Page Text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
કે
મે ]
જ્ઞાનપ્રામાણ્યવાદ.
જ્ઞાનની આ વિચારણામાં મુખ્યત્વે ત્રણ સવાલા જોવાના રહે છે:
(૧) જ્ઞાન (Knowledge); (૨) પ્રમાણુ જ્ઞાન (Valid Knowledge ), (૩) જ્ઞાનનુ પ્રામાણ્ય (Validity of Knowledge).
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૧૧૭
આપણે આગળ બતાવ્યું છે તે પ્રમાણે જ્ઞાન આત્માના અસાધારણ ગુણુ છે. સ્વપરપ્રકાશક ગુણ છે. જ્ઞાનગુણથી આત્માને પેાતાના સ્વરૂપના—પેાતાના પર્યાયાના મેધ થાય છે, તેમજ પાતાથી વ્યતિરિક્ત પર પદાર્થના મેધ થાય છે. જ્ઞાન એટલે સ્વ અને પરવસ્તુને એધ-સ્વ અને પરવસ્તુને પ્રકાશ: આત્મા જ્ઞાનસ્વરૂપ છે. સ્વસ્વરૂપથી આત્મા કેવળજ્ઞાનસ્વરૂપ છે. જ્ઞાનમાં જે તરતમતા છે, જ્ઞાન માત્રાઓમાં જે મંદ મંદતા છે તે આત્માના સ્વસ્વરૂપથી નથી, પણ અનાદિકાળથી આત્મા કર્મ થી આવરિત છે, જ્ઞાનાવરણીય કર્મોથી બદ્ધ છે તે જ્ઞાનાવરણીય કર્માંના મદ, મદતર વા મંદતમ આવરણાથી જ્ઞાનની માત્રાઓમાં ભિન્નભિન્નતા જોવામાં આવે છે. શુદ્ધ આત્મજ્ઞાન તેા વસ્તુના યથાર્થ –સત્ય
સ્વરૂપને જ બેધ આપે છે. જ્ઞાનની ઉત્પત્તિ સાથે જ જ્ઞાનની યથાર્થતા પ્રકટ થાય છે. તે જ્ઞાનની યથાર્થતા પ્રકટ કરવાને ખન્ત કેઇ સાધાની જરૂર નથી. બીજા કૈાઇ પ્રમાણુની જરૂર નથી. એટલે તાત્ત્વિક દૃષ્ટિએ નિશ્ચયદ્રષ્ટિએ જ્ઞાનની સાથે જ યથાર્થતા, સત્યતા પ્રકટ થાય છે. જ્ઞાન યથાર્થ જ-સત્ય જ હાય છે. અયથા-ભ્રામક જ્ઞાન હાતુ નથી. આ તાત્ત્વિક દૃષ્ટિની વિચારણા છે. આપણને છદ્મસ્થને જે જ્ઞાન થાય છે, વસ્તુના જે મેષ થાય છે તેની વિચારણા વ્યવહાર ષ્ટિએ કરવાની રહે છે. શાસ્ત્રમાં જેને સંવ્યવહારિક પ્રત્યક્ષ કહેવામાં આવે છે તે પ્રત્યક્ષ જ્ઞાનમાં કેટલીક વાર યથાર્થતા હોય છે, કેટલીક વાર ભ્રમાત્મક એધ થાય છે. છેટેથી જોતાં પાણી જેવુ જણાય છે, પાસે જતાં પાણીનાં આંઝવા નીકળે છે, પૂરા પ્રકાશ ન પડવાથી સર્પ જણાય છે, તપાસ કરતાં દોરડું નીકળે છે. ધાળા પાઉડર ખાંડ જેવા જણાય છે, વાપરી જેવાં મીઠું નીકળે છે. આપણને જે વસ્તુના આધ થાય છે, તેમાં કેટલીક વાર ભૂલ યાય છે. તેના અનેક કારણેા છે; જ્ઞાને ક્રિયમાં દાષ હોય છે, કમળે! થયા હાય ત! વસ્તુએ જૂદા જ રંગની પીળી જણાય છે, જિહ્વા ઇંદ્રિયમાં દોષ હોય તેા સ્વાદ જૂદા જ પ્રકારના આવે છે, શ્રવણે - દ્રિયમાં દોષ હોય તે પૂરું સ્પષ્ટ સ ંભળાતુ નથી. આ અપૂર્ણ અથવા ભૂલભરેલા એધનું કારણ ઈંદ્રિયના ગુણદોષને લીધે છે. તે પ્રમાણે વસ્તુએ છેટે પડી હાય તેના ઉપર પૂરતા પ્રકાશ ન પડતા હાય, કાંઈ આડચ આવતી હાયતા પણ તે વસ્તુના યથાર્થ ખાધ થઈ શકતા નથી. આવી વસ્તુસ્થિતિમાં યથાર્થ એધસમ્યગ્જ્ઞાન અથવા પ્રમાણજ્ઞાન કચારે કહેવાય તેના નિણૅય કરવાના રહે છે.
For Private And Personal Use Only
પ્રમાણનું લક્ષણ પ્રમાણુનયતત્ત્વાલેાકમાં નીચે પ્રમાણે આપવામાં આવ્યુ છેઃ-સ્વવ્યવસાયિક જ્ઞાનં પ્રમામ્ ( ૧-૨ ) સ્વ એટલે જ્ઞાનસ્વરૂપ આત્મા
| SR No. | 533789 |
| Book Title | Jain Dharm Prakash 1950 Pustak 066 Ank 05 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jain Dharm Prasarak Sabha |
| Publisher | Jain Dharm Prasarak Sabha |
| Publication Year | 1950 |
| Total Pages | 32 |
| Language | Gujarati, Hindi |
| Classification | Magazine, India_Jain Dharm Prakash, & India |
| File Size | 11 MB |