વિનંતિ છે કે ઓછામાં ઓછા પાંચ રૂપિયા અને વધારામાં વધારે રૂપિયા પચીશની મદદ મેકલાવી સૌ ગૃહસ્થ અમને ઉપકૃત કરશે. મદદ મકલનાર ગૃહસ્થ કે સંસ્થાના નામ માસિકમાં પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવશે.
6e
H=====ss
: ccc ccessesses

Page #31

:: સ્વ. શાહ જાદવજીભાઇ નરશીદાસ ?
DG DIG®©©©©©©IG®©©©©©©©©©©©©I@DI©©©©©©©©© DIઉDG DIG DIGS
ભાવનગરનિવાસી આ બધુ ઓગણસાઠ વર્ષની વયે મુંબઈ ખાતે સ્વર્ગવાસી થયા છે. સાધારણ સ્થિતિમાં જન્મ પામી આપબળે આગળ વધી નામના કાઢનાર જે કેટલીક વ્યક્તિઓ થઈ ગઈ તેમાં શ્રી જાદવજીભાઈનું હમેશને માટે સ્થાન છે.
તેઓશ્રી અમારી સભાના પેટ્રન તેમજ હિતસી હતા. તા ૫ મી ફેબ્રુઆરીના રોજ મળેલી સભાની મેનેજીંગ કમિટિએ તેઓ શ્રી માટે નીચે પ્રમાણે શેકદર્શક ઠરાવ કર્યો હતે.
“ આપણી સભાના પેટ્રન શાહ જાદવજીભાઈ નરશીદાસ મુંબઈ ખાતે મહા વહિ બીજના ત્રિના સ્વર્ગવાસી થતાં આજની મળેલી મેનેજીંગ કમિટી સખ્ત દિલગીરી દર્શાવે છે અને સભાએ એક હિતવી ગુમાવ્યો છે તેમ માને છે. તેમની ધાર્મિક વૃત્તિ, ઉદારતા અને સૌજન્યતા સૈ કોઇને અનુકરણીય હતી. દરેક ધાર્મિક અને પારમાર્થિક કાર્યોમાં તેઓશ્રી કીંમતી મદદ આપતા હતા. અમે સ્વર્ગસ્થા આત્માની શાંતિ દૃવંછી તેમના આમજને પર આવી પડેલ આ પત્તિમાં હમદર્દી દર્શાવીએ છીએ.”

Page #32
Reg. No. B. 156 વાંચવા લાયક વસાવવા લાયક નવા પુસ્તકે શ્રી આનંદઘનજી–વીશી [ અર્થ, ભાવાર્થ અને વિવેચન સહિત ] જેની ઘણા જ સમયથી માંગ હતી તે શ્રી આનંદઘનજી વીશી અર્થ તથા વિસ્તારાર્થ સાથે હાલમાં જ છપાવીને બહાર પાડવામાં આવી છે. શ્રી આનંદઘનજીના રહસ્યમય ભાવાર્થને સમજવા માટે તેમજ આધ્યાત્મિક વિકાસ સાધવા માટે આ ચેવશી એક મંથરૂપ છે. પાકું કપડાનું બાઈડીંગ છતાં પ્રચારાર્થે મૂલ્ય માત્ર રૂ. 1-14-0 પોસ્ટેજ અલગ. શ્રી પર્વતિથિ સ્તવનાદિ સમુચ્ચય દરેક પર્વ તિથિઓના, વાસ સ્થાનક, નવપદ, ચોવીશે તીર્થકર, પર્યુષણ તથા મહત્ત્વના ચૈત્યવંદન, સ્તવન તથા સજઝાય વિગેરેનો અનુપમ સંગ્રહ. પાકું ક૫ડાનું બાઈડીંગ અને પાંચશે લગભગ પૃષ્ઠ હોવા છતાં મૂલ્ય માત્ર રૂપિયા ત્રણ, પટેજ અલગ. શ્રી નવમરણાદિ સ્તોત્ર સંગ્રહ મહાપ્રભાવિત નવમરણ ઉપરાંત ઘંટાકર્ણ, સરસ્વતી મંગ, બષિમંડળ, ગૌતમસ્વામી રાસ વિગેરે ઉપયોગી સ્મરણોનો સંગ્રહ. ગુજરાતી ટાઈપ, પોકેટ સાઈઝ, પાકું કપડાનું બાઈડીંગ છતાં મૂલ માત્ર બાર આના, રિટેજ અલગ. લખે– શ્રી જૈન ધર્મ પ્રસારક સભા–ભાવનગર, શ્રી ત્રિષષ્ટિશલાકા પુરુષ ચરિત્ર ભાષાંતર પર્વ 1 થી 10 : વિભાગ 5 આ આખા ગ્રંથમાં દશ પર્વ છે. કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રીમદ્દ હેમચંદ્રાચાર્યની આ અપૂર્વ કૃતિ છે. મૂળના લેક 4000 છે. તેનું ભાષાંતર જુદા જુદા પાંચ ભાગમાં પ્રસિદ્ધ કરેલ છે. 1 પ્રથમ ભાગ-પર્વ 1-2 શ્રી ઋષભદેવ, અજિતનાથ વગેરેના ચરિત્ર. કિં. રૂ. 3-4-0 2 બીજો ભાગ-પર્વ 3-4 5-6 શ્રી સંભવનાથથી મુનિસુવ્રતસ્વામી સુધીનાં ચરિત્ર. કિં. 3-4-0 3 ત્રીજો ભાગ-૫વ 7 મું. જૈન રામાયણ ને શ્રી નમિનાથ ચરિત્ર કિરૂા. 1-8-0 4 ચોથા ભાગ-પ 8-9. શ્રી નેમિનાથ ને પાર્શ્વનાથ વગેરેનાં ચરિત્ર કિં. રૂ. 3-05 પાંચમો ભાગ પર્વ 10 મું. શ્રી મહાવીરસ્વામીનું સવિસ્તર ચરિત્ર કિં. રૂ. 2-8-0 (પહેલો તથા પાંચમો ભાગ હાલ સીલીકમાં નથી.) મુદ્રક શાહ ગુલાબચંદ લલુભાઈ શ્રી મહોદય પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ, દાણાપીઠ-ભાવનગર. For Private And Personal Use Only