________________
ઉપરના લેખ. નં. ૫૩ ]
( ૮ )
અવકન,
( શ્લોક-૧ ) મંદિર સ્થાપક જન હોવાથી પ્રસ્તુત મંગલમાં દેવવિશેષનો ઉલ્લેખ ન કરતાં સામાન્યતઃ “ધર્મનું કલ્યાણ કવિએ ઇચ્છયું છે, એમ પ્રતીતિ થાય છે. સત ધર્મનું ફલ સ્વર્ગપ્રાપ્તિ છે.
ઉદય ( ન ) મંત્રી–એ હેમચંદ્ર તથા કુમારપાલ સાથે નિકટ સબંધથી અતિ પ્રસિદ્ધ છે. એ ધમે જૈન અને જ્ઞાતિએ શ્રીમાલી વાણીઓ * હતો. એનું વૃત્તાંત ગુજરાતી રાસમાલામાં ( આવૃત્તિ ૨ ) ભાગ ૧ પૃ. ૧૫૪ -પ ના પિનમાં તથા પૃ. ૨૪૮–૨૮૪-૨૮૫ માં સંગૃહીત છે.
લેઓ આદિ ઉપરથી આ ગત થાય છે કે એ કઈ પણ સમયે ગુજરાતના મહામાત્ય (પ્રધાન-Minister) પદને પામ્યો ન હતો. પણ મંત્રી (Councillor) પદ પામ્યહતો.
* “ વાણી ” નું ગ્રામ્ય વિશેષણ આપી લેખકનો આશય તેને આજ, કાલના નિબવ અને નિસત્વ “ વાણીઆ ' જેવો તો જણાવવામાં નહિ જ હશે. કારણકે તેનું જીવન એક મહાન શૂરવીર ક્ષત્રિય યેદ્દા જેવું ઉજજવલ હોવાનું જગજાહેર છે. છતાં આ વિદ્વાન લેખકને આશિષ શબ્દ પ્રયોગ, તેને જાણે કે પ્રાકૃતજન જેવો આપણને જણાવતો હોય તેવો ભાસ કરાવે છે. કદાચ ધર્મ ભેદ તે આમાં કારણ નહિ હોય?-સંગ્રાહક. : કિષ્ણા જયસિંહસૂરિના કુમારપાર રિત માં કથન છે કે
निजोपकारकं कृत्वोदयनं मंत्रिपुंगवम् । अमात्यं तत्सुत चक्रे वाग्भटं स प्रभोद्भटम् ॥
-તૃતીયસ, કોલ ૪૬ . અથા–કુમારપાલે, પિતાને ઉપકારી જાણી ઉદયનને મંત્રિપુંગવ (મહામાત્ય) બનાવ્યો અને તીવ્રબુદ્ધિમાન એવા તેના પુત્ર વાટને અમાત્ય બનાવ્યું. આજ પ્રમાણે જિનમંડનના કુમારપારાવ માં પણ જણાવ્યું છે કે- “ રાગતિવિલા રાણા पूर्वोपकारकर्ने उदयनाय महामात्यपदं दत्तं । तत्पुत्रो वाग्भटः सकलराजकार्यત્યારે વ્યાપારિતઃ | -ge 3 ૪ | ( અર્થાત્ રાજનીતિના જાણકાર રાજાએ (કુમારપાલે) પૂર્વાવસ્થામાં ઉપકાર કરનાર ઉદયનને “મહામાત્ય પદ આપ્યું. તેના પુત્ર વાગભટને સકલરાજકાર્યોમાં અધિકારી બનાવ્યા. ) આ ઉલ્લેખ ઉપરથી જણાય છે કે ઉદચનને કુમારપાલે મહામાત્ય તો બનાવ્યો હતો. પરંતુ તે વખતે, તે વૃદ્ધ થયેલે હેવાથી આવી પાકી ઉમરે રાજ્યતંત્રની મહાન ચિંતામાં વિશેષ ગુંચવાઈન પડતાં પિતાના આત્મસાધન તરફ લક્ષ્ય રાખતો હતો. આથી તૃપદત્ત એ મહાન પદને બધે ભાર તેણે પોતાના હોટા અને વિદ્વાન પુત્ર વાલ્મટ ઉપર મૂક્યો હતો. મહામાત્ય પદ પાગ્યા પછી પાંચ સાત જ વર્ષે તે જીવિત રહો હતા અને તે
રાષ્ટ્રના એક મંડલિક સાથેની લડાઈમાં મૃત્યુ પામ્યો હતો. તેના મરણ પછી તેનું (મહામાત્ય) પદ વાડ્મટને આપવામાં આવ્યું હતું અને કુમારપાલના અંત સુધી તે એ પદ ઉપર પ્રતિષ્ઠિત રહયે હતો - સંગ્રાહક,
૧૨
૪૯૭ For Private & Personal Use Only
Jain Education International
www.jainelibrary.org
