Drushtino Vishay

Author(s): Jayesh M Sheth
Publisher: Shailesh P Shah

Page 16

પ્રસ્તાવના
(વસ્તુ) રૂપ સે બતલાયા હૈ, વહ વસ્તુ (દ્રવ્ય) તો અભેદ-એક હી હૈ પરન્તુ ઉસકી વિશેષતાઓ કો દર્શાને કે લિએ હી ઉસમેં ગુણભેદ કિયે હૈં, અન્યથા વહાં કોઈ ક્ષેત્રભેદરૂપ ગુણભેદ હૈ નહીં. ઇસસે ઉસે કથંચિત્ ભેદ-અભેદરૂપ બતલાયા હૈ... વહાં વસ્તુ મેં કોઈ વાસ્તવિક ભેદ નહીં હૈ ઇસ અપેક્ષા સે અભેદ હી કહા જાતા હૈ. અભેદનય કો હી કાર્યકારી બતલાયા હૈ ઔર ભેદનય માત્ર વસ્તુ કા સ્વરૂપ સમજાને કે લિયે કહા ગયા ભેદરૂપ વ્યવહારમાત્ર હી હૈ, ક્યોંકિ નિશ્ચય સે વસ્તુ અભેદ હૈ. તથા
ગુણોં કે સમૂહરૂપ અભેદ દ્રવ્ય કા જો વર્તમાન હૈ અર્થાત્ ઉસકી જો વર્તમાન અવસ્થા હૈ (પરિણમન હૈ, ઉસે હી ઉસ દ્રવ્ય કી પર્યાય કહા જાતા હૈ. ઔર ઉસ અભેદ પર્યાય મેં હી વિશેષતાઓં કી અપેક્ષા સે અર્થાત ગુણોં કી અપેક્ષા સે ઉસમેં (અભેદ પર્યાય મેં) હી ભેદ કરકે ઉસે ગુણોં કી પર્યાય કહા જાતા હૈ. ઇસ કારણ કહા જા સકતા હૈ કિ જિતના ક્ષેત્ર દ્રવ્ય કા હૈ, વહ ઔર ઉતના હી ક્ષેત્ર ગુણોં કા હૈ તથા વહ ઔર ઉતના હી ક્ષેત્ર પર્યાય કા હૈ, ઇસીલિએ દ્રવ્ય-પર્યાય કો વ્યાપ્ય-વ્યાપક સમ્બન્ધ કહા જાતા હૈ.
જિનાગમ મેં ઉપલબ્ધ પર્યાય કે પ્રદેશભેદ સમ્બન્ધી કથન પર લેખકને સ્વયં પ્રશ્નોત્તર ઉઠાકર જો સ્પષ્ટીકરણ કિયા હૈ, વહ ઇસ પ્રકાર હૈ.
યહાં કિસી કો પ્રશ્ન હોતા હૈ કિ તો દ્રવ્ય ઔર પર્યાય કે પ્રદેશ ભિન્ન હૈ- એસા કિસ પ્રકાર કહા જા સકતા હૈ.
ઉત્તર- ભેદ વિવક્ષા મેં જબ એક અભેદ-અખંડ દ્રવ્ય મેં ભેદ ઉત્પન્ન કરકે સમજાયા જાતા હૈ, તબ દ્રવ્ય ઔર પર્યાય, એસે વસ્તુ કે “દો ભાવ કો સ્વચતુષ્ટય કી અપેક્ષા સે એસા કહા જા સકતા હૈ કિ દોનોં કે પ્રદેશ ભિન્ન હૈ પરન્તુ વાસ્તવ મેં વહાં કુછ ભિન્નતા હી નહીં હૈ.
ઇસ પ્રકાર દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાય કી અર્થાત્ વસ્તુ વ્યવસ્થા કી સહી સમજ અનિવાર્ય હૈ. સમ્યગ્દર્શન કા સ્વરૂપ એવં વિષયઃ
વર્તમાન મુમુક્ષુવર્ગ મેં યહ વિષય દ્રષ્ટિ કા વિષય’ કે રૂપ મેં બહુચર્ચિત હૈ. પૂજ્ય ગુરુદેવશ્રી કાનજીસ્વામી કી સાતિશય વાણી મેં ઈસ મહાન સત્ય કા ઉદ્ઘાટન ઈસ પંચમ કાલ કી આશ્ચર્યકારી