Divyadeep 1966 Varsh 03 Ank 06

Author(s): Chitrabhanu
Publisher: Chandulal T Shah

Page 7

આ ત રિ ક ળ વ ન -The Inner Life
માનવજીવનમાં થેડીક હકીક્ત એવી છે કે જેની પૂરી જાણ ઘણા માણસને કહેતી નથી. આ હકીકતની જાણ થવા માટે માત્ર ભણતર કામ નથી આવતું, અને વ્યક્તિની ઉંમર વધતાં એનું જ્ઞાન આપોઆપ થાય એમ પણ નથી બનતું. ઉંમર સાથે પણ એને સીધો સંબંધ નથી રહેતો. પરંતુ જે વ્યક્તિઓને જીવન વિકાસ થયે હોય એવી વ્યક્તિઓને એની જાણકારી થાય છે.
માનવજીવનની ખૂબ મહત્વની હકીકત એ છે કે “દરેક વ્યક્તિનાં બે પ્રકારનાં જીવન હોય છે. એક બહારનું અને બીજું અંતરનું. બહારનું જીવન બધા જોઈ શકે છે અને એના બાહ્ય જીવન ઉપરથી એના જીવનની સફળતા કે નિષ્ફળતાનો અંદાજ સાધારણપણે કાઢવામાં આવે છે. એ નોકરિયાત વર્ગને હેય, વેપારી વર્ગને હોય કે વકીલ, દાક્તર જે ધંધાદારી છે, એની આજીવિકાનું સાધન ગમે તે હોય પરંતુ ઘણે ભાગે એની શ્રીમંતાઈ પરથી કે એની આર્થિક સમૃદ્ધિ પરથી એ માણસનું જીવન સફળ બન્યું એમ મનાય છે; એથી ઊલટું, જે માણસ જીવનભર વૈતરું કરીને પોતાનો વ્યવહાર જેમ તેમ નભાવી રહ્યો હોય એવા માણસનું જીવન નિષ્ફળ બન્યું એવી માન્યતા સમાજમાં રૂઢ થઈ છે. આમ વ્યક્તિની આર્થિક સમૃદ્ધિ ઉપર જ માણસની પ્રતિષ્ઠાનો આંક બંધાય છે અને માસનું બાહ્ય જીવન જ જાણે એનું મહત્વનું કવન હોય એવી વિચારશ્રેણ સમાજમાં પ્રચલિત થઈ છે. * સાચી રીતે જોતાં કઈ પણ વ્યક્તિના બાહ્ય જીવન કરતાં એનું આંતરિક જીવન વધુ મહત્વનું છે. માનવજીવનની સફળતા કે નિષ્ફળતાને અંદાજ કરતી વખતે અને આંતરિક જીવનની-એના જીવનના વિકાસની જ વિચારણા કરી શકાય. આંતરિક જીવનના વિકાસ માટે બાહ્ય પરિસ્થિતિ કે આર્થિક સમૃદ્ધિની ખાસ આવશ્યકતા નથી રહેતી. જે વ્યક્તિનું આંતરિક જીવન સમૃદ્ધ બન્યું હશે એનું જીવન સ્વલક્ષી નહિ હોય. એ માત્ર પિતાના જ સુખ સગવડોનો ખ્યાલ નહિ કરે, પરંતુ પિતાના કુટુમ્બીને, પડોશીઓને, એની સાથે સંપર્કમાં આવતા દરેકને માટે કોઈ પણ રીતે મદદરૂપ થવાની વૃત્તિ રાખતું હશે. આર્થિક મુશ્કેલીમાં પણ એ અપ્રમાણિકપણે પૈસે મેળવવા કે શ્રીમંત થવા વિચાર નહિ કરે. એની ભાષામાં, એના પહેરવેશમાં, એની સમગ્ર દિનચર્યામાં કયાંયે કોઇને પણ આઘાત લાગે એવું નહિ જણાય. એનું સત્વ ઉત્તરોત્તર શુદ્ધ બનતું રહેશે અને એના પરિણામે એના ચિત્તની પ્રસન્નતા વધતી જશે અને એ જીવનની ધન્યતા અનુભવશે.
બાહ્ય જીવન કરતાં આંતરિક જીવન વધુ મહત્ત્વનું છે એ જાણ્યા પછી જીવનને સમૃદ્ધ કરવા માટે માણસને પહેલાં તે અંતર્મુખ થવું પડે છે. પિતાનાં જીવનમાં કઈ આદતે જડ ઘાલી બેઠી છે, કયા દે રહ્યા છે, કઈ જાતના પ્રભો એના માર્ગમાં આડખીલીરૂપ બને છે એનું એણે બારીકાઈથી નિરીક્ષણ કરવું જોઈએ. એ દે દૂર કર્યા સિવાય આંતરિક જીવન સમૃદ્ધ બની નથી શકતું.
માણસ ગમે તેટલા પ્રયત્નશીલ હોય તે પણ એ જૂની આદતે માત્ર દૃઢ નિશ્ચય કરે આપઆપ છૂટતી નથી. એના પ્રલોભનો સામે એ માત્ર પિતાની શકિતથી ટકી શકતું નથી. એને કોઈ બીજી શક્તિના સહાયની ખૂબ જ જરૂરિયાત લાગે છે અને એ સમયે એ નમ્ર અને દીન બનીને એવી શક્તિ એને મળે એવી પ્રભુ પ્રત્યે પ્રાર્થના કરે છે ત્યારે કોઈક ઈશ્વરી નિયમ પ્રમાણે એને એવી સહાય મળી રહે છે, એ અનુભવ સંતે અને મહાપુરુષોને અનાદિકાળથી થયે છે.
એ આંતરિક જીવનની મહત્તા-એ જીવન સિવાય બાહ્ય જીવનની સુલતા-દર્શાવતા મહાત્માએ કહ્યું કે “હું રાક વગર જીવી શકું, પાણી વગર જીવી શકું, હવા વગર જીવી શકું, પણ પ્રાર્થના વગર એક ક્ષણ પણ છવી નહિ શકું” એમના બાહ્ય જીવન માટે ખેરાક, પાણી અને હવા તે આવશ્યક હતા જ. પરંતુ એમની કાયમની નજર તે એમના આંતરિક જીવન પર જ હતી. એ જ એમનું ખરું જીવન હતું.