________________
છે, તે જોતાં આ વિધાન તદન વ્યાજબી ઠરે છે. આ અધ્યયનમાં પ્રભુએ, ગણધરદેવે તથા નિર્યુક્તિકાર તેમજ વૃત્તિકાર મહર્ષિઓએ તત્ત્વજ્ઞાનનો સાર અતિઅલ્પ પણ અતિગંભીર શબ્દોમાં આપણા માટે મૂકી આપ્યો છે. એ સાર-લોકસાર કેવોક છે, તેનો સ્વાદ આપણે ઉપાધ્યાયજી મહારાજની જ વાણી દ્વારા માણીએ :
લોકસાર અધ્યયનમાં સમકિત મુનિભાવે મુનિભાવે સમકિત કહ્યું, નિજ શુદ્ધ સ્વભાવે...
(૧૨૫ ગાથાનું સ્તવન, ઢાળ) मन्यते यो जगत्तत्त्वं स मुनिः परिकीर्तितः । सम्यक्त्वमेव तन्मौनं मौनं सम्यक्त्वमेव वा ॥ (ज्ञानसारः १३/१)
તો જરા નિયુક્તિકાર શ્રુતકેવલી ભગવંતના મુખે પણ સાર શબ્દનું ભાષ્ય સાંભળી લઈએ :
लोगस्स उ को सारो ? तस्स य सारस्स को हवइ सारो ? । तस्स य सारो सारं जइ जाणसि पुच्छिओ साह ॥२४४॥
આ ગાથા વાંચીએ ત્યારે પ્રથમ ક્ષણે તો એમ જ થાય મનમાં, કે આ તે નિર્યુક્તિની ગાથા છે કે કોઈ પ્રહેલિકા (સમસ્યા, ઉખાણું) છે ? નિર્યુક્તિકારે અત્યંત પ્રસન્નભાવે પૂછ્યું કે આ ગાથામાં કે “લોકનો સાર શો છે? વળી એ સારનો સાર શો હશે? અને એ સારનાય સારનો પણ સાર શો હોઈ શકે? - તને જાણ હોય તો કહે !
કૃપાનિધાન નિર્યુક્તિકાર વળી આનો ઉત્તર/ઉકેલ પણ પોતે જ આપી
દે છે :
लोगस्स सारं धम्मो धम्म पि य नाणसारियं बिति । नाणं संजमसारं संजमसारं च निव्वाणं ॥२४५॥
(આચા. અધ્ય. ૫, ઉ. ૧ નિર્યુક્તિ) અર્થાતું, “લોકનો સાર “ધર્મ' છે; ધર્મનો સાર વળી “જ્ઞાન” છે; જ્ઞાનનો સાર છે “સંયમ'; અને સંયમનો સાર છે “નિર્વાણ”.
મારી એક કલ્પના છે કે ઉપાધ્યાયજીને પોતાની ઉત્કૃષ્ટ રચનાનું નામ “જ્ઞાનસાર' રાખવાની પ્રેરણા આ નવસાર અધ્યયન અને તેના પરની
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
