________________
તેમની સમક્ષ ઉપસ્થિત હસ્તપ્રતો પૈકી એક કે બે જ પ્રતમાં અનૂન પાઠ મળ્યો હોઈ તેમણે બહુમત પ્રતોનો-તે પરંપરામાન્ય હોવાને કારણે - પાઠ જ રાખ્યો છે. પરંતુ આમ કરવા જતાં મુસીબત એ આવી પડેલ છે કે શ્રીમદ્ભુજીએ ટીકામાં અપૂર્ણ પાઠ સ્વીકારીને જ વિવરણ કર્યું છે; તેમણે વૈકલ્પિક રૂપે, પહેલાં પૂર્વી પાઠનું વિવરણ કર્યું હોય અને પછી, અથવા કહીને અપૂર્વી પાઠ દર્શાવી, તેનું વિવરણ કર્યું હોય તેવું તો ટીકાગ્રંથમાં જોવા નથી મળતું ! ફલતઃ મૂળ ગ્રંથનો આ સંપાદનમાં સ્વીકૃત પાઠ અને તે પરનો ટીકાગ્રંથ - બન્ને સાવ નોખાં પડી જાય છે; જે ગ્રંથથી અજાણ જિજ્ઞાસુ માટે સંદિગ્ધતા સર્જી શકે. અસ્તુ.
બીજું ઉદાહરણ જોઈએ ઃ પ્રથમ અષ્ટકના પાંચમા શ્લોકમાં પૂર્વાર્ધનો પાઠ આ પ્રમાણે છે : ‘‘પૂર્વો ચેન પબાસ્તવુવેશૈવ પૂર્ણતા ।" આનો ટબાર્થ : " पूराइं जेणई धनधान्यादिक परिग्रहें हीनसत्त्व लोभीओ पुरुष, [ते] धनથાન્યાવિ પરિગ્રહની સપેક્ષા ન પૂર્ણતા હીરૂં” - આવો છે. અહીં શ્રી દેવચન્દ્રજી મહારાજ જરા જુદા પડે છે, અને આ શ્લોક ગત ‘તવુqધૈવ’ - એ પદના બે અલગ અલગ અર્થ આપે છે. જુઓ : (૧) “‘પૂર્વો' ‘યેન' પ્રવ્રુત્ત ભવન્તિ ‘મા’-પૂર્ણતા ૩પાધિના ‘પેછ્યા વ’-અનદીાયોગ્યા વ્ । (૨) અથવા तदुपेक्षा एव, न हि एषा पूर्णता, किन्तु पूर्णतात्वेन उपेक्षते- आरोप्यते इत्यर्थः॥” (અહીં રપેક્ષ્યતે-ગોતે હોઈ શકે.)
આ બન્ને વિકલ્પોમાં ‘તલુપેક્ષા‘ પદનો ‘તસ્ય પેક્ષા તદુપેક્ષા' એમ માનીને વિવરણકાર ચાલતા નથી. પહેલા અર્થમાં સા પેઢ્યા એવો તદ્દુપેક્ષાનો અર્થ દર્શાવે છે, અને બીજામાં સા પેક્ષ્યતે એવો અર્થ તેમના મનમાં છે. પ્રતિભાનો આ ઉન્મેષ, ઉપાધ્યાયજીના શબ્દોમાં અને તેનાં અગાધ રહસ્યોમાં શ્રીમદ્ કેવા તો ગરકાવ થઈ જતા હશે, તેની ગવાહી આપી જાય છે.
હજી એક ઉદાહરણ જોઈ લઈએ ઃ ૨૪મા શાસ્રાષ્ટકના ત્રીજા શ્લોકમાં ગ્રંથકારે શાસ્ત્ર શબ્દની નિરુક્તિ આપી છે : “શાસનાત્ ાળશજ્ઞેશ વધૈ: શાસ્ત્ર નિરુતે ।" અર્થાત્ હિત શીખવે અને રક્ષણ કરવાની શક્તિ ધરાવે તે શાસ્ત્ર. હવે આ શ્લોક ઉપરની ટીકા જોઈશું તો શ્રીમદ્જીની વિલક્ષણ
(૧૫)
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
-
www.jainelibrary.org
